March

Ukọ ighẹ Pita keghi tama etẹn, ne iran gha ya ẹse ọhẹ ne Osanobua ya we iran, ya rhie igiọdu ne etẹn ne iran gba ga. Ọ khare wẹẹ: “Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ dọmwadẹ ọghẹe mwẹ emwi ne Osanobua ya we ẹre, wa loo ẹre ya ru iyobọ ne egbe zẹvbe ọguọmwadia esi ne Osanobua mwẹ itohan nọ ma te khẹke daa.” (1 Pit 4:10) Ọ ma khẹke ne ima gha mu ohan wẹẹ ima gha loo ẹse ọhẹ ne Osa ya we ima, ọ gha ya emwa gha gbọvo ima, ra ọ sẹtin vbe gbe orhiọn iran mu otọ. Ọrheyerriọ, ọ khẹke ne ima gha begbe, ne ọna ghẹ do gha ya ima hio. (1 Kọr 4:6) Ọ khẹke ne ima yerre wẹẹ, emwi ke emwi ne ima sẹtin ru, Osanobua ẹre ọ yae ru ima ẹse. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima gha loo avbe ẹse ọhẹ na, ya ru iyobọ ne etẹn ni rre iko, ẹi re ne ima yae gha gualọ umamwẹ ọghe enegbe ima. (Fil 2:3) Ma ghaa loo ẹrhiọn ọghe ima kevbe emwi ne Osanobua ya we ima, ya ru ahoo ọghẹe, te ima khian gha ghọghọ. Rhunmwuda te ima loo ẹre ya rhie urhomwẹ gie Jehova, ẹi re te ima yae rhie ẹre ma wẹẹ, ma maan sẹ emwa ọvbehe. w22.04 11-12 ¶7-9

Te Ẹmwẹ Osanobua na tie wa gha yẹẹ e Jesu. Ebe Psalm 40:8 ka tae yotọ, aro ne Jesu khian ya gha ghee Ẹmwẹ Osanobua, akọ nii wẹẹ: “U miẹn vbe iho ruẹ na ru yẹẹ mwẹ hẹ Osanobua mwẹ! I rhie iruẹmwi ruẹ ye uwu ekhọe mwẹ.” Ẹi khabe ne Jesu na gha sọyẹnmwẹ kevbe nọ na sẹtin musọe vbe ugamwẹ e Jehova. Ma ghaa tie Baibol, ma na vbe gi emwi ne ima tie gha sẹ ima ekhọe, ọyẹnmwẹ ọyẹnmwẹ ẹre ọ khian gha sẹ ima, ma ghi vbe sẹtin ga e Jehova ya sẹ ufomwẹ. (Psm 1:​1-3) Ma wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe ẹmwẹ ne Jesu tae kevbe igiemwi esi nọ rhie yotọ. Nọnaghiyerriọ, gi ima gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ne ima ya tie Baibol. Adeghẹ ima na gha na erhunmwu, ma na gha fẹko tie Baibol, ma na gha nọ egbe ima ọta eso, ma na vbe gha gbẹnnẹ emwi eso yotọ, ọ gha wa ru iyobọ ne ima ya rẹn otọ e Baibol sayọ. Ọ vbe khẹke ne ima gha mu egbe rriotọ vbe ima ghaa tie Baibol, ne ima mieke na sẹtin gha rhie emwi ne ima tie ye uyinmwẹ. Adeghẹ ima na gha ru ena hia, ma ghi gele gha miẹn ere vbe Baibol ne ima tie, ọ ghi vbe ya ima sikẹ e Jehova sayọ.—Psm 119:17; Jems 4:8. w23.02 13 ¶15-16

Fian okhuo ọkpa ne egbuẹ, uwẹ ghi vbe ru emwi eso nọ gha ru iyobọ nuẹn musọe. Vbua khian ya ru ọna hẹ? Gia kha wẹẹ, u hoo ne u gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ne u ya ma emwa emwi. U sẹtin ya tie ebe ọghomwa na tie ẹre Gha Mwẹ Alaghodaro Vbe Odẹ Ne U Ya Tie Ebe Kevbe Odẹ Ne U Ya Maa Emwa Emwi. A gha rhie ọta nuẹn vbe iko na do vbe uwu uzọla, u sẹtin tama ọtẹn nokpia nọ fuẹro, nọ do danmwehọ ọta ruẹ vbene ọ te sẹ ẹdẹrriọ, ọ ghi vbe gu ruẹ rẹn ako ne u gha winna yan. U ghaa mu egbe ọta ruẹ yotọ, emwa ghi rẹn wẹẹ, ọmwa nẹi ya iwinna rhẹghẹrẹ kevbe na gha sẹtin mu ẹtin yan ẹre u khin. (2 Kọr 8:22) Vbua khian ru, deghẹ ọ na gha lọghọ ruẹ, ne u muẹn sẹ ighẹ okhuo ne u fian ne egbuẹ? Ghẹ gi egbe wọọ ruẹ! E Timoti ghaa mwẹ alaghodaro vbe odẹ nọ ya ya ọta guan kevbe odẹ nọ ya ma emwa emwi ra? E Baibol ma wa tama ima. Sokpan ma rẹnrẹn wẹẹ, e Timoti wa gha mwẹ alaghodaro vbe iwinna ugamwẹ ọghẹe, rhunmwuda nọ na rhie ibude ọghe Pọl.—2Tim 3:10. w22.04 24-25 ¶8-11

De emwi ne aranmwẹ oha nọ mwẹ uhunmwu ihinrọn mudia ye ihe ẹre? Ma bẹghe ẹre wẹẹ, aranmwẹ oha na yevbe ubidọn, owẹ ọre na yevbe ọghe akpakomiza, vbene unu ẹnrẹn na yevbe ọghe oduma, ọ na vbe gha mwẹ igho igbe. Erriọ aranmwẹ oha enẹ na guan kaẹn vbe ebe Daniẹl uhunmwu ẹnrẹn 7, wa vbe gha ye zẹẹ. Sokpan vbe ebe Arhie Maan, aranmwẹ oha ọkpa, ẹre ọ mwẹ emwi ughughan na guan kaẹn na, ẹi re aranmwẹ enẹ zẹvbe nọ rre ebe Daniẹl. Ẹi re arriọba ọkpa kẹkan ẹre aranmwẹ oha na mudia ye ihe ẹre. Deba ọni, e Jọn khare wẹẹ, aranmwẹ oha na kegha kha “yan uhunmwu ẹwae hia kevbe emwa, ẹvbo na zẹ kevbe uhunmwu ẹvbo.” Ọna ya ima rẹn wẹẹ, aranmwẹ oha na i khian sẹtin gha re arriọba ọkpa kẹkan. (Arhie 13:7) Nọnaghiyerriọ, aranmwẹ oha na mudia ye ihe arriọba hia ni he kha yan emwa nagbọn ke otọ gha dee. (Asan 8:9) Emwi ọvbehe nọ so igiẹ ye ọna ọre wẹẹ, vbe ẹghẹ nibun e Baibol gha loo olaba na ighẹ igbe, ọ rhie ma wẹẹ, te emwi nii wa gba. w22.05 9 ¶6

De emwa ne avbe afiangbe ne wọrhọwọrhọ na khian sẹ ọre obọ? Emwa okaro ni khian miẹn afiangbe na, ọre emwa ni khian miẹn uhunmwu vbe okuo Amagẹdọn, kevbe emọ na gha biẹlẹ vbe agbọn ọgbọn. Sokpan ebe Arhie Maan uhunmwu ẹnrẹn 20 vbe tama ima wẹẹ, a gha huẹn emwa ni wulo kpaegbe. (Arhie 20:​11-13) “Emwa esi” nọ re eguọmwadia e Jehova ni wulo vbe ẹghẹ nọ gberra, “kevbe emwa ni ma ru emwi esi,” nọ re emwa ne ẹkpotọ ma kie na ya ruẹ vbekpa e Jehova, gha vbe rhiọ kpaegbe. (Iwinna 24:15; Jọn 5:​28, 29) Te ọna ghi rhie ma wẹẹ, emwa hia fẹẹrẹ ni wulo ẹre ọ khian rhiọ kpaegbe vbe Ukpo Arriaisẹn nii ra? Ẹo. Emwa ni zẹ utun vbe ehọ, ne ẹkpotọ te kie na, ne iran ya ga e Jehova, sokpan ni ma ru vberriọ, i khian rhiọ kpaegbe. Ẹkpotọ te kie ne iran, sokpan iran keghi ya iyeke abọ muẹn fua, rhunmwuda ọni ai mwẹ emwi na ya iran ru vbe Paradais.—Mat 25:46; 2 Tẹs 1:9; Arhie 17:8; 20:15. w22.05 18 ¶16-17

“Ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ fuẹro,” ẹre Jesu loo ya si eguọmwadia ẹre koko la otu ọkpa vbe uhunmwu otagbọn, ne iran mieke na gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Jehova. (Mat 24:45) Vbọ ye ruẹ hẹ ne u na rre otu na? Egbọre ẹmwẹ ne ukọ e Pita tama e Jesu vbe evbagbẹn nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian, ẹre u khian vbe ta. Uwẹ ẹre ọ mwẹ ẹmwẹ nọ rhie arrọọ etẹbitẹ ne ọmwa.” De eke ne ima gha te gha ye, akpawẹ ima i rre otu na? Otu na ẹre Kristi loo ya kpemehe emwi ughughan nọ gha ya ima sikẹ e Jehova sayọ. Ọ vbe ma ima vbene ima khian ya gha kporhu ẹse. Ọ vbe ru iyobọ ne ima, ya gha mwẹ uyinmwẹ nọ khẹke Ivbiotu e Kristi, ne ima mieke na sẹtin ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. (Ẹfis 4:24) Emwi nọ wegbe gha sunu, e Jesu keghi dia ima, ne ima mieke na rẹn emwi nọ khẹke ya ru. Ma wa miẹn ere vbe adia ne Jesu Kristi rhie ne ima, vbe ẹghẹ e COVID-19 ne ima ye na. Emwa nibun ma rẹn emwi ne iran khian ru vbe emianmwẹ na da suẹn, sokpan e Jesu keghi loo Ẹbu Nọ Su ya rhie adia nọ khẹke ne ima. w22.07 12 ¶13-14

E Jehova keghi tama Ivbi Izrẹl nẹdẹ, ne iran gha maa ivbi iran emwi vbekpa irẹn vbe ẹghẹ hia. (Diut 6:​6, 7) Vbe ẹghẹ nii, te ẹkpotọ wa kie ne evbibiẹ emọ ya gha ma ivbi iran emwi vbekpa e Jehova vbe ẹdẹgbegbe. Vbe igiemwi, emọ ikpia vbe otọ Izrẹl ẹre ọ lele erha iran ye ugbo; iran sẹtin gu erha iran kọ emwi okọ, iran sẹtin vbe gu ẹre viọ emwi orhọ gha die owa. Emọ ikhuo ni rrọọ, ẹre ọ mobọ deba iye iran winna vbe owa. Iran sẹtin gu iye iran do okhuae, iran sẹtin vbe gu ẹre se ukpọn. Evbibiẹ emọ kevbe emọ ghaa winna kugbe vbenian, iran ghi miẹn ẹghẹ ya gha ziro. Iran sẹtin guan kaẹn vbene Jehova maan hẹ kevbe odẹ nọ ya ru iyobọ ne ẹgbẹe iran. Vbe otọ ẹvbo nibun, evbibiẹ emọ kevbe emọ i mobọ miẹn ẹghẹ ya ru emwi kugbe. Evbibiẹ emọ sẹtin gha rrie iwinna, ivbi iran ghi gha rrie owebe.—Ẹfis 5:​15, 16. w22.05 28 ¶10-11

Te ọmwa nọ ru orukhọ nọ wegbe ru emwi nọ kakabọ sọnnọ e Jehova. Ovbiotu e Kristi gha ru egbe orukhọ vbenian, te ọ khẹke nọ rinmwian e Jehova vbe erhunmwu, ọ ghi vbe ya tama ediọn ni rre iko. (Psm 32:5; Jems 5:14) De emwi ne ediọn khian ghi ru? E Jehova ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ na ya ya orukhọ bọ ọmwa; izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu, ẹre ọ zẹe ighẹ e Jehova ya orukhọ ọghe ima bọ ima. Sokpan, ọmwa gha ru orukhọ nọ wegbe, e Jehova rhie asẹ ne ediọn, ne iran ya mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹre, deghẹ ọ khẹke ne ọmwa nii ye gha rre uwu iko. (1 Kọr 5:12) Ne ediọn mieke na sẹtin ru vberriọ, te ọ khẹke ne iran gualọ ewanniẹn ọghe avbe inọta na: Te ọmwa nii mema ru orukhọ nọ ru ra? Te ọ ghi gha hia nọ muẹn lẹre ne emwa ọvbehe ra? Ọ kpẹẹ re nọ ke ru orukhọ nii yan egbe yan egbe ra? Nọ ghi wa sẹ ehia, orukhọ nọ ru nii, gbe ẹre egbe ra, ọ vbe mu egbe nọ khian ya fi werriẹ ra? Emwi eso rrọọ nọ rhie ẹre ma wẹẹ, e Jehova gele yabọ ọre nẹ ra?—Iwinna 3:19. w22.06 9 ¶4

E Jesu vbe rhie igiọdu ne erhuanegbe ẹre ne iran gha ru emwi esi. (Mat 5:6) Ọna rhie ma wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha re emwa ne emwi esi na ru yẹẹ vbe ẹghẹ hia kevbe ni huanrẹn vbe odaro Osanobua. Ọmwa ne ẹmwata kevbe ne emwi esi na ru yẹẹ ẹre u khin ra? Ọmwa vberriọ ẹre ọ khẹke ne u gha khin. Ọ khẹke ne ohoghe kevbe emwi dan gha sọnnọ ruẹ. (Psm 119:​128, 163.) Ọmwa ghaa ta ohoghe te ọ ya egbe taa Esu, nọ re ọmwa nọ kha yan agbọn na. (Jọn 8:44; 12:31) Ọkpa vbe usun emwi ne Esu wa rhiegba yi, ọre nọ gha ta ohoghe khian, nọ ya sa ọrho ye eni e Jehova. Ke ẹghẹ ne Setan ya sọtẹ vbe ogba ọghe Idẹni, ẹre ọ ya suẹn gha ta ohoghe khian vbekpa Osanobua. Esu kegha hoo ne emwa gha roro ẹre wẹẹ, Osa nọ rẹn ọghe enegbe ẹre ọkpa, nọ ta ohoghe kevbe nọ ma hoo ne agbọn maan emwa nagbọn ẹre Jehova khin. (Gẹn 3:​1, 4, 5) Rhunmwuda ohoghe ne Esu ta khian vbekpa e Jehova, te emwa ghi roro ẹre wẹẹ, ọmwa dan ẹre Jehova gele khin. Esu gha wa miẹn emwa ne ẹmwata i yẹẹ, ọ sẹtin ya iran khian emwa ni ghi fuẹn vbe uwu uyinmwẹ dan.—Rom 1:​25-31. w23.03 2 ¶3

Zẹvbe ne u ya hia ne u ban uyinmwẹ dan eso, a sẹtin miẹn wẹẹ, u ye zẹdia yin uyinmwẹ vberriọ. Iro sẹtin vbe han ruẹ, rhunmwuda u ma he ye sẹtin muẹn sẹ, okhuo ne u fian ne egbuẹ vbe ugamwẹ e Jehova. Ọ mwẹ emwi kpataki nọ gha ru iyobọ nuẹn ya sẹtin zin egbe. Vbe ọni a khin? Ahoẹmwọmwa ne u mwẹ ne Jehova ẹre nọ. Vbene ẹmwata, ahoẹmwọmwa ne u mwẹ ne Jehova wa kakabọ ru ekpataki, ai miẹn emwi na ya gie ẹre. (Itan 3:​3-6) Ahoẹmwọmwa nọ wegbe ne u mwẹ ne Jehova gha sẹtin ru iyobọ nuẹn ya mudia gbain vbe u ghaa rre uwu ọlọghọmwa. E Baibol wa mobọ guan kaẹn ahoẹmwọmwa nẹi beghe ne Jehova mwẹ ne eguọmwadia ẹre. Ahoẹmwọmwa na i fafa, ọ wegbe sẹrriọ wẹẹ, e Jehova i khian sẹtin yangbe eguọmwadia ẹre. Te Jehova yi ima ne ima sẹtin gha ya egbe taa irẹn. (Gẹn 1:26) Nọnaghiyerriọ, vbe ima khian ya sẹtin gha rhie egbe ahoẹmwọmwa vbenian ma hẹ? Vbe okaro, gha mwẹ ekhọe ọkpọnmwẹ ẹse. (1 Tẹs 5:18) Gha nọ egbuẹ vbe ẹdẹgbegbe wẹẹ, ‘De vbene Jehova he ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ mwẹ?’ Iyeke ọni, u ghi kpọnmwẹ e Jehova vbe erhunmwu, ye dọmwadẹ emwi nọ he ru nuẹn. Gha ghee ẹre wẹẹ, uwẹ tobọ ruẹ ẹre Jehova ru avbe ẹse na na, rhunmwuda ọ hoẹmwẹ ruẹ. w23.03 12 ¶17-19

E Jesu ma gha mu ohu, ọ keghi gi iran hia rẹn wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ iran. Ẹi mwẹ emwa ma ru emwi nọ gha sọnnọ ima, sokpan, emwi ke emwi ne ima ghi ru wa kakabọ ru ekpataki. Nọnaghiyerriọ, ọtẹn gha ru emwi nọ sọnnọ ima, ma sẹtin nọ egbe ima wẹẹ: ‘Vbọzẹ ne emwi ne ọtẹn na ru na ya ohu mu mwẹ? Te ọna ghi rhie ma wẹẹ, ọ mwẹ ako eso nọ khẹke ne I winna yan ra? Ọtẹn na mwẹ ọlọghọmwa nọ la gberra ra? Agharhemiẹn wẹẹ, ọtẹn na ẹre ọ gele rri abe, imẹ gha sẹtin rhie ahoẹmwọmwa ma, ne I vbe yabọ ọtẹn na ra?’ Ma ghaa rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ egbe, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma ẹre ọ gele re Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata. Igiemwi ọghe Jesu vbe ma ima re wẹẹ, te ọ khẹke ne ima gele rẹn etẹn ima sẹ owa. (Itan 20:5) E Jesu gha sẹtin rẹn emwi nọ rre ọmwa ekhọe, sọkpan ima i sẹtin. Ọrheyerriọ, ma gha sẹtin gbe ibiẹ rrie vbe etẹn ima gha ru emwi nọ sọnnọ ima. (Ẹfis 4:​1, 2; 1 Pit 3:8) Ọna i lọghọ na ru, deghẹ ima na gele rẹn iran sẹ owa. w23.03 30 ¶14-16

Ugbẹnso, ma sẹtin gha khuọnmwi emianmwẹ nọ wegbe, e Setan sẹtin wa loo ẹkpotọ na, ọ ghi hia nọ ya ima ru emwi nọ gha sọnnọ e Jehova. Avbe ọbo ebo kevbe emwa ima vbe uwu ẹgbẹe nẹi Osẹe Jehova, sẹtin gha kpikpi ima ne ima mu esagiẹn ye egbe, vbene ima na rẹn wẹẹ ima gha ru vberriọ te ima rra uhi Osanobua. Ọmwa sẹtin vbe gha kpikpi ima, ne ima gbaroghe egbe ima vbe odẹ nọ ma gua ilele ọghe Baibol ro. Ẹmwata nọ wẹẹ, ai miẹn ọmwa nọ hoo nọ wu, sokpan ma rẹnrẹn wẹẹ, emwi rhọkpa i khian sẹtin wannọ ima hin ahoẹmwọmwa e Jehova rre, ya sẹ egbe uwu. (Rom 8:​37-39) Avbe ọse ọghe Jehova gha wu, ẹi mianmian iran, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ te iran wa ye rre agbọn. (Luk 20:37) Ọ wa hoo nọ huẹn iran kpaegbe. (Job 14:15) Ẹse nọkhua ẹre Jehova ru ne ima, ne ima mieke na “gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ.” (Jọn 3:16) Ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova kakabọ hoẹmwẹ ima, erriọ vbe ya gbaroghe ima. Deghẹ ima na gha khuọnmwi ra deghẹ emwa na gha ya ẹmwẹ uwu kpe ohan ye ima egbe, ọ ma khẹke ne ima sẹ e Jehova rae, ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne ima ya rhikhan mu e Jehova, rhunmwuda ọ gha rhie ẹrhiọn kevbe ẹwaẹn ne ima, ọ ghi vbe fu ima ẹko rre.—Psm 41:3. w22.06 18 ¶16-17

E Baibol khare wẹẹ: “Adeghẹ u hoo ne u gha wan, u ghi ka gha ya ọghọ ne Jehova nẹ. Adeghẹ uwẹ rẹn Ọmwa Nọhuanrẹn nii, uwẹ mwẹ irẹnmwi.” (Itan 9:10) Nọnaghiyerriọ, ma ghaa mwẹ emwi kpataki ne ima khian ru, emwi ne ima rẹnrẹn vbekpa e Jehova, nọ re “Ọmwa Nọhuanrẹn nii,” ẹre ọ khẹke nọ dia ima ya ru emwi nii. Ma ghi gha tie Baibol kevbe avbe ebe ima ni rhan otọ e Baibol. Ma ghaa ru vberriọ, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma mwẹ ẹwaẹn nọ ke obọ e Jehova rre. (Itan 2:​5-7) E Jehova ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ya ima gha mwẹ ẹwaẹn ọghe ẹmwata. (Rom 16:27) Vbọzẹ ne ima gha na sẹtin kha wẹẹ, obọ e Jehova ẹre ẹwaẹn ke rre? Okaro, e Jehova ẹre ọ yi emwi hia. Ai miẹn emwi nọ ma rẹn vbekpa emwi hia nọ yi. (Psm 104:24) Nogieva, emwi hia ne Jehova ru rhie ẹre ma wẹẹ, ọ mwẹ ẹwaẹn. (Rom 11:33) Nogieha, emwa ni ya ẹmwẹ ọghe Jehova ru emwi, keghi miẹn afiangbe nibun. (Itan 2:​10-12) Ma gha rẹn emwi eha na, ẹre ima khian na sẹtin gha mwẹ ẹwaẹn nọ ke obọ e Jehova rre. Ma ghi vbe gi iran gha dia ima vbe emwi ke emwi ne ima khian ru vbe ẹdagbọn ima. w22.10 19 ¶3-4

Ebe Arhie Maan uhunmwu ẹnrẹn 12 tae yotọ wẹẹ, obọ gha ke ukhunmwu ne Jesu, ọ ghi khu e Setan kevbe avbe ugbogiorinmwi ọghẹe gha die otagbọn na. Te ohu ghi wa kakabọ mu e Setan, ọ na ghi ya ọkpankpan ye emwa nagbọn egbe, ọna ẹre ọ si ẹre ne ọlọghọmwa na gba uhunmwu otagbọn na. (Arhie 12:​9-12) De vbene ẹmwẹ akhasẹ na khian ya ru iyobọ ne ima hẹ? Emwi ni sunu vbe ẹdẹnẹrẹ kevbe vbene emwa ghi ya yin, ya ima rẹn wẹẹ, e Jesu suẹn gha kha nẹ. Ne ima gha te ya gha mu ohu wẹẹ, emwa mu ọghe enegbe iran karo, kevbe iran khẹko emwa ọvbehe, ọ khẹke ne ima yerre wẹẹ, emwi ne Baibol ta yotọ, ẹre ọ wa sunu na. Gele gele, Arriọba Osanobua suẹn gha kha nẹ! (Psm 37:1) Ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, te agbọn na khian gha rhia yọ rhia yọ, zẹvbe ne ima ya sikẹ ẹghẹ ne okuo ọghe Amagẹdọn khian ya sunu. (Mak 13:8; 2Tim 3:13) Ma wa ya ekhọe hia kpọnmwẹ e Jehova, nọ na gi ima rẹn, evbọzẹe ne ọlọghọmwa na gba erhan gba irri. w22.07 3-4 ¶7-8

Ma sẹtin nọ e Jehova nọ ru iyobọ ne etẹn ne ima gba ga, ne iran sẹtin zin egbe vbe iran ghaa khuọnmwi, vbe odekun ẹrhia kevbe okuo gha sunu vbe eke ne iran ye, vbe iran ghaa werriẹ aro daa ukpokpo ra ọlọghọmwa nibun ọvbehe. Etẹn ima nibun wa hia vbene ẹtin iran sẹ, ne iran ru iyobọ ne etẹn ọvbehe ni gualọ iyobọ, ma sẹtin vbe gha na erhunmwu ne etẹn vbenian. Adeghẹ u rẹn etẹn eso ni werriẹ aro daa avbe ọlọghọmwa na sunu yi ban, hia ne u gha so eni iran vbe erhunmwu. Ma ghaa na erhunmwu, ne Jehova ru iyobọ ne iran ya sẹtin zin egbe, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ima gele hoẹmwẹ etẹn ima. Avbe etẹn ni mu asanikaro vbe iko wa gbọyẹmwẹ ye erhunmwu ne etẹn na ne iran, erhunmwu vberriọ wa vbe ru iyobọ ne iran. Erriọ wa gha ye ne ukọ e Pọl. Ọ khare wẹẹ: “Vbe gha na erhunmwu ne imẹ, ne Osanobua gha rhie ẹmwẹ yọ mwẹ unu, ya gie mwẹ uhunmwu, vbe I gha khian guan, ne I miẹn ehe na gha guan vbene ai na mu ohan, ne I vbe rhie oro nọ rre iyẹn nọ maan ladian.” (Ẹfis 6:19) Vbe ẹdẹnẹrẹ, ma wa mwẹ etẹn nibun ni mu asanikaro vbe uwu iko, erriọ iran vbe ya ya egbe hia winna. Ma ghaa na erhunmwu, ne Jehova ru iyobọ ne iran vbe iwinna ne iran ru, te ima rhie ẹre ma wẹẹ ima hoẹmwẹ iran. w22.07 23-24 ¶14-16

Ovbiyokuo keghi mu ẹrhu ematọn ye uhunmwu nọ ya gbogba ga uhunmwu ẹnrẹn. Zẹvbe Ivbiotu e Kristi, te ọ yevbe na miẹn wẹẹ ima rre odaro okuo, rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima gbogba ga ekhọe ima, ne Esu ghẹ miẹn ehe la lae ima egbe. Emwi ughughan kevbe iziro nọ gha sẹtin mu ima ekhọe rhia ẹre Esu ya danmwẹ ima ghee. Zẹvbe ne ẹrhu ematọn ya gbogba ga uhunmwu ovbiyokuo, erriọ emwi ne ima ya aro yi vbe ya gbogba ga ekhọe ima, ne ima mieke na sẹtin gha mwẹ ẹkoata daa e Jehova. Sokpan deghẹ ima i muẹn roro emwi ne ima ya aro yi, ma na vbe gi iziro dan mu ima ekhọe rhia, ma i ghi sẹtin rhie aro tua arrọọ ọghe etẹbitẹ. Gi ima guan kaẹn etẹn eso ni ghaa rre Kọrinti vbe ẹghẹ nẹdẹ. Avbe etẹn na ma ghi yayi wẹẹ, Osanobua gha huẹn emwa ni wulo kpaegbe. (1 Kọr 15:12) E Pọl khare wẹẹ, nọ ne emwa ni ma ya aro yọ wẹẹ emwi gha dunna vbe odaro, emwi ne iran wa rẹn ọre ne iran gha re ne iran gha da, rhunmwuda iran tama egbe iran wẹẹ akhuẹ iran sẹtin wulo. (1 Kọr 15:32) Erriọ emwa nibun wa vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ, emwi ne iran wa rẹn, ọre ne iran gha rri orhiẹnrhiẹn agbọn. Sokpan nọ ne ima, ma wa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Osanobua gha mu eyan rẹn hia sẹ. w22.10 25-26 ¶8-9

E Jehova keghi hoo ne ima gha na erhunmwu gie irẹn. Ọ bẹghe ọlọghọmwa ne u ye, ọ yan rẹn wẹẹ irẹn gha họn erhunmwu ruẹ, ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya tu tie ẹre. Ọ wa ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova vbe eguọmwadia ẹre ghaa gu ẹre guan. (Itan 15:8) De emwi eso ne u gha sẹtin nọ vbe erhunmwu vbe u ghaa roro ẹre wẹẹ, u i mwẹ iyobọ? Fannọ otọ ẹko ruẹ ma e Jehova. (Psm 62:8) Tama rẹn emwi hia nọ kpokpo ruẹ vbe orhiọn. Nọ e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn ya rẹn emwi ne u gha ru vbe iro gha han ruẹ, kevbe nọ rhie udinmwẹ nuẹn. U sẹtin vbe rinmwiaẹn, nọ rhie ẹwaẹn nuẹn ne u mieke na sẹtin rhan otọ emwi ne u yayi. (Luk 21:​14, 15) Iro gha han ruẹ, tama e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn ne u mieke na sẹtin ta emwi ne u la gberra ma etẹn ni mudia ẹse. U sẹtin vbe nọ e Jehova nọ ru iyobọ ne ọmwa ne u khian gu guan ya sẹtin rẹn vbene emwi ye ruẹ hẹ. Gbarokotọ ne u mieke na rẹn odẹ ughughan ne Jehova he ya họn erhunmwu ruẹ, u ghi vbe miẹn iyobọ ọghe etẹn yi. Ena hia gha wa ru iyobọ nuẹn. w22.08 10 ¶6

Vba da wa mu iko nọ rre Tẹsalonaika gbọ, a keghi suẹn gha zẹ etẹn ni rre evba ukpokpo. Emwa eso ni gbodan keghi ya ẹtin vbe iwegbe mu “eso vbe uwu avbe etẹn, bu iran ni khaevbisẹ.” (Iwinna 17:6) Ẹi mwẹ ohan ma gha mu avbe etẹn ni da khian Ivbiotu e Kristi na. Ọna gha te sẹtin si iran ghee iyeke vbe ugamwẹ e Jehova, sokpan ukọ ighẹ Pọl ma hoo ne emwi vberriọ sunu. Ọ keghi ru emwamwa nọ khẹke, ne etẹn ni rre iko na mieke na gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. E Pọl keghi tama etẹn ni rre Tẹsalonaika wẹẹ: “Ma gie Timoti, ne ọtẹn ima, bu uwa gha dee . . . , nọ do yi uwa obọ kevbe nọ vbe rhie iyobọ ne iyayi uwa, ne ọmwa rhọkpa vbe uwu uwa ghẹ mieke na rhunmwuda ukpokpo na, tota ye owa.” (1 Tẹs 3:​2, 3) Aro e Timoti tobọre sẹ vbene Pọl ya rhie igiọdu ne etẹn ni rre Listra. E Timoti bẹghe vbene Jehova ya ru iyobọ ne etẹn ni rre Listra, ọna ẹre ọ si ẹre nọ na sẹtin rhie igiọdu ne etẹn ni rre Tẹsalonaika wẹẹ, Osanobua nọ ru ọghe etẹn ni rre Listra gha vbe ru ọghe iran.—Iwinna 14:​8, 19-22; Hib 12:2. w22.08 21 ¶4

Vbe ukpo 1870, emwa eso na tie ẹre Bible students keghi wa gha tie Baibol ẹsẹsẹmwẹse, iran na vbe gha ru ezanzan. Charles Taze Russell ẹre ọ ghaa mu asanikaro vbe uwu ẹbu iran. Vbọzẹ ne iran na gha ru ena hia? Rhunmwuda iran hoo ne iran rẹn vbene izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu ru ekpataki sẹ hẹ kevbe odẹ nọ khẹke na ya gha ye uwu ẹre rre. Iwinna ne iran na ru yotọ, ẹre ima ne Ivbiotu e Kristi rri ere ẹre vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbe ima gu kha vberriọ? Te ima ghi rẹn vbene izọese ọghe Jesu ru ekpataki sẹ hẹ kevbe afiangbe ne ima khian miẹn vbe odaro rhunmwuda izọese na. (1 Jọn 2:​1, 2) E Baibol vbe ma ima re wẹẹ, emwi eva ẹre emwa ni ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova ya aro yi. Eso ya aro yọ wẹẹ, iran a gha rrie ẹrinmwi, iran ghi do gha re emwa nẹi sẹtin wu, vbene eso na ya aro yọ wẹẹ, iran gha yin uhunmwu otagbọn na vbe etẹbitẹ. Ma ghaa muẹn roro vbene Jehova hoẹmwẹ ima hẹ kevbe afiangbe ne ima miẹn rhunmwuda izọese ọghe Jesu, ọ ghi ya ima sikẹ e Jehova sayọ. (1 Pit 3:18) Rhunmwuda ọni, zẹvbe ne etẹn ima ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nọ gberra ru ẹre, te ima wa tie emwa ne iran do deba ima do Ugie Ayere na, ma vbe do Ugie na vbene Jesu wẹẹ, na ya gha ru ẹre. w23.01 21 ¶6-7

Vbe Jesu rre agbọn na, te ọ wa gha tama emwa vbekpa afiangbe ne emwa nagbọn khian miẹn vbe Arriọba Osanobua gha rre nẹ. Ma wa ya ekhọe hia gbọyẹmwẹ ye izọese adẹwerriegbe, rhunmwuda ẹre ọ zẹe ighẹ ima sẹtin sikẹ e Jehova kevbe Jesu. Emwa ni vbe mu ẹtin yan e Jesu ya aro yọ wẹẹ, iran gha miẹn arrọọ ọghe etẹbitẹ kevbe wẹẹ, emwa iran ni wulo gha rhiọ kpaegbe. (Jọn 5:​28, 29; Rom 6:23) Ẹ i re te ọ mwẹ emwi ne ima ru, nọ ya Osanobua fiangbe ima; ma i vbe sẹtin ha osa ye emwi ne Osanobua kevbe Jesu ru ne ima. (Rom 5:​8, 20, 21) Sokpan ma gha sẹtin rhie ẹre ma wẹẹ, ma gbọyẹmwẹ ye ẹse ne iran ru ne ima. Odẹ vbo? Deghẹ ima na gha loo emwi ne ima mwẹ ya ru iyobọ ye iwinna Arriọba. Vbe igiemwi, ma sẹtin rhiegbe ye iwinna owa ugamwẹ na bọ kevbe na dọlọ yi. w23.01 26 ¶3; 28 ¶5

Emwa ni rre uhunmwu otagbọn hia, ẹre Jesu kevbe emwa ni khian deba ẹre kha khian gha gbaroghe. Vbe na ghee Jesu, ọba kevbe ohẹn ẹre orhunmwu 144,000 khian gha khin. (Arhie 5:10) Zẹvbe nọ rre Uhi e Mozis, iwinna na wa mobọ waa avbe ohẹn re vbe ẹghẹ nii, ọre ne iran gha gbaroghe Ivbi Izrẹl, ne iran ghẹ mieke na mu emianmwẹ, iran ghi vbe gha ru iyobọ ne Ivbi Izrẹl ya sikẹ Osanobua sayọ. Te Uhi e Mozis yevbe na ghee “ama ọghe emwi esi nọ dee vbe odaro,” rhunmwuda ọni, ọ gha gia na kha wẹẹ, te emwa ni khian deba e Jesu kha, khian deba e Jesu gbaroghe emwa ni khian gha rre agbọn na, ne egbe mieke na rran iran, iran ghi vbe ru iyobọ ne iran ya sikẹ Osanobua. (Hib 10:1) Ẹmwata nọ wẹẹ, ma ma he rẹn vbene orhunmwu 144,000 khian ya gha dia emwa ọghe Osanobua ni khian gha rre agbọn na, sokpan ẹghẹ nii gha sẹ, ma gha rẹn. Ma rẹnrẹn wẹẹ ẹghẹ nii gha sẹ nẹ, te emwa ni khian gha rre agbọn na khian wa gha miẹn adia nọ khẹke vbe obọ e Jehova.—Arhie 21:​3, 4. w22.12 11 ¶11-13

Ọkpa vbe usun emwi nọ si ẹre ne ima na tie emwa ne iran do deba ima, ọre wẹẹ, ma hoo ne iran rẹn emwi ne Jehova kevbe Jesu he ru ne ima hia. (Jọn 3:16) Ma vbe ya aro yọ wẹẹ, emwi ne iran gha miẹn kevbe emwi ne iran gha họn vbe ẹdẹrriọ, gha ya iran gha hoo ne iran rẹn e Jehova sayọ, kevbe ne iran do gha gae. Ma vbe tie emwa nẹi ghi ga e Jehova, ne iran mieke na rẹn wẹẹ, e Jehova ye hoẹmwẹ iran. Nibun wa gele rre, te ekhọe ima wa vuọn ne oghọghọ rhunmwuda ne iran na rre. Iran gha rrie Ugie Ayere, ọ ghi ye iran yerre vbene iran ya gha sọyẹnmwẹ hẹ vbe ugamwẹ e Jehova. (Psm 103:​1-4) Deghẹ emwa ne ima tie re na rre, ra iran ma rre, te ima ye hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima tie emwa gha die ugie na, rhunmwuda ma rẹnrẹn wẹẹ, edọmwadẹ emwa ni rre, ẹre Jehova rhie aro tua.— Luk 15:7; 1Tim 2:​3, 4. w23.01 20 ¶1; 22-23 ¶9-11

Vbe asọn nọ gbe fi ẹdẹ ne Jesu wu, ọ keghi ya ekhọe hia na erhunmwu gie Erhae. Ọ na rinmwiaẹn wẹẹ nọ gbaroghe erhuanegbe irẹn. (Jọn 17:​15, 20) E Jehova ka gbaroghe emwa rẹn, ọ vbe gbogba ga iran. Sokpan, e Jesu rẹnrẹn wẹẹ, erhuanegbe irẹn gha miẹn ukpokpo nọ wegbe vbe obọ e Setan. Ọ vbe rẹn wẹẹ, ẹtin obọ iran i sẹ ọre, rhunmwuda ọni, iran wa gualọ iyobọ e Jehova, ne iran mieke na sẹtin miẹn uhunmwu vbọ. Ẹ i re ọlọghọmwa ne kherhe ẹre eguọmwadia e Jehova wa miẹn vbe agbọn Esu na. Ma wa miẹn ọlọghọmwa nibun nọ gha sẹtin gbe orhiọn ima mu otọ, kevbe nọ gha sẹtin ya ima khian rree ne Jehova. Sokpan ọ ma khẹke ne ima gi ohan gha mu ima. E Jehova gbaroghe ima, ọ bẹghe ọlọghọmwa ne ima ye, ọ vbe mu egbe nọ khian ya ru iyobọ ne ima. E Jehova gele “gbaroghe iran ni ya ọghọ nẹẹn . . . nọ mieke na miẹn iran fan.”—Psm 33:​18-20. w22.08 8 ¶1-2

Vbe ukpo ukpo, vbene a ke do Ugie Ayere kevbe vba gha ghi do ugie na nẹ, ma keghi rhie ẹre ma wẹẹ, ma gbọyẹmwẹ ye emwi ne Jesu ru. Vbe ima ya ru ọna hẹ? Ma ghi gha na erhunmwu, ma ghi vbe gha muẹn roro afiangbe ne ima khian miẹn rhunmwuda uwu ọghe Jesu. Ma vbe rhie igiodu ne emwa ne iran do deba ima vbe ugie na. Vbe deba ọni, ma vbe hia vbe odẹ ke odẹ ne emwi rhọkpa ghẹ mu idobo ye ima egbe, ne ima ghẹ yo Ugie Ayere. A ghi vbe guan kaẹn evbọzẹe ne Jesu na wu ne ima kevbe vbene uwu ọghe okpia ọkpa ya fan emwa nibun hin obọ orukhọ rre. A ghi vbe ye ima ẹre rre, emwi ne eka kevbe ayọn na mu lẹga vbe Ugie Ayere mudia ye ihe ẹre, kevbe emwa nọ khẹke nọ re vbe nene eka kevbe nọ wọn vbe nene ayọn. (Luk 22:​19, 20) Ma ghi vbe ruẹ vbekpa avbe afiangbe ne emwa ni khian yin uhunmwu otagbọn na khian sọyẹnmwẹ ọnrẹn. (Aiz 35:​5, 6; 65:​17, 21-23) Ẹmwata nọ rre uwu e Baibol ẹre ena hia wa khin, rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima ya obọ daeyi ẹse. w23.01 20 ¶2, 4

Ne Jehova na gie Ovbi ẹre nọ do wu ne ima, ẹre ọ zẹe ne ima na ya aro yọ wẹẹ, ima gha sẹtin gha rrọọ vbe etẹbitẹ. (Mat 20:28) Ukọ e Pọl khare wẹẹ: “Zẹvbe na miẹn wẹẹ, obọ arhiọnkpa ẹre uwu la rre, erriọ zẹẹ ẹre arhiọkpaegbe vbe la obọ orhiọnkpa rre. Zẹvbe ne emwa hia wulo rhunmwuda ighẹ iran vbe Adam gba re ọkpa, erriọ ẹre a gha vbe huẹn emwa hia kpaegbe rhunmwuda iran keghi re ọkpa ba e Kristi.” (1 Kọr 15:​21, 22) E Jesu ma erhuanegbe ẹre ne iran gha na erhunmwu ne Arriọba Osanobua rre kevbe na gha ru ahoo ọghe Osanobua vbe uhunmwu otagbọn na. (Mat 6:​9, 10) Ọkpa vbe usun emwamwa ne Jehova mwẹ ne emwa nagbọn, ọre ne iran gha rre agbọn na vbe etẹbitẹ. Ne emwamwa na mieke na mwẹ uhunmwu, e Jehova keghi zẹ Ovbi ẹre ighẹ e Jesu, nọ gha re Ọba Ọghe Arriọba Osanobua. Ke ẹghẹ gha dee ẹre Jehova ke zẹ orhunmwu 144,000, ni khian deba e Jesu mu emwamwa ọghẹe sẹ.—Arhie 5:​9, 10. w22.12 5 ¶11-12

Ọmwa ima gha wu, ọ wa da ima ẹi re nekherhe! Vbe ọ gha da wu, ọ wa da ima sẹ ugboloko katekate deghẹ ọ na kakabọ rri oya, ọ ke wu. Sokpan ẹghẹ eso gha gberra nẹ, ma ghaa muẹn roro emwi eso nọ ma ima re, ra nọ ru, ra emwi eso nọ ta ya rhie igiọdu ne ima, ẹko ghi wa gha sẹ ima ọyẹnmwẹ. Erriọ vbe ye, ọ wa da ima vbe ima ghaa tie vbekpa vbene Jesu rri oya hẹ kevbe vbene ọ ya wu. Vbe na te do Ugie Ayere kevbe vba gha ghi do ugie na nẹ, ma keghi hia ne ima gha muẹn roro vbene uwu ọghe Jesu ru ekpataki sẹ hẹ. (1 Kọr 11:​24, 25) Vbọrhirhighayehẹ, te ẹko wa sẹ ima ọyẹnmwẹ, vbe ima ghaa muẹn roro emwi hia ne Jesu ru kevbe ẹmwẹ nọ tae vbe ẹghẹ nọ na gha rre agbọn na. Ọ wa vbe gbe ima otiti, vbe ima ghaa muẹn roro emwi nọ ru nian kevbe emwi nọ khian ru ne ima vbe odaro. w23.01 26 ¶1-2

Ọ wa da erhuanegbe Jesu ẹi re nekherhe vbe Jesu wu. Ọse iran ẹre ọ wa wu na, ẹi vbe ọni ọkpa, ẹi mwẹ iran ma vbe gha roro ẹre wẹẹ, ọmwa rhọkpa i ghi rrọọ nọ khian miẹn iran fan. (Luk 24:​17-21) Vbọrhirhighayehẹ, vbe Jesu ghi rhiegbe ma iran, ọ na gi iran rẹn vbene emwi nọ sunu da irẹn, ya mu ẹmwẹ akhasẹ nọ rre uwu e Baibol sẹ. Iyeke ọni, ọ na vbe waa iran iwinna ne kpataki. (Luk 24:​26, 27, 45-48) Jesu keghi kpa gha rrie ẹrinmwi, na kha na, te erhuanegbe Jesu ghi gha ghọghọ. Ne iran na rẹn wẹẹ, Arowa iran rre agbọn kevbe wẹẹ, ọ mu egbe nọ ya ru iyobọ ne iran vbe iwinna ne kpataki nọ waa iran re, keghi ya iran gha ghọghọ. Oghọghọ na, ẹre ọ ghi gua iran kpa ya rhiegba ye ugamwẹ e Jehova vbene egbe ma na wọọ iran. (Luk 24:​52, 53; Iwinna 5:42) Ne ima mieke na sẹtin ya egbe taa erhuanegbe Jesu, ọ khẹke ne ima mu ẹmwẹ Arriọba Osanobua ye okaro vbe ẹdagbọn ima. Agharhemiẹn wẹẹ, te ima khian ye gha zin egbe zẹvbe ne ima ya ga e Jehova, e Jehova yan rẹn nẹ wẹẹ, irẹn gha fiangbe ima ẹsẹsẹmwẹse, deghẹ ima na ru vberriọ.—Itan 10:22. w23.01 30-31 ¶15-16

Ma rhọkpa i khian hoo ne ima sọtẹ daa Osanobua, vbene Adam vbe Ivi vbe ru ẹre. Adeghẹ ima ma hoo ne ọni sunu, te ọ khẹke ne ima ye gha ruẹ vbekpa e Jehova, ma ghi gi odẹ ne Jehova ya ru emwi gha yẹẹ ima, ma ghi vbe hia ne ima gha ghee emwi vbene irẹn ghee ẹre. Zẹvbe ne ima ya ru vberriọ, ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Jehova ghi gha wegbe yọ. Gia ghee igiemwi ọghe Ebraham. Ekhọe hia ẹre Ebraham wa ya hoẹmwẹ e Jehova. Agharhemiẹn wẹẹ, ọ ma wa rẹn evbọzẹe ne Jehova na ru emwi eso, ọ ma rhunmwuda ọni sọtẹ. Nọghayayerriọ, ọ na gha hia nọ rẹn e Jehova sayọ. Vbe igiemwi, vbe ọ ghi họn wẹẹ, e Jehova khian guọghọ e Sodọm kevbe Gomorra rua, ohan na ka gha muẹn wẹẹ, “enọ bu ohiẹn otagbọn hia” gha fuẹn emwa ni ru khọọ ba emwa ni ma ru khọọ. Ebraham rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova i khian ru egbe emwi vberriọ, ọni ẹre ọ si ẹre nọ na nọ e Jehova ọta nibun. E Jehova na wa fẹko rhie ewanniẹn ye avbe ọta nọ nọ rẹn. Vbe okiekie, Ebraham na do rẹn wẹẹ, ekhọe ẹre Jehova ghee kevbe wẹẹ, ẹi khian rri emwa esi oya ba emwa ni ru khọọ.—Gẹn 18:​20-32. w22.08 28 ¶9-10

Vbe ukpo 455 B.C.E., vba ghi dọlegbe gbe ekẹn ọghe Jerusalẹm nẹ, e Nehimaia ne Gọvina keghi gualọ ikpia eso na gha sẹtin gba ẹko ẹre, ni khian gha gbaroghe ẹvbo nii. Hananaia keghi re ọkpa vbe usun emwa ne Nehimaia zẹ. Irẹn ẹre ọ ghaa re ọkaolutu emwa ni ghaa gbaroghe ẹvbo nii. E Baibol keghi gie Hananaia zẹvbe “ọmwa nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ vbe mu ohan Osanobua nai vbe miẹn egbọre ọvbehe.” (Neh 7:2) Ahoẹmwọmwa nọ mwẹ ne Jehova kevbe nọ ma na hoo nọ ru emwi nọ gha sọnnọ e Jehova, ẹre ọ si ẹre nọ ma na ya iwinna ẹnrẹn rhẹghẹrẹ. Ọna gha vbe ru iyobọ ne ima, ne ima sẹtin gha re emwa na gha sẹtin mu ẹtin yan zẹvbe ne ima ya ga e Jehova. Gi ima guan kaẹn igiemwi ọghe Taikikọs. Te ukọ e Pọl wa gba ẹko ẹre. Te Pọl wa mu ẹtin yan Taikikọs, ọ na tie ẹre “ọguọmwadia ne ekhọe esi.” (Ẹfis 6:​21, 22) E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, ọ gha sẹtin gu irẹn viọ elẹta gie etẹn ni rre Ẹfisọs, ọ ghi vbe rhie igiọdu kevbe ifuẹko ne iran. Te ikpia ne Jehova loo ya ru iyobọ ne ima, ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe vbe ẹdẹnẹrẹ, wa vbe yevbe na ghee Taikikọs.—Kọl 4:​7-9. w22.09 9-10 ¶5-6

Rhunmwuda ọnọna, ukpo 13 gbalaka ẹre Josẹf ya werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ wegbe. E Josẹf gha te sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova ma hoẹmwẹ irẹn. Ọ gha te sẹtin vbe gha roro ẹre wẹẹ, te e Jehova wa fi iyeke gbe irẹn vbe ẹghẹ ne irẹn ya gualọ iyobọ. Sokpan e Josẹf ma mu ohu. Nọghayayerriọ, ọ keghi loo ẹwaẹn, ọ na gbe ibiẹ rrie. Vbe ẹkpotọ ghi kie nọ te ya ru etiọnrẹn werriegbe, ọ ma ru vberriọ, sokpan ọ na rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ iran, ọ na vbe yabọ iran. (Gẹn 45:​4, 5) Rhunmwuda ne Josẹf na gha roro emwi ẹse, ẹre ọ si ẹre ne Josẹf na sẹtin ru ọna. Nọ gha te ya gha mu ẹmwẹ ọlọghọmwa nọ ye roro, emwi ne Jehova gualọ, ẹre ọ ghaa mu roro. (Gẹn 50:​19-21) Vbe ima miẹn ruẹ vbe ọna? Deghẹ a na ru emwi nọ da ruẹ sẹ ugboloko, ghẹ gha mu ohu e Jehova ra ne u gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova fi iyeke gbuẹ nẹ. Nọghayayerriọ, hia ne u rhie aro tua iyobọ nọ ru nuẹn vbe ẹghẹ ne u ya rre uwu ọlọghọmwa. Vbe deba ọni, ọmwa gha ru emwi nọ da ruẹ sẹ ugboloko, u ghi rhie ẹre ma wẹẹ u hoẹmwẹ ọnrẹn, u ghi vbe ya ekhọe hia yabọe. w22.11 21 ¶4

Ọ mwẹ umian ne akhasẹ ighẹ e Daniẹl miẹn nọ ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova ẹre ọ mwẹ asẹ nọ sẹ ehia. Vbe okaro, e Daniẹl keghi miẹn aranmwẹ oha enẹ nikhua ni mudia ye ihe avbe arriọba ni ka ru ọghe iran gberra nẹ, kevbe ni ye khaemwisẹ vbe ẹghẹ na. Avbe arriọba na ọre Babilọn, Medo-Persia, Gris, Rom kevbe Anglo-America nọ re arriọba nọ khaemwisẹ vbe ẹghẹ ne ima ye na. (Dan 7:​1-3, 17) Iyeke ọni, e Daniẹl keghi miẹn e Jehova vbe ọ tota ye ẹkete ọghẹe vbe ẹrinmwi. (Dan 7:​9, 10) Osanobua keghi miẹn avbe arriọba agbọn na ẹtin kevbe asẹ ne iran mwẹ, ọ na rhie ẹre ne emwa nọ khẹke, ni vbe mwẹ ẹtin sẹ iran. De emwa na guan kaẹn na? “Orhunmwu ọkpa nọ yevbe ovbi ọmwa,” nọ re Jesu Kristi, kevbe “emwa Osanobua Nọ Sẹ Ehia,” ni re orhunmwu 144,000 ni khian deba ẹre kha “ẹdẹdẹmwẹdẹ.” (Dan 7:​13, 14, 18) Ọ dewarorua wẹẹ, e Jehova ọre “Osanobua Nọ Sẹ Ehia.” Te emwi ne Daniẹl ta kevbe emwi nọ ghi miẹn vbe umian wa gu egbe ro. E Daniẹl khare wẹẹ, “Osanobua ẹrinmwi . . . ẹre ọ ma ọba, irẹn ẹre ọ vbe rhie iran owẹ yotọ.”—Dan 2:​19-21. w22.10 14-15 ¶9-11