March

Ma gha tie ebe Gẹnẹsis, uhunmwu ẹnrẹn ọkpa kevbe eva, ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, Adam vbe Ivi wa gele gha mwẹ afanvbimu ne ima i mwẹ vbe ẹdẹnẹrẹ. Iran ghaa mwẹ emwi hia ne iran gualọ, ohan emwi rhọkpa ma zẹdẹ gha mu iran, ọmwa rhọkpa ma vbe gha ya obọ yẹnyẹn iran mu otọ. Yevbesọni, iran ma vbe gha si osi ye ẹmwẹ iwinna ne iran gha ru, ne iran khian ya gha miẹn evbare ẹdẹ, osi emianmwẹ kevbe ọghe uwu ma vbe gha rrọọ. (Gẹn 1:27-29; 2:8, 9, 15) Vbọrhirhighayehẹ, ọ khẹke ne ima rẹn wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ mwẹ afanvbimu ne ẹi mwẹ okhiẹ oha. Vbọzẹe? Rhunmwuda, irẹn ọre Ayi nọ yi emwi hia, irẹn ẹre ọ vbe re Osa ne Oghodua nọ khaemwisẹ yan agbọn vbe ẹrinmwi. (1 Tim 1:17; Arhie 4:11) Ọna rhiema wẹẹ, ọ mwẹ eke nọ sẹ ighẹ afanvbimu ne evbayi hia mwẹ. Ọ khẹke ne ima rẹn wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ na ya yi uhi ne emwa nagbọn, irẹn ẹre ọ vbe mwẹ asẹ ne a ya ta ehe nọ khẹke ne iran khian sẹ. Erriọ e Jehova vbe ya vin uwu ye otọ ne Adam kevbe Ivi vbe ọ yi iran, ne iran mieke na rẹn wẹẹ, ọ mwẹ eke nọ khẹke ne iran khian sẹ. w18.04 4 ¶4, 6

Vbe agbọn ọwiẹyi ne ima ye na, e Jehova ẹre ọ zẹe ighẹ ima sẹtin zinegbe. (2 Kọr 4:7, 8) Emwi i zẹdẹ khuẹrhẹ ne emwa nibun vbe ẹdẹnẹrẹ rhunmwuda iran i gu e Jehova mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan. Ọ khẹke ne ima gha tohan iran vbe na ghee Jesu. Ekhọe itohan na, ẹre ọ khian ghi gua ima kpa ya kporhu “iyẹn nọ maan” ọghe “ọfunmwegbe” ma iran. Gha mwẹ izinegbe vbe egbe emwa ne u gu tie Baibol. Ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, iran nibun ne ima gu tie Baibol ma ka rẹn vbekpae emwi nibun ne ima rẹnrẹn vbe Baibol. Nọ ne iran nibun, te imamwaemwi ọghe ohoghe gbọzinian vbe ekhọe iran. Te emwa vbenian ghee ugamwẹ iran zẹvbe emwi nọ si iran kẹ ẹgbẹe iran kevbe emwa ni rre ẹvbo ne iran ke rre. Iran vbe ghee ẹre zẹvbe emwi nọ kie ẹkpotọ ne iran ya gha lele ilele ọghe ẹvbo ne iran ke rre. Ọ khẹke ne ima ka gi iran rẹn imamwaemwi ẹmwata ni rre Baibol, ọ vbe sẹ iran ekhọe, ma ke ya ọghọ vbe ute tama iran ne iran fiyekegbe imamwaemwi ohoghe nọ te gbọzinian vbe ekhọe iran. Obẹlẹ na sẹtin ru iyobọ ne iran ya bizugbe iyayi ne iran ka mwẹ. Sokpan, ọ sẹtin rhie ẹghẹ iran ke ru afiwerriẹ vbenian.—Rom 12:2. w19.03 22 ¶10; 23-24 ¶12-13

Igiemwi esi ẹre Jehova rhie yotọ vbe ọ ta ẹmwẹ na. Te ọ yae rhie igiọdu ne Jesu, ọ vbe rhiẹre ma wẹẹ irẹn hoẹmwẹ ọnrẹn. Ọ vbe khẹke ne ima gha loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya rhie igiọdu ne emwa ọvbehe. (Jọn 5:20) Ọmwa ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn gha tian ima, ọ keghi gua ima kpa ya ru sayọ vbe ugamwẹ Jehova. Erriọ vbe khẹke ne ima ya gha tian etẹn vbuwe ẹgbẹe kevbe iko, rhunmwuda, ọna keghi re odẹ ọkpa ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ ima hoẹmwẹ iran. Ma gha tian emwa ọvbehe, amuẹtinyan ọghe iran ghi wegbe sayọ, iran ghi vbe sẹtin gha ya ẹkoata ga e Jehova. Ọ wa khẹke ne evbibiẹ emọ gha rhie igiọdu ne ivbi iran. Evbibiẹ emọ ghaa rhiẹre ma wẹẹ iran hoẹmwẹ ivbi iran, iran na vbe gha tian iran, emọ nii ghi do deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. Ne Jehova na kha wẹẹ, ‘Wẹ ẹre ekhọe mwẹ rhiẹnrhiẹn ghee,’ te ọ ta ẹmwẹ na ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ Jesu gha ya ẹkoata winna iwinna hia ne irẹn waa re. Ọ vbe khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin ne ẹi beghe vberriọ wẹẹ, Jesu gha mu eyan hia ọghe Jehova sẹ. (2 Kọr 1:20) Ma ghaa ru erria yan igiemwi esi ne Jesu rhie yotọ, ekhọe hia ẹre ima khian ya gha ruẹ emwi vbekpae Jesu, ọ vbe gu ima kpa ya gha lele ukpo owẹ ọghẹe.—1 Pit 2:21. w19.03 8 ¶3; 9 ¶5-6

Ma gha gele rẹn vbene ẹse ne a ru ne ima ru ekpataki sẹ hẹ, ẹre ima khian na gbọyẹmwẹ yọ. Vbe Jehova fan Ivbi Izrẹl hin imu rre vbe Igipt, iran ma zẹdẹ gbọyẹmwe yọ. Uki eso ẹre ọ he gberra vbe Ivbi Izrẹl suẹn gha vian wẹẹ, iran i ghi miẹn ọnrẹn re, ighẹ aro evbare ne iran te gha miẹn re vbe Igipt. Iran ma gbọyẹmwẹ ye evbare ne Jehova kpemehe ẹre, iran na kue gha hoo ne iran werriegbe gha rrie Igipt. Ai ghẹ ru ẹre Ivbi Izrẹl ru rhunmwuda, umwẹkhẹn, ogi, ebe afọ, alubarha kevbe ohọ ne iran ghaa re vbe Igipt na do ru ekpataki sẹ afanvbimu ne iran ghi gha mwẹ ne iran ya ga e Jehova. Ẹi khabe ne ohu iran na kakabọ gha mu e Jehova. (Nọm 11:5, 6, 10; 14:3, 4) Emwi kpataki ẹre ima ruẹ re vbe okha na. Ukọ e Pọl keghi rhie adia ne Ivbiotu e Kristi, ne iran ghẹ yae rhẹghẹrẹ ighẹ afanvbimu ne Jehova ye Jesu Kristi kpemehe ẹre.—2 Kọr 6:1. w18.04 9-10 ¶6-7

Ai miẹn ne ẹi hoo na hoẹmwẹ ọnrẹn, ai vbe miẹn ne ẹi hoo na gha ya obọ esi muẹn. Emwa ghaa ya obọ atosi mu ima, ma sẹtin do gha roro ẹre wẹẹ ima i mwẹ esa ne ima ye. E Jehova rẹnrẹn wẹẹ, ima hoo ne ima gha rre agbọn ne emwa hia na hoẹmwẹ egbe kevbe ne a na buohiẹn ata. (Psm 33:5) Gi ima gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ Osanobua gele hoẹmwẹ ima, ọ vbe hoo na gha ya obọ esi mu ima. Uhi ne Osanobua yi ne agbẹnvbo Izrẹl ẹre ọ suigiẹ ye ọna. Ma gha gbarokotọ tie Uhi e Mosis, ma ghi gele do rẹn wẹẹ, Osa nọ mwẹ ahoẹmwọmwa kevbe ẹnina ẹre Jehova khin. (Rom 13:8-10) Ma gha sẹtin si agbada vbe unu tae wẹẹ ahoẹmwọmwa ọre ẹzi ọghe Uhi e Mosis rhunmwuda, ahoẹmwọmwa ẹre ọ gua e Jehova kpa ya ru emwi ke emwi. (1 Jọn 4:8) Uhi hia ne Jehova yi ne Ivbi Izrẹl keghi hẹnhẹn egbe yan iyi eva, nọ re ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ daa Osanobua kevbe ogieva ima. (Lẹv 19:18; Diut 6:5; Mat 22:36-40) Ọna rhiema wẹẹ, dọmwadẹ Uhi ne Osanobua yi keghi ya ima rẹn odẹ ughughan ne Jehova ya rhie ahoẹmwọmwa ma. w19.02 20-21 ¶1-4

E Job ma zẹdẹ gu ikhuo gha gbe ọkiẹkiẹ. (Job 31:1) E Job rẹnrẹn wẹẹ ọ ma khẹke ne irẹn gha gu ikhuo ọvbehe gbe ọkiẹkiẹ nọ ma khian rẹn. Vbe ẹdẹnẹrẹ, te edanmwẹ ọghe alama oghẹ ghi wa kpọ kua. Vbe na ghee Job, ọ ma khẹke ne ima gha gu okhuo ra okpia ne ima i gba rre orọnmwẹ ku iku oghẹ. Ọ ma vbe khẹke ne ima gha ghee efoto ne ikpia vbe ikhuo na bannuan. (Mat 5:28) Ma gha sẹtin gha dia egbe ima vbe ẹdẹgbegbe, ọ gha ru iyobọ ne ima ya da imudiase ọghe ima yi. E Job ma vbe mu emwi ewe na khu khian ye okaro vbe arrọọ ọghẹe. Ọ rẹnrẹn wẹẹ, irẹn gha mu ẹtin yan emwi ewe ne irẹn mwẹ, irẹn gha ru orukhọ nọ wegbe na gha rri irẹn oya yi. (Job 31:24, 25, 28) Emwi ewe ẹre emwa nibun wa khu khian vbe agbọn ne ima ghi ye na. Ma ghaa lele ilele ni rre Baibol nọ wẹẹ ne ima ghẹ mu emwi ewe ye okaro vbe arrọọ ọghe ima, ọ gha ru iyobọ ne ima ya da imudiase ọghe ima yi.—Itan 30:8, 9; Mat 6:19, 20. w19.02 6 ¶13-14

Emwi hia ne Jesu ru keghi rhiẹre ma wẹẹ, ahoẹmwọmwa nọ sẹ otọ ẹko ẹre ọ mwẹ daa ima. E Jehova ẹre Jesu ya egbe taa. (1 Jọn 4:8-10) Nọ ghi sẹ ehia ọre wẹẹ, ekhọe hia ẹre Jesu ya ye arrọọ ọghẹe zọese ne ima. Etẹn na hannọ zẹ kevbe ni khian yin agbọn na vbe etẹbitẹ keghi miẹn afiangbe vbe izọese ọghe Jesu. Izọese na rhiẹre ma wẹẹ, e Jehova kevbe Jesu gele hoẹmwẹ ima. (Jọn 10:16; 1 Jọn 2:2) U gha ru erria yan ama ọghe isaranmwẹ na ya do Ugie Ayere ọghe Jesu, nọ re eka na ma gua kevbe ayọn nọ baa, ọ ghi dewuarorua wẹẹ, e Jesu wa gele gha mwẹ amuroro daa erhuanegbe ẹre. Gia ziro yan rẹn. Jesu keghi rhiẹre ma wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ etẹn na hannọ zẹ vbe odẹ ne ẹi sa ọmwa ọfọ, nọ ya mu Ugie Ayere ọghe uwu ẹre gbọọ. Zẹ vbene ẹghẹ ya khian, avbe etẹn na hannọ zẹ na kegha do Ugie Ayere na ukpo ukpo vbe ihe ughughan ne iran na vba egbe iran, uhiẹn ya sẹ uwu eghan. (Arhie 2:10) Iran wa lele adia ne Jesu rhie ne iran! Ke orre nokaro gha dee do fi ẹdẹnẹrẹ, te Ivbiotu e Kristi ọghe ata wa hia vbe odẹ ke odẹ, ne iran gha do Ugie Ayere ọghe Jesu. w19.01 24 ¶13-15

Odẹ ọghe ẹmwata na, ẹre ọ gele fan ima hin imu ọghe ugamwẹ kevbe imamwaemwi ohoghe rre, ẹre ọ vbe zẹe ighẹ ma i mu ohan avbe orhiọn dan. Yevbesọni, vbe agbọn ọgbọn nọ dee, ma ghi do gha mwẹ “afanvbimu ọghe uyi ne ivbi Osanobua mwẹ.” (Rom 8:21, NW) U gha sẹtin gha mwẹ afanvbimu vbe ẹdẹnẹrẹ deghẹ u ‘ya emwi ne Kristi ma ruẹ re ru emwi.’ (Jọn 8:31) Ẹghẹ nii, u ghi do “rẹn ẹmwata nọ rrọọ,” u vbe yae gha ru emwi vbe arrọọ ruẹ. Vbe agbọn ọwiẹyi ne ima ye na, emwa ni wẹẹ iran sọyẹnmwẹ arrọọ ma rẹn vbene arrọọ ọghe iran khian gha ye hẹ vbe odaro, rhunmwuda, ọmwa rhọkpa ma rẹn ẹdẹ nọ gha gbe akhuẹ. (Jems 4:13, 14) Emwi nọ ghi khẹke ne ima ru nian, ọre ne ima dobọ mu “arrọọ ọghe ẹmwata,” nọ re arrọọ ọghe etẹbitẹ. (1 Tim 6:19) Osanobua i kpikpi ọmwa rhọkpa nọ ga irẹn. Ma ẹre ọ khian tobọ ima zẹ ne egbe ima. Vbọrhirhighayehẹ, sikẹ Jehova khuankhuankhuan. (Psm 16:5) Gha ya aro nọ ghaan ghee “emwi ni maan” nọ ya we ruẹ. (Psm 103:5) Gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ya ruẹ “vuọn ne ọyẹnmwẹ,” ọ ghi vbe rhie “oghọghọ . . . ẹdẹdẹmwẹdẹ” nuẹn.—Psm 16:11. w18.12 28 ¶19, 21

Ọ khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha ya aro nọ ghaan ghee orọnmwẹ vbe na ghee Jehova kevbe Jesu. Vbọrhirhighayehẹ, etẹn eso i sẹtin musọe vbe asefẹn na, rhunmwuda amagba ọghomwa. (Rom 7:18-23) Te Ivbiotu e Kristi vbe orre nokaro vbe gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa vbe orọnmwẹ ọghe iran. Ọ ma khẹke ne ọna kpa ima odin rhunmwuda, emwa ni ma gba ẹre iran vbe gha khin. E Pọl keghi kha wẹẹ: “Wẹ ne okhuo nọ rre owa ọdọ ghẹ kpa sẹ ọdọ ẹre rae.” Ọrheyerriọ, ọ mwẹ ẹghẹ eso ne emwi vbenian ya sunu vbe orre nokaro. (1 Kọr 7:10) Sokpan, e Pọl ma rhan otọ re, evbọzẹe ne etẹn nikhuo eso na kpa sẹ arowa iran rae. Vbọrhirhighayehẹ, ma rẹnrẹn wẹẹ, ẹi re te arowa iran fi owẹ ye oha. Ọna ẹre ọ zẹe ne Pọl na kha wẹẹ, adeghẹ okhuo na kpa sẹ ọdọ re rae, “wẹ nọ ghẹ ghi rọnmwẹ ọdọ ọvbehe, ra nọ wa ya gu ọdọ ẹre dọlọ kugbe.” Vbe aro e Jehova ọdọ vbe amwẹ ẹre iran ye khin. E Pọl keghi rhie adia ne Ivbiotu e Kristi wẹẹ, emwi vbenian gha sunu, deghẹ ọdọ ra amwẹ ma fi owẹ ye oha, ọ khẹke ne iran dọlegbe dọlọ kugbe. Iran sẹtin nọ iyobọ vbe obọ ediọn vbe iko. w18.12 13 ¶14-15

Vbe ẹdẹnẹrẹ, Osanobua hoo ne ima gha re ọse irẹn, ọ vbe hoo ne ima gha mwẹ ọghae vbe ikporhu iyẹn nọ maan vbene ẹtin ima sẹ. (Mat 28:19, 20; Jems 4:8) Emwa ni hoẹmwẹ ima sẹtin ru emwi nọ gha ya ẹtin fo ima vbe iwinna ugamwẹ. Vbe igiemwi, a sẹtin miẹn wẹẹ, ọmwa nọ yan isiwinna mu ruẹ ye ukpo nọ yo, ọ na vbe rhie osugi igho ba igho ne u miẹn, sokpan, ui khian ghi gha miẹn ẹghẹ nọ somwa ya gha yo iko kevbe ikporhu. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, avbe ọmamwaemwi ni rre owebe ne u yo kpasẹ yọ, ne u kpa gha rhie ehe nọ rree ya ruẹ emwi sayọ vbe owebe. Ọ ma khẹke ne emwi vbenian sunu nẹ, ma ke suẹn gha na erhunmwu, ma ke suẹn gha ru ezanzan, ma ke ya tama ediọn ra evbibiẹ ima. Ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne ima ya rẹn aro ne Jehova ya ghee emwi vberriọ. Ẹghẹ nii, edanmwẹ vbenian gha rre, ẹi ghi ye vbe edanmwẹ rhunmwuda, ma mu egbe yotọ, ma ta mu olọ yan rẹn nẹ wẹẹ, te ima khian rhikhan mu e Jehova. w18.11 27 ¶18

Ọvbokhan ẹre Solomọn ye gha khin, vbe a ma re ọba vbe otọ Izrẹl. Vbe ọ da suẹn gha kha, e Jehova keghi rhiegbe ma rẹn vbe imina, ọ keghi nọ rẹn wẹẹ: “De emwi ne u hoo ne I ru nuẹn?” E Solomọn keghi kha wẹẹ: “Ọvbokhan ọre I khin, I ma vbe rẹn vbene a ya gbaroghe ẹvbo hẹ. . . . Rhunmwuda ọnii, rhie ẹwaẹn mẹ ne I ya gha gbaroghe emwa na.” (1 Ọba 3:5-10) Ẹwaẹn ẹre Solomọn nọ rẹn vbe obọ Osanobua, ọna rhiema wẹẹ, ọmwa nọ mwẹ imuegberriotọ ẹre nọ. Ẹi khabe ne Osanobua na hoẹmwẹ ọnrẹn sẹrriọ! (2 Sam 12:24) Emwi ne Solomọn nọ rẹn keghi ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua sẹrriọ wẹẹ, ọ na “rhie ẹwaẹn kevbe irẹnmwi” nẹẹn. (1 Ọba 3:12) E Solomọn wa miẹn afiangbe nibun vbe obọ e Jehova vbe ọ ya ẹkoata gae. Irẹn ẹre ọ bọ “Ọgua Osa ne a na gha ga Enọyaẹnmwa.” Ọna keghi re ukpamuyọmọ nọ hiunsi. (1 Ọba 8:20) Ọ keghi khian ọmwa na họn usi ẹre rre rhunmwuda ẹwaẹn ne Osanobua ya we ẹre. Ẹmwẹ ne Solomọn tae keghi re na gbẹnnẹ ye ebe eha vbe Baibol. Ọkpa vbuwe avbe ebe na keghi re ebe Itan. w19.01 14 ¶1-2

Emwa nibun i zẹdẹ hoo ne ọmwa rhọkpa gha tama iran emwi ne iran gha ru. Emwa vbenian keghi kha wẹẹ, “Mẹ ẹre ọ kha emwi ne I gha ru.” Ọni ọre wẹẹ, ọmwa rhọkpa i mwẹ asẹ na ya tama iran vbene iran gha loo arrọọ hẹ ra ọmwa rhọkpa i sẹtin gbagbae ye iran egbe, ne iran ru emwi ne ẹi rre iran ekhọe. Ọ khẹke ne ima rẹn wẹẹ, ma ghaa ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre, ọ ma rhiema wẹẹ, ima i ghi mwẹ asẹ hiehie na ya ru azẹ ne egbe ima. Ebe 2 Kọrinti 3:17 khare wẹẹ, “Ehekehe ne orhiọn Enọyaẹnmwa rhirhi gha ye, [afanvbimu] rre evba.” Ọna rhiema wẹẹ, ma sẹtin rhiegbe ye iwinna nọ khọn ima, ma sẹtin ku iku isasegbe nọ yẹẹ ima, ma sẹtin vbe gha yin vbe nọ khọn ima. Erriọ e Jehova ya yi ima. Vbọrhirhighayehẹ, ọ mwẹ ehe ne afanvbimu ọghe ima sẹ. (1 Pit 2:16) E Jehova hoo ne ima lele adia ni rre Ẹmwẹ ọnrẹn rhunmwuda, irẹn ẹre ọ mwẹ asẹ na ya tae wẹẹ emwi maan ra ẹi maan. w18.11 19 ¶ 5-6

Vbe ima ghi do rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, ma keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ugamwẹ ọghe Jehova ẹre ọ hiunsi sẹ emwi ewe. Ekhọe hia ẹre ima ya sẹ emwi eso rae, ne ima mieke na sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata. Sokpan vbene ẹghẹ ya khian, ma sẹtin do gha bẹghe ẹre wẹẹ, ihua ima dẹlẹ emwi nọ rre atẹ ya sọyẹnmwẹ egbe iran. Ma sẹtin do gha roro ẹre wẹẹ, emwi nọkhua ẹre ọ wii ima. Iziro vbenian sẹtin ya ima dọlegbe gha khu emwi ewe khian, vbe ẹghẹ nii, emwi ewe ghi do hiunsi sẹ emwi orhiọn vbe arrọọ ọghe ima. Emwi vbenian sunu daa Demas. E Baibol khare wẹẹ, rhunmwuda ne “agbọn na rhiẹnrhiẹn mu e Demas ukpẹ nẹ,” ọ na sẹ ukọ Pọl rae vbe iwinna ugamwẹ. Vbọzẹe ne Demas na fi iyeke gbe Pọl? E Baibol ma tama ima. Sokpan, ughaghe emwi ewe ẹre Demas ghi mu ye okaro vbe arrọọ ọghẹe; a sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ọ ma ghi gha mwẹ ekhọe na ya rhiegbe ladian vbe ugamwẹ ọghe ẹghẹ hia. Vbọrhirhighayehẹ, ọ khẹke ne ima gha begbe, ne oyọnyọn ọghe agbọn na ghẹ si ima digiẹn vbe ugamwẹ Osanobua. w18.11 10 ¶9

Ohoghe ne Esu tae na rhiẹre ma wẹẹ, ọ ma zẹdẹ hoẹmwẹ Ivi rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ, Ivi gha re vbe ọmọ erhan nii, ọ gha wu. Adam vbe Ivi keghi sọtẹ daa Osanobua. Vbọ ghi kẹrikian? Uwu kevbe orukhọ. (Gẹn 3:6; 5:5) Orukhọ ne iran ru, ẹre ọ si ẹre ne ‘uwu na sẹ egbe emwa ni rre agbọn na hia.’ Rhunmwuda ọni, “uwu keghi mu yan emwa hia, ya sẹ egbe avbe emwa ne ọ ma rukhọ zẹ vbene Adam rukhọ.” (Rom 5:12, 14) Te Osanobua te yi emwa nagbọn ne iran gha sọyẹnmwẹ arrọọ vbe etẹbitẹ zẹvbe emwa ni gbae. Sokpan, rhunmwuda isọtẹ ọghe Adam kevbe Ivi, te ima ghi wulo, ọmwa gha kue sẹ ukpo 70 ra 80, a ghi wẹẹ ọ tọe. Erriọ “akhiẹ kevbe ibaro” vbe ya lelẹe khian. (Psm 90:10) Ohoghe ne Esu tae ẹre ọ si ena hia. Vbe Jesu guan kaẹn ozere ne Esu do, ọ keghi kha wẹẹ: ‘Ọ ma mudia gbain vbe odẹ ọghe ẹmwata, rhunmwuda ẹmwata i vbe rre uwu irẹn.’ (Jọn 8:44) Esu ma he ye fiwerriẹ, te irẹn wa ye “mu otọ agbọn hia rẹrẹ.” (Arhie 12:9) Nọnaghiyerriọ, ima ma hoo ne Esu mu ima rẹrẹ. w18.10 6-7 ¶1-4

Emwa ni zẹ owẹ nokaro ya ru adọlọ keghi sọyẹnmwẹ. E Jems keghi kha wẹẹ: “Emwa ọfunmwegbe ẹre ọ kọ emwi okọ ọghe ẹmwata, vbe ehe ne ọfunmwegbe ye, ne iran mieke na rhọọ emwi orhọ ọghe ọfunmwegbe.” (Jems 3:18, NW) Adeghẹ uwẹ vbe ọtẹn vbe iko ra ọmwa vbuwe ẹgbẹe gba muan egbe ẹmwẹ, rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn ya ru adọlọ. E Jehova gha ya orhiọn nọhuanrẹn ru iyobọ nuẹn ne u mieke na sẹtin zẹ owẹ nọ khẹke. Ẹghẹ nii, orhiọn ruẹ ghi sotọ. Jesu keghi nianiaẹn vbene ọ ru ekpataki sẹ hẹ na gha zẹ owẹ nokaro ya ru adọlọ, vbe ọ khare wẹẹ: “Adeghẹ uwẹ viọ emwi ne u ra ya yo imuohan gie Osanobua sẹ odaro ogiukpo nẹ, u na do yerre vbe evbani ighẹ imuaẹmwẹ rre ẹkpo uwẹ vbe ọtuẹn, sẹ emwi imuohan nii rae ye evba, wẹ vbe ọtuẹn ka ya dọlọ nẹ, u kegha de do yo imuohan ruẹn gie Osanobua.”—Mat 5:23, 24. w18.09 20 ¶17

Vbe asọn nokiekie ne Jesu gbe vbe agbọn, te ọ ghi rrie igba 30 nọ ya unu kaẹn ahoẹmwọmwa. Ọ keghi tama erhuanegbe ẹre ne iran “gha hoẹmwẹ egbe.” (Jọn 15:12, 17) Jesu na gi erhuanegbe ẹre rẹn wẹẹ, te ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ khian wegbe sẹrriọ wẹẹ, ọ gha re ama ne emwa khian ya rẹn Ivbiotu e Kristi. (Jọn 13:35) Ahoẹmwọmwa ne Jesu guan kaẹn mwa i re orhirhi egbe kẹkan, ọ keghi re ahoẹmwọmwa ne ẹi re ọghe ọkẹnrẹn ra nọ sẹ otọ ẹko. Jesu keghi kha wẹẹ: “Ahoẹmwọmwa nọ ghi kpọlọ sẹ, ne ọmwa gha sẹtin mwẹ ghe avbe esiọre ọrọre nọ wu ba ẹmwẹ iran. Ọse mwẹ wa khin deghẹ uwa da uhi mwẹ yi.” (Jọn 15:13, 14) Ahoẹmwọmwa nọ sẹ otọ ẹko kevbe akugbe ẹre ọ gele ama ne a ya rẹn eguọmwadia Osanobua vbe ẹdẹnẹrẹ. (1 Jọn 3:10, 11) Agharhemiẹn wẹẹ, otọ ẹvbo ughughan ẹre eguọmwadia Osanobua ke rre, urhuẹvbo ughughan ẹre iran vbe zẹ, iran keghi mwẹ ahoẹmwọmwa nọ wegbe vbe uhunmwu otagbọn hia. w18.09 12 ¶1-2

E Jehova hoo ne ima gha gbaroghe ẹgbẹe ima. Vbe igiemwi, te uhunmwuta ẹgbẹe gha winna nọ mieke na sẹtin kpemehe emwi ikpakpa ne ẹgbẹe ọre. Ikhuo nibun i kpa hin owa rre rhunmwuda emọ obọ ne iran gbaroghe. Emọ eso ni vbe waan nẹ keghi gbaroghe evbibiẹ iran ni khian ọmaẹn nẹ ra ne egbe ma sasa. Ena keghi re iwinna kpataki. Iwinna vbenian gha bi yọ ruẹ izabọ, u i khian miẹn ẹghẹ nọ somwa ya gha rhiegbe ladian vbe iwinna ugamwẹ. Ghẹ gi ẹtin fuẹ! Ọ keghi ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova vbe u ghaa gbaroghe ẹgbẹe ruẹ vbe odẹ ọghe ikpakpa. (1 Kọr 10:31) Deghẹ u i mwẹ iwinna nọ bi yọ ruẹ egbe vbuwe ẹgbẹe, u sẹtin ru iyobọ ne etẹn ni khian ọmaẹn nẹ ghẹghẹ ra ni gbaroghe evbibiẹ iran ra etẹn iran ne egbe ma rraan. U gha gbarokotọ, u gha miẹn emwa ni gualọ iyobọ vbe iko ne u ye. U ghaa rhiegbe ladian vbenian, e Jehova ghi loo ruẹ ya họn erhunmwu ọghe emwa ni gualọ iyobọ.—1 Kọr 10:24. w18.08 24 ¶3, 5

Odẹ ukpo 17 ẹre Josẹf ghaa ye vbe etiẹn ọnrẹn khiẹn ọnrẹn zẹvbe ọviẹn. Igbọvo ẹre ọ ya iran ru vberriọ, rhunmwuda, irẹn ẹre erha iran ghi hoẹmwẹ ọnrẹn sẹ. (Gẹn 37:2-4, 23-28) Odẹ ukpo 13 ẹre ọ ya rri oya vbe Igipt zẹvbe ọviẹn kevbe oleghan. Vbuwe ẹghẹ na, Josẹf ma ghi miẹn erhae aro rhunmwuda, Igipt ma zẹdẹ sikẹ ehe ne erhae ye. Vbuwe ena hia, e Josẹf keghi mwẹ ẹbo izinegbe, ọrhiọn ma gbe yọ re iwu. Vbọ ru iyobọ nẹẹn? Vbe Josẹf rri oya vbe eghan, ọ keghi rhie aro tua odẹ ne Jehova ya gha fiangbẹe. (Gẹn 39:21; Psm 105:17-19) Vbe Josẹf ye kherhe, ọ keghi mina miẹn emwi eso nọ gha sunu vbe odaro. Ọ gha kẹ, imina na, ye Josẹf gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova rre irẹn iyeke. (Gẹn 37:5-11) A sẹtin miẹn wẹẹ, ẹghẹ hia, ẹre Josẹf ya gha mu emwi nọ dae vbe orhiọn ma e Jehova vbe erhunmwu. (Psm 145:18) E Jehova gele họn erhunmwu e Josẹf, ọ na rhie ilẹkẹtin nẹẹn wẹẹ, irẹn gha “ya ba ẹre” vbuwe ọlọghọmwa nọ rhirhi gha ye. w18.10 28 ¶3-4

Obọ ne ima ya mu emwa ọvbehe sẹtin hẹnhẹn egbe yan emwi ewe ne iran mwẹ. Orhiọn nọhuanrẹn ẹre ọ gua Solomọn kpa ya ta ẹmwata nọ rriara nọ rre ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹrẹna ke ladian. Vbe ima miẹn ruẹ vbe itan na? Deghẹ ima ma begbe, etẹn ni fe ẹre ima khian gha gu ru ọse, ma ghi do gha ghee etẹn ne obọ ma sẹ ọre sila sila. Vbọzẹe nọ ma na khẹke ne obọ ne ima ya mu emwa ọvbehe hẹnhẹn egbe yan emwi ewe ne iran mwẹ? Rhunmwuda, ọ sẹtin si ighaegbe ye uwu iko. E Jems gi ima rẹn wẹẹ, uyinmwẹ vbenian ẹre ọ si ighaegbe ye iko vbe orre nokaro. (Jems 2:1-4) Ọ ma khẹke ne ima gi uyinmwẹ vbenian si ighaegbe ye iko ọghomwa vbe ẹdẹnẹrẹ kevbe wẹẹ, ọ khẹke ne ima hia ne ima ghẹ gha ghe ikpanro buohiẹn. w18.08 10 ¶8-10

Ma ghaa ya obọ esi mu etẹn ne ima gba ga, te ima rhiẹre ma wẹẹ ima gbọyẹmwẹ ye asikẹgbe ne ima gu e Jehova mwẹ. Ọghe Jehova ẹre iran vbe khin. Ma ghaa ye ọna rre, obọ esi ẹre ima khian ya gha mu etẹn ne ima gba ga e Jehova vbe ẹghẹ hia. (1 Tẹs 5:15) Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “A deghẹ uwa hoẹmwẹ egbe, ọre emwa hia gha na rẹn wẹẹ, erhuanegbe mwẹ ọre uwa khin.” (Jọn 13:35) Akhasẹ ighẹ Malakai khare wẹẹ, “E Nọyaẹnmwa keghi danmwehọ” vbe eguọmwadia re ghaa gu egbe guan. (Mal 3:16) E Jehova “rẹn iran ni re ọghẹe.” (2 Tim 2:19) Aro ọre sẹ otọ vbe emwi hia ne ima ru. (Hib 4:13) Deghẹ ima i ya obọ esi mu etẹn, e Jehova bẹghe ẹre. Ma ghaa yabọ iran vbe iran gha ru emwi nọ sọnnọ ima, ma ghaa ru ẹse ne iran, ima na vbe gha ya ekhọe esi gu iran loo, e Jehova vbe bẹghe ẹre.—Hib 13:16. w18.07 26 ¶15, 17

Emwi nọ khẹke nọ ne ima sikẹ e Jehova rhunmwuda irẹn ẹre ọ mwẹ ẹtin sẹ, irẹn ẹre ọ mwẹ ẹwaẹn sẹ, irẹn ẹre ọ vbe mwẹ ahoẹmwọmwa sẹ emwa hia. De ọmwa ne ẹi hoo nọ sikẹ Osa vbenian? (Psm 96:4-6) Sokpan eguọmwadia e Jehova eso ma rhikhan muẹn vbe ẹkpotọ kie re ne iran ya ru vberriọ. Gia guan kaẹn Keni. Ọ ma ga osa ọvbehe gberra e Jehova sokpan, e Jehova ma miẹn ugamwẹ ọnrẹn yi rhunmwuda ekhọe dan nọ ghaa mwẹ. (1 Jọn 3:12) E Jehova keghi ya obọ sekhae ne Keni, ọ keghi tama rẹn wẹẹ: “U gha fi ekhọe werriẹ gha ru emwi esi, I ghi miẹn ruẹ yi. U ma na fi ekhọe werriẹ, orukhọ hoo nọ kha yan ruẹ, sokpan ọ kere ne obọ ruẹ ke odukhunmwu nẹẹn.” (Gẹn 4:6, 7, NW) Emwi ne Jehova ghaa tama Keni ọre wẹẹ, “U gha fi ekhọe werriẹ do gha ru emwi esi, I ghi rhan obọ miẹn ruẹ yi.” Sokpan, e Keni ma lele adia na. w18.07 17 ¶1, 3; 18 ¶4

Odẹ ọkpa kpataki ne ima khian ya gi ukpa ima gha ba ẹse, ọre ne ima gha mwẹ ọghae vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (Mat 28:19, 20) Odẹ ọvbehe ne ima ya rhie uyi gie Jehova ọre uyinmwẹ esi ne ima mwẹ. Aro ọghe emwa ne ima kporhu ma kevbe avbe ilavbodẹ wa sotọ vbe egbe ima. Ọghọ ne ima mwẹ keghi ya emwa rẹn aro emwa ne ima khin kevbe aro Osa ne ima ga. Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre ne iran ka gha tuẹ ọyan owa vbe iran ghaa rre ikporhu. Ọ keghi kha wẹẹ: “Wa gha la uwu owa, wa ghi kha wẹẹ, “Ọfunmwẹgbe gu uwa rrọọ.” (Mat 10:12) Vbe ehe ne Jesu vbe erhuanegbe ẹre na kporhu, te emwa wa mu ọghọ ye erhunmwuyẹn egbe. Ẹi re erriọ ye vbe ehe nibun vbe ẹdẹnẹrẹ. Ọrheyerriọ, aro ima ghaa maan vbe uhunmwu, ima na vbe gha muẹnmuẹn ogiẹ vbe ima ghaa tama ọyan owa emwi nọ mu ima rre, orhiọn rẹn ghi sotọ. Ọ khẹke ne ima gha muẹnmuẹn ogiẹ vbene ima te suẹn gha kporhu. Etẹn nibun ni mobọ ladian vbe ikporhu adesẹ orere wa rẹn vbene ọ biẹ ọmọ esi hẹ vbe a ghaa muẹnmuẹn ogiẹ daa ilavbodẹ. Ọ ye nibun rrie ebe ọghomwa vbe uhanhan na waa ebe yi. Ẹkpotọ sẹtin vbe la evba kie ne ima ya kporhu ma iran. w18.06 22 ¶4-5

Ivbi e Ju ọkpa ẹre Pita wa mobọ gha gu mu obọ sokpan, Osanobua keghi gi e Pita rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa. Ọna ẹre ọ ghi ye Pita ya kporhu ma Kọniliọs ne ovbiyokuo e Rom. (Iwinna 10:28, 35) Vbe iyeke ọni, e Pita na ghi suẹn gha gu emwa ọvbehe mu obọ, uhiẹn, ọ na deba etẹn ne ẹi re Ivbi e Ju rri evbare. Ukpo eso ghi gberra nẹ, e Pita nọ te gha gu etẹn ne ẹi re Ivbi e Ju rri evbare vbe Antiọk keghi dobọyi vbe ọ bẹghe Ivbi e Ju. (Gal 2:11-14) E Pọl keghi gu e Pita gui ye emwi nọ ru nii. E Pita wa vbe miẹn adia nii yi. Vbe ima ya rẹn hẹ? Vbe Pita gbẹn ebe nokaro gie etẹn ne Ivbi e Ju kevbe ne ẹi re Ivbi e Ju vbe Asia Minor, ọ keghi nianian vbene ọ ru ekpataki sẹ hẹ ne etẹn hia gha hoẹmwẹ egbe. (1 Pit 1:1; 2:17) Igiemwi ọghe Jesu ẹre ọ ya avbe ukọ re do gha mwẹ ahoẹmwọmwa daa “emwa hia.” (Jọn 12:32; 1 Tim 4:10) Iran gele ru afiwerriẹ nọ khẹke, sokpan ọ rhie ẹghẹ. Etẹn vbe orre nokaro ghi mu akpa ọghe ọgbọn yọ nẹ, aro ne Osanobua ya ghee emwa hia ẹre iran ghi vbe ya gha ghee emwa hia.—Kọl 3:10, 11. w18.06 11 ¶15-16

Uhanhan ẹwẹ ne ivbiyokuo e Rom ghaa mu yọ vbe orre nokaro keghi re na ya ematọn ru. A keghi rhilo ohian nọ mwẹ emi ginna ematọn na. Ematọn ne a rhilo ginna ohian na, ẹre ọ vbe degue izabọ ọghe ivbiyokuo. Te ọ khẹke ne ovbiyokuo gha gbarokotọ ne rhọkpa ghẹ rhan fua. Uhanhan ẹwẹ ne a ya ematọn ru na, ẹre ọ gbogba gae ẹkokoudu kevbe ifẹnmwẹ aguẹ ọghe ivbiyokuo ne asoro ne eghian filo ghẹ rhie ikuanegbe nẹ iran. U miẹn vbene igiemwi na gbe ye uviẹn hẹ! Vbene uhanhan ẹwẹ ya gbogba gae ekokoudu, erriọ ilele ọghe Jehova ya gbogba gae ekhọe iziro ọghe ima. (Itan 4:23) Ai miẹn ovbiyokuo nọ gha kue na miẹn irẹn uhanhan ẹwẹ ọghe ematọn mu ne ọmwa ọvbehe, na mu ọghe oze nọ ma wegbe ye ihe ẹre. Erriọ ima i khian vbe bi ilele kevbe adia ọghe Jehova ghee okhiẹ, ne ima mu ọghe ima ye okaro. Irẹnmwi ọghe ima ma sẹ nọ gha sẹtin gbogba gae ima. (Itan 3:5, 6) Ọna ẹre ọ zẹe nọ na khẹke ne ima gha gbarokotọ vbe ẹghẹ hia, ne ima mieke na rẹn deghẹ uhanhan ẹwẹ ọghomwa, nọ re ilele ọghe Jehova, ye gbogba gae ẹkokoudu ọghe ima. Ma gha gele gha gbọyẹmwẹ ye ẹmwata ni rre uwu Ẹmwẹ Osanobua, “uhanhan ẹwẹ” i khian gha lọghọ ima na mu yọ, ọni nọ wẹẹ, uhi ra ilele ọghe Osanobua i khian gha lọghọ ima na lele.—Psm 111:7, 8; 1 Jọn 5:3. w18.05 28 ¶3-4, 6-7

Agharhemiẹn wẹẹ ekhọe esi ẹre Mosis ya su Ivbi Izrẹl vbe ukpo nibun, te iran ye gha vian ba ẹmwẹ amẹ, iran na vbe mu ẹzọ kuan e Mosis vbene a miẹn wẹẹ, irẹn ọ si ovbamẹ ye iran egbe. (Nọm 20:1-5, 9-11) Ọna ẹre ọ ya ohu ọhanabe mu e Mosis. Ne Mosis gha te ya gu okuta nii guan zẹvbe ne Jehova khare, ọ na ya ohu gu Ivbi Izrẹl guan vbene a miẹn wẹẹ, irẹn ẹre ọ yan ẹtin nọ khian ya ru emwi ọyunnuan nii. Ohu nii, ẹre Mosis ya kinmwi okuta nii igbava, amẹ keghi vẹẹ kua. Itengbemu kevbe ohu ẹre ọ ye Mosis sọtẹ. (Psm 106:32, 33) E Mosis ma ghi la Otọ Na Ru Eyan Rẹn rhunmwuda ovbi ẹghẹ kherhe nọ ma ya rhie akpa ọghe ọmẹhẹ ma. (Nọm 20:12) Ma wa miẹn emwi kpataki ruẹ vbe okha na. Okaro, te ọ khẹke ne ima gha mwẹ ekhọe ọmẹhẹ vbe ẹghẹ hia, vbe ẹi erriọ, itengbemu sẹtin ya ima ta ẹmwẹ eso ra ru emwi eso nọ ma khẹke. Nogieva, emwi ghaa ba su ima, ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ohu ghẹ mu ima. w19.02 12-13 ¶19-21

Iwinna nọkhua ne ima i sẹtin ru ra nọ wọọ ọmwa egbe ẹre iwinna ikporhu khin ra? Hiehie! Jesu ghi ze erre ọghe erhan azara nẹ, ọ na tama erhuanegbe ẹre wẹẹ, ọyẹnmwẹ ẹre ọ khian gha sẹ iran vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (Jọn 15:11) Ọ keghi rhie ilẹkẹtin ne iran wẹẹ, ọyẹnmwẹ nọ sẹ irẹn ẹre ọ khian vbe gha sẹ iran. De odẹ nọkhin? Yerre wẹẹ, vbe erre ne Jesu tae, irẹn keghi mudia ye erhan azara, erhuanegbe ẹre na gha re abọ re. (Jọn 15:5) Erhan ẹre abọ erhan ke zọ ladian, nọnaghiyerriọ, inian erhan ẹre amẹ ke lae abọ erhan. Erriọ vbe ye ne ima ne Ivbiotu e Kristi. Ma ghaa lele ukpowẹ ọghe Kristi, ma ghi vbe gha sọyẹnmwẹ vbe ugamwẹ Osanobua zẹvbe na ghee Jesu. (Jọn 4:34; 17:13; 1 Pit 2:21) Ọ gberra ukpo 40 ne Hanne ke ru iwinna arọndẹ. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ọyẹnmwẹ nọ sẹ mwẹ vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne I ya yo ikporhu i gia gie. Ọna ẹre ọ zẹe ne I na rhiegba ye ugamwẹ e Jehova.” Vbene ẹmwata, ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko keghi re usun emwi nọ zẹe ighẹ orhiọn i gbe ye ima iwu vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, uhiẹn vbe ima ghaa werriẹ aro daa isievẹn vbe ako ne ima na kporhu.—Mat 5:10-12. w18.05 17 ¶2; 20 ¶14

Vbe orre nokaro, ukọ e Pọl ẹre ọ ghi rhie igiemwi nọ ghi maan sẹ yotọ, vbe nọ dekaẹn igiọdu na rhie ne etẹn. Lekpae adia ọghe orhion nọhuanrẹn, a keghi gie Pọl gha rrie agbẹnvbo ọghe Grik kevbe Rom ni ghaa ga ẹbọ ughughan. (Gal 2:7-9) E Pọl wa mu okhian gha rrie otọ ẹvbo nibun rhunmwuda ikporhu iyẹn nọ maan. Ọ kporhu vbe ehe na ghi tie ẹre Turkey nia, Greece kevbe Italy. Ọ wa vbe mu iko nibun gbọọ vbe ehe na ya unu kaẹn na. Sokpan, etẹn nii, ni da deba otu ọghe Ivbiotu e Kristi, kegha rri oya “ukpokpo ne emwa ẹvbo iran hẹ lele iran.” Rhunmwuda ọni, iran kegha gualọ igiọdu. (1 Tẹs 2:14) Vbe ọ ghi rre odẹ ukpo 50 C.E., e Pọl keghi gbẹn ebe gie etẹn vbe iko na da mu gbọọ vbe Tẹsalonaika. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ẹghẹ hia ma ya kpọnmwẹ Osanobua ne uwa hia, ne ima na vbe ye uwa rre vbe erhunmwu. Rhunmwuda, ma yerre vbe odaro Osanobua kevbe Erha mwa, vbene uwa ya iyayi uwa ru emwi hẹ, vbene ahoẹmwọmwa uwa ye uwa winna ẹsẹse hẹ.” (1 Tẹs 1:2, 3) Ọ na vbe tama iran wẹẹ: “Wa gha rhie ẹtin ye egbe iwu, wa gha ye egbe obọ.”—1 Tẹs 5:11. w18.04 18-19 ¶16-17

Igbama nọ gele hoo nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova keghi rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Rhunmwuda vbene iwinna ikporhu ya de ọghe ẹgiẹgiẹ, te ọ khẹke ne ima muẹn ye okaro vbe arrọọ ọghe ima. U sẹtin nọ egbuẹ ọta vbenian: I gha sẹtin gha ladian vbe iwinna ikporhu vbe ẹghẹ hia ra? I gha sẹtin ru iwinna arọndẹ ra? Deghẹ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan i ya mwẹ sọyẹnmwẹ ghi vbo? Vbia khian ya do gha re ọmwa nọ fuẹro hẹ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan? Emwi eva gha ru iyobọ nuẹn: Mu egbe yotọ ẹse. Ghẹ gi ẹtin fuẹ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. U gha lele adia na, u do gha sọyẹnmwẹ iwinna ne kpataki na. Mu egbe ẹre yotọ ewanniẹn ne u gha zẹ ye inọta ne ihua mobọ nọ. Vbe igiemwi, “Vbọzẹe ne u na ya osa yi?” E wẹbsait ọghe ima mwẹ asefẹn na mwamwaẹn nọ ru iyobọ ne igbama ya zẹ ewanniẹn ye inọta vbenian. U gha miẹn uhunmwuta na, “Why Do I Believe in God?” Adia rre evba, nọ gha ru iyobọ nuẹn ya miẹn ewanniẹn ọghe inọta na. w18.04 27 ¶10-11

Adam kevbe Ivi ghaa mwẹ afanvbimu ne gele gele vbene iran te sọtẹ, sokpan afanvbimu nii, ghaa mwẹ eke nọ sẹe. Ọ mwẹ emwi eso ne iran ghaa ru vbe odẹ ọghe a biẹ ọmwa biẹ, iran vbe gha ya ẹwaẹn obọ iran ru eso, sokpan iran ma ru ẹre gberra egbe. Vbe igiẹmwi, iran ghaa hiọnrọn, iran ghaa rri evbare, iran vbe gha vbiẹ. Ena ya iran khian emwa ne ẹi ghi mwẹ afanvbimu ra? Hiehie! Te iran ghaa sọyẹnmwẹ ena hia rhunmwuda erriọ Osanobua ya yi emwa nagbọn. (Psm 104:14, 15; Asan 3:12, 13) E Jehova ẹre ọ wa tama Adam kevbe Ivi ne iran biẹlẹ emọ, ne uniẹn emwa nagbọn do gba ehe hia vbe uhunmwu otagbọn, ne iran vbe gha gbaroghe agbọn na. Iyi na mu idobo ye afanvbimu ne iran ghaa mwẹ ra? Ẹo. Te Jehova yi iyi na, ne Adam kevbe Ivi mieke na gha mwẹ obọ vbe emwamwa ọghe Osanobua, ọni ọre nọ ya agbọn na khian Paradais, ne emwa ni gbae gha rrọọ vbe etẹbitẹ. (Psm 127:3; Aiz 45:18) Akpawẹ te Adam kevbe Ivi họn ẹmwẹ ne Osanobua, te iran gha te sọyẹnmwẹ orọnmwẹ ọghe iran vbe etẹbitẹ. w18.04 4-5 ¶7-8

Ma gha gele gha mwẹ izinegbe vbe egbe emwa ne ima kporhu ma, ma i khian yaro yọ wẹẹ, iran gha wa miẹn imamwaemwi ẹmwata ni rre Baibol yi vbe ẹghẹ okaro ne ima ya kporhu ma iran. Nia, gi ima guan kaẹn vbene ima gha ya sẹtin gu ọmwa ziro vbekpae ayayẹro ọghe arrọọ etẹbitẹ vbe paradais. Emwa nibun yayi wẹẹ, ọmwa gha wu, ọni ọre ọghẹe fo. Emwa eso vbe yayi wẹẹ, te emwa esi hia rrie ẹrinmwi. Ọna ọre obẹlẹ ne ọtẹn nokpia ọkpa ya ru iyobọ ne emwa vbọ ghaa rre ikporhu. Ọ gha ka tie ebe Gẹnẹsis 1:28, ọ ghi nọ ọyan owa ọta na: “De ehe ne Osanobua hoo ne emwa nagbọn gha ye? Te ọ yi iran ne iran gha rri oya ra?” Ewanniẹn ne emwa nibun rhie ye inọta na ọre, “Osanobua hoo ne emwa nagbọn gha sọyẹnmwẹ vbe uhunmwu otagbọn na.” Vbe iyeke ọni, ọ ghi tie ebe Aizaia 55:11, ọ ghi vbe nọ ọyan owa wẹẹ, “Osanobua fi emwamwa ọghẹe werriẹ nẹ ra?” Ewanniẹn ne emwa nibun zẹ ọre, “Ẹo.” Ako nokiekie nọ ghi tie ọre ebe Psalm 37:10, 11. Ọ gha tie ẹre nẹ, ọ ghi nọ ọyan owa wẹẹ, “De vbene arrọọ ọghe emwa nagbọn khian gha ye hẹ vbe odaro.” Iziro na, ẹre ọtẹn nokpia na he ya ru iyobọ ne emwa nibun ya rẹn wẹẹ, Osanobua ye hoo ne emwa esi gha rre Paradais vbe uhunmwu otagbọn vbe etẹbitẹ. w19.03 24 ¶14-15; 25 ¶19

Te Jehova ta ẹmwẹ na ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn hoo ne ima gha danmwehọ Ovbi ẹre kevbe ne ima gha lele adia ọghẹe. Jesu keghi maa erhuanegbe ẹre vbene a ya kporhu iyẹn nọ maan hẹ, ẹghẹ hia ẹre ọ vbe ya gha tama iran, ne iran gha bodẹ. (Mat 24:42; 28:19, 20) Jesu ye vbe rhie igiọdu ne erhuanegbe ẹre ne iran rhiegba ye ẹmwẹ ugamwẹ, ne iran ghẹ vbe gi ẹtin fu iran. (Luk 13:24) Jesu keghi vbe nianiaẹn ma erhuanegbe ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne iran gha hoẹmwẹ egbe, ne iran gha mwẹ akugbe kevbe ne iran gha lele adia ọghe irẹn. (Jọn 15:10, 12, 13) Te adia nii wa ye ru ekpataki vbe ẹdẹnẹrẹ zẹvbe nọ ghaa ye vbe ẹghẹ nii. E Jesu keghi kha wẹẹ: “Ọmwa nọ ghi re ọghe ẹmwata nẹ, gha danmwehọ mwẹ.” (Jọn 18:37) Ma ghaa mu emwi ne etẹn ima ru ya wuegbe, ima na vbe gha “ya bọ egbe,” te ima rhiẹre ma wẹẹ, ma họn ẹmwẹ ne Jesu. (Kọl 3:13; Luk 17:3, 4) Odẹ ọvbehe ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ ima họn ẹmwẹ ne Jesu, ọre ne ima na ya izọghae kporhu iyẹn nọ maan vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa kevbe ẹghẹ ne emwi vbe ya zẹye.—2 Tim 4:2. w19.03 10 ¶9-10