May

Iyeke vbe Jọn ghi bẹghe ẹbu emwa ni khian gha rrie ẹrinmwi, ọ na vbe bẹghe “oghẹn ne gbii.” Te oghẹn ne gbii na wa lughaẹn ne orhunmwu 144,000 ne Jọn ka bẹghe, rhunmwuda ai sẹtin ka iran. De emwi ne Baibol tae vbekpa iran? E Jọn khare wẹẹ: “Ena ọrọre emwa ni sẹtin la orueghe nọkhua nii fo, vbe hẹnnẹdẹn. Iran họ ukpọn iran, iran keghi ya esagiẹn Oteghe Ohuan nii ya iran khian ni fua.” (Arhie 7:14) Uhunmwu otagbọn na ẹre “oghẹn ne gbii,” ni khian miẹn uhunmwu vbe orueghe nọkhua khian gha ye, iran ghi vbe sọyẹnmwẹ afiangbe nibun. (Psm 37:​9-11, 27-29; Itan 2:​21, 22; Arhie 7:​16, 17) Deghẹ ẹrinmwi ma rrie ra uhunmwu otagbọn na ma khian gha ye, ọ khẹke ne ima gha bẹghe egbe ima vbe umian ne ebe Arhie Maan uhunmwu ẹnrẹn 7 guan kaẹn. Vbọzẹ? Rhunmwuda ẹghẹ nii gha rhiẹnrhiẹn gbe! Ọyẹnmwẹ nọ khian gha sẹ ima i gia gie, rhunmwuda ne ima na ye odakha ọghe Jehova ike. w22.05 16 ¶6-7

Adeghẹ u ka ru azẹ ne kpataki nẹ, ẹi mwẹ u ma na erhunmwu gie Osanobua nọ ru iyobọ nuẹn ya ru azẹ nọ maan. (Jems 1:5) E Solomọn ne ọba khare wẹẹ: “Na gha mwẹ ẹwaẹn ọrọre emwi kpataki nọ sẹ ẹre.” (Itan 4:7) Vbene ẹmwata, ẹi re ẹwaẹn ọghe emwa nagbọn, ẹre Solomọn guan kaẹn mwa. Ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre, ẹre ọ guan kaẹn. Sokpan, ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre gha sẹtin ru iyobọ ne ima, vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa vbe ẹdẹnẹrẹ ra? Ẹẹn! Odẹ ọkpa ne ima khian ya gele do gha re emwa ni mwẹ ẹwaẹn, ọre vbe ima ghaa rhie ẹre ye uyinmwẹ, imamwaemwi ọghe umẹwaẹn eva, ne ima khian guan kaẹn vbe ako iruẹmwi na. Nokaro ọre Solomọn. E Baibol khare wẹẹ: “Osanobua keghi rhie ogie ẹwaẹn ne Solomọn, deba vbene a rria ẹmwẹ hẹ vbe ẹko.” (1 Ọba 4:29) Nogieva, ọre Jesu, nọ re ọmwa nọ ghi mwẹ ẹwaẹn sẹ, ke na ya bu agbọn gha dee. (Mat 12:42) Ọna ọre ẹmwẹ ne akhasẹ ọkpa tae vbekpa e Jesu: “Orhiọn e Jehova gha rhie ẹwaẹn nẹẹn, deba irẹnmwi kevbe iguemwi.”—Aiz 11:2. w22.05 20 ¶1-2

Ẹi mwẹ vbene ima gha khian ọmaẹn sẹ hẹ, ma gha ye sẹtin fian okhuo ne egbe ima vbe ugamwẹ e Jehova. Gia guan kaẹn ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Beverley, nọ rre ukpo 75. Ọtẹn na kegha khuọnmwi emianmwẹ nọ wegbe, nọ ma gi ẹre zẹ obọ zẹ owẹ, ọrheyerriọ, ọ na gha hoo nọ rhie egbe ye iwinna ikporhu sayọ, vbe ẹghẹ na ya gha ebe itie ọghe Ugie Ayere. Ẹre ọ na ghi fian okhuo ne egbe ẹre. Ọ ma sẹtin ghọghọ, vbe ọ ghi sẹtin mu okhuo nii sẹ. Emwi nọ ru na, keghi ya emwa ọvbehe rhie egbe ye iwinna ikporhu sayọ. Aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee iwinna ọghe etẹn ni khian ọmaẹn nẹ, agharhemiẹn wẹẹ ekherhe ẹre iran ghi sẹtin ru. (Psm 71:17) Ghẹ fian okhuo nọ lọghọ gbe ne egbuẹ. Hia ne u gha mwẹ uyinmwẹ ni ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Hia ne u ruẹ iwinna obọ, kevbe emwi ọvbehe nọ gha ya e Jehova loo ruẹ vbe otu ọghẹe. Gualọ vbene u khian ya sẹtin gha ru iyobọ ne etẹn sayọ. E Jehova gha fiangbuẹ vbene ọ vbe fiangbe Timoti, ẹghẹ nii “alaghodaro ruẹ ghi gha re ne aro emwa hia sẹ.”—1Tim 4:15. w22.04 27 ¶18-19

Adeghẹ a na ghi miẹn wẹẹ, vbene u te hia sẹ ne u ru iyobọ ne ivbuẹ, ọkpa vbọ na ye zẹ owẹ ihan vbo? Ọ ghaa yerriọ, ghẹ gha roro ẹre wẹẹ, uwẹ, ẹre ọ ma koko ọmọ nii ẹse. E Jehova rhie asẹ na ya zẹ ne egbe ọmwa ne emwa hia, ya sẹ egbe ovbuẹ. Asẹ nii, ẹre ọmọ nii ya zẹ ne egbe ẹre. Gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, ẹdẹ ọkpa khẹ ẹdẹ ọkpa, ọ gha werriegbe bu e Jehova gha dee. Ghẹ mianmian erre ọghe ọmọ nọ fuẹn ukhu. (Luk 15:​11-19, 22-24) Ọmokpia nii wa kakabọ ru emwi dan, sokpan vbe okiekie, ọ na fi werriẹ. Evbibiẹ emọ, uyi nọkhua ẹre Jehova mu ye uwa egbe, nọ na wẹẹ ne uwa ru iyobọ ne ivbi uwa ya do gha ga irẹn. (Psm 78:​4-6) Ọna i re iwinna ne kherhe! Ima wa tian uwa, ne uwa na hia vbe odẹ ke odẹ, vbene ẹtin uwa sẹ, ne uwa ru iyobọ ne ivbi uwa ya do hoẹmwẹ e Jehova kevbe ne iran gha họn ẹmwẹ nẹẹn. Ọ gha wa ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova.—Ẹfis 6:4. w22.05 30-31 ¶16-18

Ọ khẹke ne dọmwadẹ ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ọfunmwegbe kevbe akugbe gha rre iko ne ima ye. Gia guan kaẹn Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ. Te Osanobua wa ya emwi ughughan we iran, iwinna ughughan ẹre iran vbe gha ru vbe iko. (1 Kọr 12:​4, 7-11) Sokpan, ọna ma si ighaegbe ye uwu ẹkpo iran, ra ne iran gha gu egbe suan. Nọghayayerriọ, e Pọl keghi tama iran, ne iran gha ru emwi nọ gha ya “ikinnegbe e Kristi de igiẹ.” E Pọl tama etẹn ni rre Ẹfisọs wẹẹ: “Rhunmwuda ọni adeghẹ dọmwadẹ ọghẹe vbe uwu iran ghi winna vbene ọ kere nọ gha ru, egbe hia ghi do wan, ọ ghi vbe lekpa ahoẹmwọmwa do de igiẹ.” (Ẹfis 4:​1-3, 11, 12) Rhunmwuda ne etẹn na lele ibude na, akugbe kevbe ọfunmwegbe na gha rre uwu iko. Erriọ wa vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ. Ghẹ gha ya egbuẹ gie emwa ọvbehe. Nọghayayerriọ, gha ya egbe taa igiemwi esi ọghe Jesu. Ghẹ mianmian wẹẹ, e Jehova “i re ọmwa nẹi ru emwi ẹse. Ẹi khian mianmian iwinna ne u winnaẹn.” (Hib 6:10) E Jehova wa gbọyẹmwẹ ye ekhọe hia ne u ya gae. w22.04 14 ¶15-16

Ọ keghi fu ima ẹko rre, ne ima na rẹn wẹẹ, ẹi re ima ẹre ọ khian tae deghẹ e Jehova gha yabọ ọmwa nọ ru orukhọ! Ọrheyerriọ, emwi rrọọ ne ima gha ru. Vbe ọni a khin? Ugbẹnso, ọmwa sẹtin ru ima emwi nọ da ima sẹ ugboloko, ọ ghi do rinmwian ima, ne ima yabọ ọre. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ọ ma rre do rinmwian. Ọ gha sunu vberriọ, ma gha ye sẹtin yabọ ọmwa nii, ma ghi vbe hia ne ima ghẹ rhie ẹmwẹ nii ye ẹko. Na gbe ọdẹn na ta ẹmwata, ọna sẹtin rhie ẹghẹ kevbe ẹrhiọn, katekate deghẹ emwi ne ọmwa nii ru ima re, na da ima sẹ ugboloko. The Watchtower ọghe September 15, 1994, khare wẹẹ: “U gha yabọ ọmwa, ọ ma rhie ma wẹẹ, u ghọghọ ye emwi dan ne ọmwa nii ru. Ovbiotu e Kristi gha yabọ ọmwa, ọ ghi sẹ emwi hia rae ye obọ e Jehova. Irẹn ọre Ọbuohiẹn nẹi bu eku, ọ gha sẹ ẹghẹ, ọ gha dia emwi hia vbe nọ khẹke.” w22.06 9 ¶6-7

E Jehova yan rẹn wẹẹ, vbe ẹghẹ ọghe ima, irẹn gha ru ẹre ne emwa ni ke agbẹnvbo ughughan rre, kevbe ni zẹ urhuẹvbo ughughan gha ga irẹn vbe uwu akugbe. Emwa na guan kaẹn na, ẹre a tie ẹre “oghẹn ne gbii” vbe ẹdẹnẹrẹ. (Arhie 7:​9, 10) Ikpia, ikhuo kevbe ibiẹka ẹre oghẹn ne gbii na khin. Odẹ ughughan ẹre iran ya ru emwi, ọrheyerriọ te iran hia vbe uhunmwu otagbọn na wa gu obọ egbe zẹvbe etẹn. (Psm 133:1; Jọn 10:16) Iran vbe mu egbe ne iran ya tama ọmwaikọmwa vbekpa agbọn ọghe ọgbọn nọ dee vbe odaro. (Mat 28:​19, 20; Arhie 14:​6, 7; 22:17) Adeghẹ ọkpa vbe oghẹn ne gbii ẹre u khin, ẹi mwẹ ẹko ma gha sẹ ruẹ ọyẹnmwẹ, ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya muẹn roro vbene emwi khian gha ye hẹ vbe odaro. Esu ma hoo ne ima gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, emwi hia gha dunna vbe odaro. Esu hoo ne ima gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova i khian mu eyan rẹn hia sẹ. Esu gha sẹtin ru ọna, egbe ghi do wọọ ima, ma sẹtin kue sẹ e Jehova rae. w22.06 20-21 ¶2-3

Emwi ne ima ya aro yi keghi ru iyobọ ne ima ya zin egbe, rhunmwuda ima rẹnrẹn wẹẹ, emwi gha maan vbe odaro. Ghẹ mianmian wẹẹ, e Jesu khare wẹẹ, a gha zẹ ima kpokpo. (Jọn 15:20) Nọnaghiyerriọ, ma ghaa muẹn roro, avbe afiangbe ni khian sẹ ima obọ vbe odaro, ọ ghi ru iyobọ ne ima ya mudia gbain zẹvbe Ivbiotu e Kristi. Gia guan kaẹn vbene emwi ne Jesu ya aro yi ya ru iyobọ nẹẹn, agharhemiẹn wẹẹ, ọ rẹnrẹn wẹẹ irẹn gha wu uwu obalọ. Vbe ẹdẹ Pẹntikọst 33 C.E., ukọ e Pita keghi ya unu kaẹn ẹmwẹ akhasẹ ọkpa nọ rre ebe Psalm. Ẹmwẹ akhasẹ na ya ima rẹn vbene orhiọn e Jesu sotọ hẹ. Ọ khare wẹẹ: “Te I khian gbe ẹkun sotọ rhunmwuda, I mu ẹtin yan ruẹ; rhunmwuda, u i khian sẹ mwẹ rae ye uwu Idin, u i khian vbe gi egbe ọguọmwadia ruẹ nọ mudia ẹse kẹkẹ. . . . U gha mudia ke mwẹ, ne u ya ẹko mwẹ vuọn ne oghọghọ.” (Iwinna 2:​25-28; Psm 16:​8-11) E Jesu wa gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Osanobua gha huẹn irẹn kpaegbe, kevbe wẹẹ, irẹn gha werriegbe gha gu Erhae rrọọ vbe ẹrinmwi, ọna wa gha yae sọyẹnmwẹ.—Hib 12:​2, 3. w22.10 25 ¶4-5

Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne ukọ e Jems kevbe Jọn ya tama iye iran, nọ do gu iran rinmwian e Jesu nọ mu iran ye ukpo nọ yo vbe Arriọba ọghẹe. (Mat 20:​20, 21) Emwi ne iran ru na, rhie ẹre ma wẹẹ, te iran ghaa ghee egbe iran gidi, iran vbe gha mwẹ ekhọe itengbemu. (Itan 16:18) Ẹi re Jems vbe Jọn ọkpa ẹre ọ yin uyinmwẹ nọ ma deyọ vbe ẹdẹrriọ. E Baibol khare wẹẹ: “Iran igbe ni dekẹe ghi họn ẹmwẹ na, iran na gha mu ohu etẹn eva nii.” (Mat 20:24) Ẹi re ẹzọ ne kherhe ẹre Jems, e Jon kevbe avbe ukọ nikẹre gui vbe ẹdẹrriọ. De emwi ne Jesu ghi ru? E Jesu ma gha mu ohu. Ọ ma vbe kha wẹẹ, irẹn khian ya gualọ avbe ukọ ni maan sẹ enena, ni mu egbe rriotọ kevbe ni hoẹmwẹ egbe. Nọghayayerriọ, ọ keghi fẹko gu iran ziro, rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ, emwa esi ẹre iran khin. (Matiu 20:​25-28) Obọ esi ẹre Jesu ya gha mu iran. w23.03 28-29 ¶10-13

Ẹi re avbiẹ emwi u he ru. Vbe igiemwi, u ruẹ e Baibol nẹ ẹsẹsẹmwẹse, ọ gha kẹ ukpo nibun ẹre u ya ruẹ ọre. Emwi ne u ruẹ re, vbe ya ruẹ rẹn wẹẹ, Ẹmwẹ Osanobua ẹre Baibol gele khin. Yevbesọni, u na ghi do rẹn ọmwa nọ yan e Baibol, u na vbe do hoẹmwẹ ọnrẹn. Ahoẹmwọmwa ne u mwẹ ne Jehova na do wegbe sẹrriọ wẹẹ, u na ya egbe fiohan nẹẹn, u na vbe dinmwiamẹ. Emwi nọ maan ẹre u wa ru na! Vbene u te dinmwiamẹ, ẹi mwẹ u ma miẹn edanmwẹ eso nọ rhie ẹre ma deghẹ u gele mwẹ ẹkoata daa e Jehova. Sokpan zẹvbe ne u ya mwẹ alaghodaro vbe odẹ ẹmwata na, te u khian ye gha miẹn edanmwẹ. E Setan gha hia nọ mu idobo yọ ruẹ egbe, ne u ghẹ ghi hoẹmwẹ e Jehova kevbe ne u ghẹ ghi gae. (Ẹfis 4:14) Ghẹ zẹdẹ kie ẹkpotọ nẹẹn. Vbọ khian ru iyobọ nuẹn ya gha ya ẹkoata ga e Jehova kevbe ne u sẹtin muẹn sẹ, eyan ne u yan rẹn vbe ẹdẹ ne u ya egbuẹ fiohan nẹẹn? Ọ khẹke ne u ye gha hia, ne u gha “mwẹ alaghodaro” zẹvbe Ovbiotu e Kristi.—Hib 6:1. w22.08 2 ¶1-2

Vbe uwu ẹgbẹe, ọ mwẹ emwi eso nọ ma khẹke ne ima ta ladian ne emwa ọvbehe họn. Vbe igiemwi, ọtẹn nokhuo sẹtin gha mwẹ uyinmwẹ eso nẹi mobọ yẹẹ arowa ẹre. Ọ khẹke ne ọdafẹn ọnrẹn gha tama emwa ọvbehe vbekpa ẹre ra, vbe nọ na rẹn wẹẹ, ọ gha ya ekhue mu ọvbokhan rẹn? Hiehie! Ọ hoẹmwẹ ọvbokhan rẹn, rhunmwuda ọni, ẹ i khian ru emwi ke emwi nọ gha si obalọ gi ẹre. (Ẹfis 5:33) Ọ khẹke ne evbibiẹ emọ gha rhie ọghọ nọ khẹke ne ivbi iran. Ọ ma khẹke ne iran gha ta emwi ne ivbi iran ma ru ẹse ma emwa ọvbehe, rhunmwuda, ọni gha wa ya ekhue mu ivbi iran. (Kọl 3:21) Ọ khẹke ne emọ vbe gha ya ẹwaẹn ru emwi, ọ mwẹ emwi eso nọ ma khẹke ne iran tama emwa ọvbehe, vbe na ghee emwi nọ gha ya ekhue mu emwa ọvbehe vbe uwu ẹgbẹe. Deghẹ dọmwadẹ ọghẹe vbe uwu ẹgbẹe na gha hia, ne iran ghẹ gha ta ẹmwẹ nọ ma khẹke vbekpa ẹgbẹe ọghe iran, akugbe nọ rre ẹgbẹe nii ghi gha wegbe sayọ. w22.09 10 ¶9

E Jehova keghi gi e Job rẹn wẹẹ, irẹn ẹre ọ mwẹ ẹwaẹn sẹ vbe agbọn vbe ẹrinmwi kevbe wẹẹ, irẹn gbaroghe emwi hia ne irẹn yi. Ọ na vbe guan kaẹn aranmwẹ ni kọnkọn kevbe ni mwẹ ẹtin ne irẹn yi. (Job 38:​1, 2; 39:​9, 13, 19, 27; 40:15; 41:​1, 2) E Jehova keghi loo Ẹlaihu ya rhie ifuẹko ne Job. Ẹlaihu keghi gi e Job rẹn wẹẹ, e Jehova wa fiangbe eguọmwadia ẹre ni ma sẹ irẹn rae. Sokpan, e Jehova na vbe loo Ẹlaihu ya rhie adia nọ khẹke ne Job. Ẹlaihu na vbe gi e Job rẹn wẹẹ, ima ma sẹ emwi rhọkpa vbe eke ne Jehova ye, nọ re Osa nọ yi agbọn vbe ẹrinmwi. E Jehova na vbe waa e Job iwinna; ọ na wẹẹ nọ na erhunmwu ne ọsiọre eha ni ru orukhọ. (Job 42:​8-10) De vbene Jehova ya ru iyobọ ne ima hẹ, vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa nọ wegbe? E Jehova i ke ẹrinmwi gu ima guan vbe ẹdẹnẹrẹ, vbene ọ ya gu e Job guan, sokpan ọ loo e Baibol ya gu ima guan.—Rom 15:4. w22.08 11 ¶10-11

Etẹn nẹi re Ivbi e Ju kevbe ni re Ivbi e Ju ẹre ọ ghaa rre iko nọ rre Rome. Vbe ẹghẹ ne eguọmwadia Osanobua ma na ghi gha lele uhi e Mosis, esa ma gha rrọọ na ya gha wua avbe evbare ne uhi e Mozis te mu awua yi. (Mak 7:19) Ke ẹghẹ nii kpa, etẹn eso ni re Ivbi e Ju keghi sẹtin gha rri evbare nọ rhirhi gha khin. Sokpan etẹn eso ye gha rrọọ ni ye gha lele uhi e Mozis nii nọ dekaẹn evbare. Ẹmwẹ na keghi do si ẹzọ ye uwu ẹkpo etẹn. Ukọ ighẹ Pọl keghi gi etẹn rẹn vbene ọ ru ekpataki sẹ hẹ, ne etẹn gha rrọọ vbe ọfunmwegbe. E Pọl keghi gi etẹn rẹn wẹẹ, ọna sẹtin zagha iko, ọ sẹtin vbe ya etẹn gha ya eghian so egbe. (Rom 14:​19, 20) E Pọl wa vbe mu egbe nọ ya fi odẹ nọ ya ru emwi werriẹ, nẹ ghẹ mieke na mu etẹn gbotọ. (1 Kọr 9:​19-22) Adeghẹ ima hoo ne ima sẹtin gha rhie igiọdu ne etẹn, ọ ma khẹke ne ima gha si ukankan ye emwi, ọna gha vbe ya ọfunmwegbe gha rre uwu iko. w22.08 22 ¶7

Adeghẹ ọ mwẹ emwi eso ne ima hoo ne ima ru vbe ugamwẹ e Jehova, te ima gha loo ẹrhiọn yọ, ne ima mieke na sẹtin musọe. Erriọ ima gha vbe loo ẹrhiọn yọ, ne ima mieke na sẹtin gha ru emwi esi. Zẹvbe ne ima ya hia vbene ẹtin ima sẹ, e Jehova gha mwẹ ẹbo izinegbe vbe egbe ima, ọ ghi vbe ru iyobọ ne ima, ne ima gha ru emwi nọ gba vbe ẹghẹ hia. (Psm 84:​5, 7) Rhunmwuda ne Jehova na hoẹmwẹ ima, ọ keghi gi ima rẹn wẹẹ, emwi esi na ru ma lọghọ gbe. (1 Jọn 5:3) Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima gha ya avbe ilele ọghẹe ru emwi ẹdẹdẹgbe, rhunmwuda ọ gha gbogba ga ima. U ye yerre emwi igbinna ọghe okuo ne ukọ ighẹ Pọl guan kaẹn ra? (Ẹfis 6:​14-18) Vbe uwu emwi igbinna ọghe okuo na, de nọ gbogba ga ẹkokoudu ọghe ovbiyokuo? Ọ keghi re “uhanhan ẹwẹ ọghe iruemwiẹse,” ọni ọre ilele nọ gba ọghe Jehova. Zẹvbe ne uhanhan ẹwẹ ya gbogba ga ẹkokoudu ọghe ovbiyokuo, erriọ avbe ilele nọ gba ọghe Jehova vbe gbogba ga ima, ne iziro ọghe agbọn na ghẹ mu ima ekhọe rhia. Rhunmwuda ọni, hia ne u gi uhanhan ẹwẹ ọghe iruemwiẹse, gha rre usun emwi igbinna ọghuẹ!—Itan 4:23. w22.08 29 ¶13-14

Ke ukpo arriaisẹn nibun gha dee, te ibude ni rre Baibol wa ru iyobọ ne eguọmwadia e Jehova, ke ikpia ke ikhuo. Sokpan, de vbene Baibol ya sẹtin ru iyobọ ne iran hẹ? E Jehova keghi ru ẹre ne emwa gbẹnnẹ ẹmwẹ ni rre Baibol ladian ye ebe ọvbehe. Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre ọ ru iwinna na, te iran wa kakabọ gbarokotọ ru ẹre. Vbe igiemwi, vbe okpia ọkpa nọ rri egie ebe ghi guan kaẹn abọ ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn Na Ya E Hibru Gbẹn, ọ na wẹẹ: “Ma gha sẹtin kha wẹẹ, vbene emwa ya gbarokotọ gbẹnnẹ ẹmwẹ ni rre Baibol ladian, ebe nẹdẹ ọvbehe i rrọọ na ru vberriọ.” Sokpan ma wa rẹn wẹẹ, emwi ne ima tie vbe Baibol vbe ẹdẹnẹrẹ keghi re Ẹmwẹ Osanobua. Obọ e Jehova ẹre “ẹse ọhẹ hia kevbe emwi nọ maan hia” ke rre. (Jems 1:17) Ọkpa vbe ẹse nọ ghi maan sẹ ne Jehova he ru ne ima, ọre nọ na ya e Baibol ru ima ẹse. Ọmwa gha ru ẹse ne ima, ọ rhie ma wẹẹ, ọmwa nii gele rẹn ima kevbe wẹẹ, ọ rẹn emwi ne ima gualọ. Erriọ e Baibol wa vbe ye zẹẹ. Ma gha gele gbarokotọ gha tie ẹre, ọ gha ya ima rẹn emwi nibun vbekpa e Jehova. Ọ gha vbe ru iyobọ ne ima ya rẹn wẹẹ, e Jehova gele rẹn ima kevbe wẹẹ, ọ rẹn emwi ne ima gualọ. w23.02 2-3 ¶3-4

Ẹghẹ ne arhiọkpaegbe khian ya suẹn vbe uhunmwu otagbọn na, vbe Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Jesu Khian Ya Kha gha rhiẹnrhiẹn gbe! Ma hia wa hoo ne ima werriegbe miẹn emwa ima ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn ni wulo. Erriọ e Jehova wa vbe ye. (Job 14:15) Emwa hia ni rre uhunmwu otagbọn na, i khian sẹtin ghọghọ vbe ọna gha sunu. Emwa “ni ru emwi esi” ne eni iran rre ebe arrọọ, gha miẹn “arhiọkpaegbe ọghe arrọọ.” (Iwinna 24:15; Jọn 5:29) Ọ gha kẹ, emwa ima ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn sẹtin gha rre usun emwa na khian ka huẹn kpaegbe vbe uhunmwu ọtagbọn na. Emwa “ni ma ru emwi esi,” nọ re emwa ne ẹkpotọ ma kie na ya rẹn e Jehova kevbe ni ma gae vbene iran te wu, gha miẹn “arhiọkpaegbe ọghe ibuohiẹn.” Te a khian ma emwa hia ni khian rhiọ kpaegbe emwi. (Aiz 26:9; 61:11) Nọnaghiyerriọ, ẹghẹ nii ẹre a khian ya suẹn iwinna imamwaemwi nọ sẹre, ke na ya bu agbọn tua agbọn gha dee.—Aiz 11:10. w22.09 20 ¶1-2

E Jehova rhie ẹre ma nẹ wẹẹ, irẹn sẹ avbe ọba nibun ni ku uhunmwu kugbe. Ọ gbinna ne Ivbi Izrẹl, ọ na ru iyobọ ne iran ya khọnmiotọ yan ọba ọghe Ivbi Kenan ni re 31, iran na vbe sẹtin khọn miẹn otọ nibun vbe otọ ne Osanobua wẹẹ irẹn gha mu ne iran. (Jọs 11:​4-6, 20; 12:​1, 7, 24) E Jehova gele rhie ẹre ma nẹ wẹẹ, irẹn ọre Osanobua Nọ Sẹ Ehia! Ne Nebukadneza ne ọba ọghe Babilọn gha te ya rhie urhomwẹ ne Jehova, ọ na gha rhuọ wẹẹ, ‘irẹn mwẹ ẹtin, irẹn kpọlọ kevbe wẹẹ irẹn wegbe,’ ẹre Osanobua na ghi mu emwẹmwẹ ku ọre. Egbe ghi rran rẹn nẹ, e Nebukadneza “keghi rho Osanobua Nọ Sẹ Ehia,” ọ na vbe kha wẹẹ, “etẹbitẹghori ẹre Arriọba [e Jehova] khin.” Ọ na vbe rhie tẹ wẹẹ: “Ọmwa i sẹtin gbodan ye iho ẹre.” (Dan 4:​30, 33-35) Ọsian khare wẹẹ: “Ọyẹnmwẹ ẹre ọ khian gha sẹ uhunmwu ẹvbo ne Jehova re Osanobua ẹre, emwa ne irẹn zẹ ya ru ọghẹe.” (Psm 33:12) Ọna ẹre ọ si ẹre nọ na khẹke ne ima rhikhan mu e Jehova! w22.10 15-16 ¶13-15

Emwi nibun ne Baibol tae ni he sunu, keghi ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Osanobua gha mu eyan rẹn hia sẹ vbe odaro. Ma wa vbe mwẹ egbe ekhọe ọghe ọsihuan, nọ na erhunmwu gie Jehova wẹẹ, I gha “diakhẹ ruẹ ne u do miẹn mwẹ fan, I mu ẹtin yan ẹmwẹ ruẹ.” (Psm 119:81) E Jehova gi ima rẹn vbe Baibol wẹẹ, irẹn ‘hoo ne agbọn maan ima vbe odaro, ne ima vbe gha mwẹ emwi ne ima ya aro yi.’ (Jer 29:11) E Jehova ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ya agbọn maan ima vbe odaro, ọmwa nagbọn rhọkpa i khian sẹtin ru ọna. Ma ghaa ruẹ vbekpa avbe ẹmwẹ akhasẹ ni rre Baibol, ọ gha ya ima rẹn wẹẹ, te emwi hia ni rre Baibol wa gba. Emwi ọvbehe nọ ya ima yayi wẹẹ, ẹmwata ẹre ọ rre uwu e Baibol, ọre rhunmwuda ere ne emwa miẹn vbọ, vbe iran ghaa ya ilele ni rre uwu ẹre ru emwi. (Psm 119:​66, 138) Vbe igiemwi, te ọdọ vbe amwẹ eso ni te hoo ne iran sọ ebe orọnmwẹ, ghi mwẹ akugbe nian. Te egbe wa rọkhọ ivbi iran, rhunmwuda iran rre owa na na ga e Jehova, evbibiẹ iran vbe hoẹmwẹ iran.—Ẹfis 5:​22-29. w23.01 5 ¶12-13

Gha muẹn roro afiangbe ne u he miẹn rhunmwuda ne Osanobua na mu eyan rẹn sẹ. Vbe igiemwi, e Jesu khare wẹẹ, Erha irẹn gha kpemehe emwi na ya yin agbọn nuẹn. (Mat 6:​32, 33) Ọ vbe kha wẹẹ, e Jehova gha rhie orhiọn nọhuanrẹn nuẹn deghẹ u na nọ rẹn. (Luk 11:13) E Jehova gele wa ru ena hia. U sẹtin vbe muẹn roro emwi ọvbehe ne Jehova he ru nuẹn. Vbe igiemwi, ọ khare wẹẹ, irẹn gha yabọ ruẹ, irẹn gha fu ruẹ ẹko rre, irẹn gha vbe kpemehe emwi hia fẹẹrẹ ne u gualọ nọ gha ru iyobọ nuẹn ya sikẹ irẹn sayọ. (Mat 6:14; 24:45; 2 Kọr 1:3) U ghaa muẹn roro emwi hia ne Jehova he ru nuẹn, ọ gha ya ruẹ gha mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe wẹẹ, ọ gha ru emwi hia nọ khare wẹẹ, irẹn gha ru nuẹn vbe odaro. Ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova gha mu eyan rẹn hia sẹ. Ọsian khare wẹẹ: “Ọyẹnmwẹ ẹre ọ khian gha sẹ ọmwa . . . nọ mu ẹtin yan e Jehova ne Osanobua ẹre, . . . ọ mu eyan rẹn sẹ vbe ẹghẹ hia.”—Psm 146:​5, 6. w22.10 28 ¶15, 17

Ẹmwẹ akhasẹ nọ dekaẹn vbene a khian ya dọlegbe mu ugamwẹ ẹmwata gbọọ kaẹn ima vbe ẹdẹnẹrẹ ra? Ẹn, kakabọ! Odẹ vbo? Ke ukpo 1919 C.E. gha dee, ẹbo emwa nibun ọre he la hin imu ọghe Babilọn Nọkhua rre, nọ mudia ye ihe ugamwẹ ohoghe hia. Eke ne iran ghi ye maan sẹ Otọ Na Ru Eyan Rẹn ọghe Ivbi Izrẹl. E paradais ọghe orhiọn ẹre iran ghi ye. (Aiz 51:3; 66:8) Ke ukpo 1919 C.E. kpa, te etẹn na hannọ zẹ wa sọyẹnmwẹ paradais ọghe orhiọn. Zẹvbe ne ẹghẹ ya khian, etẹn ni ya aro yọ wẹẹ, iran gha yin uhunmwu otagbọn na, nọ re “ohuan ọvbehe,” wa vbe sọyẹnmwẹ paradais ọghe orhiọn na, erriọ iran vbe ya miẹn afiangbe nibun vbe obọ e Jehova. (Jọn 10:16; Aiz 25:6; 65:13) E paradais ọghe orhiọn wa rre uhunmwu otagbọn hia. Rhunmwuda ọni, ehe ke ehe ne ima ye vbe uhunmwu otagbọn, ma gha ye sẹtin gha rre paradais ọghe orhiọn na, deghẹ ima na ye gha ga e Jehova. w22.11 11-12 ¶12-15

A gha wẹẹ ke “etẹbitẹ” gha dee ẹre Jehova ke rrọọ, ọ lọghọ ruẹ na rẹn otọ re ra? (Aiz 40:28) Deghẹ erriọ nọ, ẹi re uwẹ ọkpa. Vbe Elihu guan kaẹn Osanobua, ọ na kha wẹẹ: “Ma i sẹtin . . . ka inu ukpo nọ ye.” (Job 36:26) Sokpan deghẹ ima ma rẹn otọ emwi, ọ ma rhie ma wẹẹ, emwi nii ma gba. Vbe igiemwi, a sẹtin miẹn wẹẹ ima ma wa rẹn, vbene ukpa ya baa hẹ, sokpan te ọni ghi rhie ma wẹẹ, ukpa i gele rrọọ ra? Hiehie! Erriọ vbe ye, ma ne emwa nagbọn i khian sẹtin wa rẹn otọ re fo vbene Jehova ya rrọọ, ke etẹbitẹ ya fi etẹghori. Sokpan ọna ma rhie ma wẹẹ, Osanobua i gele rrọọ vbe etẹbitẹ. Rhunmwuda wẹẹ, ima ma sẹtin rẹn otọ emwi eso vbekpa Osanobua, ma rhie ma wẹẹ, ẹi erriọ emwi nii gele ye. (Rom 11:​33-36) E Jehova rrọọ nẹ, a ke yi agbọn vbe ẹrinmwi, ya sẹ egbe ukpa ne ima ya bẹghe, vbe na ghee ovẹn. Gele gele, e Jehova rrọọ nẹ, ọ ke “rhaan aro iso nọ vbẹ.”—Jer 51:15. w22.12 2-3 ¶3-4

Ugbẹnso, emwa sẹtin wẹẹ ne ima na erhunmwu. Vbe igiemwi, ọtẹn nokhuo nọ khian gu ọmwa ruẹ e Baibol, sẹtin tama ọtẹn nokhuo ne iran gba winna vbe ikporhu nọ na erhunmwu. A sẹtin miẹn wẹẹ ọtẹn nokhuo na, na wẹẹ nọ na erhunmwu, ma kakabọ rẹn ọmwa na khian gu ruẹ e Baibol. Rhunmwuda ọni, ọ gha maan sẹ deghẹ nene ọtẹn nokhuo, na na erhunmwu na khian ya khui iruẹmwi nii. Odẹ vberriọ, ọ ghi rẹn emwi nọ khian ta, vbe ọ ghaa na erhunmwu ne ọmwa ne iran gu ruẹ e Baibol. A sẹtin wẹẹ ne ọtẹn nokpia na erhunmwu vbe iko ra vba gha khian ladian vbe ikporhu. Ọ khẹke ne ọtẹn nokpia nọ khian na erhunmwu vberriọ, kọe ye orhiọn evbọzẹe na na do iko vberriọ. Ẹi re erhunmwu ẹre a ya rhie adia ne etẹn vbe iko, ẹi re erhunmwu ẹre a vbe ya ya ẹmwẹ wewe ma iko. Vbe iko nibun ne ima do, ifuanro isẹn ẹre a mobọ loo ye ihuan kevbe erhunmwu, rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ọtẹn nọ khian na erhunmwu “talọ ẹmwẹ nọ bun” gbe, katekate deghẹ erhunmwu na khian ya suẹn iko ẹre ọ khian na.—Mat 6:7. w22.07 24 ¶17-18

E Jesu khare wẹẹ, emianmwẹ nọ vẹwae a gha rre “ehe ughughan” vbe uhunmwu otagbọn na. (Luk 21:11) Vbe ọna ya mu ima orhiọn sotọ hẹ? Ẹ i kpa ima odin vbe emianmwẹ ghaa vẹwae khian. Ma rẹnrẹn wẹẹ, emwi ne Jesu ta ẹre ọ wa sunu na. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima lele ibude ne Jesu rhie ne emwa ni khian gha rrọọ vbe ẹdẹ okiekie. Ọ khare wẹẹ: “Uwa ghẹ fian afianma.” Ẹmwata nọ wẹẹ emianmwẹ ghaa vẹwae, u i khian ghi sẹtin gha ru emwi eso ne u te ka ru, sokpan ghẹ gi ọna ya ruẹ bizugbe e Baibol na tie ne egbe ọmwa kevbe iko na yo. Avbe okha ọghe etẹn ni rre ebe ọghomwa kevbe vidio ughughan gha ye ruẹ ẹre rre wẹẹ, etẹn wa ye rhikhan mu e Jehova agharhemiẹn wẹẹ, iran miẹn ọlọghọmwa ughughan. w22.12 17 ¶4, 6

Te Jekọb wa kakabọ hoẹmwẹ ovbi ẹre ighẹ e Josẹf. (Gẹn 37:​3, 4) Rhunmwuda ọni, etiẹn e Josẹf nọdiọn, na suẹn gha gbọvo ẹre. Ọ ghi rre ẹdẹ ọkpa, etiẹn e Josẹf na khiẹn e Josẹf ne Ivbi e Midian ni do ẹki. Ẹre iran na ghi mu e Josẹf gha rrie Igipt. Iran ghi sẹ Igipt, iran keghi khiẹn e Josẹf ne Pọtifa nọ re ọkaolotu ọghe iran ni khẹ ẹguae ne Fero. Ke ehe ne ẹgbẹe ọghe Josẹf ye gha rrie Igipt i re otọ ne emwa. Ma bẹghe ẹre wẹẹ, udemwurri ẹre ẹdagbọn e Josẹf wa ya fi werriẹ! Ọmọ ne Baba ya hio, ọviẹn ghi nọ vbe Igipt! (Gẹn 39:1) Ma zẹdia miẹn ọlọghọmwa eso, “egbe ne emwa ọvbehe vbe miẹn.” (1 Kọr 10:13) A sẹtin vbe gha rri ima oya rhunmwuda ne ima na re erhuanegbe Jesu. Vbe igiemwi, emwa sẹtin gha ya ima gbe ogiẹ, iran ghi gha gbe ima odan, iran sẹtin vbe gha kpokpo ima rhunmwuda iyayi ọghe ima. (2Tim 3:12) Ọlọghọmwa ke ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha ye, e Jehova gha ru iyobọ ne ima ya miẹn uhunmwu vbọ. w23.01 14-15 ¶3-4

Ugbẹnso, ma sẹtin gha ghee ẹre wẹẹ, te ọ khẹke ne ima bu ọmwa nọ ru emwi nọ sọnnọ ima, ne ima ya gu ẹre guan. Sokpan, ọ khẹke ne ima ka nọ egbe ima wẹẹ: ‘Mẹ gele rẹn ototọ emwi nọ sunu ra?’ (Itan 18:13) ‘Te ọmwa na wa mema ru emwi nọ sọnnọ mwẹ ra?’ (Asan 7:20) ‘Mẹ he ka ru ọmwa egbe emwi vbenian ra?’ (Asan 7:​21, 22) ‘I na ya gu ọmwa na guan, ọ gha ya ẹmwẹ nọ rre otọ tua sayọ ra?’ Adeghẹ ima na gha mu avbe inọta vbenian roro, ọ gha ru iyobọ ne ima ya rhie aro gberra emwi ne etẹn ru ima re, rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne iran. Deghẹ dọmwadẹ ima hoo nọ rhie ẹre ma wẹẹ, ọrhuanegbe ọghe Jesu ẹre irẹn gele khin, te ọ khẹke nọ ya ekhọe hia hoẹmwẹ etẹn, uhiẹn vbe iran gha ru emwi nọ sọnnọ rẹn. Odẹ vbenian, ma ghi sẹtin ru iyobọ ne emwa ya rẹn ugamwẹ ẹmwata, iran ghi vbe do deba ima gha ga e Jehova. Nọnaghiyerriọ, wa gi ima ye gha hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima gha rhie ahoẹmwọmwa ma, rhunmwuda, ahoẹmwọmwa ẹre a ya rẹn Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata. w23.03 31 ¶18-19

E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa ẹre a wa mobọ rẹn e Jehova yi. Rhunmwuda e Jehova hoẹmwẹ ima, ọ ma tama ima emwi nibun nọ rẹn wẹẹ, ima i khian sẹtin rẹn otọ ọre. (Jọn 21:25) Odẹ na ya gbẹn e Baibol rhie ẹre ma wẹẹ, te Jehova wa mu uyi ye ima egbe kevbe wẹẹ, ọ hoẹmwẹ ima. E Jehova ma wa gbe uhi ne ima, vbe nọ dekaẹn emwi ne ima khian gha ru kevbe ne ima i khian ru vbe ẹdagbọn ima. Nọghayayerriọ, ọ keghi ya okha ọghe emwa, avbe ẹmwẹ akhasẹ kevbe ibude ni rre Baibol ru iyobọ ne ima, ne ima mieke na gha ru emwi nọ khẹke. Ena hia ẹre ọ zẹe ne ima na hoẹmwẹ e Jehova, ne ima na vbe ya ekhọe hia họn ẹmwẹ nẹẹn. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, e Jehova mwẹ ẹmwẹ ima vbe orhiọn. Odẹ vbo? Okha ọghe emwa ni miẹn egbe ọlọghọmwa ne ima miẹn vbe ẹdẹnẹrẹ, ẹre ọ wa vuọn e Baibol. Ma wa rẹn vbene emwi ghaa ye iran hẹ, rhunmwuda, ‘emwa vbene ima ye’ ẹre iran vbe khin. (Jems 5:17) Yevbesọni, adeghẹ ima na gha muẹn roro obọ ne Jehova ya mu emwa vbenian, ọ ghi gele ya ima rẹn wẹẹ, “e Jehova vuọn ne itohan kevbe ẹnina.”—Jems 5:11. w23.02 6 ¶13-15

Ẹmwẹ na wa ya suẹn ebe nokiekie vbe Baibol ọre: “Osanobua ẹre ọ mu avbe emwi na ma e Jesu Kristi, nọ mu ma avbe eguọmwadia Osanobua, avbe emwi nọ gha rherhe sunu.” (Arhie 1:1) Rhunmwuda ọni, ọ gele khẹke ne ima rhie aro sotọ vbe emwi ni sunu vbe agbọn na, ne ima mieke na rẹn vbene iran ya mu ẹmwẹ akhasẹ ni rre Baibol sẹ. Ọ sẹtin wa vbe gha bọbọ ima egbe ne ima gha gu emwa ọvbehe guan vbekpa ẹre. Vbe u ghaa gu emwa zẹ iro vbekpa ẹmwẹ akhasẹ ni rre Baibol, ọ ma khẹke ne u gha ta ẹmwẹ obọ ruẹ. Vbọzẹ? Rhunmwuda, ima ma hoo ne ima ta emwi rhọkpa nọ gha sẹtin si ighaegbe ye uwu iko. Vbe igiemwi, ma sẹtin họn vbe avbe arriọba agbọn na ghaa ta vbene iran khian ya sọfurre ye okhọn nọ rre ẹvbo eso kevbe vbene iran khian ya ru ẹre hẹ, ne ọfunmwegbe kevbe agbẹkunsotọ gha rrọọ. Ne ima gha te ya gha kha wẹẹ, ẹmwẹ ne iran ta na, wa muẹn ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe 1 Tẹsalonaika 5:3 sẹ, ọ khẹke ne ima gha hia ne ima rẹn vbene otu ghi ya rhan otọ ẹmwẹ akhasẹ na hẹ. Deghẹ emwi ne otu e Jehova kpemehe ẹre, ẹre ima ya gu emwa zẹ iro vbekpa ẹmwẹ akhasẹ, odẹ ne etẹn hia vbe uwu iko ya “roro emwi ghi . . . gha re ọkpa.”—1 Kọr 1:10; 4:6. w23.02 16 ¶4-5

Vbọzẹ ne ima na hoẹmwẹ e Jesu Kristi? Ọmwa ne ẹmwata yẹẹ ẹre Jesu khin, erriọ vbe ya mu egbe rriotọ, emwi esi na ru wa vbe yẹẹ ọre. Adeghẹ ẹmwata kevbe emwi esi na ru vbe yẹẹ ruẹ, ọni rhie ma wẹẹ, u hoẹmwẹ e Jesu Kristi. Te Jesu wa ya udinmwẹ sẹ osẹ ye ẹmwata, erriọ vbe ya rhiegba ye emwi esi na ru. (Jọn 18:37) Sokpan, de vbene Jesu ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ ẹre irẹn khin? Uyinmwẹ ọghe Jesu gele rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ ẹre nọ. Vbe igiemwi, ẹghẹ ọkpa ma gha rrọọ ne Jesu ya rhie uyi gie egbe ẹre, Erhae ẹre ọ wa gha rhie uyi na. (Mak 10:​17, 18; Jọn 5:19) Vbọ ye ruẹ hẹ vbe ekhọe ne u na rẹn wẹẹ, e Jesu mu egbe rriotọ vbenian? Vbene ẹmwata, imuegberriotọ ọghe Jesu wa ya ima hoẹmwẹ ọnrẹn, ma vbe hoo ne ima gha lele ukpowẹ ọghẹe. Vbọzẹ ne Jesu na mu egbe rriotọ? Rhunmwuda, Erhae vbe mu egbe rriotọ, e Jesu wa hoẹmwẹ Erhae, ọ vbe hoo nọ gha ya egba taa ẹre. (Psm 18:35; Hib 1:3) Ma wa vbe hoo ne ima gu obọ e Jesu, rhunmwuda, vbene Erhae wa ya ru emwi, erriọ irẹn vbe ya ru emwi zẹẹ. w23.03 3-4 ¶6-7

E Baibol guan kaẹn ẹbu eva na khian huẹn kpaegbe, ni khian yin uhunmwu otagbọn na vbe etẹbitẹ, ọni ọre emwa “ni ru emwi esi kevbe ni ma ru emwi esi.” “Ni ru emwi esi” ni rrọọ, ọre emwa ni ga e Jehova ẹse vbe ẹghẹ ne iran na gha rre agbọn. Sokpan, “ni ma ru emwi esi” ni rrọọ, ọre emwa ni ma ga e Jehova. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, te ẹbu eva na khian rhiọ kpaegbe, te ọni ghi rhie ma wẹẹ eni iran rre ebe arrọọ ra? A gbẹn eni emwa “ni ru emwi esi” ye ebe arrọọ nẹ, a te miẹn wẹẹ iran wu. Te Jehova ghi khiẹn eni iran hin ebe arrọọ nii rre vbe iran ghi wu nẹ ra? Ẹo, rhunmwuda vbe aro e Jehova, “emwa ni rre agbọn ẹre ehia khin.” “Osa ọghe iran ni rrọọ” ẹre Jehova khin, “ẹi re ọghe iran ni wulo nẹ, rhunmwuda, emwa ni rre agbọn ẹre ehia khin vbe odaro ọre.” (Luk 20:38) Ọna rhie ma wẹẹ, eni emwa ni ru emwi esi a gha rre ebe arrọọ, vbe a gha huẹn iran kpaegbe, sokpan vbe ẹghẹ na, elẹdi ra e pencil ẹre a ya gbẹn eni iran.—Luk 14:14. w22.09 16 ¶9-10

Te Jehova wa gha hoo ne emwi hia ne irẹn yi gha ya Adam sọyẹnmwẹ. Vbe Jehova yi Adam, ọ na muẹn ye paradais ne mose mose, ọ na vbe wẹẹ nọ gha gbaroghe ẹre kevbe nọ vbe ya uhunmwu otagbọn hia khian e paradais. (Gẹn 2:​8, 9) Muẹn roro, vbene ọyẹnmwẹ khian gha sẹ Adam hẹ, vbe ọ gha bẹghe vbene avbe emwi okọ ya zọ ladian kevbe vbene avbe obobo ne mose mose ya waan hẹ. Uyi nọkhua ẹre Jehova wa mu ye Adam egbe, nọ na tama rẹn wẹẹ nọ gha gbaroghe ogba ọghe Idẹni! E Jehova na vbe tama Adam wẹẹ, nọ mu eni ne avbe aranmwẹ ne irẹn yi. (Gẹn 2:​19, 20) Te Jehova gha te sẹtin tobọre mu eni ne avbe aranmwẹ hia; sokpan, ọ keghi mu iwinna nii ne Adam. Ma wa rẹn wẹẹ, vbene Adam te mu eni ne avbe aranmwẹ hia, ẹ i mwẹ ọ ma ka gbarokotọ ghee vbene iran ya yin hẹ. Vbene ẹmwata, te iwinna na khian wa ya Adam gha sọyẹnmwẹ. Ọna gha wa ya Adam rẹn wẹẹ, Osa nọ mwẹ ẹwaẹn ẹre Jehova khin kevbe wẹẹ, te emwi hia nọ yi wa ye mose mose. w23.03 16 ¶3

E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, Anglo-America nọ mudia ye ihe atata owẹ ọghe amazẹ nii, ọre arriọba nokiekie nọ khian khaemwisẹ. (Dan 2:​31-33) Arriọba emwa nagbọn ọvbehe i khian vbe rhie ihe ẹre. Nọghayayerriọ, Arriọba Osanobua gha guọghọ arriọba na kevbe arriọba emwa nagbọn hia vbe okuo Amagẹdọn. (Arhie 16:​13, 14, 16; 19:​19, 20) De vbene ẹmwẹ akhasẹ na khian ya ru iyobọ ne ima hẹ? Ọ mwẹ emwi ọvbehe ne Daniẹl tae nọ ya ima rẹn wẹẹ, ẹghẹ okiekie ẹdẹ ẹre ima ye na. Vbe ukpo 2,500 nọ gberra, e Daniẹl tae yotọ wẹẹ, e Babilọn gha ghi ru ọghẹe gberra nẹ, arriọba enẹ ọvbehe gha kha yan emwa ọghe Osanobua. Vbe deba ọni, ọ vbe gi ima rẹn wẹẹ, arriọba Anglo-America ọre arriọba nokiekie nọ khian khaemwisẹ. Ọna ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, Arriọba Osanobua gha do guọghọ arriọba emwa nagbọn hia, ọ ghi vbe suẹn gha kha yan uhunmwu otagbọn na. w22.07 4 ¶9; 5 ¶11-12