August

Ẹghẹ hia, ẹre ima ya ruẹ vbekpae emwi ne Jehova kevbe Jesu he ru ne ima vbe iko. Ọyẹnmwẹ nọ sẹ ima ẹre ọ ya ima hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima gha ya egbe tae Jesu vbe ẹdẹgbegbe. (2 Kọr 5:14, 15) Ekhọe ima vbe gua ima kpa ya rhie urhomwẹ ne Jehova rhunmwuda adẹwerriegbe nọ kpemehe ẹre. Ewanniẹn ne ima zẹ vbe iko keghi re odẹ ọkpa ne ima ya rhie urhomwẹ gie Jehova. Ma keghi rhiẹre ma wẹẹ ima gele hoẹmwẹ e Jehova kevbe Jesu deghẹ ima mu egbe ne ima ya sẹ emwi hia rae rhunmwuda ugamwẹ ọghe Jehova. Ma keghi sẹ emwi eso rae ne ima mieke na sẹtin yo iko. Vbe ehe nibun, ẹghẹ ota ẹre etẹn ya do iko, ẹghẹ na, egbe wọọ enibun nẹ. Ufomwẹ uzọla ne emwa ya hẹwẹ ẹre ima ya do iko nọkẹre. Ne ima na ziga yo iko vbe egbe gha wọọ ima nẹ, e Jehova bẹghe ẹre ra? Ọ wa bẹghe ẹre! Vbene ẹmwata, e Jehova wa gbọyẹmwẹ ye ẹrhiọn ne ima loo ne ima ghẹ mieke na gbe ẹdẹ iko re.—Mak 12:41-44. w19.01 29 ¶12-13

Jesu tobọre werriẹ aro daa isievẹn eso ne emwa nagbọn vbe werriẹ aro daa. Vbe igiemwi, a ma biẹ Jesu ye ẹgbẹe nọ fe. Vbe Jesu waan dee, Jọsẹf nọ muẹn ye ọmọ biẹ, ẹre ọ ghaa gu winna. Ọna ẹre ọ ye Jesu khian ọmwa nọ wegbe obọ. (Mat 13:55; Mak 6:3) Ọ gha kẹ, Jesu ye rre agbọn vbe Jọsẹfi wu. Ẹi mwẹ uwu ẹre ma da Jesu sẹ ugboloko. Jesu vbe rẹn ọlọghọmwa nọ rre ẹgbẹe ne emwa na rre ugamwẹ ughughan. (Jọn 7:5) Emwi eso na ya unu kaẹn na kevbe ọvbehe ne ima ma rẹn vbekpa re, ẹre ọ ye Jesu rẹn isievẹn ne emwa nagbọn la gberra. Emwi ọyunnuan ne Jesu ru, ẹre ọ wa mobọ suigiẹ yọ wẹẹ Jesu mwẹ amuroro daa emwa ọvbehe. Jesu ma ru emwi ọyunnuan rhunmwuda emwi ne ẹi mwẹ a ma ru nọ. “Itohan” ẹre ọ gua Jesu kpa ya ru iyobọ ne emwa ni rri oya. (Mat 20:29-34; Mak 1:40-42) Jesu keghi zẹ emwi ru, rhunmwuda, ọ rẹn vbene emwi ghaa ye iran hẹ.—Mak 7:32-35; Luk 7:12-15. w19.03 16 ¶10-11

Umiẹn orhikhan ne Jesu ghaa ye vbe asọn nokiekie nọ gbe vbe agbọn! Akpawẹ Jesu ma gbe ibiẹ rrie vbe asọn nii, ọ gha te ru emwi nọ ma khẹke, ẹghẹ nii, emwa nagbọn ghẹ gha mwẹ ayayẹro ọghe arrọọ etẹbitẹ. (Rom 5:18, 19) Yevbesọni, akpawẹ Jesu ma da imudiase ọghẹe yi ya sẹ ufomwẹ, ọ gha te sa ọrho ye eni Erhae. (Job 2:4) Vbe Jesu ghi gu erhuanegbe ẹre rri evbare ota nokiekie, “imuanẹmwẹ keghi la ẹkpo avbe erhuanegbe ẹre,” iran kegha muan ẹmwẹ “ye ẹmwẹ ọmwa . . . nọ kpọlọ sẹ vbe uwu iran.” Sokpan, ohu ma mu Jesu, ọ keghi ya ekhọe ọmẹhẹ rhie adia ne iran, ọ na werriegbe gi iran rẹn odẹ nọ khẹke ne iran ya gha yin. Ọ ghi bu iran ude nẹ, ọ na vbe tian iran rhunmwuda ne iran ma na yangbe irẹn. (Luk 22:24-28; Jọn 13:1-5, 12-15) Ma gha sẹtin ya egbe tae Jesu vbe odẹ nọ ya gbe ibiẹ rrie uhiẹn vbe ọ rre uwu orriara, deghẹ ima na gha yerre wẹẹ ima tobọ ima vbe ta ẹmwẹ eso ra ma vbe ru emwi eso nọ sọnnọ emwa ọvbehe. (Itan 12:18; Jems 3:2, 5) Ọ vbe khẹke ne ima gha tian etẹn ima ye emwi esi ne iran ru.—Ẹfis 4:29. w19.02 11-12 ¶16-17

Emwamwa ọghe Uhi e Mosis keghi yae gha lọghọ ne ọmwa mu ẹzọ ohoghe kuan ọmwa ọvbehe. Ọmwa na ba re ifi ẹzọ mwẹ asẹ na ya rẹn ọmwa nọ ba irẹn ifi ẹzọ. (Diut 19:16-19; 25:1) Vbene a te vbe buohiẹn gbe ọmwa ne a ba re ifi ẹzọ, te ọ khẹke ne orhunmwu eva sẹ osẹe yọ. (Diut 17:6; 19:15) Sokpan, a na miẹn wẹẹ orhunmwu ọkpa ẹre aro ọre sọe vbe Ovbi Izrẹl rraa Uhi, de vbene iran ya gha buohiẹn vbenian hẹ? Ọmwa vberriọ ghaa roro ẹre wẹẹ, ai khian rri irẹn oya ye emwi nọ ru nii, te ọ mu egbe ẹre rẹrẹ rhunmwuda, e Jehova bẹghe ẹre. Vbe nọ dekaẹn obọ esi na ya mu emwa ọvbehe, igiemwi nọ gbae ẹre Jehova rhie yotọ. Ọ fiangbe emwa ni ya ẹkoata lele adia ọghẹe, nọ ne emwa ni loo asẹ ne iran mwẹ ghee ihan, ọ keghi rri iran oya. (2 Sam 22:21-23; Ẹzik 9:9, 10) Emwa eso ni mwẹ ekhọe ibisi sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, obọ i ghi vba iran, sokpan, ọ gha sẹ ẹghẹ ne Jehova khian ya rri iran oya, iran i sẹtin lọre ban. (Itan 28:13) Iran ma na fiwerriẹ, iran ghi gele do rẹn wẹẹ, “ọkpan udu nọ, deghẹ a defi Osanobua nọ rrọọ obọ!”—Hib 10:30, 31. w19.02 23-24 ¶20-21

Adia ọghe Jehova ẹre Mosis wa gha lele. Amuẹtinyan ọghẹe wegbe sẹrriọ wẹẹ, ọ na “ye vbene a miẹn wẹẹ, irẹn bẹghe Osanobua ne a i bẹghe.” (Hib 11:24-27) Vbe ọ ma he sẹ uki eva ne Ivbi Izrẹl kpaa vbe Igipt rre, ọlọghọmwa keghi rhiegbe ma. Vbe ẹghẹ ne a kha na, iran ma he sẹ Oke Sainai. Ivbi Izrẹl kegha vian rhunmwuda amẹ ne iran ma miẹn wọn. Iran vian sẹrriọ wẹẹ, e Mosis na ghi tu tie Jehova wẹẹ: ‘Vbia khian ru iran na hẹ yi? Te iran ghi ra filo okuta ya gbe mwẹ uan.’ (Ẹks 17:4) E Jehova na ghi tama e Mosis emwi nọ gha ru. Ọ na wẹẹ nọ gbe ọkpọ ọghẹe yaẹn okuta e Horẹb, ne amẹ mieke na vẹ kua. E Baibol keghi kha wẹẹ: “E Mosis keghi sirra avbe ekaolotu Izrel nii ru vberrio.” Ivbi Izrẹl ma ghi gha vian rhunmwuda iran keghi miẹn amẹ wọn sẹ ọkẹn.—Ẹks 17:5, 6. w18.07 13 ¶4-5

E Jehova vbe loo iko ọghe Ivbiotu e Kristi ya rhie ẹrhiọn ye ima iwu. Ma gha gele hoẹmwẹ etẹn ima, te ima khian gha ru iyobọ nọ khẹke ne iran. Ma ghaa ru vberriọ, te ima rhiẹre ma wẹẹ ima hoẹmwẹ Osanobua. (1 Jọn 4:19-21) Ukọ e Pọl keghi rhie adia na ne Ivbiotu e Kristi. Ọ keghi kha wẹẹ: “Wa gha rhie ẹtin ye egbe iwu, wa gha ye egbe obọ zẹ vbene uwa wa ru ẹre na.” (1 Tẹs 5:11) Ọna rhiema wẹẹ, ẹi re ediọn ọkpa ẹre iwinna na bi ye iran izabọ, etẹn hia vbe iko gha sẹtin ya egbe tae Jehova kevbe Jesu vbe nọ dekaẹn ifuẹko ne a rhie ne etẹn. (Rom 15:1, 2) Etẹn eso vbuwe iko keghi khuọnmwi emianmwẹ nọ si akhiẹ vbe ẹghẹ hia, ne ebo tie ẹre depression. Avbe ọbo ebo ẹre ọ khẹke nọ gbaroghe etẹn vberriọ. (Luk 5:31) Ediọn kevbe etẹn vbe iko gha vbe sẹtin ru iyobọ ne etẹn vbenian ọ gha khọnrẹn wẹẹ iran i re ọbo ebo. Iran gha sẹtin rhie igiọdu ne etẹn ne iro han rẹn kevbe ni vburriẹ, iran ghi vbe gha “mu ẹmwẹ emwa hia wo egbe.”—1 Tẹs 5:14. w18.09 14-15 ¶10-11

Ma ghaa mwẹ irẹnmwi sayọ vbekpae Jehova, amuẹtinyan ne ima mwẹ daa re ghi vbe gha wegbe sayọ. Odẹ ọkpa ne ima khian ya sẹtin gele rẹn e Jehova, ọre Baibol na tie kevbe na ru erria yan. Okha ọghe vbene Jehova ya gbogba gae eguọmwadia re vbe ẹghẹ nẹdẹ ẹre ọ wa vuọn e Baibol. Avbe okha na, ẹre ọ ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha vbe gbaroghe ima vbe ẹdẹnẹrẹ. Ẹmwẹ nọ mu ukhọmwẹ emwi ne Aizaia loo ro keghi rhiẹre ma, obọ esi ne Jehova ya mu ima. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ọ gha gbaroghe avbe ohuan rẹn zẹvbe ne ọsuohuan ru. Ọ gha si avbe oteghe ohuan koko, ọ ghi munọ iran ye ekuaobọ ẹre, ọ ghi su avbe iye iran hẹnnẹhẹnnẹ.” (Aiz 40:11) Ma gha bẹghe vbene Jehova ya gbaroghe ima hẹ, orhiọn ima ghi sotọ. Ne u ghẹ mieke na gha si osi gberra egbe vbe u ghaa rre uwu ọlọghọmwa, gha ru erria yan ẹmwẹ igiọdu nọ rre ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹrẹna ke ladian. U ghaa ru vberriọ, u gha miẹn ẹrhiọn ya werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ rhirhi rhiegbe ma vbe arrọọ ruẹ. w19.01 7 ¶17-18

Ọ mwẹ okhuo ne u fian ne egbuẹ vbe odẹ ọghe orhiọn ra? A sẹtin miẹn wẹẹ, okhuo ne u fian ne egbuẹ ọre ne u gha tie ako eso vbe Baibol ẹdẹgbegbe ra ne u gha zẹ ewanniẹn vbe iko kevbe ne u gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ne u ya ya ọta guan. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, u hoo ne u gha ya ifuẹro ye Baibol maa emwa emwi vbe ikporhu. Te ọyẹnmwẹ khian gha sẹ ruẹ vbe u ghaa bẹghe ẹre wẹẹ, u mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn ra deghẹ etẹn na gha tama ruẹ wẹẹ, u mwẹ alaghodaro nẹ. Vbọzẹe? Rhunmwuda, ahoo ọghe Jehova ẹre u mu ye okaro vbe ẹdagbọn ruẹ vbene Jesu vbe ru ẹre. (Itan 27:11) Ma gha mu iwinna ugamwẹ e Jehova ye okaro vbe arrọọ ọghe ima, ọyẹnmwẹ ẹre ọ khian gha sẹ ima, arrọọ ọghe ima ghi vbe gha mwẹ evbọ demu. Ukọ e Pọl keghi kha wẹẹ: “Wa mudia gbain vbe ne ai na vbọ owẹ. Wa tua obọ ye iwinna ne uwa winna ne Nọyaẹnmwa, ugbẹnvbe uwa rẹn nẹ nian wẹẹ, iwinna ne uwa winna vbe uwu ugamwẹ Nọyaẹnmwa, ọkpa ne ẹi mwẹ esa, ẹi rrọọ.” (1 Kọr 15:58) Sokpan, emwa ni ya ẹdagbọn iran khu emwi ewe khian, ni hoo na gha họn usi iran rre i gele mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko, ọ gha khọnrẹn wẹẹ iran fe ya obọ mu iso.—Luk 9:25. w18.12 22 ¶12-13

Ẹghẹ ne Devid guan kaẹn mwa, ọre ẹghẹ ne emwa hia vbe uhunmwu otagbọn, khian ya gha lele ilele nọ gbae ọghe Osanobua. (2 Pit 3:13) Ebe Aizaia 65:22 keghi kha wẹẹ: “Emwa mwẹ gha wa tọ zẹvbe erhan.” Ọna rhiema wẹẹ, emwa nagbọn gha tọ sẹ ukpo arriasẹn nibun. Ebe Arhie Maan 21:1-4 vbe kha wẹẹ, Osanobua gha fiangbe emwa nagbọn. Usun afiangbe ne ako na guan kaẹn ọre wẹẹ, emwa i khian ghi gha wulo vbe agbọn ọgbọn nọ dee. Ọ vẹẹ ne ima rẹn nia wẹẹ, ma gha werriegbe miẹn e Paradais ne Adam kevbe Ivi mu fua vbe ẹghẹ omuhẹn. Osanobua yan rẹn wẹẹ, irẹn gha fiangbe emwa hia vbe uhunmwu otagbọn. E Devid keghi kha wẹẹ, emwa ọmẹhẹ kevbe emwa ata gha yin agbọn na vbe etẹbitẹ. (Psm 37:11) Te ọ khẹke ne ẹmwẹ akhasẹ ni rre ebe Aizaia ya ima rhie aro tua afiangbe nọ khẹ ima vbe odaro. (Aiz 11:6-9; 35:5-10; 65:21-23) De ẹghẹ ne ena hia khian ya sunu? Ọ gha sunu vbe ẹghẹ ne ẹmwẹ ne Jesu tama izigan nii khian ya mwẹ amusẹ. (Luk 23:43) U gha sẹtin gha rre Paradais nii. w18.12 7 ¶22-23

Ma i khian wa sẹtin gban egbe fo fẹẹrẹ ne iziro ọghe emwa nagbọn, rhunmwuda, agbọn Esu ẹre ima ye. (1 Kọr 5:9, 10) Uhiẹn vbe ima ghaa kporhu iyẹn nọ maan, ma keghi dekun emwa ni mwẹ iziro nọ ma gba. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima gha begbe, ne ima ghẹ do gha mwẹ egbe iziro vberriọ. Zẹvbe na ghee Jesu, te ọ khẹke ne ima giẹgiẹ hee iziro vberriọ yotọ. Yevbesọni, ọ ma khẹke ne ima gha tie ebe rhọkpa ra ne ima gha ghee ughe rhọkpa, nọ gha sẹtin mu iziro ekhọe ima rhia. Ọ khẹke ne ima gha ya ẹwaẹn zẹ ọse. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, ma ghaa gu emwa ne ẹi ga Jehova mu obọ, uyinmwẹ iran ghi mu ọghe ima rhia. (Itan 13:20; 1 Kọr 15:12, 32, 33) Ọ vbe khẹke ne ima gha begbe vbe nọ dekaẹn odẹ ne ima ya sọyẹnmwẹ egbe. Ma ghi gha gban egbe ne ughe ọghe igbinnoguo, ọghe alama oghẹ kevbe nọ dekaẹn imamwaemwi ọghe umẹwaẹn nọ khare wẹẹ, te emwi hia didaghohi rre. Ma gha lele adia na, te ima gban egbe ne iziro dan ni gbodan ye “irẹnmwi Osanobua.”—2 Kọr 10:5. w18.11 21 ¶16-17

Vbe ima khian ya ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, adia ni rre Baibol ẹre ima khian ya gha ru emwi vbe arrọọ ima? Odẹ ọkpa ne ima khian ya sẹtin ru ọna ọre, ne ima gha mwẹ ọghae vbe iwinna ikporhu kevbe imamwaemwi ọghe ẹmwata ni rre Baibol. E Baibol vbe ya umozo gie “Ẹmwẹ Osanobua.” Zẹ vbene ovbiyokuo ya da umozo ọghẹe yi gbain, erriọ vbe khẹke ne ima ya da Ẹmwẹ Osanobua yi. (Ẹfis 6:17) Ọ khẹke ne ima gha ya ifuẹro loo Ẹmwẹ Osanobua, ma ghi gha “maa emwa re ẹse.” (2 Tim 2:15) Zẹ vbene ima ya ye Baibol maa emwa emwi, ne iran mieke na he ugamwẹ ohoghe yotọ, erriọ Ẹmwẹ Osanobua vbe ya gbọzinian vbe ekhọe ima, ọ ghi vbe ya ima deziẹn vbe odẹ nọ su rrie arrọọ ọghe etẹbitẹ. Imamwaemwi ọghe ẹmwata keghi re emwi ọhẹ nọ hiunsi nọ ke obọ e Jehova rre. Emwi ọhẹ na, ẹre ọ ya ima gu e Jehova mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan. Asikẹgbe na, ọre emwi nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ọghe ima. Emwi kherhe ẹre ima he ruẹ vbe obọ e Jehova. Etẹbitẹ ẹre Jehova khian ya gha maa ima emwi. Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima gha ghee odẹ ọghe ẹmwata vbe na ghee okuta ẹrọnmwọ ne ai miẹn egbọre. Ye gha “ha osa” ye ẹmwata, ghẹ khiẹn ọnrẹn.—Itan 23:23. w18.11 8 ¶2; 12 ¶15-17

Emwi nọ ya ima kporhu iyẹn nọ maan ọre wẹẹ, ma hoo ne ima ya obọ sekhae ne emwa rhunmwuda, ẹdẹ ibuohiẹn sẹ otọ nẹ. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, erriọ e Noa vbe ya “kporhu” ma emwa vbe ẹghẹ nẹdẹ. Jesu khare wẹẹ: ‘Zẹvbe na miẹn wẹẹ, ọ te do sẹ ẹghẹ uromwẹ amẹ, emwa kegha re, iran na gha da, ikpia kevbe ikhuo na gha rọnmwẹ egbe, rhinrin ya sẹ ikpẹdẹ ne Noa la okọ zẹẹ. Iran ma rẹn enaye uromwẹ amẹ te do kpolo ehia gha rrie. Erriọ khian gha ye vbe Ovbi Ọmwa gha rre.’ (Mat 24:38, 39) Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ma rhie ehọ ne Noa ta yi vbe ẹghẹ nii, te ọ ye gha ya igiuhunmwu ọghe ayobọsekhae wewe. Evbọzẹe ne ima na kporhu iyẹn nọ maan vbe ẹdẹnẹrẹ, ọre wẹẹ, ma hoo ne emwa do rẹn emwamwa ne Osanobua mwẹ ne emwa nagbọn. Zẹvbe na ghee Jehova, ma hoo ne emwa miẹn odẹ ọghe ẹmwata yi, ne iran mieke na “dia agbọn ya.” (Ẹzik 18:23) Ne ima na kporhu iyẹn nọ maan, te ima kie ẹkpotọ ne emwa nibun ya do rẹn wẹẹ, Arriọba Osanobua sikẹ otọ nẹ kevbe wẹẹ, ọ gha do guọghọ agbọn Esu ne ima ye na.—Ẹzik 3:18, 19; Dan 2:44; Arhie 14:6, 7. w18.05 19 ¶8-9

Deghẹ arriọba mu awua ye iwinna ọghomwa vbe ẹvbo ne u ye, de emwi nọ khẹke ne u ru deghẹ iran na nọ ruẹ ọta vbekpa etẹn? Ọ khẹke ne u ta emwi hia ma iran ra? De emwi ne Jesu ru vbe Gọvina ọghe Rom zọlọ re ọta? Ọ mwẹ ẹghẹ ne Jesu ma ya ta ẹmwẹ rhọkpa, zẹvbe nọ gua ilele ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn ro, nọ khare wẹẹ, ẹghẹ rrọọ “na ya hunwan” kevbe “na ya guan.” (Asan 3:1, 7; Mat 27:11-14) Ma gha vba egbe ima vbe ihe vbenian, ọ khẹke ne ima loo ẹwaẹn ne ima ghẹ mieke na mu arrọọ ọghe etẹn ima ye ikpadede. (Itan  10:19; 11:12) U gha rẹn vbekpae orukhọ nọ wegbe ne ọtẹn ru, de emwi nọ khẹke ne u ru? Ọmwa ne ọ ru orhukhọ na sẹtin gha re ọse ruẹ ne khuankhuankhuan. Ọrheyerriọ, ọ khẹke ne u “ta ẹmwata.” Ọni rhiema wẹẹ, ẹmwata ẹre ọ khẹke ne u tama ediọn, ọ ma khẹke ne u fian ba re. Ọ khẹke ne ediọn rẹn ẹmwata nọ rre ẹmwẹ, ne iran mieke na sẹtin ru iyobọ nọ khẹke ne ọmwa nọ ru orukhọ.—Jems 5:14, 15. w18.10 10 ¶17-18

Vbe ima khian ya gha rhie ahoẹmwọmwa nọ de ọmwa igiẹ ma? Odẹ ọkpa ne ima khian ya ru ọna ọre ne ima gha rhie ehọ ne emwa ta yi. (Jems 1:19) Ma gha gbe ehọ kotọ danmwehọ emwa nọ rre uwu ibavbaro, te ima rhiẹre ma wẹẹ ima hoẹmwẹ iran. Ya ẹwaẹn nọ ọta eso, ne u mieke na rẹn emwi ne iran gele la gberra. Ẹghẹ nii, ẹre u khian na sẹtin ru iyobọ ne iran. Gi ugbaro ruẹ gha maan vbe uhunmwu ne iran mieke na rẹn wẹẹ, u gele mwẹ agiẹngiẹn daa iran. Deghẹ iran mwẹ ẹmwẹ ne iran khian ta vbe nọ wa rre iran ekhọe, u ghi mwẹ izinegbe, ghẹ gbe eta ye iran unu. Odẹ vbenian ẹre u khian ya gele rẹn vbene ọ ye iran hẹ vbe ekhọe. U ghaa re ọmwa nọ rhie ehọ ne emwa ta yi, iran ghi do gha mwẹ ilẹkẹtin yan ruẹ. Ibude ne u rhirhi rhie ne iran, iran ghi vbe miẹn ọnrẹn yi. Orhiọn iran ghi vbe sẹ otọ rhunmwuda iran rẹnrẹn wẹẹ, u gele hoo ne u ru iyobọ. w18.09 14 ¶10; 15 ¶13

Ẹghẹ ẹre a ya danmwehọ iyẹn nọ maan ọghe Arriọba, ẹre ima ya tie Baibol kevbe avbe ebe ughughan ne otu gbẹnnẹ ladian, ẹghẹ ẹre ima ya mu egbe iko, ẹre ima vbe ya yo iko. Ọna ẹre ọ si ẹre nọ na khẹke ne ima zẹ ẹghẹ kọ vbuwe ẹghẹ ne ima loo ye emwi ni ma mobọ ru ekpataki. (Ẹfis 5:15, 16) Inu ẹghẹ ẹre ọ rhie ma ke do gha mwẹ irẹnmwi ọghe Baibol nọ somwa? Dọmwadẹ ima lughaẹn ne egbe, erriọ ẹghẹ nọ rhie vbe ya lughaẹn. Vbọrhirhighayehẹ, etẹbitẹ ẹre ima hia khian ya gha ruẹ vbekpae Jehova, odẹ ne ọ ya ru emwi kevbe emwi hia ne ọ yi. (Rom 11:33) Ebe Owa Ọkhẹ nokaro nọ ladian keghi kha wẹẹ: “Te ẹmwata yevbe obobo nekherhe. Ghẹ gi obobo ọghe ẹmwata ọkpa sẹ ruẹ ọkẹn. Akpawẹ obobo ọkpa ọghe ẹmwata gha sẹ ima ọkẹn, ẹmwata ọkpa kẹkan ẹre Jehova gha te gie ma ima. Gha gualọ ba re, ghẹ gie egbe wọọ ruẹ.” Vbene ẹmwata, te ima khian gha ruẹ vbekpae Jehova vbe etẹbitẹ. Emwi nọ wa ru ekpataki nia, ọre ne ima hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima loo ẹghẹ nọ somwa, ya gha ruẹ emwi vbekpae Jehova. w18.11 4 ¶7

E Baibol rhie ibude ne avbe ọdọ ne iran gha ya ẹwaẹn gu ọvbokhan iran loo. Ọni rhiema wẹẹ, ne iran gha hia, ne iran rẹn vbene emwi ye ọvbokhan iran hẹ. (1 Pit 3:7) Ọdọ nọ gele mwẹ amuroro rẹnrẹn wẹẹ, agharhemiẹn wẹẹ, irẹn vbe ọvbokhan rẹn lughaẹn ne egbe, irẹn ma hiunsi sẹ ọvbokhan rẹn. (Gẹn 2:18) Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ọdọ gha ya obọ esi mu amwẹ ọnrẹn, ọ ghi vbe gha mwẹ amuroro daa re. Ọ khẹke ne ọdọ nọ gele mwẹ amuroro daa ọvbokhan rẹn, gha begbe vbe odẹ ne ọ ya gu ikhuo ọvbehe loo. Ọ ma khẹke ne ọ gha gu iran gbe ọkiẹkiẹ nọ ma khianrẹn. Ọ ma vbe khẹke ne ọ gha do ẹki vberriọ vbe intanẹt. (Job 31:1) Te ọ khẹke ne ọdọ gha mwẹ ẹkoata daa amwẹ ọnrẹn, ẹi wa re rhunmwuda ahoẹmwọmwa nọ mwẹ ne ọvbokhan rẹn. Sokpan rhunmwuda ne ọ na hoẹmwẹ Jehova, kevbe ne ọ na khuiwu emwi dan.—Psm 19:14; 97:10. w18.09 29 ¶3-4

Vbozẹe nọ na lọghọ ne ima rhie emwi ne ima ruẹ vbe Ẹmwẹ Osanobua ye uyinmwẹ? Rhunmwuda ọmwa nọ mu egbe rriotọ ẹre ọ sẹtin lele adia ni rre Baibol. Ọ keghi lọghọ na sẹtin gha mu egbe rriotọ vbe ẹdẹnẹrẹ, rhunmwuda emwa ni lẹga ima keghi re emwa “ni rẹn enegbe iran ọkpa, iran ni hoẹmwẹ igho, iran ni rhuọ, iran ni tọn egbe mu kevbe iran ni yin pirhipirhi.” (2 Tim 3:1-3, NW) Ma ne eguọmwadia e Jehova rẹnrẹn wẹẹ, uyinmwẹ vbenian i maan sokpan ugbẹnso, ọ ye vbe ne emwi dunna ne emwa ni yin uyinmwẹ dan vberriọ. (Psm 37:1; 73:3) Ọna sẹtin ya ima gha roro ẹre wẹẹ: ‘Esa rrọọ ne I ya gha mu ọghe emwa ọvbehe ye okaro ra? I ghaa mu egbe rriotọ, emwa gha ye gha rhie ọghọ mẹ ra?’ Deghẹ ima ma begbe, ma sẹtin vbe suẹn gha yin uyinmwẹ akhaẹn ọghe emwa ni lẹga ima. Ọna sẹtin si ighaegbe ye uwu iko, ẹghẹ nii, ma ghi do yevbe emwa ni rre uwu agbọn. Ma ghaa ru erria yan igiemwi esi ọghe emwa ni rre Baibol, ima na vbe gha ya egbe taa iran, ma gha miẹn ere vbọ. w18.09 3 ¶1

Ọ mwẹ ẹghẹ ne Jehova ọkpa ya gha rrọọ. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, ọ na yi emwa orhiọn kevbe emwa nagbọn. Ọna rhiema wẹẹ, Osanobua i mwẹ akhaẹn. Irẹn ọre Osa nọ sọyẹnmwẹ, ne emwi esi hia ke obọ re rre. (1 Tim 1:11; Jems 1:17) Irẹn hoo ne ima vbe gha sọyẹnmwẹ, ọni ẹre ọ si ẹre ne ọ na wẹẹ ne ima gha zẹ emwi obọ. (Rom 1:20) Te Osanobua yi ima ne ima yevbe na ghee irẹn. (Gẹn 1:27) Ọni rhiema wẹẹ, te irẹn yi avbe akpa ne irẹn mwẹ ye uwu ima, ne ima mieke na sẹtin gha rhiẹre ma. Ne arrọọ ọghe ima mieke na gha mwẹ evbọ demu, te ọ khẹke ne ima ya egbe tae Jehova, ma ghi gha mwẹ ahoẹmwọmwa daa emwa ọvbehe, ma ghi vbe gha zẹ emwi obọ. (Fil 2:3, 4; Jems 1:5) Vbọzẹe? Rhunmwuda erriọ e Jehova ya yi emwa nagbọn. Agharhemiẹn wẹẹ emwa ni ma gba ẹre ima khin, ma gha sẹtin ya egbe tae Jehova vbe odẹ ne ọ ya zẹ emwi obọ. E Jehova hoo ne ima gha ya egbe tae irẹn. Ma ghaa zẹ emwi obọ, ọ keghi yae ghọghọ.—Ẹfis 5:1. w18.08 18 ¶1-2; 19 ¶4

Odẹ ne Ivbiotu e Kristi ya rhiẹre ma wẹẹ iran họn ẹmwẹ ne Jesu, ọre ne iran na rhie emwi nọ maa iran re ye uyinmwẹ, ẹi re ne iran gha danmwehọ kẹkan. “Osi ẹmwẹ agbọn na” i vbe rhie iran ekhọe ghee ihe ọvbehe. (Luk 21:34) Imamwaemwi ọghe Jesu ẹre ọ ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ọghe iran, iran i rhie obọ gberra adia ọghẹe, ọ gha khọnrẹn wẹẹ iran rre uwu ibavbaro. Vbuwe ena hia, iran ye ya ẹkoata ga e Jehova. Odẹ ọvbehe ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ ima họn ẹmwẹ ne Jesu, ọre ne ima na ku obọ gbe ba emwa ne irẹn zẹ ye ukpo. (Hib 13:7, 17) Vbọ ma he kpẹẹ gbe na, afiwerriẹ nibun wa rhiegbe ma vbe otu e Jehova. Usun afiwerriẹ na keghi re emadogua kevbe odẹ ughughan ne ima ghi ya kporhu, afiwerriẹ nọ rre iko na do vbuwe uzọla, odẹ ne ima ghi ya bọlọ Ọgua Arriọba, odẹ na ya dọlọe yi kevbe emwamwa ọgbọn na ghi ya gbaroghe ẹre. Ma wa ya ekhọe hia gbọyẹmwẹ ye afiwerriẹ ni rhiegbe ma vbe otu e Jehova. E Jehova gha fiangbe ima zẹvbe ne ima ya hia, ne ima gha lele adia nọ ke obọ otu ọghẹe rre. w19.03 10-11 ¶11-12

Iyẹn eso mwẹ vbene ọ ye hẹ. Abọ ọkpa sẹtin gha re ẹmwata, abọ nọkẹre ghi gha re ohoghe. Te iyẹn vbenian bibi ọmwa odẹ, ẹi gia ya ru azẹ nọ khẹke. Gi ima guan kaẹn emwi nọ sunu daa Ivbi Izrẹl ni ghaa rre odẹ orrie ọghe Ẹzẹ Jọdan vbe ẹghẹ Jọsua. (Jọs 22:9-34) Iran keghi họn iyẹn eso wẹẹ, ivbi uniẹn Riubẹn, Gad kevbe abọ ọkpa vbe uniẹn e Manasẹ, ni rre odẹ ekẹn, gbe aka ne ghete. Ẹmwata gele gha nọ wẹẹ iran gbe aka ye evba, sokpan emwa ni ya na iyẹn na ma wa ya unu kaẹn emwi hia nọ sunu. Ọna ẹre ọ ghi ya Ivbi Izrẹl ni rre odẹ orrie gha roro wẹẹ, etẹn iran sọtẹ dae Jehova nẹ. Rhunmwuda ọni, iran keghi ru emwamwa ne iran ya gu iran khọn. (Jọs 22:9-12) Sokpan vbene iran te ru vberriọ, iran keghi gie ikpia eso na gba ẹko ẹre bu etẹn iran, ne iran mieke na gele rẹn ẹmwata nọ rre ẹmwẹ na. Ikpia nii ghi sẹ odọ, iran keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ẹi re te Ivbi Izrẹl ni rre odẹ ekẹn gbe aka nii, ne iran yae gha zọ ese ne ẹbọ. Te iran gbe aka nii, nọ gha re ayere ne Ivbi Izrẹl wẹẹ, iran vbe ya ẹkoata gha ga e Jehova. Ẹghẹ ne Ivbi Izrẹl ni ghaa rre odẹ orrie loo ro ya gualọ otọ ẹmwẹ nii, wa biẹ ọmọ esi. Ẹi re ọyẹnmwẹ nekherhe ẹre ọ ghaa sẹ iran rhunmwuda, iran ma ghi gu etẹn iran khọn. w18.08 5 ¶9-10

Ẹmwẹ ne Pọl tae vbe ebe 1 Kọrinti 10:12 rhiẹre ma wẹẹ, eguọmwadia Osanobua sẹtin de ye orukhọ. Emwa vberriọ sẹtin ye gha roro ẹre wẹẹ iran ye gu e Jehova mwẹ asikẹgbe nọ maan. Sokpan ne a gha mwẹ ahoo na ya ẹkoata ga Osanobua, ra na ba gha ru ighẹ a ya ẹkoata gae, ma rhiema wẹẹ ima gele ya ẹkoata gae. Irẹn i miẹn ugamwẹ vberriọ yi. (1 Kọr 10:1-5) Zẹ vbene osi ya gha si Ivbi Izrẹl rhunmwuda ne Mosis ma na rherhe ke uhunmwu Oke Sainai rre, Ivbiotu e Kristi sẹtin vbe gha si osi rhunmwuda, agbọn ọgbọn ma rre vbe ẹghẹ ne iran te yaro yi. Ma sẹtin vbe gha roro ẹre wẹẹ, ọ gha ye rhie ẹghẹ e Jehova ke do mu avbe eyan rẹn sẹ ra ẹi khian ghi muẹn sẹ hiehie. Deghẹ ima ma begbe, iziro vbenian sẹtin ya ima mu ahoo ọghe ikpakpa ye okaro vbe arrọọ ọghe ima. Zẹ vbene ẹghẹ ya khian, ma ghi fẹko gha khian rree ne Jehova. Ma sẹtin do gha yin uyinmwẹ eso ne ima i ghẹ te yin deghẹ ima ye mudia gbain vbe odẹ ọghe orhiọn. w18.07 20-21 ¶17-18

Ma gha miẹn afiangbe nibun vbe Jehova gha rẹn ima ẹsẹsẹmwẹse. Sokpan, de emwi nọ khẹke ne ima ru ne Jehova mieke na gele rẹn ima? Ọ khẹke ne ima ya ekhọe hia hoẹmwẹ e Jehova, ma ghi vbe ya arrọọ ọghe ima fiohan nẹẹn. (1 Kọr 8:3) Ọ ma khẹke ne ima gi emwi rhọkpa ya ima khian rree ne Jehova. Ọ khẹke ne ima ya egbe taa Ivbiotu e Kristi ne Pọl gbẹn ebe gie vbe Galatia. De odẹ nọkhin? Ọ khẹke ne ima biegbe ne avbe emwi nọ “vburriẹ” ra ne ẹi mwẹ esa. Ọna vbe kaẹn uyi nọ ma khẹke na gualọ. (Gal 4:9) Eguọmwadia e Jehova ẹre etẹn ni rre Galatia ne Pọl gbẹn ebe gie ghaa khin. Sokpan, e Pọl keghi kha wẹẹ, iran dọlegbe ya gha mwẹ obọ vbe avbe emwi ne ẹi mwẹ esa. Emwi ne Pọl ghaa tama iran ọre wẹẹ, “Wa ni deziẹn nẹ vbe odẹ ọghe orhiọn, vbọ ghi zẹ ne uwa na werriegbe de ghee iyeke vbe odẹ ọghe orhiọn?” w18.07 8 ¶5-6

Okha nibun ọghe eguọmwadia Osanobua ni rri oya rhunmwuda uhi Osanobua ne iran rra re wa bun vbe Baibol. Igiemwi ọghe iran sẹ nọ gha ya ima gha mwẹ ẹwaẹn, ne ima ghẹ mieke na rri egbe oya ne iran re. Vbene ẹmwata, ibude nọ ghi maan sẹ ẹre ima miẹn vbe obọ Osanobua. Vbe igiemwi, muẹn roro oya ne Devid re rhunmwuda ne ọ na gu e Batsiẹba ru emwi ọdọ vbe amwẹ. (2 Sam 12:7-14) Ma ghaa ru erria yan ako na vbe Baibol, ma sẹtin nọ egbe ima ọta vbenian: ‘De emwi ne Devid gha te ru vbe ọ bẹghe Batsiẹba? I gha miẹn edanmwẹ vberriọ, I gha sẹtin lae gberra ra? I gha lẹfua vbe na ghee Josẹf ra, ra I gha de ye edanmwẹ nii vbe na ghee Devid?’ (Gẹn 39:11-15) Ma ghaa ru erria yan ẹbe nọ kẹrikian vbe ima gha ru orukhọ, emwi dan ghi do gha “sọnnọ” ima.—Emọs 5:15. w18.06 17 ¶5, 7

Uyinmwẹ a gbe ọmwa ekueku ẹre ọ mobọ ya emwa nibun deba otu azẹ. Vbe Jesu ye rre agbọn, ẹmwẹ igho uhunmwu na hae, ẹre ọ ya emwa nibun rhiegba ye ẹmwẹ otu azẹ. Usun emwi ne iran ghaa hae igho uhunmwu yi ọre emwi ne iran mwẹ, otọ kevbe owa. Ibeleku ne avbe emwa ni koko igho uhunmwu ghaa fi, ẹre ọ ya ẹmwẹ igho uhunmwu na hae gha lọghọ emwa nibun. Vbe iran ya gha do ẹki ero na hẹ? Eso vbuwe iran sẹtin mu igho ọrhẹnrhẹn gie arriọba ne arriọba mieke na mu ukpo nọ yo ne iran. Iran ghi do gha loo asẹ nii ya miẹn emwa igho ọrhẹnrhẹn. Odẹ vbenian ẹre Zaikiọs ya khian ọmwa nọ fe. Irẹn ẹre ọ ghaa re ọkaolotu ọghe emwa ni koko igho uhunmwu vbe Jẹriko. (Luk 19:2, 8) Te Zaikiọs wa gele gha gbe emwa rhu. Eghian Jesu kegha gualọ ehe ne iran khian la lae Jesu egbe. Iran keghi ya ẹmwẹ igho uhunmwu ne a hae danmwẹ ọnrẹn ghee. Igho uhunmwu na kha na ọre ikọbọ “igho” na tie ẹre dinariọs. Ọna ẹre ọ ghaa re ighọ uhunmwu ne arriọba e Rom fian ne Ivbi e Ju. (Mat 22:16-18) Te igho uhunmwu na, wa gha ya ẹko khọ Ivbi e Ju rhunmwuda, te ọ ghaa ye iran re rre wẹẹ, ototọ arriọba e Rom ẹre iran ye. w18.06 5-6 ¶8-10

Vbene ẹmwata, ọmwa gha ya egbe ba Esu, ẹbe nọ lelẹe khian ẹre ọ sẹ orhiẹnrhiẹn ne a miẹn vbọ. (Job 21:7-17; Gal 6:8) Vbọ ya ru iyobọ ne ima hẹ, ne ima na rẹn wẹẹ, ẹtin Esu mwẹ ehe nọ sẹ? Ọ keghi ya ima rhie ọghọ nọ khẹke ne arriọba emwa nagbọn, erriọ vbe ya ima zọghae vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (1 Pita 2:17) Ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova hoo ne ima gha lele uhi arriọba sokpan, ọni ọre deghẹ uhi arriọba emwa nagbọn ma gbodan ye ilele ọghe Osanobua. (Rom 13:1-4) Ọna rhiema wẹẹ, te ọ khẹke ne ima gha rre idiaghe vbe nọ dekaẹn otu azẹ ra oseghe ẹvbo ne emwa sinmwi. (Jọn 17:15, 16; 18:36) Rhunmwuda ne Esu na hoo nọ mu eni Osanobua rhia, ọna ẹre ọ ya ima rhiegba ya iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ne emwa mieke na rẹn ẹmwata vbekpae Osanobua. Te ima ya eni Osanobua ne ima ya waengbe hio rhunmwuda ma rẹnrẹn wẹẹ, ai ya afiangbe ne ima miẹn vbe ugamwẹ e Jehova gie igho ra emwi ewe ne a khu khian.—Aiz 43:10; 1 Tim 6:6-10. w18.05 24 ¶8-9

Ọlọghọmwa gha rhiegbe ma vbe orọnmwẹ, ọ khẹke ne ọdọ vbe amwẹ wannọ egbe ra? E Baibol ma wa sunu yọ taara, emwi nọ gha sẹtin ya ọdọ vbe amwẹ wannọ egbe. E Pọl keghi kha wẹẹ: “Adeghẹ okhuo nọ yayi rọnmwẹ ọdọ nọ ma yayi, ighẹ okpia nii kue ne iran gba gha rrọọ, wẹẹ ne okhuo nii ghẹ sẹ ọre rae.” (1 Kọr 7:12, 13) Ibude na wa vbe kaẹn ima vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbe orọnmwẹ eso, etẹn nikhuo keghi rri oya rhunmwuda, arowa iran ne ẹi ga e Jehova keghi ya obọ atosi mu iran. Ọ sẹtin wa gha gbe ọtẹn nokhuo ugbemwẹ a gha wu a rrie, a sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ẹi kpemehe emwi ikpakpa ne ẹgbẹe ọre ra ẹi zẹdẹ gi ọtẹn nokhuo ga e Jehova. Etẹn nikhuo eso ni ka werriẹ aro daa ọlọghọmwa vbenian keghi kpa sẹ arowa iran rae, vbene eso na mwẹ izinegbe, iran na vbe hia vbene ẹtin iran sẹ, ne ọfunmwegbe do gha rre uwu ẹgbẹe nii. w18.12 13 ¶14; 14 ¶16-17

Vbe erre ọghe ọkemwiokọ nọ rre ebe Luk 8:5-8, 11-15, emwiokọ ra ikpẹ keghi mudia ye ihe “ẹmwẹ Osanobua” ra iyẹn nọ maan ọghe Arriọba. Otọ na kọ emwi yi keghi mudia ye ekhọe ọghe emwa nagbọn. Ikpẹ ni dele ye otọ nọ maan keghi gbọzinian, ọ na zọọ, ọ na vbe waan do khian ọka nọ mọ. Ikpẹ ni rre ọmọ ọkpọkpa nọ mọẹn kegha re “iyisẹn iyisẹn.” Ẹghẹ okaro na ya maa ima emwi vbekpae Arriọba Osanobua, te ọ yevbe na kọ emwiokọ ra ikpẹ ye otọ nọ maan. Ikpẹ nii na gha waan. Ọ ghi sẹ eghẹ, ọ na vbe sẹ nọ mọ. Yerre wẹẹ, erhan ọka na ka guan kaẹn ban ma mọ erhan ọka ọvbehe, ikpọka ọgbọn ẹre ọ mọẹn. Erriọ ima vbe ye, ọmọ erhan ne ima mọ i re erhuanegbe ọvbehe, ọ keghi re ikpẹ ọgbọn. De odẹ nọ khin? Ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba ma ọmwa ọvbehe, te ọ yevbe ne ima mọ ikpẹ ọgbọn ọvbehe, te ọ vbe yevbe ne ima kọe lele ehe hia. (Luk 6:45; 8:1) Emwi kpataki ne ima miẹn ruẹ vbe erre na ọre wẹẹ, ma ghaa kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba, te ima ‘ya izinegbe mọ ọmọ erhan.’ w18.05 14 ¶10-11

E Pọl keghi wa rhie igiọdu ne etẹn, sokpan ọ ma dobọ yi vba. Ọ keghi ya ‘ẹkorhiẹnrhiẹnmwẹ loo emwi ne ọ mwẹ hia’ kevbe ẹrhiọn hia ne ọ mwẹ ya ru iyobọ ne etẹn. (2 Kọr 12:15) Te ọ vbe khẹke ne ediọn gha zẹ emwi ru. Ọna ẹre ọ khian ghi gele rhiẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ etẹn iran. (1 Kọr 14:3) Adia ne a rhie ne etẹn keghi re odẹ ọkpa ne a ya rhie ẹrhiọn ye iran iwu sokpan, te ọ khẹke ne ediọn lele igiẹmwi ni rre Baibol, vbe iran ghaa rhie adia ne etẹn. Vbe nọ dekaan ọna, Jesu keghi rhie igiemwi esi yotọ vbe ọ ghi rhiọkpaegbe nẹ. Ọ mwẹ ako ne etẹn ni ghaa rre iko Ẹfisọs, Pẹgamọm kevbe Tiatira vbe Asia Minor na gha vburriẹ, rhunmwuda ọni, Jesu keghi rhie adia nọ wegbe ne iran. Sokpan, te ọ ka tian iran ye ako ne iran na musọe, ọ ke rhie adia ne iran. (Arhie 2:1-5, 12, 13, 18, 19) Ọna ọre igiemwi nọ khẹke ne ediọn gha lele vbe iran ghaa gbe emwa hin ọkhọ rre. w18.04 21-22 ¶8-9

Evbibiẹ emọ, uwa keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne emianmwẹ dan ghẹ dekun ivbi uwa. Odẹ ọkpa ne uwa ya ru ọna, ọre ne uwa na kpe owa uwa huan vbe ẹghẹ hia. Erriọ vbe khẹke ne uwa ya viẹn uwu ne ivbi uwa vbe nọ dekaẹn ikueta na ghee, ẹkpẹti ughe, e vidio gem, intanẹt kevbe emwi ke emwi ne Esu gha ya sẹtin mu iran ekhọe rhia. Iwinna ne Jehova waa uwa re, ọre ne uwa koko ivbi uwa, ne iran do gha re emwa ni deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. (Itan 1:8) Nọnaghiyerriọ, wa yi uhi eso ni gua ilele ọghe Baibol ro, ni gha ru iyobọ ne ivbi uwa ya rẹn ehe nọ khẹke ne iran gha khian sẹ. Ọna dekaẹn ughe nọ khẹke ne iran ghee kevbe nọ ma khẹke ne iran gha ghee, u ghi vbe gi iran rẹn evbọzẹe ne u na yi uhi vberriọ. (Mat 5:37) Zẹ vbene emọ ya waan dee, wa gha ya ilele ni rre Baibol ru iyobọ ne iran ya rẹn alughaẹn nọ rre uwu ẹkpo emwi dan kevbe emwi esi. (Hib 5:14) Wa ghẹ mianmian wẹẹ, uyinmwẹ uwa ẹre ivbi uwa khian na miẹn emwi ruẹ sẹ.—Diut 6:6, 7; Rom 2:21. w19.01 16 ¶8

Igbama gha vbe sẹtin ya akugbe ọghe etẹn vbe iko wegbe sayọ. De odẹ nọ khin? Odẹ ọkpa ne igbama khian ya sẹtin ru ọna ọre wẹẹ, iran ghi hia ne iran gu etẹn ni khian eniwanrẹn nẹ ru ọse. Igbama sẹtin nọ iran vbe odẹ ọghe ọghọ, emwi ẹwaẹn eso ne iran he miẹn vbe ugamwẹ e Jehova. Avbe igbama gha wa miẹn ere vbe emwi ẹwaẹn ọghe iran. Etẹn ni khian eniwanrẹn nẹ ghi vbe gha mwẹ igiọdu rhunmwuda ne avbe igbama na gbe egbe iran. Ọ wa vbe khẹke ne etẹn hia vbe iko gha ya oyaya gbe ọbokhian ne erhunmwuyẹn ni rrie iko. Etẹn ni siẹnro iko ọghe emwamwa ikporhu, gha sẹtin ru iyobọ ne etẹn ni khian eniwanrẹn nẹ, ne iran mieke na gha mwẹ ọghae vbe ikporhu iyẹn nọ maan. Ako nọ ma rree gbe, ne iran khian na sẹtin winna, ẹre ọ khẹke na ghae iran yi. Ugbẹnso, a sẹtin wẹẹ ne igbama deba iran winna rhunmwuda, igbama gha sẹtin ru iyobọ nọ khẹke ne etẹn ni kakabọ khian ọmaẹn nẹ. Orhiọn keghi zẹdia gbe ye iran iwu ighẹ etẹn ni khian eniwanrẹn nẹ kevbe etẹn ne egbe ma sasa rhunmwuda, iran i ghi sẹtin ya ikporhu vbene iran ka yo. Te ọ khẹke ne ima gha gbọyẹmwẹ ye ẹrhiọn ne etẹn vbenian loo vbe ugamwẹ e Jehova. Ma ghaa ya obọ esi mu etẹn hia ne ima gba ga, ọ gha ru iyobọ ne iran ya rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan.—Lẹv 19:32. w18.06 23-24 ¶10-12

Ọ khẹke ne ima gha gbọyẹmwẹ ye emwamwa ọghe izọese adẹwerriegbe ne Jehova ru ya fan ima hin imu ọghe orukhọ kevbe uwu rre. Ọna ẹre ọ zẹe ne ima na sẹtin ya ekhọe ọguọmwaziro nọ hianrẹn ga Osanobua. Ọna ẹre ọ ya ima sọyẹnmwẹ. (Psm 40:8) Agharhemiẹn wẹẹ te ọ khẹke ne ima gha gbọyẹmwẹ ye afanvbimu nọ ke obọ Osanobua rre, ọ vbe khẹke ne ima gha begbe ne ima ghẹ ya loo ẹre ghee ihan. Ọna ẹre ọ si ẹre ne ukọ e Pita na ya obọ sekhae ne ima wẹẹ, ne ima ghẹ rhunmwuda afanvbimu ne ima mwẹ gha yin uyinmwẹ nọ ma khẹke. Ọna keghi ye ima re rre emwi nọ sunu daa Ivbi Izrẹl vbe ato. Emwi nọ sunu daa iran sẹtin vbe sunu daa ima vbe ẹdẹnẹrẹ deghẹ ima ma begbe rhunmwuda, Esu sẹtin ya oyọnyọn ọghe ukpọn ne a yọ, evbare, irọkhegbe kevbe emwi ọvbehe mu ima rẹrẹ. Ọna ọre obẹlẹ ne emwa ni do okpe ẹki okpe ere loo. Emwa ni mose ẹre iran loo ya wewe emwi ne iran khiẹn. Iran ghi gha yae wewe vbene a miẹn wẹẹ, a ma na dẹ emwi ne iran khiẹn, egbe i ghi rọkhọ ọmwa. Deghẹ ima ma begbe vbe emwi vbenian, ma sẹtin loo afanvbimu ne ima mwẹ ghee ihan. w18.04 10 ¶7-8