March

Agbọn ọgbọn nii ma he rre. Sokpan muẹn roro emwi eso ni rrọọ nian; avbe orhọnmwẹ, erhan, aranmwẹ kevbe emwa nagbọn. Ọmwa i khian kha wẹẹ, avbe emwi na i gele rrọọ, agharhemiẹn wẹẹ, ẹghẹ eso ghaa rrọọ ne iran ma ya gha rrọọ. Sokpan te iran ghi rrọọ nian, rhunmwuda, e Jehova ẹre ọ yi iran. (Gẹn 1:​1, 26, 27) Osanobua vbe tae nẹ wẹẹ, irẹn gha mu agbọn ọgbọn rre. Ẹ i mwẹ ọ ma ru vberriọ. Vbe agbọn ọgbọn nii, te emwa khian gha rri orhiẹnrhiẹn agbọn vbe etẹbitẹ, egbe ghi vbe rran iran. Ẹghẹ ne Osanobua mwamwa yọ gha sẹ, agbọn ọgbọn nii gha gele rre. (Aiz 65:17; Arhie 21:​3, 4) Vbene agbọn ọgbọn nii ghi te rre, hia vbe odẹ ke odẹ ne amuẹtinyan ọghuẹ gha wegbe sayọ. Gha gbọyẹmwẹ ye uwu ọghe Jesu. Gha muẹn roro vbene Jehova mwẹ ẹtin hẹ. Rhiegba ye emwi nọ gha ya ruẹ sikẹ e Jehova sayọ. U ghaa ru ena hia, ‘ive nii gha sẹ ruẹ obọ, rhunmwuda amuẹtinyan kevbe izinegbe ne u mwẹ.’​—Hib 6:​11, 12. w23.04 31 ¶18-19

Jesu keghi tọn aro mu ghee odukhunmwu, ọ na na erhunmwu sirra emwa hia. Ọ hoo nọ rhie uyi gie Jehova, rhunmwuda, emwi nọ khian ghi ru na, e Jehova ẹre ọ rhie ẹtin nẹẹn ya ru ẹre. Ẹre Jesu na ghi kha wẹẹ: “Lazarọs ladian!” (Jọn 11:43) E Lazarọs na gele ladian vbe uwu eke na ree ẹre yi! Emwi ne emwa roro wẹẹ, ẹ i khian sẹtin sunu, ẹre Jesu wa ru na. Okha na wa ya ima mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe wẹẹ, emwa ni wulo nẹ gha rhiọ kpaegbe. Vbe ima gu kha vberriọ? U ye yerre, ẹmwẹ ne Jesu tama e Mata ra? Ọ khare wẹẹ: “Ọtuẹn gha rhiọ kpaegbe.” (Jọn 11:23) Vbe na ghee Erhae, Jesu hoo nọ mu eyan nii sẹ, ọ vbe mwẹ ẹtin nọ khian ya ru ẹre. Eve ne Jesu viẹ rhie ẹre ma wẹẹ, ekhọe hia ẹre ọ ya hoo nọ wabọ uwu rua kevbe obalọ nọ si ye emwa egbe. Ne Lazarọs na gele ladian vbe uwu idin na ree ẹre yi vbe rhie ẹre ma wẹẹ, e Jesu mwẹ ẹtin nọ khian ya huẹn emwa ni wulo kpaegbe. Vbe muẹn roro emwi ọvbehe ne Jesu tama e Mata vbe evbagbẹn nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. Ma wa mwẹ emwi nibun nọ ya ima yayi wẹẹ, Osanobua gha huẹn emwa ni wulo kpaegbe zẹvbe nọ yan rẹn. w23.04 11-12 ¶15-16

Ugbẹnso, ma sẹtin fi ẹre werriẹ, emwi ne ima nọ vbe obọ e Jehova, vbe ima gha ghi rẹn emwi ne Jehova gualọ nẹ. Ọ khẹke ne ima yerre wẹẹ, e Jehova mwẹ emwi nọ hoo nọ ru kevbe wẹẹ, ọ gha ru ẹre vbe ẹghẹ nọ mwamwa yọ gha sẹ. Usun emwi nọ hoo nọ ru, ọre nọ wabọ ọlọghọmwa hia nọ ya ima rri oya vbe ẹdẹnẹrẹ, vbe na ghee odekun ẹrhia, emianmwẹ, kevbe uwu. Arriọba ọghẹe ẹre Jehova khian ya ru ena hia. (Dan 2:44; Arhie 21:​3, 4) Vbọrhirhighayehẹ, ọ ghi te sẹ ẹghẹ nii, e Jehova ye kie ẹkpotọ yọ ne Esu ye gha kha yan agbọn na. (Jọn 12:31; Arhie 12:9) Adeghẹ e Jehova na sọfurre ye ọlọghọmwa ne emwa nagbọn werriẹ aro daa, ọ ghi do yevbe na miẹn wẹẹ, odẹ ne Esu ya kha yan agbọn na wa maan. Agharhemiẹn wẹẹ, te ima gha zin egbe vbene Jehova te ru emwi eso nọ wẹẹ irẹn gha ru, ọ ma rhie ma wẹẹ e Jehova i zẹdẹ gbaroghe ima hiehie. E Jehova gha ru iyobọ ne ima. w23.05 9-10 ¶4, 7-8

Vbe ima khian ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe, ne iran mieke na miẹn ere vbe Ugie Ayere? Emwi nokaro ne ima gha ru ọre ne ima gie na tie iran. Vbọ gberra emwa ne ima miẹn vbe ikporhu vbe ẹghẹ hia, ma sẹtin vbe gbẹnnẹ eni emwa ne ima hoo ne ima tie gha die Ugie Ayere ye ebe. Ọ sẹtin gha re emwa ima vbe uwu ẹgbẹe, emwa ne ima gba winna, emwa ne ima gba rre owebe ra emwa ọvbehe. Deghẹ ebe itie ne ima mwẹ vbe obọ i khian sẹ, ma sẹtin ya e link sẹnd ẹre gie iran. Emwa nibun sẹtin wa miẹn itie nii yi. (Asan 11:6) Ghẹ mianmian wẹẹ, emwa ne ima tie re gha nọ ima ọta, katekate deghẹ iran ma he ka fi owẹ lae iko ọghe ima ẹdẹ. Ma ghi hia ne ima rẹn aro inọta ne iran gha sẹtin nọ, ma ghi vbe mu egbe ẹre yotọ ighẹ ewanniẹn ne ima gha rhie yọ. Uhiẹn, emwa ne ima tie gha die Ugie Ayere gha rre, iran sẹtin gha mwẹ ọta ọvbehe ne iran khian nọ. Vbe na te do Ugie Ayere, vbe ẹghẹ Ugie Ayere kevbe vba gha do Ugie na fo nẹ, ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima ru iyobọ ne “emwa ni mwẹ ekhọe ata,” ne iran mieke na miẹn ere vbe ugie na.​—Iwinna 13:48. w24.01 11 ¶13, 12 ¶15; 13 ¶16

Orhunmwu erẹnrẹn ẹre Baibol guan kaẹn, na huẹn kpaegbe vbe uhunmwu otagbọn na. Hia ne u rhie ẹghẹ ya tie dọmwadẹ okha na. Zẹvbe ne u ya tie ẹre u ghi rhie aro sotọ, ne u mieke na miẹn emwi ruẹ vbọ. Muẹn roro, vbene dọmwadẹ okha na ya rhie ẹre ma wẹẹ, Osanobua hoo nọ huẹn emwa ni wulo kpaegbe kevbe wẹẹ, ọ vbe mwẹ ẹtin nọ khian ya ru vberriọ. Sẹ ehia, gha muẹn roro arhiọkpaegbe nọ ghi ru ekpataki sẹ, ọni ọre ọghe Jesu. Yerre wẹẹ, aro emwa iyisẹn nibun sẹ arhiọkpaegbe ọghe Jesu, ọna ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwa ni wulo gha gele rhiọ kpaegbe. (1 Kọr 15:​3-6, 20-22) Ma wa ya ekhọe hia kpọnmwẹ e Jehova nọ na yan wẹẹ, irẹn gha huẹn emwa ni wulo kpaegbe! Ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova gha wa mu eyan na sẹ, rhunmwuda ọ hoo nọ ru vberriọ kevbe wẹẹ, ọ vbe mwẹ ẹtin nọ khian ya ru ẹre. Nọnaghiyerriọ, gi ima hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima gha ru emwi nọ gha ya ima gha mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe wẹẹ, a gha huẹn emwa ni wulo kpaegbe. Ma gha ru vberriọ, ma ghi do kakabọ sikẹ Osanobua, nọ re ọmwa nọ tama edọmwadẹ ima wẹẹ, ‘emwa ne u hoẹmwẹ ọnrẹn gha rhiọ kpaegbe!’​—Jọn 11:23. w23.04 8 ¶2; 12 ¶17; 13 ¶20

Te ọmwa nọ ru emwi ye oreghe vbe yevbe ọmwa nọ mu egbe rriotọ. Adeghẹ ima i mu egbe ima ye ukpo ne ima ma sẹ, ma na vbe gha ru emwi vbene ẹtin ima sẹ, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma ru emwi ye oreghe. Ọmwa nọ mu egbe rriotọ ẹre ọ rhie ọghọ ne emwa ọvbehe, ẹre ọ vbe ghee ẹre wẹẹ, emwa ọvbehe maan sẹ irẹn. (Fil 2:3) Ọghe ne ẹmwata, ọmwa nọ ru emwi ye oreghe, ẹre ọ vbe mu egbe rriotọ. Ọmwa nọ ru emwi ye oreghe kevbe nọ mu egbe rriotọ ẹre Gidiọn wa gha khin. Vbe odibosa ọkpa ghi tama e Gidiọn wẹẹ, irẹn ẹre Jehova zẹ nọ khian miẹn Ivbi Izrẹl fan vbe obọ Ivbi e Midian, emwi ne Gidiọn ta keghi rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ nọ. Ọ khare wẹẹ: “Ẹwae mwẹ ọre nọ ma wegbe sẹ vbe uwu ẹwae Manasẹ, mẹ ẹre ọ vbe re nẹi mwẹ esa nọ ye vbe uwu ẹgbẹe mwẹ.” (Giọg 6:15) E Gidiọn kegha roro ẹre wẹẹ, irẹn ma sẹ nọ gha ru iwinna nii, sokpan e Jehova rẹnrẹn wẹẹ, ọ gha sẹtin. E Jehova keghi ru iyobọ ne Gidiọn, ọ na sẹtin ru iwinna nii. Ediọn keghi hia ne iran gha ru emwi ye oreghe kevbe ne iran gha mu egbe rriotọ vbe ẹghẹ hia. (Iwinna 20:​18, 19) Iran i ya emwi ne iran gha sẹtin ru, ra emwi ne iran ru nẹ rhuọ; ra ne iran gha roro ẹre wẹẹ, iran i mwẹ esa ne iran ye rhunmwuda abakuru ọghe iran. w23.06 3 ¶4-5

A gha lọkọ uhunmwu e Setan, ọ gha ye gberra ukpo 1,000 ọna ke sunu. (Arhie 20:​7-10) Sokpan ọ ke sẹ ẹghẹ nii, e Baibol tae yotọ wẹẹ, emwi ọyunnuan nibun ẹre ọ khian sunu vbe agbọn na. Vbe okaro, avbe agbẹnvbo ghi gha yae wewe wẹẹ, “ọfunmwegbe kevbe agbẹkunsotọ” rrọọ nẹ. (1 Tẹs 5:​2, 3) Sokpan vbe “udemwurri,” orueghe nọkhua ghi wa suẹn, vbe avbe agbẹnvbo gha werriẹ aro daa ugamwẹ ohoghe. (Arhie 17:16) Vbe iyeke ọni, e Jesu ghi bu ohiẹn emwa nagbọn, ọ ghi vbe wannọ avbe ohuan hin uwu ẹbu ẹwe rre. (Mat 25:​31-33, 46) E Setan i khian wa tota viọ obọ ku akharha. Rhunmwuda nọ na khuiwu emwa ọghe Osanobua, ọ ghi si agbẹnvbo kugbe ne iran werriẹ aro nọ khọọ daa eguọmwadia e Jehova, okulugbe ọghe agbẹnvbo na, ẹre Baibol tie ẹre Gọg ọghe otọ e Magọg. (Ẹzik 38:​2, 10, 11) Vbe uwu asẹ na, a ghi viọ etẹn na hannọ zẹ ni dekẹ gha rrie ẹrinmwi, ne iran ya deba Kristi kevbe avbe odibosa khọn okuo ọghe Amagẹdọn, okuo na ẹre ọ khian mu orueghe nọkhua sẹ ufomwẹ. (Mat 24:31; Arhie 16:​14, 16) Vbe iyeke ọni, Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha ghi suẹn.​—Arhie 20:6. w23.10 20-21 ¶9-10

Vbe ẹdẹnẹrẹ, eguọmwadia e Jehova nibun wa rre ẹvbo na na mu awua ye iwinna ima. Iran wa rhie ọghọ nọ khẹke ne avbe arriọba, sokpan vbe na ghee Obedaia, avbe etẹn ima ni ghaan i ya ọghe Jehova ku, ugamwẹ na ma gua ẹre iran wa rhie ne Jehova. (Mat 22:21) E Jehova ẹre iran họn ẹmwẹ na, ẹ i re emwa nagbọn, ọna rhie ẹre ma wẹẹ, iran mwẹ imuohan ọghe Osanobua. (Iwinna 5:29) Odẹ ne iran ya ru ọnọna, ọre ne iran na ye rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan kevbe ne iran na ye ya ẹwaẹn do iko. (Mat 10:​16, 28) Iran keghi hia na miẹn wẹẹ, etẹn iran mwẹ emwi ughughan nọ gha ya iran sikẹ e Jehova sayọ. Gia guan kaẹn igiemwi ọghe Henri, nọ rre ẹvbo na na ka mu awua ye iwinna ima vbe otọ Africa. Vbe ẹghẹ na kha na, e Henri keghi rhie egbe ladian wẹẹ, irẹn a gha viọ avbe ebe ọghomwa gie etẹn ne iran gba ga. Ọ khare wẹẹ: “Ọmwa ne ekhue mu ẹre I khin. . . . E Jehova, ẹre ọ ya mwẹ gha mwẹ udinmwẹ.” Uwẹ yayi wẹẹ, uwẹ gha vbe sẹtin gha mwẹ udinmwẹ vbe na ghee Henri ra? U gha sẹtin gha mwẹ ọnrẹn adeghẹ u na gha mwẹ imuohan ọghe Osanobua. w23.06 16 ¶9, 11

Vbe Adam vbe Ivi ghi sọtẹ daa e Jehova nẹ, ọ na ghi do yevbe na miẹn wẹẹ, te Esu fi obọ agobọ ye emwamwa ọghe Jehova, ọni ọre wẹẹ, ne emwa ni gbae vuọn uhunmwu otagbọn na. Esu sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova i khian ghi sẹtin mu eyan ọghẹe sẹ. Ọ gha kẹ, te Esu ghaa roro wẹẹ, e Jehova gha gbe Adam vbe Ivi rua, ọ ghi yi ọdọ vbe amwẹ ọvbehe ni gbae nọ ya mu emwamwa nọ mwẹ ne emwa nagbọn sẹ. Sokpan akpawẹ te Jehova ru vberriọ, te Esu gha te tie ẹre ọmwa ohoghe. Vbọzẹ? Rhunmwuda zẹvbe nọ rre ebe Gẹnẹsis 1:​28, e Jehova keghi tama Adam vbe Ivi wẹẹ, ivbi iran ẹre ọ khian vuọn agbọn na. Ra ughaghe Esu sẹtin vbe gha roro wẹẹ, e Jehova gha wa kue yọ ne Adam vbe Ivi biẹlẹ emọ nẹi khian sẹtin khian emwa ni gbae. (Asan 7:20; Rom 3:23) Ẹghẹ nii, te Esu gha te gha kha wẹẹ, e Jehova gbe okhuẹ re. Vbọ ya ima kha vberriọ? Emwamwa ne Jehova mwẹ, ọre ne ivbi Adam nọ gbae vuọn otagbọn na, rhunmwuda ọni, akpawẹ e Jehova kue nọ sunu vberriọ, emwamwa na i ghẹ te mwẹ uhunmwu. w23.11 6 ¶15-16

E Jehova wa loo Ẹmwẹ ọghẹe kevbe otu ọghẹe ya rhie adia nọ khuẹrhẹ na rẹn otọ re ne ima. Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima gha yi Uhi ọghe obọ ima. (Itan 3:​5-7) Rhunmwuda ọni, ma i vbe rhie owẹ gberra emwi nọ rre uwu e Baibol ra ne ima gha yi uhi ọghe obọ ima ne etẹn, vbọ gha de ọghe emwi nọ khẹke ne dọmwadẹ ọghẹe zẹ ne egbe ẹre. Esu keghi ya “iziro nọ ma khianrẹn” kevbe “ilele ọghe emwa nagbọn kevbe emwi agbọn na” mu emwa rẹrẹ, ọ vbe ya ẹre si ighaegbe ye uwu ẹkpo emwa. (Kọl 2:8) Vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, avbe emwi na guan kaẹn na, keghi re iziro nọ ma gba ọghe emwa nagbọn, imamwaemwi ọghe Ivbi e Ju ni ma gua ilele ọghe Baibol ro, kevbe na na gha tama Ivbi Otu e Kristi wẹẹ, esalẹbẹ nọ ne iran gha lele Uhi e Mozis. Erẹrẹ ẹre ena hia wa gha khin, rhunmwuda ọ keghi ya emwa bizugbe Jehova, nọ re Osa ne ẹwaẹn ọghe ẹmwata ke obọ ẹre rre. Vbe ẹdẹnẹrẹ, e Setan keghi loo ugha iyẹn, ehe na na gu egbe guan vbe intanẹt kevbe emwa ni rre ukpo arriọba ya na iyẹn ohoghe. w23.07 16 ¶11-12

Vbe Setan, Adam kevbe Ivi ghi sọtẹ nẹ, ẹ i mwẹ ọ ma kpa e Setan odin, vbọ ghi bẹghe emwi ne Jehova ru. E Jehova keghi rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn i re ọmwa ohoghe, ọ na kue yọ ne Adam vbe Ivi biẹlẹ emọ. Emwi nọ ru na, ẹre ọ ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gha ta ẹmwẹ, emwi rhọkpa i sẹtin mu idobo yọ nẹ ghẹ sẹ. Ne emwamwa ọghẹe mieke na mwẹ uhunmwu, ọ keghi ru ẹre na biẹ ọmọ ọkpa, nọ khian miẹn ivbi Adam vbe Ivi ni họn ẹmwẹ ne Osanobua fan. (Gẹn 3:15; 22:18) Ẹ i mwẹ emwamwa adẹwerriegbe ma kpa e Setan odin! Vbe ima gu kha vberriọ? Rhunmwuda e Jehova ma rẹn ọghe enegbe ẹre ọkpa, ekhọe hia ẹre ọ ya hoẹmwẹ ima, ẹre ọ zẹe nọ na ru emwamwa adẹwerriegbe. (Mat 20:28; Jọn 3:16) E Setan i mwẹ ahoẹmwọmwa hiehie, ọghẹe ọkpa ẹre ọ wa rẹn. De emwi nọ khian ghi sunu rhunmwuda emwamwa izọese adẹwerriegbe na? Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha gha ghi fo nẹ, ivbi Adam vbe Ivi ni gbae kevbe ni họn ẹmwẹ ne Osanobua, ẹre ọ khian gha rre uhunmwu otagbọn na vbe Paradais, zẹvbe ne Jehova mwamwaẹn kotọ gha dee. w23.11 6 ¶17

Ọ khẹke ne ima gha ya aro nọ hin usi ghee arrọọ kevbe esagiẹn. Vbọzẹ? Rhunmwuda e Jehova khare wẹẹ, esagiẹn mudia ye ihe arrọọ nọ re ẹse ọhẹ nọ hin usi ne Jehova ya ru ima ẹse. (Lẹv 17:14) Vbe ẹghẹ okaro ne Jehova ya tama emwa nagbọn ne iran gha rri aranmwẹ, ọ na gbe uhi ne iran wẹẹ, ne iran ghẹ rri esagiẹn ọnrẹn. (Gẹn 9:4) Vbe ẹghẹ ne Jehova na ya e Mozis yi uhi ne Ivbi Izrẹl, ọ na vbe tama Ivbi Izrẹl ne iran ghẹ rri esagiẹn. (Lẹv 17:10) Ọ keghi loo ẹbu nọ su ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ya tama Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii, ne iran “ye gha gban egbe ne . . . esagiẹn.” (Iwinna 15:​28, 29) Ọ vbe khẹke ne ima gha lele uhi na, vbọ gha de ọghe vbene ima khian ya gbaroghe egbe ima hẹ. Ọ wa vbe khẹke ne ima gha lẹẹ ne uyinmwẹ alama oghẹ. Ọ mwẹ igiemwi ọkpa ne ukọ e Pọl loo ro, ọ na kha wẹẹ, ne ima “gbe ẹre rua” ighẹ orriarria emwi agbọn na, nọ rre egbe ima, ọni nọ wẹẹ, ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ima rhie iziro dan hin ekhọe ọghe ima rre. Ọ ma khẹke ne ima gha ghee ughe ra ne ima gha ru emwi, nọ gha sẹtin si ima fi uyinmwẹ alama oghẹ.​—Kọl 3:5; Job 31:1. w23.07 15 ¶5-6

Ahoẹmwọmwa ẹre ọ ghaa gbe Samsin ra, nọ na mu ẹtin yan e Dẹlila sẹrriọ wẹẹ, ọ ma rẹn emwi ne Dẹlila khian ru? Vbe nọ rhirhi gha ye hẹ, e Dẹlila kegha kpikpi e Samsin nọ tama irẹn emwi nọ rhie ẹtin nẹẹn, ọ ghi zẹ kpikpi e Samsin, e Samsin na ghi tama rẹn. Emwi nọ da ọmwa nọ wẹẹ, rhunmwuda emwi ne Samsin ru na, ẹtin ẹnrẹn keghi wii ẹre, e Jehova ma ghi vbe gha gu ẹre rrọọ vbe ẹghẹ eso. (Giọg 16:​16-20) E Samsin keghi rri oya rhunmwuda nọ na mu ẹtin yan e Dẹlila, nọ gha te ya mu ẹtin yan e Jehova. Ivbi e Filistia keghi mu e Samsin, iran na vbe rhu ẹre aro. Iran keghi muẹn ye eghan vbe Gaza, iran na gha yae lọ emwi okọ nọ yevbe wit. Ivbi e Filistia na ghi mu e Samsin gha die ugie ọkpa ne iran do. Iran keghi zọ ese gie ẹbọ ọghe iran na tie ẹre Dagọn vbe na miẹn wẹẹ, ẹbọ na ẹre ọ rhie Samsin ye iran obọ. Iran keghi mu e Samsin ladian vbe uwu eghan, iran na gha “yae gbe ogiẹ.”​—Giọg 16:​21-25. w23.09 5-6 ¶13-14

Ọmwa ne ima gba winna ra ọmwa ne ima gba rre owebe sẹtin gha nọ ima ọta vbekpa emwi ne ima yayi kevbe vbene ima ya ru emwi hẹ. Ma ghi hia ne ima gi iran rẹn evbọzẹe ne ima na ya emwi ne Baibol ta yi, sokpan ma i khian gbagba iyayi ọghe ima ye iran egbe. (1 Pita 3:15) Ọ khẹke ne ima hia ne ima ya ọta ne iran nọ rẹn, ya rẹn emwi nọ rre iran ekhọe, ne ima gha te ya gha ghee ẹre wẹẹ, te iran hoo ne iran muan ẹmwẹ. Ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ma ma rẹn emwi nọ ya ọmwa nọ ima ọta, te ọ ye khẹke ne ima ya ọghọ vbe ute zẹ ẹmwẹ wanniẹn ọnrẹn. Rhunmwuda, ewanniẹn ne ima zẹ sẹtin ya ọmwa nii gele muẹn roro emwi ne irẹn yayi. Vbe igiemwi, ọmwa ne ima gba winna gha nọ ima evbọzẹe ne ima i na ru e birthday, ma sẹtin nọ egbe ima wẹẹ: te ọmwa na roro ẹre wẹẹ, a i zẹdẹ kue ne ima gha sọyẹnmwẹ egbe ra? Ne orhiọn ọmwa ne ima gba winna mieke na sotọ, ma sẹtin gi ẹre rẹn wẹẹ, ma wa gbọyẹmwẹ yọ, nọ na mwẹ ẹmwẹ emwa ne ima gba winna vbe ekhọe. Ọna sẹtin kie ẹkpotọ ne ima ya gi enene ọmwa rẹn emwi ne Baibol ta vbekpa e birthday. w23.09 17 ¶10-11

U miẹn uyi na mu ye ima egbe, ne ẹkpotọ na kie ne ima ya kporhu ma emwa ughughan, vbe ovbi ẹghẹ kherhe nọ ghi kẹ na. Ukọ ighẹ Pita keghi rhie igiọdu ne ima, ne ima “rhie ẹre ye ekhọe” ẹdẹ ọghe Jehova. (2 Pita 3:​11, 12) Odẹ vbo? Ọ khẹke ne ima hia ne ima gha muẹn roro vbe ẹdẹgbegbe, avbe afiangbe ne ima khian sọyẹnmwẹ ọnrẹn vbe agbọn ọgbọn. Muẹn roro zẹvbe ne u ya hiọnrọn ẹhoho nọ hianrẹn, vbe u rri evbare ne egbe rran rẹn, vbe u gbe ọbokhian ne emwa na huẹn kpaegbe, u na vbe gha ma emwa ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nọ kpẹẹ re vbene ẹmwẹ akhasẹ ni rre Baibol ya mwẹ amusẹ. U ghaa mu ena roro, ọ gha ru iyobọ nuẹn ya rhie aro ye odẹ gha khẹ ẹdẹ ọghe Jehova, u ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹdẹ okiekie ma gele ye. Ne ima na ghi ‘rẹn nẹ nian’ wẹẹ ena hia gha sunu vbe odaro, emwa ni ma emwa ohoghe i khian sẹtin “bibi [ima] odẹ.” w23.09 27 ¶5-6

Emọ nibun na ghi miẹn vbe ẹdẹnẹrẹ “i ghi họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran.” Avbe emọ vbenian ẹre ọ lẹga ivbi ima. (2 Tim 3:​1, 2) Vbọzẹ ne emọ nibun i na họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran? Evbibiẹ emọ eso i rhie igiemwi esi yotọ, iran gha wẹẹ ne ivbi iran ghẹ ru emwi, iran tobọ iran ghi ya ru emwi nii, emọ eso keghi ghee ẹre wẹẹ, emwi vberriọ ma deyọ. Nọ ne emọ eso, iran keghi ghee ẹre wẹẹ, ibude ne evbibiẹ iran rhie ne iran i mwẹ evbọ gia ya ru, ra ẹ i gi iran zẹ obọ zẹ owẹ. Adeghẹ ọvbokhan ẹre u khin, u vbe zẹdia mwẹ egbe iziro vbenian ra? Emọ eso keghi roro ẹre wẹẹ, ọ wa lọghọ na do lele iyi ọghe Jehova nọ rre evbagbẹn nọhuanrẹn ọghe ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ. Vbọ khian ru iyobọ nuẹn ne u mieke na gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ruẹ? Igiemwi esi ọghe Jesu gha wa ru iyobọ nuẹn ya gha họn ẹmwẹ. (1 Pit 2:​21-24) Ọmwa nọ gbae ẹre Jesu ghaa khin, sokpan evbibiẹ ọre kegha re emwa ni ma gba. Ọrheyerriọ, te Jesu wa ye gha họn ẹmwẹ ne iran, uhiẹn vbe iran tobọ iran ru abakuru, kevbe vbe iran ma rẹn otọ emwi eso nọ ghaa ru.​—Ẹks 20:12. w23.10 7 ¶4-5

Ukọ ighẹ Pọl keghi vbe rhan otọ re wẹẹ, avbe izọese ne Uhi e Mozis we na gha ru, i khian sẹtin fan emwa nagbọn vbe obọ ẹtin orukhọ rre. Ọna ẹre ọ si ẹre na na so Uhi nii “gọ.” E Pọl na ghi suẹn gha ma iran avbe ẹmwata ni dinmwi vbe uwu e Baibol. Ọ keghi ye etẹn rre wẹẹ, rhunmwuda ne Jesu na wu ne iran, iran gha miẹn “ayayẹro nọ maan sẹ” kevbe wẹẹ, iran ghi vbe “sẹtin sikẹ Osanobua” sayọ. (Hib 7:19) E Pọl keghi rhan otọ re ma etẹn ni re Ivbi e Hibru evbọzẹe ne odẹ ne iran ya ga e Jehova nian, na maan sẹ vbene iran ya gha gae vbe ẹghẹ nẹdẹ. Odẹ ne Ivbi e Ju ya gha ga Osanobua kegha re “aghọnghọn ọghe emwi ni dee vbe odaro, sokpan, e Kristi ẹre ọ wa gele re enakha.” (Kọl 2:17) Aghọnghọn ọghe emwi sẹtin rhie ẹre ma vbene emwi ye hẹ, sokpan, ọ lughaẹn ne emwi nii tobọre. Erriọ ugamwẹ Ivbi e Ju vbe gha ye, aghọnghọn ọghe emwi nọ dee vbe odaro ẹre ghaa nọ. Ọ khẹke ne ima rẹn otọ emwamwa ne Jehova he ru yotọ, nọ zẹe ighẹ a ya orukhọ ọghe ima bọ ima; rhunmwuda, ọna gha ru iyobọ ne ima ya gha rhie ugamwẹ nọ khẹke ne Jehova. w23.10 25 ¶4-5

Ebe Daniẹl uhunmwu ẹnrẹn 11 guan kaẹn ọba eva ra arriọba eva ni gu egbe suan ye ukpo ọghe ọmwa nọ khian gha kha yan uhunmwu otagbọn hia. Ma gha ya ẹmwẹ akhasẹ na taa ẹmwẹ akhasẹ ọvbehe ni rre Baibol, ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, “ọba ọghe okuọ” ọre Russia kevbe avbe agbẹnvbo ni ye ẹre ike, “ọba ọghe ahọ” na gha re Anglo-America World Power. Emwa ọghe Osanobua ni rre ototọ arriọba ọghe “ọba ọghe okuọ” wa rri oya vbe obọ ọba na. A ya ugbemwẹ yan Osẹe Jehova eso nẹ, a na vbe fi iran fi eghan rhunmwuda iyayi ọghe iran. Ne ọna gha te ya ya etẹn ima gha mu ohan, te emwi ne “ọba ọghe okuọ” ru wa ya amuẹtinyan ọghe etẹn wegbe yọ. Vbọzẹ? Rhunmwuda, etẹn ima rẹnrẹn wẹẹ, te ukpokpo na mu ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl sẹ. (Dan 11:41) Ma gha rẹn ọna, ọ gha ru iyobọ ne ima ya rẹn wẹẹ, emwi gha maan vbe odaro kevbe wẹẹ, ma ghi sẹtin rhikhan mu e Jehova. w23.08 11 ¶15-16

Rhunmwuda ne Jehova na hoẹmwẹ ima, ọ rẹn vbene emwi ye ima hẹ, ọ vbe hoo nọ gbaroghe ima. Ẹko i rhiẹnrhiẹn ọnrẹn vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa. Rhunmwuda ọni, ma gha sẹtin na erhunmwu gie Jehova wẹẹ: “Degue mwẹ, zẹvbe ne u gha ru ovbi aro ruẹ.” (Psm 17:8) Aro ọghe ima i re emwi na ya fialasẹ, emwi nọ kakabọ ru ekpataki vbe egbe ima ẹre aro wa khin. Nọnaghiyerriọ, ne Jehova na ya ima gie ovbi aro ọre, te ọ yevbe nọ khare wẹẹ, ‘Ọmwaikọmwa nọ rhie ikuanegbe ne uwa, ne emwa mwẹ, emwi ne I ya aro nọ ghaan ghee ẹre ọ rhie ikuanegbe na.’ E Jehova hoo ne u gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ ruẹ. Sokpan, ọ rẹnrẹn wẹẹ, rhunmwuda emwi ne ima he miẹn vbe agbọn, ma sẹtin gha roro ẹre, deghẹ irẹn gha gele sẹtin hoẹmwẹ ima. Ra ma sẹtin gha rre ọlọghọmwa eso nian, nọ ya ima roro ẹre, deghẹ e Jehova gele hoẹmwẹ ima. Ma gha guan kaẹn vbene Jehova ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ Jesu, etẹn na hannọ zẹ kevbe ima hia. Ọna gha ya ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gele hoẹmwẹ ima. w24.01 27 ¶6-7

Ẹzra ka bẹghe ẹre, vbene Jehova ya ru iyobọ ne emwa rẹn vbe iran rre uwu ọlọghọmwa. Vbe ukpo 484 B.C.E. vbe nọ te sẹ ẹghẹ na, egbọre Ẹzra ghaa rre Babilọn vbe Ọba Ahasuerus we na gbele Ivbi e Ju hia ni rre Pẹsia rua. (Ẹsta 3:​7, 13-15) Arrọọ ọghe Ẹzra ghaa rre ikpadede! Rhunmwuda emwi ne ọba ta na, Ivbi e Ju ni rre “ehe ne otọ ni lae ehe nọ rhanmwẹ” keghi mu awẹ, iran na vbe khiẹ, ẹ i mwẹ iran ma na erhunmwu gie Osanobua nọ gbogba ga iran. (Ẹsta 4:3) Muẹn roro vbe nọ ghaa ye hẹ ne Ẹzra kevbe Ivbi e Ju nikẹre vbe iran ghi bẹghe ẹre wẹẹ, emwa ni te gha si uma na gbele iran rua, ẹre a ghi gbe rua! (Ẹsta 9:​1, 2) Ẹ i mwẹ emwi ne Ẹzra miẹn na ma mu ẹre egbe khẹ edanmwẹ ni dee vbe odaro, ọ gha kẹ, ọ vbe yae gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe wẹẹ, e Jehova gha sẹtin gbaroghe emwa rẹn. w23.11 17 ¶12-13

Emwi ne ukọ ighẹ e Pọl wa mobọ gha guan kaẹn, ọre “emwi ne uhi” e Mozis we ne Ivbi Izrẹl gha ru, ne Osanobua gbe ne iran vbe Oke Sanai. (Rom 3:​21, 28) Ọ khọ wẹẹ, Ivbi e Ju ni ghaa re Ivbi Otu e Kristi vbe ẹghẹ e Pọl ma rherhe kue yọ wẹẹ, Uhi e Mozis kevbe emwi ne Uhi nii we na gha ru i ghi mwẹ esa nọ ye. Ọna ẹre ọ zẹe ne Pọl na ya unu kaẹn igiemwi ọghe Ebraham, nọ ya rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa gha sẹtin gha re ọmwa ata vbe odaro Osanobua, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ẹ i “lele emwi ne uhi” e Mozis khare. Emwi ne Pọl ghaa hoo nọ ta ọre wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha mwẹ amuẹtinyan. Ọna keghi wa rhie igiọdu ne ima, rhunmwuda, ọ ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ma gha gele sẹtin gha re ọmwa ata vbe odaro Osanobua. Ọna rhie ma wẹẹ, adeghẹ ima hoo ne ima gha re ọsie Osanobua, ọ khẹke ne ima mu ẹtin yan Osanobua kevbe Kristi. Sokpan, iwinna na guan kaẹn vbe ebe Jems uhunmwu ẹnrẹn 2 lughaẹn ne “emwi ne uhi khare” we na gha ru, ne Pọl guan kaẹn. Emwi ne Jems guan kaẹn ọre iwinna ọghe Ivbi Otu e Kristi, ra emwi ne iran ru vbe ẹdẹgbegbe. (Jems 2:24) Egbe iwinna vbenian ẹre ọ rhie ẹre ma deghẹ Ovbi Otu e Kristi gele mu ẹtin yan Osanobua. w23.12 3 ¶8; 4-5 ¶10-11

Te ọ khẹke ne ọtẹn nokhuo nọ hoo nọ rọnmwẹ ọdọ, gbarokotọ ẹse, vbe ọ ghaa khian zẹ ọmwa nọ khian rọnmwẹ. Ọna rre usun azẹ nọ ghi ru ekpataki sẹ ne u gha ru. Yerre wẹẹ, okpia nọ rhirhi rhie ruẹ ẹre ọ khian gha ta ẹmwẹ nọ sẹ vbe egbuẹ. (Rom 7:2; Ẹfis 5:33) Nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Ovbi Otu e Kristi nọ deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn nọ ra? Ọ mu ọghe Jehova karo vbe ẹdagbọn rẹn ra? Ọ ru azẹ nọ maan ra? Ọ gha ba emwi ku, ọ miẹn kue ra? Ọ rhie ọghọ nọ khẹke ne ikhuo ra? Ọ gha sẹtin ru iyobọ mẹ ya sikẹ e Jehova ra, ọ gha sẹtin gbaroghe mwẹ ra, ọ gha vbe gha mwẹ ẹghẹ mẹ ra? Ọghe ne ẹmwata, u ghaa gualọ ọdọ esi, ọ vbe khẹke ne u gha re okhuo esi. E Baibol khare wẹẹ, te okhuo esi ru iyobọ ne ọdafẹn ọnrẹn. (Gẹn 2:18) Okhuo nọ gele hoẹmwẹ e Jehova, ẹre ọ hia vbe odẹ ke odẹ nọ ru emwi nọ gha ya emwa gha ya aro nọ maan ghee ọdafẹn ọnrẹn. (Itan 31:​11, 12; 1 Tim 3:11) Emwi nọ gha ru iyobọ nuẹn ya gha re okhuo esi ọre, ne u ru emwi nọ gha ya ahoẹmwọmwa ne u mwẹ ne Jehova gha wegbe yọ, kevbe ne u gha ru iyobọ ne emwa ruẹ vbe owa kevbe etẹn ni rre iko. w23.12 23 ¶18-19

E Jehova yan rẹn wẹẹ, irẹn gha rhie ẹwaẹn ne ima, ne ima mieke na sẹtin rẹn emwi nọ khẹke ya ru. Ma wa gualọ ẹwaẹn nọ ke obọ e Jehova rre, katekate vbe ima gha khian ru azẹ nọ dekaẹn ẹdagbọn ima. Ọ rhie ẹtin ne ima ya sẹtin zin egbe. Zẹvbe ne Jehova ru iyobọ ne Pọl, ọ gha vbe rhie ẹtin ne ima ya sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne ima ye. (Fil 4:13) Odẹ ọkpa nọ ya ru ọna, ọre etẹn ne ima gba ga. Vbe asọn nọ gbe fi ẹdẹ ne Jesu wu, ọ keghi ya ekhọe hia na erhunmwu gie Jehova. Ọ na rinmwian e Jehova nẹ ghẹ gi emwa ọvbehe gha ghee irẹn zẹvbe ọmwa nọ fi unu gie Osanobua. Ne Jehova gha te ya ru emwi ne Jesu nọ rẹn, ọ na gie odibo ọkpa nọ do rhie igiọdu nẹẹn. (Luk 22:​42, 43) E Jehova sẹtin vbe loo etẹn nikpia ra etẹn ima nikhuo ya rhie igiọdu ne ima, iran sẹtin tie ima vbe efoni, iran sẹtin vbe mu otuẹ gie ima vbe owa. Ma hia gha sẹtin hia vbe odẹ ke odẹ ne ima gha ya “ẹmwẹ itohan” rhie igiọdu ne etẹn ima.​—Itan 12:25. w23.05 10-11 ¶9-11

Etẹn nẹi ghi yo iko ra ikporhu ni rrie Ugie Ayere sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, etẹn i khian ya obọ esi mu iran. Nọnaghiyerriọ, ghẹ gha nọ iran ọta nọ gha ya ekhue mu iran ra ne u gha ta ẹmwẹ nọ gha si obalọ ye iran egbe. Ghẹ mianmain wẹẹ, etẹn ima ẹre iran ye khin. U miẹn vbene ẹko rhiẹnrhiẹn ima hẹ, ne iran na dọlegbe suẹn gha deba ima ga e Jehova! (Psm 119:176; Iwinna 20:35) Ma wa ghọghọ wẹẹ, Jesu we ne ima gha do Ugie Ayere vbe ukpo ukpo, kevbe wẹẹ, ma vbe rẹn evbọzẹe ne ugie na na ru ekpataki. Ere nọkhua ẹre ima kevbe emwa ọvbehe khian miẹn deghẹ ima na rrie Ugie Ayere. (Aiz 48:​17, 18) Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Jehova kevbe Jesu ghi gha wegbe yọ. Te ima vbe rhie ẹre ma wẹẹ, ma gbọyẹmwẹ ye emwi ne iran ru ne ima. Ọ vbe ya ima sikẹ etẹn ima sayọ. Ma sẹtin vbe ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya do rẹn afiangbe ne iran khian miẹn rhunmwuda izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu Kristi. Nọnaghiyerriọ, wa gi ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ima mu egbe yotọ khẹ ẹdẹ Ugie Ayere, nọ re ẹdẹ nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe ukpo! w24.01 14 ¶18-19

De vbene Jehova ya dia ima hẹ? Emwi ne Jehova wa mobọ loo ya dia ima ọre Ẹmwẹ ọghẹe nọ re Baibol. Vbọrhirhighayehẹ, ọ vbe loo emwa nagbọn ne irẹn ya zẹ ihegbe. Vbe igiemwi, ọ loo “ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ mwẹ ẹwaẹn” ya kpemehe emwi ughughan nọ ya ima sikẹ ọre sayọ kevbe nọ ya ima ru azẹ nọ maan. (Mat 24:45) E Jehova vbe loo ikpia eso ni gbegba ya dia ima. Vbe igiemwi, ọ loo avbe ọgbaroghe ọghe otako kevbe ediọn ni rre iko ya rhie igiọdu kevbe adia ne ima, avbe adia na keghi ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa. Ma wa ya ekhọe hia kpọnmwẹ e Jehova nọ na dia ima vbe ẹghẹ nọ wegbe ne ima ye na! Avbe adia na, ẹre ọ zẹ ne ima na ye re ọsie Osanobua, ẹre ọ khian vbe su ima la odẹ nọ rrie arrọọ ọghe etẹbitẹ. Ọrheyerriọ, ọ sẹtin gha lọghọ ima ugbẹnso ne ima sẹtin lele adia nọ ke obọ e Jehova rre, katakate deghẹ a na miẹn wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre ọ rhie avbe adia na ne ima. Ọ ghaa yerriọ, ọ khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova ẹre ọ su emwa rẹn vbe ẹdẹnẹrẹ kevbe wẹẹ, ma gha miẹn afiangbe nibun deghẹ ima na gha lele adia ọghẹe. w24.02 20 ¶2-3

Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Jehova gha sẹtin gha wegbe sayọ, deghẹ ima na gha tie Ẹmwẹ ọghẹe vbe ẹghẹ hia. Zẹvbe ne u ya tie Baibol, hia ne u rẹn emwi ne dọmwadẹ ako ma ruẹ re vbekpa e Jehova. Nọ egbuẹ wẹẹ: ‘De vbene ako na ya rhie ẹre ma wẹẹ e Jehova hoẹmwẹ mwẹ? De emwi ne I miẹn ruẹ vbe ako na, nọ rhie ẹre ma wẹẹ, ọ khẹke ne I hoẹmwẹ e Jehova?’ Emwi ọvbehe nọ gha ru iyobọ ne ima ne ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Jehova gha wegbe sayọ, ọre ne ima gha fannọ otọ ẹko ima ma rẹn vbe erhunmwu vbe ẹghẹ hia. (Psm 25:​4, 5) E Jehova gha họn erhunmwu ima. (1 Jọn 3:​21, 22) Ọ vbe khẹke ne ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne emwa ọvbehe gha wegbe sayọ. Ukpo nibun ghi gberra nẹ, iyeke vbe Pọl ghi khian Ovbi Otu e Kristi nẹ, ọ keghi miẹn ọvbokhan okpia ọkpa nọ rẹn enegbe na tie ẹre Timoti. Te Timoti wa hoẹmwẹ e Jehova kevbe emwa ọvbehe. E Pọl keghi tama etẹn ni rre Filipai wẹẹ: “Mẹ i mwẹ ọmwa ọvbehe nọ yevbe [Timoti], nọ gha ya ekhọe hia gbaroghe uwa.” (Fil 2:20) Emwi nọ wa mobọ yẹẹ e Pọl ọre ahoẹmwọmwa ne Timoti mwẹ ne etẹn. Ẹ i mwẹ etẹn ni rre dọmwadẹ iko ne Timoti ghaa mu otuẹ yo, ma gha ya aro ye ẹghẹ nọ khian ya mu otuẹ rre.​—1 Kọr 4:17. w23.07 9 ¶7-10

Vbene Ivbi Izrẹl te la Otọ Na Ru Eyan Rẹn, e Mozis na wu. Te Jehova ghi bizu gbe emwa rẹn, vbe Mozis ne ọguọmwadia re ghi wu nẹ ra? Ẹo, hiehie. Te Jehova wa ye gha gbaroghe iran vbe ẹghẹ ne iran ya gha ya ẹkoata gae. Vbene Mozis te wu, e Jehova keghi tama e Mozis nọ zẹ e Jọsua nọ gha gbaroghe Ivbi Izrẹl. Ọwara ukpo nibun ẹre Mozis ya ma e Jọsua emwi. (Ẹks 33:11; Diut 34:9) Vbe deba ọni, emwa ọvbehe vbe gha rrọọ ni ghaa mu asanikaro, vbe na ghee, ọkaolotu ni ghaa gbaroghe emwa arriaisẹn, iyisẹn, ekigbesiyeha, kevbe igbe. (Diut 1:15) Te a wa gele gha gbaroghe emwa ọghe Osanobua. Ẹlaija wa rhie igiemwi esi yotọ vbe nọ dekaẹn na gha gbaroghe emwa ọghe Osanobua. Ukpo nibun ẹre Ẹlaija ya gha ru iyobọ ne Ivbi Izrẹl ne iran mieke na sẹtin gha ya ẹkoata ga e Jehova. Sokpan, ọ mwẹ asẹ ọkpa ne Jehova ya mu iwinna ọvbehe ne Ẹlaija, ọ na rhie ẹre gha rrie odẹ ahọ ọghe Juda. (2 Ọba 2:1; 2 Krọ 21:12) Te ọna ghi rhie ma wẹẹ, ọmwa rhọkpa ma gha rrọọ nọ ghaa gbaroghe emwa ni ya ẹkoata ga e Jehova vbe ẹwae igbe ọghe arriọba Izrẹl ra? Ẹo. Te Ẹlaija wa gha ma Ẹlaisia emwi vbe ọwara ukpo nibun. Te Jehova ye gha ru emwi nọ gualọ, ọ na vbe gha gbaroghe emwa rẹn ni ya ekhọe hia gae. w24.02 5 ¶12

Ẹmwẹ ọghe Jehova ẹre etẹn ni rre Ẹfisọs ghi gha lele, ọ na do yevbe ukpa nọ dia iran khian. (Psm 119:105) Etẹn ni rre Ẹfisọs na ma ghi gha mwẹ obọ vbe ugamwẹ ohoghe kevbe uyinmwẹ nọ ma huan. Iran na do “gha ya egbe taa Osanobua,” iran na vbe gha hia vbe odẹ ke odẹ ne iran gha ga e Jehova kevbe ne iran gha ru emwi nọ yẹẹ ọre. (Ẹfis 5:1) Erriọ vbe ye, vbene ima te vbe la odẹ ẹmwata na, uwu ebiebi ma ka gha ye, rhunmwuda ne ima na gha mwẹ obọ vbe ugamwẹ ohoghe kevbe uyinmwẹ nọ ma huan. Eso vbe uwu ima ghaa mwẹ obọ vbe ugamwẹ ohoghe, vbene eso na gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ nọ ma huan. Sokpan vbe ima ghi rẹn avbe ilele ọghe Osanobua nẹ, vbe nọ dekaẹn emwi nọ maan kevbe nẹi maan, ma na do ru afiwerriẹ eso. Ma na do gha loo ẹdagbọn ima vbe odẹ nọ gha yẹẹ e Jehova. Afiangbe nibun ẹre ima he lae miẹn, rhunmwuda ne ima na ru avbe afiwerriẹ na. (Aiz 48:17) Vbọrhirhighayehẹ, ọlọghọmwa eso wa ye rrọọ ne ima werriẹ aro daa. Te ọ khẹke ne ima gban egbe ne ebiebi ne ima ke ladian kevbe ne ima gha ru emwi “zẹvbe ivbi ukpa.” w24.03 21 ¶6-7

U sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, u ma he mu egbe ne u khian ya ya egbuẹ fiohan ne Jehova kevbe ne u dinmwiamẹ. Ọ gha kẹ, ọ mwẹ afiwerriẹ eso nọ khẹke ne u ru, ne u mieke na gha lele ilele ọghe Jehova, ra a sẹtin miẹn wẹẹ, u ye hoo ne amuẹtinyan ruẹ wegbe sẹ vbe nọ ye. (Kọl 2:​6, 7) Emwa hia i re ọkpa, rhunmwuda ọni, emwa eso ne ima gu ruẹ e Baibol sẹtin rherhe gha mwẹ alaghodaro, sokpan eso i yerriọ, emọ hia i vbe re ọkpa, ẹ i re ukpo ne ọna ya dinmwiamẹ ẹre nọkẹre khian vbe ya dinmwiamẹ. Hia ne u rẹn afiwerriẹ eso nọ khẹke ne u ru vbe ẹdagbọn ruẹ, sokpan ghẹ ya egbuẹ gie emwa ọvbehe. (Gal 6:​4, 5) Ọ gha khọnrẹn wẹẹ, u bẹghe ẹre wẹẹ, u ma he mu egbe ne u ya ya egbuẹ fiohan ne Jehova, ghẹ gi egbe wọọ ruẹ, gi ẹre ye gha re emwi ne u hoo ne u ru. Rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn ya sẹtin ru afiwerriẹ nọ khẹke vbe ẹdagbọn ruẹ. (Fil 2:13) Gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha họn erhunmwu ruẹ, ọ ghi vbe ru iyobọ nuẹn.​—1 Jọn 5:14. w24.03 5 ¶9-10

Ọ mwẹ asẹ ọkpa, ne orhiọn e Sera ma ya sotọ, vbe nọ ya gha balọ ọre vbe ekhọe, erriọ wa ya tae ma Ebraham, ọ na kue gha kha wẹẹ, Ebraham ẹre ọ si ẹmwẹ nọ rre otọ. Ebraham rẹnrẹn wẹẹ, okhuo nọ mwẹ ọghọ kevbe nọ rhie obọ ba emwi ne irẹn ta ẹre Sera khin. Ọ keghi danmwehọ e Sera, ọ na vbe hia nọ sọfurre ye ẹmwẹ nọ rre otọ. (Gẹn 16:​5, 6) Vbe ima miẹn ruẹ vbe ọna? Avbe ọdọ, uwa mwẹ asẹ ne uwa gha ya ru azẹ ne ẹgbẹe uwa. (1 Kọr 11:3) Sokpan, ọ gha maan sẹ deghẹ uwa na ka rhie ehọ ne ọvbokhan uwa ta yi, wa ghi vbe nọ ọnrẹn, uwa ke ru azẹ rhọkpa, katekate deghẹ a na miẹn wẹẹ, azẹ ne uwa khian ru nii kaẹn ọvbokhan uwa. (1 Kọr 13:​4, 5) Ọ mwẹ ẹghẹ ọvbehe ne Ebraham ya mu ọghọ ye erhunmwuyẹn egbe, iran ma te rẹn wẹẹ erhunmwuyẹn dee. Ebraham keghi tama e Sera nọ sẹ emwi nọ ru rae, nọ ya zẹgiẹ le brẹd nibun. (Gẹn 18:6) E Sera na gele ya ru emwi ne Ebraham wẹẹ nọ ru vbobọvbobọ. Avbe ikhuo ni ru orọnmwẹ nẹ, uwa gha sẹtin ya egbe taa e Sera, ne uwa gha rhie obọ ba azẹ ne ọdafẹn uwa ru. U ghaa ru vberriọ, ahoẹmwọmwa ne uwa mwẹ ne egbe ghi do wegbe sayọ.​—1 Pit 3:​5, 6. w23.05 24-25 ¶16-17

Vba ghi zẹ e Gidiọn nẹ zẹvbe ọbuohiẹn, emwi keghi sunu nọ gele rhie ẹre ma deghẹ ọ họn ẹmwẹ kevbe deghẹ ọ mwẹ udinmwẹ. A keghi mu iwinna nọ lọghọ nẹẹn, a na wẹẹ nọ guọghọ aka ne erhae na ga e Bel sotọ. (Giọg 6:​25, 26) Ọ ghi sẹ ẹghẹ, e Gidiọn keghi si ivbiyokuo koko, e Jehova keghi tama rẹn igbava nọ gie eso gha rrie owa. (Giọg 7:​2-7) Iyeke ọni, a na tama rẹn nọ ya khọn ivbiyokuo ọghe eghian ọghe iran vbe ogiasọn. (Giọg 7:​9-11) Ọ khẹke ne ediọn gha “họn ẹmwẹ” vbe ẹghẹ hia. Ọdiọn nọ gele họn ẹmwẹ, keghi lele adia nọ rre Ẹmwẹ Ọghe Osanobua kevbe nọ ke obọ otu ọghe Jehova rre. Ọ ghaa ru vberriọ, te ọ rhie igiemwi esi yotọ ne emwa ọvbehe. Ọrheyerriọ, ọ sẹtin miẹn ọlọghọmwa eso nọ gha yae gha lọghọ nọ gha lele adia nọ ke obọ e Jehova rre. Vbe igiemwi, adia nibun sẹtin wa rre uhukpa ra afiwerriẹ eso sẹtin wa de rre, rhunmwuda ọni, ọ sẹtin do gha lọghọe nọ lele avbe adia na. Ugbẹnso, ọ sẹtin vbe gha gbawawẹ deghẹ ẹwaẹn gele rre adia eso na rhie nẹẹn. A sẹtin vbe wẹẹ, nọ ru iwinna eso nọ gha sẹtin ya avbe olakpa muẹn khui. De vbene ediọn khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran họn ẹmwẹ vbe na ghee Gidiọn, vbe egbe avbe emwi vbenian gha sunu? Gbehọkotọ danmwehọ vba ghaa rhie adia nuẹn, u ghi vbe yae ru emwi. w23.06 4-5 ¶9-11