?Taem Blong Kakae i Save Leftemap Ol Gudfala Fasin Insaed Long Famle?

“I gat plante samting i hapen long laef we i mekem man i harem gud, i hapi. Be i gat sam taem tu we man i harem nogud, i no glad mo i krae. Nomata yumi glad no nogat, yumi mas kakae. Ol man we oli glad mo ol man we oli no glad, oli save harem gud long wan gudfala kakae.”—Laurie Colwin, wan woman Amerika we i stap raetem ol buk.

PLANTE yia bifo finis, long ol kantri blong Yurop mo Not Amerika, i gat wan samting we i impoten tumas long plante famle, mo oli stap mekem samting ya oltaem. Samting ya, hemia se wan taem evri dei, ful famle i joen tugeta, blong kakae. I no mas gat wan samting we i blokem olgeta blong mekem olsem. I no mas gat wan we i wajem televisin, lesin long iafon no sanem ol mesej long ol fren blong hem long mobaelfon. I gat pis i stap, mo hemia i givim janis long evriwan we oli kam wanples blong oli save kasem waes long narafala, joengud moa, mo laflaf long ol samting we oli hapen long dei ya, long semtaem we oli stap harem gud long gudfala kakae.

Long tingting blong plante man tede, fasin ya we famle i joen tugeta blong kakae, hem i olsem wan olfala kastom blong bifo nomo. Long plante hom, fasin ya blong kakae tugeta i wan samting we famle i mekem wanwan taem nomo, be oli no gat wan rul se oli mas stap wanples oltaem blong kakae. ?From wanem ol famle oli faenem i had blong kakae tugeta? ?I stret yet we famle i joen tugeta blong kakae? ?Wanem gudfala samting we wanwan memba blong famle i save kasem from fasin ya blong joen tugeta olsem?

Famle i Kakae Tugeta—Wan Fasin We i Stap Lus

Long buk ya Bowling Alone, Robert Putnam i eksplenem se: “Tede, fasin ya we famle i joen tugeta [long sapa] blong kakae, i stap lus kwiktaem nomo, . . . mo samting ya i soemaot klia se fasin joengud bitwin ol man i stap jenis.” ?Wanem samting i mekem se fasin blong ol man i jenis olsem? Faswan samting se, from we laef i kam sas tumas, hasban mo waef tugeta i mas wok plante aoa. Ol papa no mama we olgeta wan nomo i lukaot long famle, oli fesem moa hadtaem long saed blong mane, mo oli luk se i hadwok moa blong gat fri taem. Namba tu samting se, from we laef i bisi tumas, ol man oli laekem moa blong kakae ol kakae we i no tekem taem blong olgeta, mo oli kakae hareap nomo. Ol papa mama mo ol pikinini tu oli gat plante narafala samting blong mekem afta long wok mo long skul, olsem spot mo sam narafala samting bakegen.

Antap moa, i gat sam papa we oli laekem blong kamhom long taem we pikinini blong olgeta i slip finis. Oli mekem olsem from we oli no wantem se ol pikinini oli hambag no krakrae long olgeta long taem blong kakae. Sam narafala papa mama we oli kamhom long stret taem, oli givim kakae long pikinini fastaem mo sanem olgeta oli go slip. Olsem nao, hasban mo waef oli save kakae tugeta long pis.

Ol tingting olsem oli mekem se famle i no moa joen tugeta long taem blong kakae. I olsem we wanwan i gat prapa taem blong hem blong kakae. Sipos i gat wan aesbokis long kijin, oli jes hangem wan smol not nomo long hem blong pasem mesej long narawan. Ol mesej ya oli tekem ples blong storian we famle i save gat long taem blong kakae. Wanwan memba blong famle i kamhom, i hotem haf kakae we i stap mo i go sidaon long fored blong televisin, kompiuta no wan video gem, blong i spel. Maet i luk olsem se famle i no moa save jenisim ol fasin olsem. ?Olsem wanem? ?Yu ting se yu save mekem i gud long famle blong yu sipos yu blokem fasin ya we i stap kam antap long plante famle tede?

Ol Gudfala Samting Long Saed Blong Fasin Ya

Taem famle i joen tugeta blong kakae, hemia i wan nambawan janis blong ol papa mama blong soem se oli kea long ol filing blong ol pikinini blong tufala. Long buk ya The Surprising Power of Family Meals, Miriam Weinstein i eksplenem se taem famle i sidaon wanples blong kakae “ol pikinini oli gat janis blong toktok wetem papa mama blong olgeta from we tufala i stap, mo oli save harem gud long kea blong tufala. Maet fasin ya blong kakae tugeta wetem famle bambae i no stretem evri problem blong famle, be hem i wan rod blong halpem yu blong traehad moa blong winim wan trabol.”

Wan man Spen, nem blong hem Eduardo, i agri long tok ya nao i talem se: “Taem mi stap yet wetem papa mama blong mi, mifala 11 evriwan we mifala i kakae tugeta evri dei. Papa blong mi i traehad bigwan blong kamhom long medel dei blong mifala i save kakae tugeta. Taem ya i wan spesel taem long mifala. Hemia i givim janis long evriwan long famle blong oli storian tugeta, blong faenemaot ol samting we i stap hapen long laef blong olgeta. Evriwan i harem gud mo mifala i laf tu. Taem mi tingtingbak long ol gudfala taem ya, samting ya i pusum mi blong folem eksampol blong papa blong mi.”

Fasin ya we famle i joen tugeta blong kakae i halpem ol pikinini blong oli skelgud long laef blong olgeta mo blong oli gat gud helt tu. Wan ripot we i kamaot long Kolombia Yunivesiti (U.S. National Center on Addiction and Substance Abuse) i talem se, oli faenemaot se ol yangfala we oli kakae wetem famle blong olgeta klosap faef taem long wan wik, oli no gat tumas trabol long saed blong ol wari, oli no harem se oli les mo se oli no intres long wan samting. Mo oli kasem ol gudfala mak long skul.

Eduardo i talem se: “Mi luksave se taem famle i kakae tugeta, samting ya i mekem se ol pikinini oli harem gud long filing. Ol gel blong mi oli no wari se wetaem nao i stret blong talemaot wan samting long mitufala. Evri dei we mifala i kakae tugeta, hemia janis we oli gat blong talemaot tingting blong olgeta. Antap long samting ya, fasin ya we famle i joen tugeta blong kakae, i halpem mi blong savegud wanem ol samting we oli hapen long laef blong ol gel blong mi, mo sipos oli gat problem no nogat.”

I luk olsem se taem famle i kakae tugeta, samting ya i save halpem olgeta blong oli kakae gud. Yunivesiti blong Navarre, long Spen, i talem se fasin ya we man i kakae hem wan nomo i save mekem se hem i kakae bitim mak, i no wantem kakae mo i no kakae gud. I tru se ol samting olsem oli no kamaot from man i kakae hem wan nomo, be yet, oli luksave se ol samting ya oli no kamaot plante long ol man we oli joen wetem narafala blong kakae. Woman ya Esmeralda, i gat tu gel blong hem. Hem i talem se: “Taem mifala i mekem se kakae tugeta i kam wan fasin blong laef blong mifala, ol pikinini oli harem se man i kea long olgeta. Fasin ya i mekem oli harem se oli sef mo oli harem se i gat lav insaed long famle tu.”

Fasin we famle i joen tugeta blong kakae, i givim janis long ol papa mama blong oli halpem ol pikinini blong olgeta blong oli frengud wetem Jeova. Samwe 3,500 yia bifo, God i talem long ol man Isrel se oli mas spenem taem wetem ol pikinini blong olgeta blong bambae oli save putum ol tingting blong God long hat blong ol pikinini ya. (Dutronome 6:6, 7) Man ya Ángel i gat tu pikinini blong hem mo hem i talem se: “Taem mifala i kakae wanples, mifala i prea tugeta mo ridim wan haf blong Baebol tugeta. Samting ya i mekem we taem ya we famle i kakae wanples, i wan taem blong tokbaot ol samting long saed blong spirit.” Tru ya, i gat plante gudfala samting i kamaot from fasin ya blong famle i joen tugeta blong kakae. ?Ale, sam famle oli mekem wanem blong fasin ya blong kakae tugeta i kam wan fasin we oli mekem oltaem long laef blong olgeta?

?Olsem Wanem Blong Mekem?

Esmeralda i talem se: “I nidim wan gudfala plan mo fasin ya blong rere blong lego sam samting. Yu mas traehad mo rere blong jenisim taem blong yu blong mekem se hemia we i kam let long haos i stap long taem blong kakae tu.” Wan woman we i gat tu pikinini blong hem, nem blong hem Maribel, i talem se: “Evridei long sapa, mifala i kakae tugeta, nomata wanem samting i hapen.” Sam famle oli yusum smol taem blong olgeta long wiken blong rerem ol samting blong kukum long dei blong wik, no samtaem oli kukum rere ol kakae ya oli stap finis blong oli save kakae long dei blong wik.

Sipos yumi tingbaot fasin ya blong kakae wetem famle se i impoten tumas, bambae yumi no mestem janis ya. Eduardo i talem se: “Mi mas skelemgud taem blong wok blong mi blong meksua se mi kamhom blong joen wetem famle blong mi long taem blong kakae long sapa. I nidim fasin traehad blong mekem olsem, be mi kasem gudfala frut from. Naoia mi savegud ol samting we oli stap hapen insaed long famle blong mi. Taem mi wok, mi spenem plante aoa evri dei blong putum tingting blong mi long wok blong mi. Taswe, mi stap tingbaot se, i krangke nomo sipos mi no putum tingting blong mi i stap tu long famle blong mi long taem blong kakae.”

?Olsem wanem sipos sam samting oli blokem yu blong mekem olsem? David we i gat 16 yia blong hem, i talem se: “Famle blong mi i kakae tugeta long wan ples we i no gat televisin long hem. Long taem blong kakae, mifala i gat janis blong talem long Mama mo Papa, samting we i hapen long dei mo plante taem oli givim ol gudfala advaes long mifala. . . . Tede, ol yangfala oli no moa storian tumas wetem ol papa mama blong olgeta. Nating se evriwan i stap long haos, be bambae oli sidaon wanwan, oli kakae mo wajem televisin. Oli no luksave se oli mestem wan gudfala samting.” Sandra we i gat 17 yia, i talem se: “Mi sore taem mi harem ol studen long klas blong mi oli talem se, ‘Mi no save wanem kakae we mama i putum i stap blong mi long aesbokis.’ Mi mi no tingbaot taem ya we famle i joen tugeta blong kakae olsem se i wan taem blong fulumap bel nomo. Hem i wan taem blong laf, blong storian, mo blong soemaot se yu kea long narafala.”

Buk ya The Surprising Power of Family Meals, i talem se: “Fasin ya we famle i joen tugeta blong kakae i save protektem wanwan memba blong famle long ol samting we i traem olgeta evri dei.” ?Olsem wanem? ?Yu ting se sipos famle blong yu i joen tugeta blong kakae, samting ya bambae i givim janis long yufala blong frengud moa? Sipos yu gat wan bisi laef, taem ya we famle i joen tugeta blong kakae i givim janis long yu blong slodaon lelebet mo storian wetem olgeta ya we yu lavem olgeta tumas. !I sua se bambae yu kasem gudfala frut sipos yu traehad blong mekem olsem!

[Bokis/Foto blong pija long pej 13]

TAEM YU MO FAMLE I JOEN TUGETA BLONG KAKAE, YU SAVE LANEM BLONG . . .

Storian. Ol pikinini oli save lanem blong storian mo lesin wetem respek. Fasin blong storian i mekem se oli save toktok gud moa mo i tijim olgeta olsem wanem blong talemaot ol tingting blong olgeta.

Wok olsem wan tim. Ol pikinini oli save givhan blong putum ol kakae i rere long tebol, klinim tebol afta kakae, wasem ol plet, mo stikim kakae blong evriwan. Taem oli kam bigwan, oli save givhan blong mekem rere kakae tu.

Kakae ol kakae we i givhan long bodi mo kakae long stret taem.

Soemaot ol gudfala fasin. Ol pikinini oli save lanem blong serem kakae wetem narafala mo blong no faet blong kasem kakae we i bigwan moa. Mo tu, oli lanem blong kea long nid blong narafala long famle taem oli stap kakae.