April

Nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Deghẹ a na gbe mwẹ hin ọkhọ rre, I rherhe miẹn kue wẹẹ, I gele rri abe ra? Ra te I gualọ emwi ne I khian mu na? Mẹ kha wẹẹ emwa ọvbehe ẹre ọ si ẹre ra?’ Zẹvbe ne u ya tie okha ọghe eguọmwadia e Jehova ni rre Baibol, muẹn roro emwi ne iran ru, vba gbe iran hin ọkhọ rre. U ghi vbe nọ egbuẹ wẹẹ: ‘De vbene I khian ya sẹtin ya egbe taa ọguọmwadia e Jehova na hẹ?’ Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe obọ etẹn, deghẹ aro ima na gha sotọ vbe egbe iran, ọ gha khọnrẹn wẹẹ igbama ra eniwanrẹn ẹre iran khin. Vbe igiemwi, u rẹn ọtẹn rhọkpa vbe iko ne u ye, nọ mwẹ ọlọghọmwa ra? A sẹtin miẹn wẹẹ, ihua ẹre, ra emwa rẹn vbe uwu ẹgbẹe zẹ ọre kpokpo, ra ọ mwẹ emianmwẹ nọ gu suan. Ọ mwẹ uyinmwẹ esi ne ọtẹn na mwẹ ne uwẹ gha hoo ne u vbe gha mwẹ ra? U gha gele mu ẹmwẹ ọtẹn na roro, ẹi mwẹ u ma miẹn odẹ nibun ne u gha ya sẹtin ya egbe taa re vbe u gha miẹn ọlọghọmwa. Ma ghọghọ wẹẹ, ma mwẹ etẹn nibun ni ya ekhọe hia ga e Jehova, ne ima gha sẹtin ya egbe taa!—Hib 13:7. w22.04 13 ¶13-14

Ma ghaa rre uwu ibavbaro, ma wa gbọyẹmwẹ yọ, vbe ediọn gha rhie ehọ ne ima ta yi kevbe vbe iran gha rhie ifuẹko ne ima. Ma gha khian ya gu ọmwa ruẹ e Baibol, ẹko vbe sẹ ima ọyẹnmwẹ deghẹ ọtẹn nọ re arọndẹ nọ fuẹro, na wẹẹ irẹn gha deba ima, ọ na vbe tama ima emwi eso ne ima gha ru, nọ gha ya iruẹmwi nii dagbẹn. Te etẹn na wa mu egbe, ne iran ya ru iyobọ ne ima, erriọ ẹko vbe ya sẹ iran ọyẹnmwẹ. Ma gha vbe rhie egbe ladian ne ima ya ru iyobọ ne etẹn ọvbehe, ọyẹnmwẹ ẹre ọ khian vbe gha sẹ ima. Deghẹ u hoo ne u ru sayọ vbe ugamwẹ e Jehova vbe odẹ na guan kaẹn na ra vbe odẹ ọvbehe, vbọ khian ru iyobọ nuẹn? Gha mwẹ okhuo ọkpa ne u fian ne egbuẹ. Vbe igiemwi, u sẹtin gha kha wẹẹ, ‘I hoo ne I ru sayọ vbe iko ne I ye.’ Sokpan ọ ghi gha lọghọ ruẹ ne u rẹn vbene u khian ya mu okhuo nii sẹ hẹ. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, u muẹn sẹ nẹ, sokpan u ma rẹn ẹghẹ ne u ya muẹn sẹ. Rhunmwuda ọni, gha mwẹ okhuo ọkpa ne u fian ne egbuẹ. U sẹtin kue gbẹn okhuo ne u fian ne egbuẹ yotọ kevbe emwi nọ gha ru iyobọ nuẹn, ne u sẹtin muẹn sẹ. w22.04 25 ¶12-13

E Jehova si “oghẹn ne gbii” koko nian, ọ vbe ma iran odẹ ne iran khian ya gha yin vbe Arriọba nii. (Arhie 7:​9, 10) Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa nibun i ru emwi kugbe rhunmwuda ohan kevbe okuo, sokpan oghẹn ne gbii keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne iran ghẹ gha khẹko emwa ọvbehe, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ẹvbo ọvbehe ẹre iran ke rre. Uyinmwẹ iran keghi rhie ẹre ma wẹẹ, iran ya umozo ọghe iran khian emwi na ya winna vbe ugbo. (Mai 4:3) Iran i mwẹ obọ vbe okuo nọ wa gbele emwa vbe ẹdẹnẹrẹ, nọghayayerriọ, iran keghi ma emwa ọvbehe emwi vbekpa Osanobua ọghe ẹmwata kevbe emwamwa nọ mwẹ ne emwa nagbọn, ne iran mieke na sẹtin dobọ mu “arrọọ ọghe ẹmwata.” (1Tim 6:19) Emwa iran vbe uwu ẹgbẹe sẹtin yan gbe iran, a sẹtin vbe miẹn wẹẹ, iran i miẹn igho loo sẹ omwa rhunmwuda wẹẹ, iran rhie egbe ye iwinna ugamwẹ Osanobua, sokpan e Jehova keghi kpemehe emwi ne iran gualọ ne iran. (Mat 6:​25, 30-33; Luk 18:​29, 30) Avbe emwi ne ima guan kaẹn na ya ima rẹn wẹẹ, Arriọba Osanobua gele rrọọ kevbe wẹẹ, te ọ khian ye gha mu emwamwa ọghe Osanobua sẹ. w22.12 5 ¶13

Ukpo 1,000 gha ghi gba nẹ, emwa hia fẹẹrẹ ni rre uhunmwu otagbọn, ghi do khian emwa ni gbae. Ẹghẹ nii, a i ghi miẹn ọmwa rhọkpa nọ khian ghi gha rri oya, rhunmwuda orukhọ na re vbe ukhu vbe obọ Adam. (Rom 5:12) Ihẹn nọ te rre ima egbe rhunmwuda orukhọ ne ima re vbe ukhu vbe obọ Adam, i khian ghi gha rrọọ. Ọna rhie ma wẹẹ, emwa hia ni rre otagbọn ghi do “rhiọ kpaegbe” zẹvbe emwa ni gbae, vbe ukpo 1,000 nii gha ghi fo nẹ. (Arhie 20:5) Ma rẹnrẹn wẹẹ, Esu te hia nọ ya e Jesu ru emwi nẹi ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, sokpan e Jesu ma de ye edanmwẹ ọnrẹn. Emwa nagbọn gha ghi khian emwa ni gba nẹ, iran gha sẹtin mudia ẹse ra, deghẹ a na werriegbe kie ẹkpotọ ne Setan ya danmwẹ iran ghee ra? A gha ghi fan e Setan nẹ vbe uvun nẹi mwẹ otọ, vbe ukpo 1,000 gha ghi fo nẹ, dọmwadẹ ima ẹre ọ khian ghi rhie ẹre ma, deghẹ ima gele mwẹ ẹkoata daa e Jehova. (Arhie 20:7) Emwa ni mudia ẹse vbe ẹghẹ edanmwẹ nokiekie nii, ẹre ọ khian gha rrọọ vbe etẹbitẹ, iran ghi do gha re emwa na gele fan vbe imu. (Rom 8:21) Te a khian guọghọ emwa ni sọtẹ ba e Setan kevbe avbe ugbogiorinmwi ọghẹe, a i ghi vbe dọlegbe miẹn iran.—Arhie 20:​8-10. w22.05 19 ¶18-19

Ẹmwẹ akhasẹ na keghi sẹ vbe ẹghẹ ne Esu ya loo Ivbi e Ju kevbe Ivbi e Rom ya gbe Ovbi Osanobua rua. (Luk 23:​13, 20-24) Ọmwa gha wan ighinghianwẹ ọre, owẹ nii i gi ẹre ya khian ẹse vbe ẹghẹ eso. Erriọ vbe ye, vbe Jesu wu, ọ ma ghi sẹtin ru emwi rhọkpa, ọ na gha rre din vbe odẹ ikpẹdẹ eha. (Mat 16:21) Ọ khẹke ne Jesu rhiọ kpaegbe ne ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Gẹnẹsis 3:15 mieke na sẹ. Vbọzẹ? Rhunmwuda ẹmwẹ akhasẹ nii khare wẹẹ, ovbi okhuo nii ẹre ọ khian lọkọ ẹyẹn nii uhunmwu. Ọna rhie ma wẹẹ, te ọ khẹke ne eke na na sa e Jesu vbe ighinghianwẹ rrie. Erriọ gele wa gha ye zẹẹ! Vbọ ghi rre ikpẹdẹ eha vbe Jesu wu, ọ na rhiọ kpaegbe, ọ na do khian ọmwa nẹi sẹtin wu. Ọ gha sẹ ẹghẹ ne Osa khare, e Jesu gha guọghọ e Setan rua, ai ghi dọlegbe miẹn ọnrẹn. (Hib 2:14) E Jesu kevbe emwa ni khian deba ẹre kha gha guọghọ emwa dan hia fẹẹrẹ, ni re ovbi ẹyẹn nii.—Arhie 17:14; 20:​4, 10. w22.07 16 ¶11-12

Evbibiẹ emọ, wa ru iyobọ ne ivbi uwa ya zẹ avbe ọse ni maan. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, avbe ọse ima, sẹtin ya ima gha re emwa esi, iran sẹtin vbe mu uyinmwẹ ima rhia. Uwa rẹn emwa ne ivbi uwa gu mu obọ ra? Vbe uwa khian ya sẹtin ru iyobọ ne ivbi uwa hẹ, ne iran sẹtin gha zẹ avbe ọse ni hoẹmwẹ e Jehova? (1 Kọr 15:33) Uwa gha sẹtin ru iyobọ ne iran, deghẹ uwa na gha tie emwa ni deziẹn vbe ugamwẹ e Jehova rrie owa uwa, ne ivbi uwa mieke na gu obọ iran. (Psm 119:63) Erha ọkpa na tie ẹre Tony keghi kha wẹẹ: “Vbe ọwara ukpo nibun, te ima wa gha tie etẹn nibun rrie owa ima; ke ikpia ke ikhuo, ke ọmaẹn ke ẹghele. Ma ghi koko rri evbare, iran ghi vbe deba ima vbe iruẹmwi ẹgbẹe. Emwamwa na, wa ru iyobọ ne ima ya sikẹ emwa ni hoẹmwẹ e Jehova kevbe ni sọyẹnmwẹ ugamwẹ e Jehova. . . . Okha ughughan ne iran ghaa ta, iwinna ne iran he ru vbe ugamwẹ e Jehova kevbe izọghae ne iran mwẹ, wa kakabọ ru iyobọ ne ivbi ima ya sikẹ e Jehova.” w22.05 29-30 ¶14-15

Ediọn gha khian bu ohiẹn ọmwa orukhọ, ọ khẹke ne iran hia na miẹn wẹẹ, vbene Jehova ya bu ohiẹn ọmwa nii vbe ẹrinmwi, erriọ iran khian vbe ya bu ohiẹn ọnrẹn vbe uhunmwu otagbọn. De vbene emwamwa na khian ya ru iyobọ ne etẹn ni rre iko? Emwamwa na wa gbogba ga etẹn ni rre uwu iko, rhunmwuda deghẹ a ma kan ọmwa orukhọ nọ ma kue fi werriẹ fua vbe uwu iko, ọ sẹtin ya etẹn ọvbehe khian rree ne Jehova. (1 Kọr 5:​6, 7, 11-13; Taitọs 3:​10, 11) Ọ sẹtin vbe ru iyobọ ne ọmwa orukhọ ya fi werriẹ, e Jehova ghi vbe yabọ ọre. (Luk 5:32) Ọmwa orukhọ gha fi werriẹ, ediọn ghi mu ẹmwẹ ọnrẹn ye erhunmwu, iran ghi rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ nẹẹn ya werriegbe do khian ọsiọre. (Jems 5:15) Gia kha wẹẹ ediọn bẹghe ẹre wẹẹ, orukhọ ne ọmwa ru ma gbe ẹre egbe, de emwi ne iran khian ghi ru. Ọ ghaa yerriọ, a ghi kan ọmwa nii fua vbe iko. Ọrheyerriọ, deghẹ ọmwa nii na ghi fi uyinmwẹ ọnrẹn werriẹ vbe okiekie, e Jehova mu egbe nọ khian ya yabọ ọre. (Luk 15:​17-24) E Jehova gha yabọ ọre, ọ gha khọnrẹn wẹẹ orukhọ nọ kakabọ wegbe ẹre ọ ru.—2 Krọ 33:​9, 12, 13; 1Tim 1:15. w22.06 9 ¶5-6

E Jehova ru iyobọ ne etẹn nibun nẹ vbe uhunmwu otagbọn hia ya sẹtin la ọlọghọmwa ne iran ye gberra, kevbe ne iran vbe ya ekhue mu Esu. (1 Pit 5:9) Uwẹ gha vbe sẹtin ru vberriọ. Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, e Jehova gha loo e Jesu kevbe emwa ni khian deba ẹre kha ya “fuẹn iwinna Esu rua.” (1 Jọn 3:8) Vbe iyeke ọni, eguọmwadia Osanobua ni rre uhunmwu otagbọn na ghi gha re nọ “fe vbe obọ ukpokpo kevbe ohan.” (Aiz 54:14; Mai 4:4) Sokpan ọ ghi te sẹ ẹghẹ nii, ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ghẹ ghi gha mu ohan. Ọ khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ima kevbe wẹẹ, ọ gha gbaroghe emwa rẹn. Emwi nọ gha ya ima gha mwẹ ilẹkẹtin na, ọre deghẹ ima na gha muẹn roro vbene Jehova he ya gbogba ga eguọmwadia ẹre vbe ẹghẹ nọ gberra, kevbe deghẹ ima na vbe gha tama emwa ọvbehe vbekpa ẹre. Ọ ma khẹke ne ima vbe mianmian vbene Jehova he ya ru iyobọ ne ima hẹ, vbe ima rre uwu ọlọghọmwa. Vbe ẹtin e Jehova, ma gha sẹtin mudia gbain vbene ohan i na mu ima!—Psm 34:4. w22.06 19 ¶19-20

“Atata owẹ ọghe obuẹ kevbe ematọn,” nọ mudia ye ihe arriọba agbọn na nokiekie nọ khian khaemwisẹ, ne Baibol guan kaẹn, rre usun avbe eghian ọghe Jesu. Vbe na guan na, arriọba na ẹre ọ khaemwisẹ. Ẹghẹ na na gha khọn Okuo Ọgbagbọn Nokaro, ẹre ọ ya suẹn gha kha, ọni ọre ẹghẹ ne Britain kevbe United States ya ku obọ kugbe, iran na do gha re Anglo-America. Amazẹ ne Nebukadneza miẹn vbe umian, vbe ya ima rẹn emwi eva vbekpa arriọba agbọn na nokiekie, kevbe vbene ọ ya lughaẹn ne avbe arriọba ni ru ọghe iran gberra nẹ. Vbe amazẹ ne Nebukadneza bẹghe, ematọn ni wegbe vbe na ghee igoru ra esiliva ẹre ọ mudia ye ihe avbe arriọba ni ru ọghe iran gberra nẹ, sokpan ematọn na ya obuẹ gua, ẹre ọ mudia ye ihe arriọba ọghe Anglo-America. Obuẹ na, mudia ye ihe “emwa nagbọn.” (Dan 2:43) Zẹvbe ne ima bẹghe ẹre vbe ẹdẹnẹrẹ, ọ keghi lọghọ ne arriọba ọghe agbọn na sẹtin gha ru emwi ne iran hoo ne iran ru, rhunmwuda emwi ne emwa ru vbe ẹghẹ na ya rhie obọ ye emwa ẹkpẹti, vbene iran ya gbinna ye asẹ ne iran hoo ne iran gha mwẹ, vbene iran ya gbe olighi vbe ẹvbo, kevbe emwi ne otu ughughan ni sinmwi oseghe ne emwa ni winna lele arriọba ru. w22.07 4-5 ¶9-10

Vbọzẹ ne u na ye si egbe? U sẹtin ka nọ egbuẹ wẹẹ, ‘Vbia ye khẹ?’ (Iwinna 8:36) E Jesu keghi ya ahoo ọghe Erhae ya gie evbare. Vbọzẹ? Rhunmwuda evbare wa maan vbe egbe ima. E Jesu rẹnrẹn wẹẹ, emwi ke emwi ne Jehova wẹẹ ne ima ru, nọ gha ya agbọn maan ima ẹre nọ. E Jehova ma hoo ne ima ru emwi ke emwi nọ gha si ikuanegbe ne ima. Sokpan, e Jehova gele hoo ne u dinmwiamẹ ra? Ẹẹn. (Iwinna 2:38) Nọnaghiyerriọ, gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, u gha dinmwiamẹ, u gha wa miẹn afiangbe nibun. A gha mu evbare ne rọgiọ ye odaro ruẹ ne u re, ẹre te u khian de yan evbare nii vbobọvbobọ? Nọnaghiyerriọ, ghẹ gi emwi rhọkpa si ruẹ ghee iyeke ne u ghẹ dinmwiamẹ. Vbọzẹ ne u na ye si egbe? Emwa eso sẹtin kha wẹẹ, “I ma he mu egbe.” Vbene ẹmwata, azẹ nọ ghi ru ekpataki sẹ, ne u gha ru vbe ẹdagbọn ruẹ, ọre ne u ya egbuẹ fiohan ne Jehova, ne u vbe dinmwiamẹ. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne u kakabọ muẹn roro, u ke ru azẹ vbenian, rhunmwuda, ọ gha rhie ẹghẹ u ke sẹtin gbegba, te u khian vbe loo ẹrhiọn yọ. w23.03 7 ¶18-20

Vba ghi hannọ e Jesu zẹ, e Jesu keghi do gha re ọmọ nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe ovbi okhuo nii. Vbe Jesu ghi rhiọ kpaegbe nẹ, Osanobua keghi “ya uyi kevbe ọghọ rhu ẹre ẹde,” ọ na “rhie asẹ hia ni rre ẹrinmwi kevbe agbọn” nẹẹn. Ọ na vbe rhie asẹ nẹẹn “nọ do fuẹn iwinna Esu rua.” (Hib 2:7; Mat 28:18; 1 Jọn 3:8) Sokpan ẹi re Jesu ọkpa ọre ovbi okhuo nii. Ukọ e Pọl gi ima rẹn emwa ọvbehe ni vbe re ovbi okhuo nii, vbọ tama etẹn na hannọ zẹ ni re Ivbi e Ju kevbe nẹi Ivbi e Ju wẹẹ: “Deghẹ ọghe Kristi ẹre uwa khin, ivbi Ebraham ẹre uwa gele khin, emwi ne Osanobua ve gha vbe sẹ uwa obọ.” (Gal 3:​28, 29) E Jehova gha ya orhiọn nọhuanrẹn hannọ ọmwa zẹ, ọmwa nii ghi do khian ovbi okhuo nii. Nọnaghiyerriọ, e Jesu kevbe etẹn ni re 144,000 ni khian deba ẹre kha, ọre ovbi okhuo nii. (Arhie 14:1) Iran na guan kaẹn na keghi ya egbe taa Erha iran ighẹ e Jehova. w22.07 16 ¶8-9

Ma rẹnrẹn wẹẹ, ima gha miẹn ọlọghọmwa nibun vbe ẹghẹ ne ima ye na. (2Tim 3:1) Emwi vbenian gha sunu, iro sẹtin wa han ima, katekate deghẹ a na miẹn wẹẹ, te ima ke ọlọghọmwa ọkpa la ọvbehe, ra uhukpa ẹre ima wa ya miẹn avbe ọlọghọmwa na. Ghẹ mianmian wẹẹ, e Jehova bẹghe ọlọghọmwa ne u ye, kevbe wẹẹ ọ gha ru iyobọ nuẹn ne u mieke na sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne u ye. Gi ima ghee vbene Jehova ya ru iyobọ ne Job hẹ. Ẹ i re avbiẹ ọlọghọmwa ẹre Job miẹn vbe ovbi ẹghẹ kherhe. Vbe ẹdẹ ọkpa kẹkan, emwi nọ wegbe keghi sunu, emwi irri hia nọ mwẹ kevbe eguọmwadia ẹre keghi wulo, nọ ghi wa sẹ ehia, ivbi ẹre hia nọ hoẹmwẹ ọnrẹn na vbe wulo ye ọre aro. (Job 1:​13-19) Vbe uwu ena hia, e Job na vbe suẹn gha khuọnmwi emianmwẹ nọ wegbe, nọ yae khian ne mitan mitan. (Job 2:7) E Jehova wa gha gbaroghe Job. Rhunmwuda ne Jehova na hoẹmwẹ e Job, ọ keghi ru iyobọ nẹẹn ya zin egbe ọlọghọmwa nọ ye. w22.08 11 ¶8-10

Te ọ wa da ọmwa sẹ ugboloko vba gha gbe ọmwa hin ọkhọ rre. Ma sẹtin do gha roro ẹre wẹẹ, ọmwa nii ma gua mu ẹmwẹ ye owa ẹse vbe ọ rhie adia nii ne ima. Ma ghaa mwẹ iziro vbenian, ma i ghi ghee adia nii zẹvbe odẹ ne Jehova ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ ima. (Hib 12:​5, 11) Rhunmwuda ọni, a gha rhie adia nuẹn zẹ owẹ lelẹe, u ghi vbe hia ne u fi werriẹ. Ọ gberra uhukpa ne Jesu rhie adia ne Pita vbe sirra erhuanegbe ọghẹe nikẹre. (Mak 8:33; Luk 22:​31-34) Ẹi mwẹ ọna ma ya ekhue mu e Pita! Vbọrhirhighayehẹ, e Pita ma rhunmwuda ọni sẹ e Jesu rae. Ọ keghi lele adia ne Jesu rhie nẹẹn, ọ na vbe ya abakuru ọghẹe wan ne egbe. Rhunmwuda ọni, e Jehova keghi fiangbe Pita, ọ na vbe mu iwinna ne kpataki nẹẹn vbe uwu iko. (Jọn 21:​15-17; Iwinna 10:​24-33; 1 Pit 1:1) Ma tobọ ima ẹre ọ khian miẹn ere vbọ, deghẹ ima ma rhie aro tua ekhue nọ mu ọmwa vba gha rhie adia ne ọmwa, ma gha vbe miẹn afiangbe deghẹ ima na lele adia na rhie ne ima kevbe deghẹ ima na fi werriẹ. Ma gha ru vberriọ, e Jehova ghi sẹtin loo ima vbe ugamwẹ ọghẹe, ma ghi vbe gha mwẹ iyobọ ne ima ye ne etẹn ima. w22.11 21-22 ¶6-7

Ebraham rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova i khian ru emwi nọ ma gba ẹdẹ. Zẹvbe ne ukọ e Pọl khare, Ebraham yayi wẹẹ, e Jehova gha huẹn ovbi ẹre ighẹ Aizik kpaegbe. (Hib 11:​17-19) Rhunmwuda e Jehova yan rẹn wẹẹ, agbẹnvbo gha ke uniẹn Aizik rre; sokpan vbe ẹghẹ na kha na, Aizik i re mwẹ ọmọ rhọkpa. Ebraham wa hoẹmwẹ e Jehova, ọ vbe yayi wẹẹ, ẹ i khian ru emwi nọ ma gba. Agharhemiẹn wẹẹ, emwi nọ wegbe ẹre Osanobua wẹẹ nọ ru, amuẹtinyan keghi ru iyobọ nẹẹn ya sẹtin họn ẹmwẹ ne Osanobua. (Gẹn 22:​1-12) De vbene ima khian ya ya egbe taa e Ebraham hẹ? Te ọ khẹke ne ima gha ruẹ vbekpa e Jehova, vbene Ebraham ru ẹre. Ma ghaa ru vberriọ, ma ghi do sikẹ ọre sayọ, ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ nẹẹn, ghi vbe gha wegbe yọ. (Psm 73:28) Ma ghi do gha ghee emwi vbene Osanobua ghee ẹre. (Hib 5:14) Ọ gha vbe ru iyobọ ne ima, vbe ọmwa ghaa kpikpi ima, ne ima ru emwi nọ ma gba. Ẹ i khian zẹdẹ la ima ekhọe, ne ima ru emwi nọ gha sọnnọ e Jehova, kevbe nọ gha ya ima khian rree nẹẹn. w22.08 28-29 ¶11-12

Ukọ ighẹ Pọl kevbe Banabas ghi dọlegbe mu otuẹ gie etẹn ni rre Listra, Aikoniọm kevbe Antiọk, iran “keghi zẹ ediọn lele dọmwadẹ iko ne iran.” (Iwinna 14:​21-23) Ẹ i mwẹ avbe ediọn na ma rhie igiọdu ne etẹn ni rre avbe iko nii, zẹvbe ne ediọn vbe ru ẹre vbe ẹdẹnẹrẹ. Ediọn, uwa gha rhie aro sotọ vbe egbe etẹn, ne uwa mieke na sẹtin gha rhie igiọdu ne etẹn ni gualọ “ẹmwẹ itohan.” E Pọl keghi gi etẹn rẹn wẹẹ, e Jehova ru iyobọ ne “osẹe ọkhọngborrie” nẹ, ya zin egbe ọlọghọmwa ne iran ghaa ye. (Hib 12:1) E Pọl rẹn wẹẹ, okha ọghe eguọmwadia e Jehova ni sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ughughan gha wa rhie igiọdu ne etẹn na, ọ ghi vbe ru iyobọ ne iran ya rhie aro tua “ẹvbo Osanobua.” (Hib 12:22) Erriọ wa vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ. Ọmwa rhọkpa rrọọ vbe uwu ima nọ gha sẹtin kha wẹẹ, okha ọghe Gidiọn, Barak, Devid, kevbe Samuẹl, ma he rhie igiọdu ne irẹn ra?—Hib 11:​32-35. w22.08 21-22 ¶5-6

De emwi na khian ya bu ohiẹn iran? Emwi ne iran ru, iran ke wu nọ ra? Ẹo! Yerre wẹẹ, vbe iran wu, Osanobua ya orukhọ ọghe iran bọ iran nẹ. Nọnaghiyerriọ, ne Baibol na wẹẹ, a gha bu ohiẹn iran “zẹvbe ne iran ya yin,” ẹ i re orukhọ ne iran ka ru vbe ẹghẹ nọ gberra, ẹre ọ guan kaẹn. Nọghayayerriọ, emwi ne iran khian ru, vbe agbọn ọgbọn ẹre ako nii guan kaẹn. Uhiẹn, te Noa, e Samuẹl, e Devid kevbe Daniẹl ni ya ẹkoata ga e Jehova, khian vbe do ruẹ vbekpa e Jesu, iran ghi vbe mu ẹtin yan izọese adẹwerriegbe ọghẹe. Inu ghi nọ ne emwa ni ma ru emwi esi! Vbọ khian sunu daa emwa ni ma ya ilele ọghe Jehova ru emwi? Ebe Arhie Maan 20:15 khare wẹẹ: “Avbe emwa hia ne eni ẹnrẹn i rre ebe arrọọ, a keghi filo iran ku uwu odighi erhẹn nii.” Te a khian guọghọ iran rua vbe etẹbitẹ. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima hia ne eni ima la ebe arrọọ nii, ma ghi vbe hia na ghẹ khiẹn eni ima hin ebe nii rre! w22.09 18-19 ¶17-19

Ilele ni rre Baibol ẹre ọ dia azẹ ne dọmwadẹ ima ru, vbe nọ dekaẹn vbene ima khian ya gbaroghe egbe ima hẹ. (1Tim 3:9) Vbe ima gha khian ru azẹ kevbe vbe ima ghaa gu emwa ọvbehe zẹ iro emwi ne ima khian ru, ọ khẹke ne ima lele ilele nọ rre ebe Filipai 4:​5, nọ khare wẹẹ: “Uwa gi emwa hia rẹn uwa ye emwa ni mwẹ amuroro.” Ma ghaa loo ẹwaẹn, ma i khian gha si osi ye ẹmwẹ egberranmwẹ ọghe ima vbe ẹghẹ hia. Ma hoẹmwẹ etẹn ima, erriọ ima vbe ya rhie ọghọ ne iran, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, azẹ ne iran ru lughaẹn ne ọghe ima. (Rom 14:​10-12) Ma ghaa gbaroghe egbe ima, ma na vbe gha ru vbene ẹtin ima sẹ vbe ugamwẹ e Jehova, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma gbọyẹmwẹ ye arrọọ nọ ya ru ima ẹse. (Arhie 4:11) Emianmwẹ kevbe ọlọghọmwa i khian fo vbe agbọn dan ne ima ye na. Sokpan ẹi re egbe agbọn vbenian ẹre Jehova hoo ne ima gha ye. Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, ọ gha ya arrọọ ọghe etẹbitẹ ru ima ẹse, vbe ẹghẹ nii, ma i ghi miẹn obalọ, ma i ghi vbe wu. (Arhie 21:4) Sokpan vbe nọ ghi te sẹ ẹghẹ nii, ma wa ya ekhọe hia gbọyẹmwẹ yọ ne ima na rre agbọn, kevbe ne ẹkpotọ na kie ne ima ya gha ga Erha ima nọ rre ẹrinmwi! w23.02 25 ¶17-18

E Jehova rhie ẹre ma nẹ wẹẹ, irẹn sẹ emwa ni rre “ukpo ọdakha.” (Rom 13:1) Gi ima guan kaẹn odẹ eha ne Jehova he ya ru vberriọ. E Fero keghi ya emwa ọghe Osanobua ru eviẹn vbe Igipt. Vbene Jehova ta sẹ nọ fan iran, e Fero ma kue ru vberriọ. Sokpan e Jehova keghi fan emwa rẹn vbe obọ ọre, ọ na ghi gbe Fero rua vbe Okun Nọ Baa. (Ẹks 14:​26-28; Psm 136:15) Ọ mwẹ asẹ ọkpa ne Bẹlsiaza ne ọba ọghe Babilọn ya gie na tie emwa ne iran do rri evbare ọbọbọtizọ. Ọ “keghi ru emwi nẹi yẹẹ Nọyaẹnmwa ẹrinmwi,” nọ gha ya rhie urhomwẹ ne Jehova, ọ na “gha rhie urhomwẹ ne avbe ẹbọ na ya igoru kevbe esiliva” ru. (Dan 5:​22, 23) Sokpan Osanobua keghi mu okpia na gbotọ rhunmwuda itẹngbemu ọghẹe. “Asọn nii” ẹre a gbe Bẹlsiaza rua, a na ghi mu arriọba ọghẹe ne Ivbi e Medis kevbe Pẹsia. (Dan 5:​30, 31) Hẹrọd Agrippa I, nọ re ọba ọghe Palestine keghi gbe Jems rua, ọ na vbe mu ukọ e Pita ye eghan, te ọ te gha hoo nọ vbe gbe ẹre rua. Sokpan e Jehova ma kue. “Odibo e Jehova keghi gbe Hẹrọd fi otọ,” ọ na wu.—Iwinna 12:​1-5, 21-23. w22.10 15 ¶12

Zẹvbe ne ima ya tie vbekpa vbene Jehova ya gbaroghe emwa ni rhikhan muẹn vbe ẹghẹ nẹdẹ, ilẹkẹtin ne ima mwẹ wẹẹ, ọ gha mu eyan rẹn hia sẹ ghi gha wegbe yọ. E Baibol khare wẹẹ, “emwi hia na gbẹnnẹ yotọ vbe Ebe Nọhuanrẹn vbe ẹghẹ nọ kpẹẹ fua, te a gbẹnnẹ ọnrẹn na ya ma ima emwi, na mieke na miẹn wẹẹ, rhunmwuda izinegbe ọghe ima kevbe ifuẹko ne Ebe Nọhuanrẹn rhie ne ọmwa, ma ghi gha mwẹ emwi ne ima ya aro kọ.” (Rom 15:4) Gha muẹn roro vbene Jehova he ya mu eyan rẹn sẹ hẹ vbe ẹghẹ nọ gberra. Gia guan kaẹn emwi ne Jehova ru ne Ebraham vbe Sera. Agharhemiẹn wẹẹ, iran khian ọmaẹn sẹrriọ wẹẹ, iran i ghi sẹtin biẹ, Osanobua keghi tama iran wẹẹ iran gha biẹ. (Gẹn 18:10) Vbe Ebraham a ghi ru? E Baibol khare wẹẹ: “Ọ kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ irẹn gha khian erha agbẹnvbo nibun.” (Rom 4:18) Agharhemiẹn wẹẹ, vbe aro emwa nagbọn te ọ yevbe na ghee emwi nẹi sẹtin sunu, te Ebraham wa gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ru vbene ọ khare. E Jehova ma ya ekhue muẹn. (Rom 4:​19-21) Avbe okha vbenian keghi ya ima mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe wẹẹ, e Jehova gha mu eyan rẹn hia sẹ. w22.10 27 ¶13-14

Ẹghẹ na ya fan Ivbi Izrẹl vbe imu ẹre emwi ne Aizaia tae na ya sunu. Ọmamwaemwi Nọ Sẹre ẹre Jehova gele wa gha khin ne iran, te ọ wa gele ru iyobọ ne iran ya sẹtin dọlegbe suẹn ugamwẹ ẹmwata. Egie nọkhua ẹre ima wa ye, ne ima na mwẹ e Jehova zẹvbe Ọmamwaemwi Nọ Sẹre. Aizaia keghi ya ima gie ivbi esuku ne Jehova ma re emwi. Ọ wẹẹ: “U gha ya arọ ruẹ bẹghe Ọmamwaemwi Nọ Sẹre.” Vbe igiemwi na, te ọ yevbe na miẹn wẹẹ, ọmamwaemwi nii mudia ye odaro ivbi esuku nọ ma re emwi. Egie nọkhua ma wa ye, ne Jehova na ma ima emwi vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbe ọ ya ru ẹre hẹ? Otu ọghẹe ẹre ọ ya ma ima emwi. Ma wa ya ekhọe hia kpọnmwẹ e Jehova, nọ na ya otu ọghẹe dia ima ye odẹ nọ khẹke! Ẹmwẹ ibude ne ima miẹn vbe iko, avbe ebe ọghomwa, JW Broadcasting® kevbe odẹ nibun ọvbehe, keghi ru iyobọ ne ima ya gha sọyẹnmwẹ vbe ima ghaa zin egbe edanmwẹ. w22.11 10 ¶8-9

Vbe Jesu ghi guan kaẹn ẹghẹ na khian ya guọghọ e Jerusalẹm rua, kevbe “ẹghẹ ufomwẹ agbọn” ne ima ye na, ọ keghi kha wẹẹ: “Sokpan ọmwa nọ rẹn ikpẹdẹ ra ẹghẹ ne emwi na gha ya sunu dandaandan i rrọọ, avbe odibosa ni rre ẹrinmwi, kevbe Ọmọ ma rẹn ọnrẹn vbọ gberra Evbavba ọkpa.” Ẹre Jesu na ghi khama iran wẹẹ, ne iran “ghẹ vbiẹ,” sokpan ne iran “gha ba odẹ.” (Mak 13:​32-37) Deghẹ Ivbi e Ju ni re Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ hoo ne iran miẹn fan, te ọ khẹke ne iran gha ba odẹ. E Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Wa gha ghi miẹn ighẹ ivbiyokuo lẹga e Jerusalẹm, wa ghi rẹn ighẹ te a ghi ra dunmwu ọnrẹn rua.” Vbobọvbobọ nii, iran ghi “lẹẹ gha rrie uhunmwu oke,” zẹvbe ne Jesu tama iran. (Luk 21:​20, 21) Emwa ni zẹ owẹ lele ẹmwẹ ne Jesu ta na, ẹre ọ miẹn uhunmwu vbe ẹghẹ ne ivbiyokuo e Rom ya do guọghọ e Jerusalẹm. Ẹghẹ ufomwẹ agbọn dan na ẹre ima wa ye na. Rhunmwuda ọni, ọ vbe khẹke ne ima khẹ ye egbe, ne ima vbe gha ba odẹ. w23.02 14 ¶1-3

E Jehova ma ima re, ne ima gha re emwa esi kevbe ni ta ẹmwata. Ọna ẹre ọ si ẹre ne ima i na mu ẹkpẹn ne egbe ima fua, kevbe ne orhiọn ima na vbe sotọ. (Itan 13:​5, 6) E Jehova he ru iyobọ vbenian nuẹn zẹvbe ne u ya gha ruẹ e Baibol ra? U ruẹ ọre nẹ wẹẹ, ilele ọghe Jehova ẹre ọ khian sẹtin ya agbọn maan emwa nagbọn ya sẹ egbe uwẹ tobọ uwẹ. (Psm 77:13) Rhunmwuda ọni, u hoo ne u gha ru emwi nọ yẹẹ Osanobua. (Mat 6:33) U hoo ne u gi emwa rẹn ẹmwata vbekpa Osanobua, ne iran vbe rẹn wẹẹ, ọmwa ohoghe ẹre Esu khin. Vbua khian ya sẹtin ru ọna hẹ? Ọ khẹke ne odẹ ne u ya loo ẹdagbọn ruẹ gha rhie ẹre ma wẹẹ, u ma yaeyi ohoghe ne Esu ta khian vbekpa e Jehova, kevbe wẹẹ, u hoo ne u sinmwi oseghe ne Jehova. Ọ vbe khẹke ne u gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova, ne u ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn ẹre u hoo nọ gha kha yan ruẹ. Sokpan de vbene u khian ya sẹtin rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, obọ ọghe Jehova ẹre u ye? U ghi na erhunmwu gie Jehova, vbe erhunmwu nii, u ghi ya ẹdagbọn ruẹ fiohan nẹẹn. U ghi vbe dinmwiamẹ ne u ya rhie ẹre ma vbe idagbo wẹẹ, u ya egbuẹ fiohan ne Jehova nẹ. Adeghẹ u na gi ẹmwata kevbe emwi esi na ru gha yẹẹ ruẹ, ọ gha gua ruẹ kpa ya dinmwiamẹ. w23.03 3 ¶4-5

Ọ mwẹ ọfunmwegbe ne emwa nibun ni rre agbọn Esu na ma rẹn. Ọfunmwegbe na, ọre “ọfunmwegbe Osanobua,” ọni ọre ọfunmwegbe ne emwa mwẹ rhunmwuda ne iran na rẹn wẹẹ, ọsie Osanobua ẹre iran khin. Ma ghaa mwẹ ọfunmwegbe na, orhiọn ima ghi sotọ. (Fil 4:​6, 7) Ma gu emwa ni hoẹmwẹ e Jehova rrọọ vbe ọfunmwegbe. Ọsie ‘Osanobua nọ rhie ọfunmwegbe ne ọmwa’ ẹre ima khin. (1 Tẹs 5:23) Ma gha gele rẹn Erha ima nọ rre ẹrinmwi, ma na mu ẹtin yan rẹn, ma na vbe gha họn ẹmwẹ nẹẹn, ọfunmwegbe Osanobua ghi mu ima orhiọn sotọ vbe ẹghẹ ibavbaro. Ma gha gele sẹtin gha mwẹ ọfunmwegbe Osanobua vbe emwi nọ wegbe gha sunu ra, vbe na ghee emianmwẹ nọ wegbe nọ vẹwae, odekun ẹrhia, vbe emwa ghaa gbe olighi vbe ẹvbo ne ima ye, ra vba ghaa zẹ ima kpokpo? Ai miẹn nẹi khian sẹtin si ohan ye ima egbe vbe uwu emwi ne ima sunu yi na. Ma wa ghọghọ wẹẹ, etẹn wa lele ibude na ne Jesu rhie ne ima zẹvbe ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ khare. E Jehova wa ru iyobọ ne iran, te orhiọn iran wa sotọ agharhemiẹn wẹẹ, iran rre uwu ibavbaro. w22.12 16 ¶1-2

Ma rhọkpa ma rẹn emwi nọ gha sunu daa ima vbe akhuẹ. Rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima gha roro ẹre wẹẹ, iwinna ne ima ru vbe ugamwẹ e Jehova, ẹre ọ ya ima ru ekpataki vbe aro ẹre. Ọ ma vbe khẹke ne ima gha ya emwi ne ima ru vbe ugamwẹ e Jehova ya gie ọghe emwa ọvbehe. (Gal 6:4) Ọ khẹke ne ima gha gualọ odẹ ne ima khian ya gha ru iyobọ ne emwa, kevbe odẹ ne ima khian ya gha mwẹ alaghodaro vbe ugamwẹ e Jehova. U ghaa hoo ne u ru sayọ vbe ugamwẹ e Jehova, ọ khẹke ne u ya ẹdagbọn ruẹ khian ne khuẹrhẹ. Ghẹ vbe gha ru osa vbene u rhirhi miẹn. Fian okhuo ni ma lọghọ gbe ne egbuẹ, ọna gha ru iyobọ nuẹn ya muẹn sẹ, avbe okhuo ne u fian ne egbuẹ ni gha rhie ẹghẹ. Vbe igiemwi, deghẹ u hoo ne u gha re arọndẹ ọghe ẹghẹ hia, u sẹtin ka ya arọndẹ ọghe ọyọmwabọ suẹn, u ghi ru ẹre la ẹghẹ eso. U ghaa hoo ne u gha ga zẹvbe ọguọmwadia iwinna, hia ne u gha yo ikporhu vbe ẹghẹ hia. Avbe emwi ne u gha ruẹ nian, gha kie ẹkpotọ yọ, ne u sẹtin ru iwinna nibun vbe ugamwẹ e Jehova. Nọnaghiyerriọ, mu aro ye iwinna na rhirhi mu nuẹn. w22.04 26-27 ¶16-17

E Jehova gha sẹtin ru iyobọ ne ima, ne ima sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne ima werriẹ aro daa kevbe ne ima gha sọyẹnmwẹ vbe ugamwẹ ọghẹe. Ugbẹnso, ma gha tu bu e Jehova nọ ru iyobọ ne ima, emwi nọ ka ru ọre wẹẹ, ọ ghi rhie ẹtin ne ima, ne ima mieke na sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne ima ye. Deghẹ ọlọghọmwa ne ima ye ma fo vbene ima te ya aro yi, ọ khẹke ne ima ye gha na erhunmwu gie Jehova, nọ rhie ẹtin ne ima ya sẹtin zin egbe ẹre. E Jehova tobọre, ẹre ọ wẹẹ ne ima ru vberriọ. Ẹmwẹ ne Aizaia tae, ẹre ọ wa ya ima rẹn ọna. Ọ khare wẹẹ: “Ghẹ gi [e Jehova] hẹwẹ.” (Aiz 62:7) Vba ya ọna kha? Emwi na yae kha ọre wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia, sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi yevbe ima ma gi e Jehova hẹwẹ. Ẹmwẹ ne Aizaia ta na ye ima ẹre rre, igiemwi ne Jesu loo ro nọ dekaẹn erhunmwu vbe ebe Luk 11:​8-10, 13. Vbe ako nii, e Jesu keghi tama ima, ne ima “ye gha nọ” Osanobua nọ rhie orhiọn nọhuanrẹn ne ima. Ma gha sẹtin vbe nọ e Jehova nọ rhie ẹwaẹn ne ima, ne ima mieke na sẹtin ru azẹ nọ khẹke. w22.11 8 ¶1; 9 ¶6-7

Uwẹ vbe ẹgbẹe ruẹ gha sẹtin hia ne uwa mu egbe yotọ khẹ ukpokpo. Sokpan ghẹ gha muẹn roro emwi dan nọ gha sẹtin sunu daa ruẹ vba ghaa zẹ ruẹ kpokpo. Nọghayayerriọ, gha ru emwi nọ gha ya ruẹ sikẹ e Jehova sayọ, u vbe ru iyobọ ne ivbuẹ ya ru vberriọ. Deghẹ osi na gha si ruẹ ugbẹnso, fannọ otọ ẹko ruẹ ma Osanobua. (Psm 62:​7, 8) Uwẹ vbe ẹgbẹe ruẹ ghi gba ziro yan emwi eso nọ gha ya uwa mu ẹtin yan e Jehova. Zẹvbe ne ima ka tae sin, u gha mu egbe yotọ khẹ odekun ẹrhia, ọ gha ru iyobọ ne ivbuẹ, erriọ khian vbe ru iyobọ ne iran vbe u gha mu egbe yotọ khẹ ukpokpo. Ọ gha ya iran gha mwẹ udinmwẹ, orhiọn iran ghi vbe sotọ rhunmwuda u ma iran re nẹ wẹẹ, ọ khẹke ne iran mu ẹtin yan e Jehova. Ọfunmwegbe Osanobua wa mu ima orhiọn sotọ. (Fil 4:​6, 7) Ọfunmwegbe na ẹre Jehova ya mu ima orhiọn sotọ vbe emianmwẹ ghaa vẹwae, vbe odekun ẹrhia gha sunu kevbe vba ghaa zẹ ima kpokpo. Ọ vbe loo avbe ediọn ya rhie igiọdu ne ima. Ọ vbe kie ẹkpotọ ne ima hia ya gha ru iyobọ ne egbe. Ọfunmwegbe ne ima mwẹ nian gha ru iyobọ ne ima ya werriẹ aro daa ọlọghọmwa ni sẹ ne ima werriẹ aro daa nian, uhiẹn ya sẹ egbe “orueghe nọkhua.”—Mat 24:21. w22.12 27 ¶17-18

Ọ khẹke ne ima hia, ne ekhọe ima ghẹ ghi gha bu abe gbe ima, rhunmwuda orukhọ ne ima ru vbe ẹghẹ nọ gberra. Sokpan ọna ma rhie ma wẹẹ, te ima khian ghi rhunmwuda izọese adẹwerriegbe mema “gha ru orukhọ khian.” (Hib 10:​26-31) Sokpan ma gha ru orukhọ nọ wegbe, ma na gele fi werriẹ, ma na gualọ iyobọ e Jehova kevbe ọghe avbe ediọn, ma na vbe fi uyinmwẹ ima werriẹ, ma gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova yabọ ima nẹ. (Aiz 55:7; Iwinna 3:19) Izọese adẹwerriegbe sẹ nọ gha kpe orukhọ ọghe ima huan, ẹre ọ khian vbe zẹe wẹẹ, agbọn na khian e Paradais. Agbọn gha rhiẹnrhiẹn gbe vbe Paradais. Ma gha wa miẹn emwa esi gu ru ọse, ma ghi vbe gha mwẹ iwinna nọ maan. Nọ ghi wa sẹ ehia, ẹdẹgbegbe ẹre ima khian ya gha ruẹ vbekpa Erha ima nọ rre ẹrinmwi, ma ghi vbe gha rri orhiẹnrhiẹn emwi hia ne Jehova kpemehe ẹre ne ima. Ma i khian sẹtin ruẹ vbekpa e Jehova fo, erriọ ima khian wa vbe gha ruẹ emwi nibun vbekpa emwi nọ yi. w22.12 13 ¶17, 19

“Okhuo nii” i sẹtin gha re Ivi. Rhunmwuda ẹmwẹ akhasẹ nii khare wẹẹ, ovbi okhuo nii gha “lọkọ” uhunmwu ẹyẹn nii. Ẹyẹn nii keghi re odibosa nọ sọtẹ daa Osanobua, nọ ghi do ya egbe ẹre khian Setan. Rhunmwuda ọni, ivbi e Ivi rhọkpa i khian sẹtin ru e Setan emwi rhọkpa. Nọnaghiyerriọ, de vbene a khian ghi ya guọghọ e Setan hẹ? Ebe nokiekie vbe Baibol gi ima rẹn okhuo ne ebe Gẹnẹsis 3:15 guan kaẹn. (Arhie 12:​1, 2, 5, 10) Ọna i re okhuo kẹkan! Uki kegha rre ototọ owẹ ọre, ẹde ọghe orhọnmwẹ iweva na vbe gha rre ọre uhunmwu. Okhuo na keghi biẹ ọmọ ọkpa. Ọmọ nọ biẹ ọre Arriọba Osanobua. Ẹrinmwi ẹre Arriọba na ye, ọna rhie ma wẹẹ, ẹrinmwi ẹre nene okhuo vbe ye. Okhuo na mudia ye ihe eguọmwadia e Jehova ni rre ẹrinmwi. Ọni ọre avbe odibosa ni ya ẹkoata ga e Jehova. (Gal 4:26) E Baibol gi ima rẹn ọmwa nọ wa mobọ re ovbi okhuo nii. Uniẹn ọghe Ebraham ẹre Baibol wẹẹ ọmọ na khian la rre.—Gẹn 22:​15-18. w22.07 15-16 ¶6-8

Ibude ni maan, nọ ke obọ e Jehova rre, ẹre ọ wa vuọn e Baibol. Te avbe ibude na wa ru iyobọ ne emwa. E Baibol keghi fi ẹdagbọn emwa werriẹ. Vbe ẹghẹ ne Mozis ya gha gbẹn avbe ebe nokaro ni rre Baibol, ọ na tama Ivbi Izrẹl wẹẹ: “Ena i re ẹmwẹ kẹkan, sokpan avbe ẹmwẹ na, ẹre ọ khian ya uwa gha mwẹ arrọọ.” (Diut 32:47) Te emwa ni lele emwi ne Baibol tae wa gha sọyẹnmwẹ, erriọ agbọn vbe ya maan iran. (Psm 1:​2, 3) Agharhemiẹn wẹẹ, ọ kpẹẹ re na ghi gbẹn e Baibol, ẹmwẹ ni rrọọ wa ye fi emwa werriẹ. Ẹmwẹ ibude ni rre Baibol i gia rhie fua; ke ẹghẹ gha dee, ẹre ọ ke ru iyobọ ne emwa. Ma ghaa tie Baibol, ma na vbe gha muẹn roro emwi ne ima tie, e Jehova gha ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ ne ima, ne ima sẹtin rhie emwi ne ima tie re ye uyinmwẹ. (Psm 119:27; Mal 3:16; Hib 4:12) E Jehova nọ re ọmwa nọ yan ẹmwẹ nọ rre Baibol i sẹtin wu, ọ wa mu egbe nọ ya ru iyobọ nuẹn. Ọna ma sẹ nọ gha ya ruẹ gha tie Baibol vbe ẹghẹ hia ra? w23.02 3 ¶5-6

Ebe Arhie Maan uhunmwu ẹnrẹn 13 tama ima wẹẹ, uhunmwu nogie ihinrọn nii, nọ re arriọba ọghe Anglo-America, vbe gha yin zẹvbe aranmwẹ oha nọ “mwẹ igho eva zẹvbe ọghe oteghe ohuan, sokpan, ọ na suẹn gha guan vbe na ghee ugbogiorinmwi.” Aranmwẹ oha na “kegha winna iwinna ọyunnuan nikhua, ọ ghi tie erhẹn nọ ke iso gha dele ye otagbọn, vbe sirra emwa hia.” (Arhie 13:​11-15) Ebe Arhie Maan uhunmwu ẹnrẹn 16 kevbe 19 vbe gie aranmwẹ oha na zẹvbe “akhasẹ ohoghe.” (Arhie 16:13; 19:20) E Daniẹl vbe ta egbe emwi vbenian, ọ na kha wẹẹ, arriọba ọghe Anglo-America “gha si ọfuan ọghe ọhanabe.” (Dan 8:​19, 23, 24) Erriọ wa gele gha ye zẹẹ, vbe Okuo Ọgbagbọn Nogieva. Avbe umẹwaẹn ọghe Britain kevbe America ẹre ọ ku uhunmwu kugbe ya ru ugbe ne ọwẹwẹ eva na fi ye Pacific, nọ ghi ye Okuo Ọgbagbọn Nọgieva nii sẹ ufomwẹ. Ugbe ne ọwẹwẹ ne arriọba ọghe Anglo-America ru na, rhie ma wẹẹ, te iran “tie erhẹn nọ ke iso gha dele ye otagbọn.” w22.05 10 ¶9