November

Odẹ ughughan ẹre Jehova ya ru iyobọ ne ima. Vbe igiemwi, ọ gha sẹtin ru iyobọ nuẹn ya gbe ibiẹ rrie, vbe ọmwa gha gu ruẹ guan vbe ikporhu vbe odẹ nọ ma khẹke. Ọ sẹtin vbe ru iyobo nuẹn ya ye ẹre rre, ako Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne u gha tie ma ọ yan owa, nọ hoo nọ danmwehọ. Ọ gha vbe rhie ẹtin nuẹn ne u ye gha kporhu, agharhemiẹn wẹẹ, emwa eso i hoo ne iran danmwehọ. (Jer 20:7-9) Odẹ ọvbehe ne ima ya miẹn umamwẹ ọghe Jehova, ọre nọ na ma ima vbene a ya kporhu hẹ. Avbe orhiema ne ima ghee vbe iko ọghomwa na do vbe uwu uzọla, keghi ru iyobọ ne ima ya rẹn vbene a ya kporhu hẹ. Ugbẹnso, ma sẹtin gha si egbe ne ima ya suẹn gha loo obẹlẹ ọgbọn, sokpan ma ghaa loo avbe obẹlẹ na, ma ghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ wa biẹ ọmọ esi. Ma gha yo iko kevbe asikoko, a vbe rhie igiọdu ne ima, ne ima gha loo obẹlẹ ughughan ya kporhu. A sẹtin miẹn wẹẹ avbe obẹlẹ na, ma he gu ima egbe ro. Sokpan, ma gha ru vberriọ, te ima kie ẹkpotọ ne Jehova ya fiangbe ima. w21.08 27 ¶5-6

Vbe elẹta ọkpa ne ukọ ighẹ Pọl gbẹn gi etẹn ni rre Kọrinti, ọ keghi gu iran gui ye emwi eso ne iran ma ru ẹse. Ọ ghi gbẹn elẹta nii nẹ, ọ na gie Taitọs gha rrie iko nii. Ọyẹnmwẹ nọ ghaa sẹ e Pọl i re nekherhe, vbe ọ ghi rẹn wẹẹ, etẹn nii wa miẹn adia nii yi! (2 Kọr 7:6, 7) Vbe na ghee Pọl, ọ khẹke ne ediọn gha mwẹ ẹghẹ ne etẹn ni rre iko. Odẹ ọkpa ne iran gha ya sẹtin ru ọna, ọre ne iran rherhe gha sẹ iko, ne ẹkpotọ mieke na kie ne iran ya rhie igiọdu ne etẹn. Ifuanro eso wa sẹ na ya rhie igiọdu nọ khẹke ne ọtẹn. Ẹi mobọ rhie ẹghẹ nọ kpọlọ gbe. (Rom 1:12) Ediọn ni lele ukpowẹ ọghe Pọl vbe ya Ẹmwẹ Osanobua rhie ifuẹko ne etẹn. Iran ghi gie etẹn rẹn wẹẹ, Osanobua hoẹmwẹ iran. Iran keghi vbe loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya tian etẹn. Ọ gha vbe de ọghe na rhie adia ne etẹn, Ẹmwẹ Osanobua ẹre iran loo, iran ghi wa vbe ya unu kaẹn rẹn taara ighẹ ako nọ khẹke ne etẹn winna yan, sokpan vbe odẹ ne khuẹrhẹ, ne etẹn mieke na miẹn ọnrẹn yi.​—Gal 6:1. w22.03 28-29 ¶11-12

Vbe ẹdẹnẹrẹ, e Jehova keghi rhie “ẹtin nọ sẹ ehia” ne emwa rẹn, ne iran mieke na sẹtin mudia ẹse. Ọkpa vbe usun emwi nọ ru iyobọ ne ima ọre erhunmwu. Vbe ebe Ẹfisọs 6:18, Ukọ ighẹ Pọl keghi rhie igiọdu ne ima, ne ima “gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia.” Osanobua gha wa họn erhunmwu ima, ọ ghi vbe rhie ẹtin ne ima gualọ ne ima. Ugbẹnso, ọlọghọmwa ne ima ye ghi wa vuọn sẹ ima urhu, ma i ghi vbe rẹn emwi ne ima khian tama e Jehova vbe erhunmwu. Ọrheyerriọ, e Jehova ye hoo ne ima na erhunmwu gie irẹn, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ima ma sẹtin tama rẹn vbene emwi ye ima hẹ. (Rom 8:26, 27) E Jehova vbe loo e Baibol ya ru iyobọ ne ima. Ebe Nọhuanrẹn ne Pọl ghaa tie, keghi rhie ẹtin kevbe ifuẹko nẹẹn; Ebe Nọhuanrẹn gha vbe sẹtin ru iyobọ ne ima. (Rom 15:4) Ma ghaa tie ẹre, ma na vbe gha ru erria yan rẹn, e Jehova ghi loo orhiọn nọhuanrẹn ya ru iyobọ ne ima ya rẹn vbene emwi ne ima tiere, khian ya ru iyobọ ne ima hẹ.​—Hib 4:12. w21.05 22 ¶8-10

Ma rẹnrẹn wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha ya e Baibol ma emwa emwi. Sokpan, ẹi khuẹrhẹ ne ima ugbẹnso, ne ima ya rhie egbe ye iwinna na zẹvbe ne ima gualọe yi. Egbọre ima i sẹtin ru iwinna na vbene ima gualọe yi. Vbe igiemwi, etẹn eso khian ọmaẹn nẹ, vbene eso na mwẹ emianmwẹ ne iran gu vẹn. Egbe isievẹn vberriọ ẹre uwẹ werriẹ aro daa ra? Adeghẹ erriọ nọ, emwi eso ne ima miẹn ruẹ vbe ẹghẹ corona virus, gha wa ru iyobọ nuẹn. Ma do bẹghe ẹre wẹẹ, ma gha sẹtin loo efoni kevbe e kọmputa ya gha gu emwa ruẹ e Baibol! Ọna rhie ma wẹẹ, u gha sẹtin suẹn gha gu ọmwa ruẹ e Baibol, vbene u i na zẹdẹ kpa hin owa rre. Emwi ọvbehe vbe rrọọ ne ima miẹn ruẹ. Emwa eso te hoo ne iran ruẹ e Baibol, sokpan iran i miẹn obọ vbe ẹghẹ ne ima ya hoo ne ima gu iran ruẹ emwi. A sẹtin miẹn wẹẹ, owiẹ fioro ra ogiasọn ẹre iran ya miẹn obọ. U gha sẹtin gu iran ruẹ emwi vbe egbe ẹghẹ na ra? Ogiasọn ẹre Jesu ya ma e Nikodimọs emwi, rhunmwuda ẹghẹ na, ẹre Nikodimọs hoo ne a ya ma irẹn emwi.​—Jọn 3:1, 2. w21.07 5 ¶10-11

Vbe Jesu rre agbọn, ọ keghi kpa erhuanegbe Jọn ne Baptist odin wẹẹ, erhuanegbe Jesu i mu awẹ. E Jesu keghi gi iran rẹn wẹẹ, esa i rrọọ ne erhuanegbe irẹn khian ya gha mu awẹ, vbene irẹn na ye rre agbọn. (Mat 9:14-17) Ọrheyerriọ, avbe Farisi kevbe emwa ni ghaa gbodan ghee Jesu na gha kha wẹẹ, ẹi lele uhi. Ohu na vbe gha mu iran vbe iran bẹghe ẹre wẹẹ, Jesu mu emwa egbe rran vbe Ẹdẹ Ikẹtin. (Mak 3:1-6; Jọn 9:16) Iran ghaa rhuọ wẹẹ, iran mu uhi Ẹdẹ Ikẹtin sẹ, sokpan iran na gha ghee ẹre wẹẹ, ọ ma de emwi nọ rhiae deghẹ emwa na gha do ẹki vbe uwu Ọgua Osa. Aro iran na wa gha kpannọ ugiọnmwẹ erhẹn vbe Jesu tama iran wẹẹ, emwi dan ẹre iran ru. (Mat 21:12, 13, 15) Vbe Jesu kporhu ma emwa vbe Sinagọg nọ rre Nazarẹt, ọ keghi ya iran gie Ivbi Izrẹl nẹdẹ ni ma gha mwẹ amuẹtinyan kevbe ni ghaa mu ọghe enegbe iran ọkpa roro; ọna keghi ya ohu mu iran ẹsẹsẹmwẹse. (Luk 4:16, 25-30) Rhunmwuda ne Jesu ma na ru emwi ne iran gualọ, iran ma miẹn ọnrẹn yi.​—Mat 11:16-19. w21.05 5-6 ¶13-14

Odẹ ọkpa ne Jehova ya ya obọ sekhae ne ima, ne ima ghẹ de ye ifi ọghe itengbemu kevbe arovbẹmwẹ, ọre nọ na rhie igiọdu ne ima, ne ima ya emwi nọ sunu daa emwa ọvbehe waan ne egbe. A ghaa guan kaẹn ọmwa arovbẹmwẹ, Esu ẹre ọ ka la ọmwa ekhọe. Ẹi mwẹ Esu ma gha mwẹ ukpamuyọmọ nibun vbe ẹrinmwi, vbe ẹghẹ nọ na gha re odibosa. Sokpan ọ ma sẹ ọre ọkẹn. Ọ na gha gualọ ugamwẹ nọ khẹke Jehova. Esu keghi hoo ne ima gha yevbe irẹn; rhunmwuda ọni, ọ keghi hia nọ ya ima khian ọmwa arovbẹmwẹ. Egbe Ivi ẹre ọ na suẹn ọnrẹn. Te Jehova wa kpemehe evbare ne wọrhọwọrhọ ne Ivi vbe ọdafẹn ọnrẹn; ọ na wẹẹ ne iran “gha rri avbe ọmọ erhan hia ni rre uwu ogba” ọghe Idẹni, vbọ gberra ọkpa vbọ. (Gẹn 2:16) Ọrheyerriọ, Esu na ya Ivi gha roro ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne ọ rri ọmọ erhan nii ne Osanobua wẹẹ ne iran ghẹ re. Emwi ne Ivi mwẹ ma sẹ ọre ọkẹn, aro ẹre na ye viẹn ye ọvbehe. Ma rẹn emwi nọ ghi kẹrikian. Ivi keghi ru orukhọ daa Osanobua, vbe okiekie, ọ na ghi ya uhunmwu khiẹ ọre.​—Gẹn 3:6, 19. w21.06 14 ¶2-3; 17 ¶9

Osanobua hoo ne Adam vbe Ivi biẹlẹ, ne iran vbe gha gbaroghe uhunmwu otagbọn na. Akpawẹ iran họn ẹmwẹ ne Jehova, iran kevbe ivbi iran gha te ye gha re ọkpa vbe ẹgbẹe ọghe Jehova, uhiẹn ya sẹ etẹbitẹ. Ukpo ne kpataki ẹre Jehova mu Adam vbe Ivi yi vbe ẹgbẹe ọghẹe. Vbe Devid ghi guan kaẹn odẹ ne Jehova ya yi ọmwa nagbọn vbe ebe Psalm 8:5, ọ na wẹẹ: “U keghi yi ẹre ne avbe odibosa mieke na sẹ ọre kherhe, u keghi mu ẹrhu ẹde ọghe uyi kevbe ọghọ ye ọre uhunmwu.” Ẹi re egbe ẹtin kevbe ẹwaẹn ne Jehova rhie ne avbe odibosa ẹre ọ rhie ne emwa nagbọn. (Psm 103:20) Ọrheyerriọ, ekherhe ẹre avbe odibosa ya sẹ emwa nagbọn. Ọ da ima wẹẹ, Adam kevbe Ivi keghi ya iyeke abọ muẹn fua, ukpo ne Jehova mu iran yi vbe ẹgbẹe ọghẹe. Ọna keghi si ọlọghọmwa nọkhua ye ivbi iran egbe. Sokpan emwamwa ọghe Jehova ma he fi werriẹ. Ọ hoo ne emwa nagbọn ni ya ẹmwẹ ọnrẹn ru emwi, gha re ivbi irẹn vbe etẹbitẹ. w21.08 2-3 ¶2-4

Vbe ẹdẹnẹrẹ, a wa vbe kpokpo eguọmwadia e Jehova nibun. Vbe igiemwi, etẹn ima eso rre otọ na na mu awua ye iwinna ima, a sẹtin mu iran ye eghan, a ghi vbe viọ iran gha rrie ọghe “enibuohiẹn kevbe avbe ọba,” ọna keghi kie ẹkpotọ ne etẹn ima ya kporhu ma iran. (Mat 10:17, 18) Ugbẹnso, ọmwa ọgbọn gha la ukpo arriọba, ọ sẹtin ya egbe rọkhọ etẹn ima. Ukpokpo ne etẹn eso miẹn, lughaẹn ne na ta de sin. Iran i rre otọ na na mu awua ye iwinna ugamwẹ e Jehova, sokpan emwa iran vbe uwu ẹgbẹe wa kpokpo iran, ne iran ghẹ ghi ga e Jehova. (Mat 10:32-36) Sokpan nibun gha ghi zẹ hia, iran na bẹghe ẹre wẹẹ ọ ma gba ẹre, iran ghi sẹ iran rae. Uhiẹn, emwa eso ni te wa kakabọ gha khọọ mu etẹn ima, ni ma vbe gi egbe rọkhọ iran, te iran ghi ga e Jehova nia. A ghaa zẹ ruẹ kpokpo, ghẹ gi ẹtin fuẹ! Gha mwẹ udinmwẹ. E Jehova rrọọ ruẹ iyeke, ọ gha ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ nuẹn, rhunmwuda ọni, ghẹ gi emwi rhọkpa mu ruẹ ohan! w22.03 16 ¶8

E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, e Jehova khuiwu “ekhọe itengbemu, aranmwẹ nọ ta ohoghe” kevbe “obọ nọ gbe ọmwa nọ ma ru khọọ.” (Itan 6:16, 17) E Jehova vbe khuiwu “emwa ibalegbe kevbe emwa erẹrẹ.” (Psm 5:6) Te avbe uyinmwẹ na wa gele sọnnọ e Jehova, ọna ẹre ọ si ẹre nọ na fuẹn emwa dan rua vbe ẹghẹ e Noa, rhunmwuda, iran keghi ya uyinmwẹ ọrhiae gba uhunmwu otagbọn na. (Gẹn 6:13) E Jehova vbe loo akhasẹ ighẹ Malakai ya tae ye otọ wẹẹ, irẹn khuiwu emwa ni khu ọvbokhan iran, rhunmwuda emwi nọ ma sẹ emwi. Emwa ni yin uyinmwẹ vbenian, Osanobua i miẹn ugamwẹ iran yi, ọ gha vbe bu ohiẹn iran vbọ gha sẹ ẹghẹ. (Mal 2:13-16; Hib 13:4) E Jehova i hoo ne ima gha “ma ẹko emwi dan.” (Rom 12:9) Emwi na yae kha, na ghẹ gha “ma ẹko emwi dan” ọre, ne emwi dan kakabọ gha sọnnọ ima. Rhunmwuda ọni, ọ wa khẹke, ne emwi nọ sọnnọ e Jehova vbe gha sọnnọ ima, ọ ma kue zẹdẹ khẹke ne ima gha muẹn roro. w22.03 4-5 ¶11-12

Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, Osanobua gha mu Arriọba ọghẹe rre, ẹghẹ nii ima ghi miẹn afiangbe nibun. Emwa ni mudia khẹ e Jehova gha miẹn afiangbe nibun vbe ẹghẹ na nian kevbe vbe agbọn ọgbọn nọ dee. Agbọn ọgbọn gha rre nẹ, eguọmwadia e Jehova i khian ghi werriegbe werriẹ aro daa ọlọghọmwa ne ima werriẹ aro daa vbe ẹdẹnẹrẹ. Emwa i khian ghi dọlegbe ya obọ dan mu ima, obalọ i khian vbe gha rrọọ. (Arhie 21:4) Ma i khian ghi gha si osi ye emwi rhọkpa, rhunmwuda te ima khian gha mwẹ emwi hia ne ima gualọ. (Psm 72:16; Aiz 54:13) Ẹghẹ nii gha rhiẹnrhiẹn gbe! Ọ ghi te sẹ ẹghẹ nii, gi ima gha hia ne ima ban avbe uyinmwẹ dan, ma ghi vbe gha mwẹ avbe akpa ni yẹẹ e Jehova, rhunmwuda te Jehova mu ima egbe khẹ agbọn ọgbọn nii. Ghẹ gi iro han ruẹ. Ye gha ga e Jehova, rhunmwuda emwi hia gha dunna vbe odaro! Wa gi ima ye gha zin egbe khẹ e Jehova, ọ te sẹ ẹghẹ nọ khian ya sọfurre ye ọlọghọmwa hia ni rre agbọn na! w21.08 12-13 ¶17-19

Vbọ ma he kpẹẹ ne ukọ e Pọl gbẹn elẹta na gie iran, Ivbiotu e Kristi ni ghaa rre Judia, keghi lẹẹ sẹ owa iran rae, iwinna iran kevbe etẹn iran vbe uwu ẹgbẹe nẹi ga e Jehova, iran na ghi “lẹ gha rrie uhunmwu oke.” (Mat 24:16) Ẹghẹ na, ẹre ọ khẹke ne iran ya ru iyobọ ne egbe. Deghẹ iran ka gha lele ibude ne Pọl rhie ne iran, nọ na wẹẹ, ne iran gha ya egbe obọ, agbọn i khian lọghọ iran gbe, vbe ehe ne iran ghi lẹẹ gha rrie. Ẹi re ẹghẹ hia ẹre etẹn ima khian ya gha gi ima rẹn wẹẹ iran gualọ iyobọ ima. Rhunmwuda ọni, hia ne u gha re ọmwa na gha sẹtin sikẹ. Vbe iko ne u ye, ẹi mwẹ u ma rẹn etẹn, ni wa mu egbe ne iran ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe. Iran i ru vbene a miẹn wẹẹ, te ima ya ọghe ima kpokpo iran. Ma rẹnrẹn wẹẹ, ọse na miẹn vbe emwi ghaa lọghọ, ẹre iran khin, erriọ ẹre ima vbe hoo ne ima gha yevbe iran! w22.02 23-24 ¶13-15

Ke ukpo eso nọ gberra gha dee, a kue iko eso kugbe, a fian eso ye ihe eva, a vbe fi otako ne iko eso ye werriẹ. Adeghẹ ediọn na wẹẹ, ne ima ya deba iko ọvbehe, ọ sẹtin gha da ima wẹẹ, ma khian sẹ avbe ọse kevbe ẹgbẹe ọghe ima rae. Osanobua ẹre ọ tama ediọn, iko ne iran khian ghae etẹn ughughan yi ra? Ẹn o. Rhunmwuda ọni, ọ sẹtin gha lọghọ ne ima ru emwi ne iran wẹẹ ne ima ru. Sokpan, e Jehova mu ẹtin yan avbe ediọn, ọ vbe khẹke ne ima mu ẹtin yan iran. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima ru emwi ne ediọn ta, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, emwi ne iran wẹẹ ne ima ru lughaẹn ne emwi nọ rre ima ekhọe? Ma gha ru vberriọ, akugbe ghi gha rre uwu iko. Ma ghaa ya ekhọe hia ru emwi ne ediọn wẹẹ ne ima ru, emwi hia ghi gha khian hẹnẹhẹnẹ. (Hib 13:17) Sẹ ehia, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ima mu ẹtin yan e Jehova, rhunmwuda irẹn ẹre ọ wẹẹ ne ediọn gha gbaroghe ima.​—Iwinna 20:28. w22.02 4-5 ¶9-10

Adeghẹ ọtẹn nọkpia nọ dinmwiamẹ nẹ ẹre u khin, hia ne u gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ne u ya ya ọta guan kevbe odẹ ne u ya ma emwa emwi. Vbọzẹ? Rhunmwuda, deghẹ u na hia ne u gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ne u ya tie ebe, odẹ ne u ya ya ọta guan kevbe odẹ ne u ya ma emwa emwi, emwa ni danmwehọ ruẹ ghi miẹn ere vbọ. (1 Tim 4:15) Emwi ọkpa nọ gha ru iyobọ nuẹn, ọre ne u winna yan dọmwadẹ iruẹmwi nọ rre ebe emu na tie ẹre Gha Mwẹ Alaghodaro Vbe Odẹ Ne U Ya Tie Ebe Kevbe Odẹ Ne U Ya Maa Emwa Emwi. U ghi ka winna yan iruẹmwi ọkpa, u ke la ọvbehe, u gha ghi tie dọmwadẹ iruẹmwi nẹ, u ghi hia ne u lele ibude ne u miẹn vbọ vbe u ghaa mu egbe ọta ruẹ; u ghi vbe hia ne u lele ẹre, vbe u gha khian vbe ya ọta nii guan. U sẹtin vbe gualọ adia vbe obọ ọbude ọghe etẹn ni ya ọta guan ra ediọn ọvbehe “ni winnaẹn ẹsẹse vbe orhu na kpe kevbe emwi na ma emwa ere.” (1 Tim 5:17) Ẹmwata nọ wẹẹ, ọ khẹke ne u lele avbe ibude ni rre ebe ẹmu nii. Sokpan, ọ vbe khẹke ne u ru iyobọ ne emwa ni danmwehọ ruẹ, ne iran gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, u ghi vbe rhie igiọdu ne iran, ne iran rhie emwi ne iran ruẹ ye uyinmwẹ. U ghaa ru vberriọ, u ghi gha sọyẹnmwẹ, emwa ni danmwehọ ruẹ ghi vbe gha sọyẹnmwẹ. w21.08 24 ¶17

Ma gha miẹn emwa ni sẹtin ru emwi ne ima i sẹtin ru, ra ni rẹn emwi sẹ ima, ma i khian gha gu iran suan, deghẹ ima na gha ghee iran wẹẹ iran maan sẹ ima. Nọghayayerriọ, ma ghi gha ghọghọ ne iran. Katekate deghẹ a na miẹn wẹẹ, iran loo emwi ne iran guẹ ye ugamwẹ e Jehova. Ẹghẹ nii, ọfunmwegbe kevbe akugbe ghi gha rre uwu iko. Ma gha sẹtin gbe ukhu itengbemu rua, deghẹ ima na gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, ọ mwẹ emwi eso ne etẹn ima gha sẹtin ru, ne ima i khian sẹtin ru. Ma ghaa mu egbe rrie otọ, ma i khian gha ru emwi ne ima ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma maan sẹ emwa ọvbehe. Nọghayayerriọ, ma ghi mu egbe ne ima ya ruẹ emwi vbe obọ emwa ni rẹn sẹ ima. Gia kha wẹẹ, ọ mwẹ ọtẹn nokpia ọkpa vbe iko ne u ye, nọ wa gua ya ọta guan. U sẹtin nọ rẹn vbene ọ ya mu egbe ọta ọghẹe hẹ. U gha miẹn ọtẹn nokhuo nọ le evbare sẹ ruẹ, u sẹtin wẹẹ nọ tama ruẹ emwi eso ne u gha ru, ne uwẹ mieke na vbe guẹ. w21.07 15-16 ¶8-9

Ebe Nọmbas guan kaẹn okpia ọkpa nọ yo oha erhan vbe Ẹdẹ Ikẹtin, Osanobua na wẹẹ na gbe ẹre rua. Sokpan, ebe Samuẹl nogieva gi ima rẹn wẹẹ, ọba ighẹ Devid lovbiẹ ke amwẹ ẹrrẹ, ọ na vbe gbe ọdafẹn ọnrẹn rua; ọrheyerriọ e Jehova na ye yabọ ẹre. (Nọm 15:32, 35; 2 Sam 12:9, 13) Ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ‘Vbọ ya e Jehova yabọ e Devid, agharhemiẹn wẹẹ, ọ do ozere vbenian, sokpan ọ na wẹẹ, na gbe okpia nọ ru emwi nọ ma sẹ vbe ọghe Devid rua?’ Emwi eso rrọọ na ma ya unu kaẹn vbe okha eso ni rre Baibol. Vbe igiemwi, ma rẹnrẹn wẹẹ te Devid gele fi uyinmwẹ werriẹ. (Psm 51:2-4) Sokpan, de aro ọmwa ne okpia nii nọ rra uhi Ẹdẹ Ikẹtin ghaa khin? Emwi nọ ru gbe ẹre egbe ra? Ọ ka rra Uhi e Jehova ra? Ọ ka rhie ude na bu ẹre ra, ra ọmwa nọ yin ehọ nọ? E Baibol ma rhie ewanniẹn ye avbe inọta na. Sokpan ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, “ọmwata ọre Nọyaẹnmwa khin vbe emwi ne ọ ru hia.”​—Psm 145:17. w22.02 3 ¶3-4

Ọmwa nọ ru emwi ye oreghe, ẹi rhie egbe ye emwi nọ rẹnrẹn wẹẹ, irẹn i khian sẹtin ru. Ẹghẹ nii, ọ ghi gha ghọghọ, ọ ghi vbe sẹtin gha ru iwinna na mu ye ọre obọ. A gha sẹtin ya ọmwa vbenian gie draiva nọ ya imọto gbe oke khian. Ne draiva nii mieke na sẹtin fi imọto nii la oke, te ọ gha fi e gear werriẹ. Vbene ẹmwata, imọto nii sẹtin gha khian kherhe kherhe, ọrheyerriọ, ẹi khian dọyọ vbene ọ te gbe oke nii fo. Erriọ ẹre ọ vbe ye, ọmwa nọ ru emwi ye oreghe, rẹn ẹghẹ nọ khẹke nọ ya ru afiwerriẹ eso, nọ mieke na ye gha ga e Jehova, kevbe nọ sẹtin ru iyobọ ne emwa ọvbehe. (Fil 4:5) Gia ghee igiemwi ọghe Bazilai. Ukpo 80 ẹre ọ ghaa ye, vbe Ọba ighẹ Devid tama rẹn nọ do gha re ọkpa vbe ekhaẹmwẹ ọnrẹn. Rhunmwuda ne Bazilai na gha re ọmwa ne ọ ru emwi ye oreghe, ọ keghi tama ọba wẹẹ, irẹn i khian sẹtin ru iwinna nii. E Bazilai rẹnrẹn wẹẹ, irẹn i khian ghi sẹtin ru emwi ne irẹn ka ru dee yi; rhunmwuda ọni, ọ na wẹẹ ne Kimham rhihe irẹn. (2 Sam 19:35-37) Egbe emwi ne Bazilai ru na, ẹre etẹn nibun ni khian ọmaẹn nẹ vbe ru vbe ẹdẹnẹrẹ, iran keghi kie ẹkpotọ ne igbama, ne iran mieke na ru iwinna ni rre otọ. w21.09 10 ¶6-7

Ọ lọghọ ruẹ ne u gha ghee Jehova zẹvbe Erha nọ mwẹ ahoẹmwọmwa ra? Ọ ye vberriọ ne emwa eso. Ọ sẹtin gha lọghọ ima, ne ima gha ghee Jehova zẹvbe Erha nọ mwẹ ahoẹmwọmwa, rhunmwuda obọ dan na ya mu ima vbe ima waan dee. Ọ keghi fu ima ẹko rre, ne ima na rẹn wẹẹ, e Jehova wa rẹn emwi ne ima la gberra! Ọ hoo ne irẹn gha re ọse ima. Ọni ẹre ọ si ẹre ne Baibol na kha wẹẹ: “Wa sikẹ Osanobua, irẹn gha vbe sikẹ uwa.” (Jems 4:8) E Jehova hoẹmwẹ ima, irẹn vbe mu egbe nọ ya gha re Erha nọ ghi maan sẹ! E Jesu gha sẹtin ru iyobọ ne ima, ne ima ya gha re ọse Jehova. E Jesu wa rẹn e Jehova ẹsẹsẹmwẹse, erriọ ẹre ọ vbe ya egbe taa ẹre, ọni ẹre ọ si ẹre nọ na kha wẹẹ: “Ọmwaikọmwa nọ miẹn mwẹ nẹ, ọ vbe miẹn Evbavba nẹ.” (Jọn 14:9) Zẹvbe ne ọmọdiọn ru ẹre vbe owa, e Jesu keghi ma ima re, vbene ima khian ya họn ẹmwẹ ne Erha ima nọ rre ẹrinmwi hẹ, kevbe vbene ima khian ya gban egbe ne emwi ke emwi nẹi khian ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. Emwi eso ne Jehova ru ne Jesu vbe ọ rre agbọn na, rhie ẹre ma wẹẹ, Osa nọ mwẹ itohan kevbe ahoẹmwọmwa ẹre Jehova khin. w21.09 21 ¶4-5

Te emwa ọghe Jehova wa ye ga e Jehova kugbe. Ẹi re iwinna ne kherhe ẹre Jehova mu ne ediọn nọ na wẹẹ, ne iran kpee iko huan. Adeghẹ ọtẹn na ru orukhọ nọ wegbe, e Jehova hoo ne ediọn bu ohiẹn ọmwa nii, na mieke na rẹn deghẹ a gha kan rẹn fua. Iran ghi hia ne iran rẹn deghẹ emwi dan nọ ru gbe ẹre egbe. Ọ sẹtin gha kha wẹẹ, irẹn fi werriẹ nẹ, sokpan, emwi nọ ru gele da ẹre ra? Ọ mu egbe nọ ya zẹ obọ vbe emwi dan nọ ru ra? Ọ gha re avbe ọse dan ẹre ọ si ẹre fi emwi dan nọ ru, ọ mu egbe nọ ya sẹ avbe ọse nii rae ra? Te ediọn khian ka mu ẹmwẹ na ye erhunmwu, iran ghi vbe gualọ otọ emwi nọ sunu, iran ghi ghee emwi ne Baibol ta vbekpa ẹre, iran ghi vbe hia ne iran rẹn aro ne ọmwa nii ya ghee emwi nọ ru. Iyeke ọni, iran ghi tae deghẹ a gha kan ọmwa nii fua, ra ai khian kan rẹn fua. Ugbẹnso, a wa kan ọmwa nii fua ẹre ọ maan sẹ.​—1 Kọr 5:11-13. w22.02 5 ¶11-12

Ọ gha khọnrẹn wẹẹ te ima da dinmwiamẹ, ra ọ kpẹẹ re ne ima ghi dinmwiamẹ, ma hia wa hoo ne ima gha mwẹ uyinmwẹ ni yẹẹ e Jehova. Emwi nọ gha ru iyobọ ne ima, ọre ne ima gha dia iziro ọghe ima. Vbe ima gu kha vberriọ? Rhunmwuda emwi ne ima mu roro ẹre ọ mobọ ta vbene uyinmwẹ ima ye hẹ. Deghẹ emwi dan ẹre ima mu roro vbe ẹghẹ hia, ẹmwẹ dan ẹre ọ khian vbe gha ke ima unu ladian, erriọ ima khian vbe ya gha ru emwi dan. (Ẹfis 4:17-19) Sokpan, deghẹ emwi esi ẹre ima mu roro vbe ẹghẹ hia, ma ghi sẹtin gha ta ẹmwẹ ni yẹẹ e Jehova, ma ghi vbe sẹtin gha ru emwi ni ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. (Gal 5:16) Sokpan ma i khian sẹtin ru ẹre ne iziro dan ghẹ zẹdẹ la ima ekhọe. Sokpan deghẹ ima gha gi iziro dan gbọzinian vbe ekhọe ima, obọ ima ẹre ọ ye. Vbene ọmwa te dinmwiamẹ, ọ ma khẹke nọ ye gha ta ẹmwẹ ni sọnnọ e Jehova, ọ ma vbe khẹke nọ ye gha ru emwi nẹi ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. Ọna ọre owẹ nokaro ne ọmwa gha zẹ, deghẹ ọ hoo nọ ban egbe nẹdẹ mu fua. Vbọrhirhighayehẹ, ne ima mieke na gele sẹtin ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, te ọ khẹke ne ima mu egbe ọghe ọgbọn yọ. w22.03 8 ¶1-2

Ẹi zẹdẹ re emwi nọ khuẹrhẹ, ne ediọn rẹn deghẹ ọtẹn nọ ru orukhọ nọ wegbe, gele roro iro fi uyinmwẹ werriẹ nẹ. Vbọzẹ? Rhunmwuda, ediọn i sẹtin rẹn emwi nọ rre ọmwa ekhọe. Rhunmwuda ọni, iran keghi hia ne iran gualọ osẹ nọ so igiẹ yọ wẹẹ, ọtẹn vberriọ gele fi werriẹ nẹ. Nọnaghiyerriọ, iran ghi kakabọ ghee ẹre, deghẹ emwi rhọkpa rrọọ nọ so igiẹ yọ wẹẹ, nene ọtẹn gele fi iziro kevbe uyinmwẹ ọghẹe werriẹ nẹ. Ọ gha rhie ẹghẹ, ọmwa vbenian ke sẹtin rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele fi werriẹ nẹ. Ọmwa na kan fua vbe iko gha hoo nọ rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele fi werriẹ nẹ, ọ khẹke nọ gha yo iko vbe ẹghẹ hia; ediọn gha vbe bu ẹre ude wẹẹ, nọ gha na erhunmwu kevbe nọ gha tie Baibol vbe ẹghẹ hia, ọ ghi vbe lele ibude nii. Deba ọni, ọ ghi gha hia nọ lẹẹ ne emwi ke emwi, nọ gha sẹtin yae dọlegbe ru orukhọ. Ọ ghaa hia nọ gu e Jehova ru adọlọ, e Jehova gha yabọ ọre; ẹghẹ nii, ediọn ghi ru iyobọ nọ khẹke nẹẹn, na mieke na sẹtin tie ẹre werriegbe. w21.10 6 ¶16-18

Vbe Jesu rre ẹrinmwi, e Jehova ọkpa ẹre ọ ghaa ga, erriọ ẹre ọ vbe ru ẹre vbe ọ sẹ agbọn na, rhunmwuda, ekhọe hia ẹre ọ ya hoẹmwẹ e Jehova. (Luk 4:8) Ọ vbe ma erhuanegbe ẹre wẹẹ, ne iran ghẹ ga ọmwa ọvbehe vbọ gberra e Jehova. Ẹghẹ ọkpa i rrọọ ne Jesu vbe erhuanegbe ẹre ya loo amazẹ ya ga e Jehova. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọmwa rhọkpa ma he ka bẹghe Osanobua, emwi rhọkpa i rrọọ na khian ma, nọ gha khọ Osanobua. (Aiz 46:5) Sokpan, ọ gha gia na loo amazẹ ọghe emwa, ne emwa ọvbehe ghee zẹvbe emwa ni huanrẹn (ra “saints”) vbe ugamwẹ ọghe ima ra? Ma gha vbe sẹtin na erhunmwu gie iran ra? Vbe uhi ne Jehova gbe ne Ivbi Izrẹl, ọ keghi tama iran ẹmwẹ nọ rre ako evbagbẹn nọhuanrẹn, ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. Emwa ni ghaa hoo ne iran ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, wa rẹn emwi na ya uhi na kha. Avbe ọtokha khare wẹẹ, Osanobua ọkpa ẹre Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ghaa ga. Ukpowẹ ne Ivbiotu e Kristi vbe ẹghẹ nii rhie ye otọ, ẹre Avbe Osẹe Jehova vbe lele vbe ẹdẹnẹrẹ. w21.10 19-20 ¶5-6

E Jesu keghi ya obọ sekhaẹ ne Ivbiotu E Kristi ni ghaa rre Judia vbe ẹghẹ nẹdẹ wẹẹ, ẹdẹ dee ne “ivbiyokuo [gha ya] lẹga e Jerusalẹm.” (Luk 21:20-24) Ọ wẹẹ iran gha miẹn wẹẹ, ivbiyokuo lẹga e Jerusalẹm, ne iran “lẹ gha rrie uhunmwu oke.” Adeghẹ iran na kpa hin ẹvbo nii rre, iran gha miẹn uhunmwu, sokpan te iran gha sẹ emwi nibun ne iran mwẹ rae. Ebe Owa Ọkhẹ ọkpa nọ ladian vbe ukpo eso nọ gberra khare wẹẹ: “Iran na sẹ owa sẹ ugbo rae, iran ma kue miẹn ẹghẹ ya kun ihẹ rhọkpa. Sokpan iran kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha gbaroghe iran kevbe wẹẹ, ọ gha ru iyobọ ne iran, rhunmwuda ọni, iran keghi mu ugamwẹ e Jehova karo.” Ọ na vbe kha wẹẹ: “Ẹdẹ dee ne ima hia gha ya miẹn edanmwẹ, nọ gha ya ima rẹn deghẹ emwi ewe ẹre ọ ru ekpataki ne ima sẹ, ra imiẹnfan nọ khian kẹ obọ Osanobua rre. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, emwi i khian gha khuẹrhẹ hiehie vbe ẹghẹ ne agbọn Esu na khian ya sẹ ufomwẹ, a sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ma gha sẹ emwi eso rae.” w22.01 4 ¶7-8

Vbe Ivbi Izrẹl da kpa hin otọ Igipt rre, e Jehova keghi rhie egbe ma e Mosis, ọ na tama rẹn aro ọmwa ne irẹn khin. Ọ wẹẹ: “Mẹ ne Nọyaẹnmwa, ọrọre Osanobua nọ vuọn ne agiẹngiẹn, ne ai sẹtin rherhe ya ohu mu, nọ vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe kevbe amuẹtinyan. Mẹ vbe mu eyan mwẹ sẹ igba arriaisẹn vbe inu ihe nọ khin, nọ ya iba, ọkhọ, kevbe emwi dan bọ ọmwa.” (Ẹks 34:6, 7) Vbe Jehova ghi tama e Mosis aro ọmwa ne irẹn khin, ọ keghi tama rẹn emwi ne kpataki vbekpa ahoẹmwọmwa nẹi beghe ne irẹn mwẹ. Vbe ọni a khin? Vbe Jehova ghi tama e Mosis aro ọmwa ne irẹn khin, ọ ma kha wẹẹ, irẹn mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe kẹkan. Sokpan ọ wẹẹ te irẹn “vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe.” Vbọ gberra ebe Ẹksodọs nii, ọ mwẹ ako ehan ọvbehe ne ẹmwẹ na ighẹ “ọ vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe” na ladian vbe New World Translation. (Nọm 14:18; Neh 9:17; Psm 86:15; 103:8; Joẹl 2:13; Jona 4:2) E Jehova ọkpa ẹre a loo ẹmwẹ na ginna ighẹ “ọ vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe,” a ma loo ẹre ne ọmwa ọvbehe. Ma ma bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova hoo ne ima rẹn wẹẹ, ọmwa nọ “vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe” ẹre irẹn khin? w21.11 2-3 ¶3-4

Avbe ọdọ vbe amwẹ gha wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe obọ e Pita vbe ọvbokhan rẹn. Ọgbehẹn ẹre Pita ghaa khin, iwinna na ẹre ọ ya gha koko ẹgbẹe ọre. Vbọ ghi rre odẹ ukpo ọkpa ne Pita rẹn e Jesu, ẹkpotọ keghi kie nẹẹn, nọ ya ru azẹ ne kpataki ọghe emwi nọ khian ya ẹdagbọn ẹnrẹn ru. Vbe ẹghẹ ne Jesu ya tama e Pita nọ do gha re ọrhuanegbe irẹn, ẹi mwẹ e Pita ma mu ẹmwẹ ẹgbẹe ọre roro. (Luk 5:1-11) E Pita keghi ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, irẹn gha deba e Jesu gha kporhu iyẹn nọ maan. Ma gha sẹtin vbe kha wẹẹ, ọvbokhan e Pita kue ye azẹ nọ ru nii. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, vbe Jesu ghi kpa gha rrie ẹrinmwi nẹ, ọvbokhan e Pita vbe lele Pita mu okhian gha rrie ihe eso. (1 Kọr 9:5) Vbene ai na gbe awawẹ, uyinmwẹ esi ọghe ọvbokhan rẹn, ẹre ọ si ẹre ne Pita na sẹtin si agbada vbe unu rhie ibude ne avbe ọdọ vbe amwẹ. (1 Pit 3:1-7) Te Pita vbe ọvbokhan rẹn wa gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha kpemehe emwi ne iran gualọ ne iran, deghẹ iran na mu ẹmwẹ Arriọba Osanobua karo.​—Mat 6:31-34. w21.11 18 ¶14

Te ukọ e Pọl wa hoẹmwẹ etẹn. Egbe hia ẹre ọ wa ya gha ru iyobọ ne iran. (Iwinna 20:31) Ọna ẹre ọ zẹe ne etẹn na wa kakabọ hoẹmwẹ ọnrẹn. Ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa ne ediọn ni rre Ẹfisọs ya “gbe akhe eve rua,” vbe iran ghi rẹn wẹẹ, iran i khian ghi dọlegbe miẹn e Pọl. (Iwinna 20:37) Ediọn ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ wa vbe ya egbe taa e Pọl. Iran hoẹmwẹ etẹn, erriọ iran vbe ya hia vbe odẹ ke odẹ ne iran gha ru iyobọ ne etẹn. (Fil 2:16, 17) Vbọrhirhighayehẹ, emwi i wa vbe mobọ khuẹrhẹ ne iran. De emwi nọ gha sẹtin ru iyobọ ne iran? Ediọn ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ gha miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe Pọl. Ọmwa vbene ima ye ẹre ukọ e Pọl vbe gha khin. Ọmwa nọ ma gba ghaa nọ, emwi esi vbe gha lọghọe na ru ugbẹnso. (Rom 7:18-20) Ọ vbe werriẹ aro daa ọlọghọmwa nibun. E Pọl ma gi ẹtin fo ẹre, ra nọ do khian ọmwa nẹi ghọghọ. Ediọn ghaa ya egbe taa e Pọl, iran gha ye sẹtin gha ya oghọghọ ga e Jehova, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, emwi i khuẹrhẹ ne iran. w22.03 26 ¶1-2

Ebe Lẹvitikọs 19:3 wẹẹ ne Ivbi Izrẹl gha lele uhi Ẹdẹ Ikẹtin. Ivbiotu e Kristi i rre ototọ uhi e Mosis, rhunmwuda ọni, ma i lele uhi Ẹdẹ Ikẹtin. Ọrheyerriọ, ma gha miẹn emwi nibun ruẹ vbe odẹ ne Ivbi Izrẹl ya gha lele uhi Ẹdẹ Ikẹtin kevbe afiangbe ne iran miẹn. Ẹdẹ Ikẹtin ẹre Ivbi Izrẹl ya gha hẹwẹ, iran i yo ugbo yo ogo vbe ẹdẹrriọ; nọghayayerriọ, iran ghi ya ẹdẹrriọ rhie egbe ye iwinna ugamwẹ ọghe Jehova. Ọna ẹre ọ si ẹre na na miẹn wẹẹ, ọ ghaa rre Ẹdẹ Ikẹtin, e Jesu ghi ya tie Ebe Nọhuanrẹn vbe sinagọg nọ rre ẹvbo ẹre. (Ẹks 31:12-15; Luk 4:16-18) Ma ghaa muẹn roro, uhi ne Jehova gbe ne Ivbi Izrẹl vbe ebe Lẹvitikọs 19:3 nọ na wẹẹ, ne iran gha lele uhi “Ẹdẹ Ikẹtin,” ọ gha ya ima rẹn wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha zẹ ẹghẹ kọ, ne ima ya gha ru emwi nọ gha ya amuẹtinyan ọghe ima gha wegbe yọ. Uwẹ yayi wẹẹ, emwi eso rrọọ ne u gha ru, ne u ya rhie ẹre ma wẹẹ, u gele lele ibude na ra? Adeghẹ u na gha zẹ ẹghẹ kọ ya ru emwi nọ gha ya amuẹtinyan ruẹ wegbe, ọna gha ya ruẹ sikẹ e Jehova sayọ, ẹghẹ nii, ọ ghi sẹtin ka ruẹ ba ọmwa nọ huanrẹn. w21.12 5 ¶13

Vbe Jesu rre agbọn, emwa ughughan ẹre ọ ghaa gu muobọ. Ọ ghaa gu avbe ọdafẹn kevbe emwa ni rre ọdakha rri evbare, erriọ vbe gha mwẹ ẹghẹ ne ivbiogue kevbe emwa na ya obọ yẹnyẹn mu otọ. Ọ vbe gha mwẹ agiẹngiẹn daa emwa na ghaa tie ẹre emwa orukhọ. Rhunmwuda ọni, emwa eso ni roro ẹre wẹẹ iran maan sẹ emwa ọvbehe, ma miẹn e Jesu yi. Iran na ghi nọ erhuanegbe Jesu wẹẹ: “Vbe a na miẹn hẹ yi ighẹ, uwa vbe iran ni koko igho uhunmwu kevbe iran ne ẹwobi ọre ọ gba re gba da?” Ẹre Jesu na tama iran, ẹmwẹ nọ rre ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn, ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. (Luk 5:29-31) A te miẹn wẹẹ e Mẹzaia rre, akhasẹ ighẹ Aizaia tae yotọ nẹ wẹẹ, emwa nibun i khian miẹn ọnrẹn yi. Ọ wẹẹ: “Ma zaan rẹn, a keghi vbe he ẹre yotọ . . . A ma miẹn orhiọnkpa nọ vbe tọn aro mu ghe ẹre, ma keghi wa yangbe ẹre vbene a gha kha ighẹ, ẹi re emwi rhọkpa.” (Aiz 53:3) Ọ te khẹke ne Ivbi e Ju ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii rẹn wẹẹ, emwa i khian miẹn Mẹzaia yi, rhunmwuda a ka tae yotọ nẹ. w21.05 8-9 ¶3-4

Etẹn eso ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ ma rherhe gha lele ibude na rhie ne iran. (Jems 1:22) Eso vbe gha rrọọ ni ghaa ya aro gbe ivbiogue re. (Jems 2:1-3) Vbene eso na vbe gha guan vbene iran rhirhi miẹn. (Jems 3:8-10) Agharhemiẹn wẹẹ, avbe uyinmwẹ na ghaa lọghọ iran na ban, e Jems ma he iran yọ. Ọ keghi tama iran emwi nọ wa khẹke ne iran ru, sokpan, ọ na fẹko ya ẹwaẹn tae. Ọ na vbe tama emwa ni ru orukhọ nọ wegbe ne iran bu ediọn, ne ediọn ru iyobọ nọ khẹke ne iran. (Jems 5:13-14) Emwi ne ọna ma ima re: Hia ne u rẹn emwi ne emwa ọvbehe la gberra, ghẹ gha ya aro dan ghee iran. Ọ keghi lọghọ emwa eso ne ima gu ruẹ e Baibol, ne iran gha rhie emwi ne iran ruẹ ye uyinmwẹ. (Jems 4:1-4) Ọ sẹtin rhie ẹghẹ iran ke mu uyinmwẹ dan nọ gu iran obọ ro fua, ne iran gha yin vbene ọ khẹke Ivbiotu e Kristi. Adeghẹ ima na bẹghe emwi eso ne emwa ne ima gu ruẹ e Baibol i ru ẹse, ma ghi gi iran rẹn emwi nọ khẹke ne iran ru. Ọ ma khẹke ne ima gi egbe iran wọọ ima. Ọ khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova rẹn emwa ni gele hoo ne iran gae, ọ gha vbe si iran la odẹ ọghe ẹmwata na. Ọ ghi vbe ru iyobọ ne iran ya fi uyinmwẹ werriẹ.​—Jems 4:10. w22.01 11 ¶11-12

Ivbiotu e Kristi hia hoo ne iran gha tohan emwa, vbene Jehova vbe ye. Vbọzẹ? Emwi bun nọ si ẹre ne iran na ru vberriọ. Ọkpa vbọ ọre wẹẹ, e Jehova i khian họn erhunmwu iran, deghẹ iran ma na tohan emwa ọvbehe. Ọmwa rhọkpa i rrọọ vbe uwu ima, nẹi hoo ne Jehova họn erhunmwu ẹnrẹn. Rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima gha mwẹ ekhọe nọ wegbe. Adeghẹ ọtẹn na gha rre uwu ibavbaro, ọ ma khẹke ne ima fi iyeke gbe ẹre, rhunmwuda, e Baibol wẹẹ ne ima gha danmwehọ “utumwẹ ovbiogue.” Erriọ ima vbe hia ne ima kọ ẹmwẹ ibude na ye orhiọn, nọ khare wẹẹ: “Ọmwa nọ ma mwẹ itohan, Osanobua i ra tohan rẹn vbe ọ a gha bu ohiẹn, sokpan itohan ẹre ọ khọnmiotọ ibuohiẹn.” (Jems 2:13) Ma hia hoo na tohan ima; ma ghaa ye ọna rre vbe ẹghẹ hia, ẹre ima khian na vbe sẹtin tohan emwa ọvbehe. Ọ khẹke ne ima gha mwẹ itohan daa emwa hia, katekate emwa na te kan fua, na dọlegbe tie werriegbe. Okha ni rre Baibol, gha ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ itohan, ọ gha vbe ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ gha mwẹ ekhọe nọ wegbe. w21.10 12 ¶16-17

Vbe asọn nọ gbe fi ẹdẹ ne Jesu wu, ọ kegha gualọ ehe nọ divbiẹ nọ khian na na erhunmwu gie Osanobua, ọ na vbe gha hoo nọ loo ẹkpotọ nii ya muẹn roro, emwi ne Osanobua hoo ne irẹn ru. Rhunmwuda ọni, ọ kegha rrie ogba ọghe Getsemani. Vbe Jesu ghi sẹ evba, ọ keghi gi erhuanegbe ẹre rẹn evbọzẹe nọ na khẹke ne iran gha na erhunmwu. Ogiasọn ẹre iran ya sẹ evba. E Jesu na wẹẹ ne avbe ukọ ọghẹe “gha ba odẹ,” irẹn na ghi khian ghee odaro ya na erhunmwu. (Mat 26:37-39) Sokpan vbe Jesu ghi na erhunmwu, ovbe na ghi rhie avbe ukọ ọghẹe. Vbe Jesu ghi miẹn wẹẹ, iran vbiẹ, ọ na werriegbe tama iran wẹẹ, “Wa gha ba odẹ, wa gha na erhunmwu.” (Mat 26:40, 41) E Jesu rẹnrẹn wẹẹ, egbe wọọ iran nẹ, rhunmwuda ọni, ọ keghi kha wẹẹ, “orhiọn wa hoo sokpan egbe khuẹrhẹ.” Vbe Jesu ghi ta ẹmwẹ na, ọ na kpa ya na erhunmwu; igbava ẹre ọ dọlegbe do vba iran wẹẹ, iran vbiẹ, ne iran gha te ya gha na erhunmwu.​—Mat 26:42-45. w22.01 28 ¶10-11