May

Ivbiotu e Kristi nẹdẹ wa vbe rri oya vbe ẹghẹ ne ukhunmwu nọkhua ya gha fi “la otọ agbọn hia.” Ẹ i mwẹ avbe uhunmwuta ẹgbẹe ma gha si osi ye vbene iran khian ya sẹtin kpemehe ne ẹgbẹe iran hẹ. Avbe igbama ni te gha hoo ne iran rhie egbe ye iwinna ikporhu sayọ vbe vbo? Te iran khian ghi zin egbe ne ukhunmwu nii ka fo nẹ ra? Vbe nọ rhirhi gha ye hẹ, etẹn na keghi ru afiwerriẹ nọ khẹke. Iran na ye gha kporhu vbene ẹtin iran sẹ, iran na vbe ya emwi ne iran mwẹ ru iyobọ ne etẹn ni rre Judia. (Iwinna 11:​29, 30) Etẹn na ru iyobọ na, wa rẹn wẹẹ, e Jehova ẹre ọ loo etẹn ya ru iyobọ ne iran. (Mat 6:​31-33) Ẹ i mwẹ iran ma vbe bẹghe ẹre wẹẹ, etẹn ni rre do ru iyobọ ne iran wa gele hoẹmwẹ iran. Iran ni ru izọhẹ kevbe iran ni viọ emwi na ya ru izọhẹ gie etẹn na, wa vbe miẹn ọyẹnmwẹ na lae miẹn vba ghaa rhie ne emwa ọvbehe.​—Iwinna 20:35. w23.04 16 ¶12-13

Ugbẹnso, e Jehova wa vbe loo emwa nẹi gae ya họn erhunmwu emwa rẹn. Vbe igiemwi, e Jehova ẹre ọ loo Ọba Atakzaziz ya kpasẹ yọ ne Nehimaia werriegbe ya bọ ogba ekẹn ọghe Jerusalẹm. (Neh 2:​3-6) Vbe ẹdẹnẹrẹ, e Jehova wa vbe loo emwa nẹi gae ya ru iyobọ ne ima, vbe ima ghaa gualọ iyobọ. E Jehova i mobọ họn erhunmwu ima vbe odẹ ọghe ọyunnuan. Sokpan odẹ ne Jehova rhirhi ya họn erhunmwu ima, ẹre ọ wa re emwi ne ima gualọ zẹẹ, nọ gha ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ ẹkoata daa ẹre. Rhie aro sotọ ne u mieke na rẹn vbene Jehova ya họn erhunmwu ruẹ hẹ. Ke ẹghẹ ya fi ẹghẹ, gha muẹn roro vbene Jehova ya họn erhunmwu ruẹ hẹ. (Psm 66:​19, 20) Ẹmwata nọ wẹẹ, ọmwa nọ mwẹ amuẹtinyan ẹre ọ na erhunmwu gie Jehova, sokpan te ima vbe rhie ẹre ma wẹẹ, ma mwẹ amuẹtinyan vbe ima gha miẹn ọnrẹn yi odẹ ne Jehova rhirhi ya họn erhunmwu ima.​—Hib 11:6. w23.05 11 ¶13; 12 ¶15-16

Vbe ima ya egbe ima fiohan ne Jehova, te ima yan rẹn wẹẹ, te ima khian gha ya ẹdagbọn ima gae kevbe wẹẹ, te ima khian gha ru ahoo ọghẹe. Ọ khẹke ne ima mu eyan na sẹ. Na do sẹtin mu eyan na sẹ keghi re emwi ne kpataki nọ bi ye ima egbe, sokpan ẹ i re ihẹ ne ima i sẹtin mu. Rhunmwuda, te Jehova yi ima ne ima gha ru ahoo ọghẹe. (Arhie 4:11) Ọ yi ima ne ima gha hoo ne ima do rẹn irẹn kevbe ne ima gha gae, ọ vbe yi ima ne ima gha yevbe irẹn. Ọna ẹre ọ zẹe ne ima na sẹtin sikẹ ọre, ẹre ọ vbe zẹe ne iho ọghẹe na ru, na yẹẹ ima. Yevbesọni, deghẹ ima na gha ru ahoo ọghe Osanobua, ma na vbe gha ya egbe taa Ovbi ẹre, “egbe gha rọkhọ” ima. (Mat 11:​28-30) Rhunmwuda ọni, gha ru emwi nọ gha ya ahoẹmwọmwa ne u mwẹ ne Jehova wegbe sayọ, lekpa ne u gha muẹn roro emwi hia ne Jehova he ru nuẹn kevbe emwi nọ khian ru nuẹn vbe odaro. Zẹvbe ne ahoẹmwọmwa ne u mwẹ ne Osanobua ya wegbe yọ, ẹ i khian gha lọghọ ruẹ ne u gha họn ẹmwẹ nẹẹn. (1 Jọn 5:3) Jesu sẹtin ru ahoo ọghe Osanobua rhunmwuda nọ na na erhunmwu gie Jehova nọ ru iyobọ ne irẹn, ọ na vbe rhie aro tua afiangbe nọ khẹ irẹn vbe odaro. (Hib 5:7; 12:2) Vbe na ghee Jesu, gha na erhunmwu gie Jehova nọ ru iyobọ nuẹn, u ghi vbe rhie aro tua arrọọ ọghe etẹbitẹ nọ khẹ ima vbe odaro. w23.08 27-28 ¶4-5

Ma hia wa gbọyẹmwẹ yọ vbe emwa ghaa mwẹ izinegbe. Vbọzẹ nọ na yerriọ? Rhunmwuda, te ẹmwẹ emwa ni zin egbe vbene egbe i na balọ iran wa yẹẹ ima. Ma wa vbe gbọyẹmwẹ yọ deghẹ emwa na mwẹ izinegbe vbe egbe ima vbe ima gha ru abakuru. Ma wa vbe gbọyẹmwẹ yọ ne ọmwa nọ ma ima Baibol na mwẹ izinegbe vbe egbe ima, zẹvbe ne ima ya gha hia ne ima ruẹ ẹmwata ni rre Baibol, ne ima miẹn ọnrẹn yi kevbe ne ima gha yae ru emwi. Nọ ghi wa sẹ ehia, ma ghọghọ wẹẹ, e Jehova mwẹ izinegbe vbe egbe ima! Agharhemiẹn wẹẹ, ma gbọyẹmwẹ yọ vbe emwa ghaa mwẹ izinegbe, a sẹtin miẹn wẹẹ, ẹ i khuẹrhẹ ne ima vbe ẹghẹ hia ne ima tobọ ima gha mwẹ izinegbe. Vbe igiemwi, ọ sẹtin gha lọghọ ima ne ima mwẹ izinegbe vbe ima ghaa rre go slow, katekate deghẹ ọ na gha mwẹ eke ne ima khirhi rrie. Ohu sẹtin wa mu ima vbe emwa ọvbehe gha ru emwi nọ sọnnọ ima. Ugbẹnso, ọ sẹtin vbe gha lọghọ ne ima zin egbe khẹ agbọn ọgbọn ne Jehova ru eyan rẹn. Vbọrhirhighayehẹ, egbe ẹghẹ vbenian ẹre ọ khẹke ne ima ya kakabọ gha mwẹ izinegbe. w23.08 20 ¶1-2

Iyobọ ivbiyokuo hia ne Gidiọn mwẹ ẹre Jehova tama e Gidiọn nọ gie gha rrie owa. E Gidiọn sẹtin gha roro ẹre wẹẹ: ‘Ẹwaẹn gele rre adia na ra? Ọna gha mwẹ uhunmwu ra?’ Vbọrhirhighayehẹ, e Gidiọn na ye họn ẹmwẹ ne Jehova. Ediọn wa vbe ya egbe taa e Gidiọn vbe ẹdẹnẹrẹ, otu gha fi emwi eso werriẹ, iran ghi wa rhie obọ lelẹe vbobọvbobọ. (Hib 13:17) E Gidiọn keghi ru emwi ne Jehova wẹẹ nọ ru agharhemiẹn wẹẹ, ohan muẹn kevbe wẹẹ arrọọ ọghẹe ghaa rre ikpadede. (Giọg 9:17) E Jehova ghi tama e Gidiọn nẹ wẹẹ irẹn gu ẹre rrọọ, e Gidiọn na wa ya ekhọe hia yayi wẹẹ e Jehova gha wa gele ru iyobọ ne irẹn, ne irẹn mieke na sẹtin gbogba ga emwa rẹn. Ediọn ni rre ẹvbo na na mu awua ye iwinna ima, wa vbe ya egbe taa e Gidiọn. Iran keghi mu asanikaro vbọ gha de ọghe iko na do kevbe iwinna ikporhu, ọ gha khọnrẹn na gha kha wẹẹ, a gha mu iran ye eghan, kevbe wẹẹ, avbe olakpa gha zọlọ iran ọta, a gha rhie iran obọ sotọ vbe iwinna, ra a gha ru iran emwi oya. Vbe ẹghẹ orueghe nọkhua, udinmwẹ ẹre ọ khian ru iyobọ ne ediọn ya sẹtin lele adia na rhirhi rhie ne iran, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ọ gha mu arrọọ ọghe iran ye ikpadede. w23.06 5-6 ¶12-13

E Jehova keghi gia miẹn wẹẹ, Ogie Ohẹn ighẹ Jehoiada gbẹn okha ọghẹe yotọ, ne ima mieke na miẹn emwi ruẹ vbọ. (Rom 15:4) Vbe Jehoiada wu, a na vbe mu uyi nọkhua ye ọre egbe, a “keghi re ẹre ye idin ọghe avbe ọba vbe Ẹvbo e Devid, rhunmwuda iwinna nọ winnaẹn ne Ivbi Izrẹl, ne Osanobua kevbe Ọgua Osa.” (2 Krọ 24:​15, 16) Okha ọghe Jehoiada gha sẹtin ru iyobọ ne ima hia, ne ima gha mwẹ imuohan ọghe Osanobua. Ediọn gha sẹtin ya egbe taa e Jehoiada, iran ghi gha rhie aro sotọ, iran ghi vbe gha ya ẹkoata gbaroghe ohuan ọghe Osanobua. (Iwinna 20:28) Etẹn ni khian eniwanrẹn nẹ ghaa ya egbe taa e Jehoiada, iran na gha mwẹ imuohan ọghe Jehova, iran na vbe gha mwẹ ẹkoata daa ẹre, e Jehova ghi sẹtin loo iran ya ru ahoo ọghẹe. Avbe igbama gha miẹn emwi ruẹ vbe obọ ne Jehova ya mu e Jehoiada, iran ghi gha rhie ọghọ ne eniwanrẹn, katekate etẹn ni ya ẹkoata ga e Jehova ke ẹghẹ nọ kpẹẹ re gha dee. (Itan 16:31) Uwa gi ima vbe ya ekhọe hia gha họn ẹmwẹ ne iran “ni su” ima, odẹ vbenian te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma rhie obọ ye iran iyeke.​—Hib 13:17. w23.06 17 ¶14-15

Na gha niẹn obọ vbe iko na zẹ ewanniẹn i re emwi dan, sokpan ọ khẹke ne ima gha ru ẹre ye oreghe. Ma ghaa niẹn obọ vbe ẹghẹ hia, ọ ghi yevbe te ima ghi kpikpi ọtẹn nọ siẹnro iko nii, nọ gha tie ima vbe ẹghẹ hia, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, emwa ọvbehe rrọọ na ma he ka tie. Ọna sẹtin ya egbe wọọ etẹn nikẹre ni niẹn obọ, na ma he tie. (Asan 3:7) Etẹn nibun ghaa niẹn obọ vbe iko, ẹkpotọ i ghi kie ne ima ya zẹ ewanniẹn vbene ima te hoo. Ugbẹnso, a sẹtin miẹn wẹẹ, ọtẹn nọ siẹnro iko nii ma tie ima hiehie. Te emwi vberriọ wa da ọmwa, sokpan, ọ ma khẹke ne ima gi ohu gha mu ima. (Asan 7:9) Adeghẹ u ma sẹtin zẹ ewanniẹn vbene u te gualọe yi, u sẹtin gbehọkotọ danmwehọ ewanniẹn ne etẹn nikẹre zẹ, ne u mieke na tian iran yọ vba gha ghi zobọ nẹ. Etẹn gha wa gbọyẹmwẹ yọ, ọ ghi vbe rhie igiọdu ne iran vbene ewanniẹn ne u gha te zẹ gha te vbe ya rhie igiọdu ne iran. w23.04 23-24 ¶14-16

Gha tie Ẹmwẹ Osanobua, ne u vbe gha mu emwi ne u tie roro. Erhan ghaa mwẹ inian ni kakabọ deziẹn vbe uwu otọ, ọ ghi sẹtin mudia gbain, erriọ vbe ye, ma gha vbe sẹtin mudia gbain, deghẹ ima na gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Zẹvbe ne erhan ya waan, inian ọghẹe ghi gha la uwu otọ, ọ ghi vbe gha vẹwae. Ma ghaa tie Baibol, ma na vbe gha mu emwi ne ima tie roro, amuẹtinyan ọghe ima ghi gha wegbe sayọ, ma ghi gele do yayi wẹẹ, odẹ ọghe Osanobua ẹre ọ maan sẹ. (Kọl 2:​6, 7) Gha muẹn roro vbene Osanobua ya gbogba ga eguọmwadia ẹre kevbe vbene adia nọ rhie ne iran ya ru iyobọ ne iran hẹ vbe ẹghẹ nọ gberra. Vbe igiemwi, Ẹzikiẹl keghi rhie aro sotọ zẹvbe ne odibosa ọkpa ya gha mwa ọgua Osa ne Ẹzikiẹl miẹn vbe umian. Te umian na wa rhie igiọdu ne Ẹzikiẹl, emwi bun ne ima gha vbe miẹn ruẹ vbọ, nọ gha ru iyobọ ne ima ya gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Osanobua. (Ẹzik 40:​1-4; 43:​10-12) Ma ghaa tie vbekpa avbe imamwaemwi nọ dinmwi vbe Baibol, ma na vbe gha muẹn roro, ma gha wa vbe miẹn ere vbọ. Ma gha vbe sẹtin gha mwẹ ekhọe nẹi beghe, ma ghi ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova.​—Psm 112:7. w23.07 18 ¶15-16

Igiemwi esi ọghe emwa nibun ne igbama gha sẹtin ya egbe taa wa vuọn e Baibol. Iran wa hoẹmwẹ e Jehova, erriọ iran vbe ya gbaroghe emwa ọghe Osanobua vbe odẹ ughughan. U gha vbe miẹn igiemwi esi ọghe ikpia eso ni deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn vbe uwu ẹgbẹe ruẹ kevbe iko ne u ye. (Hib 13:7) Igiemwi ọghe Jesu vbe rre evba, ọmwa nọ gba ẹre Jesu wa gha khin. (1 Pit 2:21) Zẹvbe ne u ya tie okha ọghe iran, gha muẹn roro uyinmwẹ esi ne iran mwẹ. (Hib 12:​1, 2) U ghi vbe hia ne u ya egbe taa iran. Te okpia nọ roro emwi ẹse ka mu ukpa mu uwerhẹn ghee emwi nọ khian ru, ọ ke ru ẹre. Nọnaghiyerriọ, hia ne u ruẹ vbe na ya roro emwi ẹse hẹ, ne u vbe do gha re ọmwa nọ roro emwi ẹse. Hia ne u rẹn avbe ilele nọ rre uwu e Baibol, u ghi hia ne u rẹn evbọzẹe ne avbe ilele na na ru ekpataki. U ghi vbe hia ne avbe ilele na gha dia ruẹ, ne u mieke na sẹtin gha ru emwi nọ gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. (Psm 119:9) Ọna gha rhie ẹre ma wẹẹ, okpia nọ deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn ẹre u khin.​—Itan 2:​11,12; Hib 5:14. w23.12 25 ¶4-5

Evbibiẹ emọ gha sẹtin ma ivbi iran vbe ne iran khian ya ya ọghọ vbe ute zẹ ẹmwẹ wanniẹn ọmwa nọ gu iran muan ẹmwẹ, vbekpa emwi ne iran yayi. (Jems 3:13) Evbibiẹ emọ eso wa ruẹ ọre yotọ vbe iruẹmwi ẹgbẹe vbe ne ivbi iran khian ya ru ọna hẹ. Iran ghi guan kaẹn ọta eso na gha sẹtin nọ iran re vbe esuku, iran ghi vbe ruẹ ọre yotọ vbe ne iran khian ya sẹtin rhie ewanniẹn yọ hẹ kevbe vbe ne iran gha ya sẹtin ru vberriọ vbe odẹ ọghe ọghọ vbe ute. Ovbi Otu e Kristi gha mu egbe yotọ ẹre ọ khian na sẹtin gele rhan otọ emwi nọ yayi, ẹre emwi nọ ruẹ re khian na vbe mu ẹre ekhọe. Uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “Young People Ask” nọ rre jw.org keghi mwẹ emwi na tie ẹre worksheets for teenagers. Te a ru emwamwa na, nọ mieke na ru iyobọ ne avbe igbama, ne emwi ne iran yayi mieke na gele mu iran ekhọe kevbe ne iran vbe sẹtin gha ya ẹmwẹ ọghe obọ iran zẹ ewanniẹn vbe ọmwa gha nọ iran ọta. Ẹgbẹe gha koko zẹ iro yan uhunmwuta na, ọ gha ru iyobọ ne iran, ne iran sẹtin gha rhan otọ emwi ne iran yayi vbe odẹ ọghe ọghọ vbe ute. w23.09 17 ¶10; 18 ¶15-16

U he ka fian okhuo ne egbuẹ ra vbe ugamwẹ e Jehova, sokpan ọ na gha lọghọ ruẹ ne u muẹn sẹ? Deghẹ erriọ nọ, ẹ i re uwẹ ọkpa. Vbe igiemwi, E Philip wa gha hoo nọ gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ nọ ya na erhunmwu kevbe nọ gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia. Sokpan, ọ keghi wa gha lọghọe nọ do sẹtin miẹn ẹghẹ ya gha na erhunmwu. Te Erika wa gha hoo nọ rherhe gha sẹ iko ọghe emwamwa ikporhu; ọrheyerriọ, ẹ i ye rherhe sẹ nene iko. Iyobọ ẹghẹ hia ẹre ọna ya gha sunu. Adeghẹ ọ mwẹ emwi ne u hoo ne u ru vbe ugamwẹ e Jehova, sokpan u ma he sẹtin ru ẹre, ghẹ gi egbe wọọ ruẹ. Uhiẹn, ọmwa gha kue fian okhuo nọ ma lọghọ gbe ne egbe ẹre, nọ do sẹtin muẹn sẹ, i re iwinna ẹdẹ ọkpa. Ne u na ye hia ne u sẹtin muẹn sẹ, rhie ẹre ma wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre u ya ghee ẹkpotọ nọ kie nuẹn ya gha re ọsie Jehova kevbe wẹẹ, u hoo ne u ru vbene ẹtin ruẹ sẹ vbe ugamwẹ ọghẹe. E Jehova wa gbọyẹmwẹ yọ, ne u na hia vbene ẹtin ruẹ sẹ. E Jehova i wẹẹ ne ima ru emwi ne ima i sẹtin ru. (Psm 103:14; Mai 6:8) Rhunmwuda ọni, okhuo ne u gha sẹtin mu sẹ, ẹre ọ khẹke ne u fian ne egbuẹ. w23.05 26 ¶1-2

Emwa ni mwẹ udinmwẹ sẹtin vbe gha mu ohan vbe ugbẹnso, sokpan iran i gi ohan ya iran ru emwi nọ ma khẹke. Ọmwa nọ mwẹ udinmwẹ ẹre Daniẹl wa gha khin. Ọ wa vbe tie emwi ne avbe akhasẹ ọghe Osanobua gbẹn yotọ, ya sẹ egbe ẹmwẹ akhasẹ ọghe Jerimaia. Ẹmwẹ akhasẹ na, ẹre ọ ya e Daniẹl rẹn wẹẹ, a gha rherhe fan Ivbi e Ju ni gbe ukpo nibun nẹ vbe imu vbe Babilọn. (Dan 9:2) E Daniẹl bẹghe ẹre wẹẹ, emwi ne Jehova ta yotọ gele wa sunu, ẹ i mwẹ ọna ma ru iyobọ nẹẹn ya gele mu ẹtin yan e Jehova sayọ. Emwa ni gele mu ẹtin yan e Jehova ẹre ọ mwẹ udinmwẹ. (Yae taa Rom 8:​32, 37-39.) Nọ ghi ru ekpataki sẹ, ọre ne Daniẹl na gha na erhunmwu gie Erhae nọ rre ẹrinmwi vbe ẹghẹ hia. (Dan 6:10) Ọ keghi miẹn orukhọ ọghẹe kue ma e Jehova, ọ na vbe fannọ otọ ẹko ẹre ma rẹn. E Daniẹl vbe nọ iyobọ vbe obọ e Jehova. (Dan 9:​4, 5, 19) Ọmwa vbene ima ye ẹre Daniẹl ghaa khin, a ma biẹ ọre biẹ udinmwẹ. Sokpan, emwi nọ yae gha mwẹ udinmwẹ ọre Ẹmwẹ Osanobua nọ ghaa tie, erhunmwu nọ ghaa na kevbe nọ na mu ẹtin yan e Jehova. w23.08 3 ¶4; 4 ¶7

Ma ghaa họn ẹmwẹ ne avbe arriọba, ma kevbe emwa ọvbehe ẹre ọ miẹn ere vbọ. Vbe ima gu kha vberriọ? Vbe okaro, a i khian rri ima oya wẹẹ, ima ma lele iyi arriọba. (Rom 13:​1, 4) Deba ọni, emwa ni rre ukpo ọdakha ghi gha ya aro nọ maan ghee Avbe Osẹe Jehova. Vbe igiemwi, vbe ukpo nibun nọ lae, avbe ivbiyokuo keghi la Ọgua Arriọba ọkpa vbe Nigeria, vbe etẹn do iko. Iran na wẹẹ, iran gualọ emwa ni gbe olighi wẹẹ, iran i khian ha igho uhunmwu. Sokpan ọka iyokuo ọghe iran na wẹẹ ne iran ladian, ọ na wẹẹ: “Avbe Osẹe Jehova i gbe olighi, te iran wa ha igho uhunmwu.” Ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya lele iyi arriọba, te u ru emwi nọ gha ya emwa gha ya aro nọ maan ghee emwa ọghe Jehova, ẹdẹ ọkpa khẹ ẹdẹ ọkpa, ọna gha ru iyobọ ne etẹn ne uwa gba ga. w23.10 9 ¶13

Ẹ i re eban eguọmwadia e Jehova nibun ke khẹ ẹghẹ ne agbọn na khian ya sẹ ufomwẹ. Ma sẹtin gha ghee ẹre wẹẹ, te ọ khian ghi kue kpẹẹ gbe. E Jehova rẹn vbene emwi ye ima hẹ, rhunmwuda ọni, ọ keghi tama Habakọk ne akhasẹ wẹẹ: “Ọ ma he sẹ ẹghẹ nọ gha ya sunu. Sokpan ẹghẹ nii dee ẹgiẹgiẹ, emwi ne I mu ma ruẹ na, te ọ gha sunu. Ọ sẹtin yevbe ne okhian i kẹ ọre vbene ọ ya dee hẹ, sokpan, zin egbe diakhẹ ọre, ẹ i mwẹ ọ ma sunu, ẹ i ra vbe kpẹẹ!” (Hab 2:3) Ẹmwẹ na ne Jehova tama e Habakọk, vbe dekaẹn ima ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ ra? E Jehova keghi loo ukọ e Pọl ya rhan otọ ẹmwẹ nọ rre ako na ma Ivbiotu e Kristi ni khẹ agbọn ọgbọn nii. (Hib 10:37) Ọ gha khọnrẹn nọ yevbe na miẹn wẹẹ, te eyan ọghe Jehova ghi kpẹẹ vbe otọ, ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, “ẹ i mwẹ ọ ma sunu, ẹ i ra vbe kpẹẹ!” w23.04 30 ¶16

Ivbi Izrẹl ni bun sẹ ma yayi wẹẹ, ọmwa ne Jehova ya zẹ ihegbe ẹre Mozis ghaa khin. (Nọm 14:​10, 11) Iran ma kue miẹn e Mozis yi zẹvbe ọmwa ne Jehova ya su iran. Rhunmwuda ọni, orre nii ma la Otọ Na Ru Eyan Rẹn. (Nọm 14:30) Vbọrhirhighayehẹ, Ivbi Izrẹl eso wa ye gha lele adia ọghe Jehova. Vbe igiemwi, e Jehova keghi kha wẹẹ: “E Kelẹb . . . ya ekhọe hia mudia ke mwẹ gbain.” (Nọm 14:24) Osanobua keghi fiangbe Kelẹb, ọ na kue mu otọ nọ yẹẹ ọre nẹẹn vbe otọ e Kenan. (Jọs 14:​12-14) Orre ọvbehe ọghe Ivbi Izrẹl nọ ghi lelẹe wa vbe rhie igiemwi esi yotọ vbe nọ dekaẹn na gha lele adia ọghe Jehova. Vbe Jọsua ghi rhie ihe Mozis zẹvbe ọmwa nọ ghi gha su Ivbi Izrẹl, “iran kegha ya ọghọ nẹẹn vbe ẹdagbọn rẹn hia.” (Jọs 4:14) Rhunmwuda ọni, e Jehova keghi mu otọ nọ ru eyan rẹn ne iran.​—Jọs 21:​43, 44. w24.02 21 ¶6-7

Zẹvbe ne ọbo ebo ya rẹn deghẹ ẹkokoudu ọmwa winna ẹse, vbọ gha ya obọ kaẹn ihe ọkpa vbe obọ re, ima gha vbe sẹtin rẹn deghẹ ima gele hoẹmwẹ Osanobua, vbe ima gha mu ukpa mu uwerhẹn ghee ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne emwa ọvbehe. Adeghẹ ima na bẹghe ẹre wẹẹ, ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne etẹn ima ma ghi wegbe, ọ rhie ma wẹẹ, ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Osanobua ma ghi vbe wegbe vberriọ. Sokpan adeghẹ ima na gha rhie ẹre ma vbe ẹghẹ hia wẹẹ, ma hoẹmwẹ etẹn ima, ọni rhie ma wẹẹ, ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Osanobua wa kakabọ wegbe. Ọ wa khẹke nọ gha kpokpo ima vbe orhiọn, deghẹ ima na bẹghe ẹre wẹẹ, ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne etẹn ima ma ghi wegbe. Vbọzẹ? Rhunmwuda, ọ rhie ma wẹẹ, te ima ghi fẹko khian rree ne Jehova. Ukọ e Jọn keghi wa gbe ọna ẹro rua vbọ khare wẹẹ: “Ọmwa nọ ma sẹtin hoẹmwẹ ọtiọnrẹn ne irẹn bẹghe, ẹ i khian vbe sẹtin hoẹmwẹ Osanobua nọ ma he bẹghe.” (1 Jọn 4:20) De emwi ne ọna ma ima re? Ma ghaa hoo ne ima ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, ọ khẹke ne ima “hoẹmwẹ egbe.”​—1 Jọn 4:​7-9, 11. w23.11 8 ¶3; 9 ¶5-6

Ọba ighẹ Jehoas wa ru azẹ nọ maan vbe ọ ye kherhe. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọ ma ghi gha mwẹ erha, ọ keghi lele ibude ọghe Ogie Ohẹn ighẹ Jehoiada, ọmwa nọ ya ekhọe hia ga e Jehova ẹre Jehoiada ghaa khin. Ohẹn na kegha bu e Jehoas ude vbe na miẹn wẹẹ, ovbi ẹre nọ. Rhunmwuda ọni, e Jehoas keghi rhiegba ye ugamwẹ e Jehova, ọ na vbe ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya ru vberriọ. E Jehoas na kue ru emwamwa na dọlọ ọgua Osa ọghe Jehova yi. (2 Krọ 24:​1, 2, 4, 13, 14) Adeghẹ a na gha ma ruẹ emwi ne u mieke na do hoẹmwẹ e Jehova kevbe ne u gha ya ilele ọghẹe ru emwi, ẹse nọkhua ẹre a ru ruẹ re. (Itan 2:​1, 10-12) Odẹ bun ne evbibiọ gha ya sẹtin ma ruẹ emwi. Zẹvbe ne u ya lele ibude ne evbibiẹ ruẹ ya e Baibol rhie nuẹn, ẹko ghi gha sẹ iran ọyẹnmwẹ. Nọ ghi wa sẹ ehia, ẹko ghi gha rhiẹnrhiẹn Osanobua, u ghi vbe do sikẹ ọre sayọ. (Itan 22:6; 23:​15, 24) Ena ma sẹ nọ gha ya ruẹ gha ya egbe taa igiemwi esi ne Jehoas rhie yotọ vbe ọ ye kherhe ra? w23.09 8-9 ¶3-5

E Jehova yan rẹn wẹẹ irẹn gha họn erhunmwu ima. Osanobua hoẹmwẹ eguọmwadia ẹre, rhunmwuda ọni, ẹ i mwẹ ọ ma họn erhunmwu iran. (Psm 10:17; 37:28) Sokpan, ọna ma rhie ma wẹẹ, emwi hia ne ima nọ rẹn, ẹre ọ khian ru ne ima. A sẹtin miẹn wẹẹ, agbọn ọgbọn gha rre nẹ, e Jehova ke ru emwi eso ne ima nọ rẹn. E Jehova ghee vbene erhunmwu ne ima na ya gu iho ọghe irẹn ro hẹ. (Aiz 55:​8, 9) Ọkpa vbe usun emwi ne Jehova gualọ ọre ne uhunmwu otagbọn na vuọn ne ikpia vbe ikhuo ni rre ototọ ọdakha ọghẹe, ni ya ọyẹnmwẹ gae vbe uwu akugbe. Sokpan, e Setan khare wẹẹ, emwa nagbọn ghaa kha yan egbe iran ẹre agbọn khian na maan iran sẹ. (Gẹn 3:​1-5) Ne agbọn vbe ẹrinmwi mieke na rẹn wẹẹ, ohoghe ẹre Esu ta, e Jehova keghi kie ẹkpotọ yọ ne emwa nagbọn gha kha yan egbe iran. Sokpan, rhunmwuda ne emwa nagbọn na khaevbisẹ, ẹre ọ si ẹre ne ima na werriẹ aro daa ọlọghọmwa nibun vbe ẹdẹnẹrẹ. (Asan 8:9) Ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova i khian sọfurre ye avbe ọlọghọmwa na hia vbe ẹghẹ na. w23.11 21 ¶4-5

E Jehova keghi tama Ebraham wẹẹ, irẹn gha lekpa ẹre fiangbe “okpẹvbo nibun.” Sokpan, vbe Ebraham rre ukpo 100, kevbe vbe ọvbokhan rẹn rre ukpo 90, iran ma he biẹ ọmọ ne Osanobua we iran gha biẹ. Vbe aro emwa nagbọn, ọ yevbe na miẹn wẹẹ, Ebraham vbe Sera i khian ghi sẹtin biẹ. Ọna gha rhie ẹre ma deghẹ Ebraham gele mwẹ amuẹtinyan. Sokpan, “ọ kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ irẹn gha khian erha agbẹnvbo nibun.” (Rom 4:​18, 19) E Jehova ma ya ekhue muẹn hiehie, emwi nọ ya aro yi wa gele sẹ ọre obọ. Ebraham keghi biẹ Aizik, nọ re ọmọ nọ ghaa khẹ ke ẹghẹ nọ kpẹẹ re gha dee. (Rom 4:​20-22) Vbe na ghee Ebraham, ma gha vbe sẹtin gha re ọsie Jehova, ma ghi vbe gha re ọmwa ata vbe aro ẹre. Ọni ẹre ọ si ẹre ne Pọl na kha wẹẹ: “Ẹ i re rhunmwuda [Ebraham] ọkpa, ẹre a gu gbẹn ẹmwẹ na ighẹ a ‘kae ye ọmwa ata,’ sokpan, a vbe rhunmwuda ima gbẹn ọnrẹn, ma na khian ka ye emwa ata, rhunmwuda ne ima na ya Osanobua yi, nọ huẹn Enọyaẹnmwa e Jesu kpaegbe vbe idin.” (Rom 4:​23, 24) Vbe na ghee Ebraham, ọ khẹke ne ima mu ẹtin yan e Jehova, ma ghi gha ru emwi esi, ma ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha mu eyan rẹn sẹ. w23.12 7 ¶16-17.

U ghaa werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ ya ohan mu ruẹ, ghẹ mianmian wẹẹ, e Jehova bẹghe ọlọghọmwa ne u ye, ọ vbe rẹn vbene emwi ye ruẹ hẹ. Vbe igiemwi, ẹ i re obọ atosi na ya gha mu Ivbi Izrẹl ọkpa ẹre Jehova bẹghe, ọ vbe bẹghe “oya ne iran re.” (Ẹks 3:7) U ghaa werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ wegbe, ọ sẹtin gha lọghọ ruẹ ne u bẹghe vbene Jehova ya ru iyobọ nuẹn hẹ. Rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn ne u sẹtin bẹghe odẹ nọ ya ru iyobọ nuẹn. (2 Ọba 6:​15-17) Iyeke ọni, u ghi muẹn roro, deghẹ ọ mwẹ ọta, ra ewanniẹn ne ọtẹn zẹ vbe iko nọ he rhie igiọdu nuẹn. Ọ mwẹ ebe ọghomwa, e vidio ra avbe ihuan ọghomwa nọ he rhie igiọdu nuẹn ra? Ọ mwẹ ẹmwẹ eso ne ọmwa ta ra ako evbagbẹn nọhuanrẹn ne ọmwa he ya rhie igiọdu nuẹn ra? Deghẹ ima ma begbe, ma sẹtin mianmian vbene etẹn ni hoẹmwẹ ima kevbe vbene ẹmwẹ igiọdu ne ima miẹn vbe Baibol ya ru iyobọ ne ima hẹ. Ẹse ọhẹ nẹi gia gie nọ ke obọ e Jehova rre ẹre ena hia wa khin. (Aiz 65:13; Mak 10:​29, 30) Avbe ẹse ọhẹ na, ya ima rẹn vbene Jehova hoẹmwẹ ima hẹ. (Aiz 49:​14-16) Iran vbe rhie ẹre ma wẹẹ, e Jehova sẹ ne ima gha mu ẹtin yan. w24.01 4-5 ¶9-10

Vbene Jesu te kpa gha rrie ẹrinmwi, ọ keghi ye erhuanegbe ẹre rre, iwinna ne irẹn mu ne iran. Ọ na wẹẹ, ne iran ya sẹ osẹe ne irẹn “vbe Jerusalẹm kevbe Judia hia, kevbe Sameria, rhinrin ya sẹ ehe ne agbọn sẹ.” (Iwinna 1:8; Luk 24:​46-48) Vbọ ma he kpẹẹ vba, avbe ọkaolotu ọghe Ivbi e Ju keghi ya ẹtin vbe iwegbe mu ukọ e Pita kevbe Jọn, iran na silọ iran gha rrie iko Sanhẹdrin. Iran na tama iran ne iran ghẹ ghi kporhu, iran na kue vbe ya obọ sekhae ne iran. (Iwinna 4:​18, 21) E Pita kevbe Jọn keghi kha wẹẹ: “Uwa tobọ uwa ta enọ maan sẹ vbọ vbe odaro Osanobua, na ru ne uwa khare ra na ru ne Osanobua khare? Rhunmwuda, ẹ i gi ima ru wẹẹ emwi ne aro ima sẹ nẹ, ehọ ima vbe họn rẹn nẹ, na ghẹ ghi tae ladian.” (Iwinna 4:​19, 20) Vba ghi fan e Pita vbe Jọn, iran keghi na erhunmwu gie Jehova, nọ ru iyobọ ne iran, ne iran mieke na gha ru emwi nọ gualọ. E Jehova wa họn erhunmwu ne iran ya ekhọe hia na.​—Iwinna 4:31. w23.05 5 ¶11-12

A i sẹtin ka inu ukpo ne Jehova vbe Jesu ya koko gha rre ẹrinmwi, vbe uwu ẹghẹ na te iran wa hoẹmwẹ egbe ẹsẹsẹmwẹse. E Jehova keghi rhie ẹre ma wẹẹ irẹn hoẹmwẹ Jesu zẹvbe nọ rre ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ. E Jehova gha te wa kha wẹẹ, ‘Ọna ẹre I miẹn yi.’ Vbọrhirhighayehẹ, Ọ hoo ne ima gele rẹn vbene irẹn hoẹmwẹ Jesu hẹ, ẹre ọ si ẹre nọ na kha wẹẹ, “Ọna ọre Ovbi mwẹ, ne I hoẹmwẹ ọnrẹn.” Te Jehova wa gha ya Jesu hio, katekate nọ na ya arrọọ ọghẹe zọ ese. (Ẹfis 1:7) Jesu ma vbe zẹdẹ gha gbawawẹ hiehie deghẹ Jehova gele hoẹmwẹ irẹn. Te Jesu wa ya ekhọe hia ya ọna yi. Ẹ i khabẹ nọ na gha ya ekhọe hia tae vbe ẹghẹ hia wẹẹ, Erha irẹn hoẹmwẹ irẹn.​—Jọn 3:35; 10:17; 17:24. w24.01 28 ¶8

Gia kha wẹẹ, ọmwa ne u hoẹmwẹ ọnrẹn ta ẹmwẹ nọ ma khẹke vbekpa ruẹ, u rẹnrẹn wẹẹ, ohoghe ẹre ọ mu ba ruẹ sokpan emwa eso na wa yaeyi. Nọ ghi wa khọ sẹ ọre wẹẹ, iran na suẹn gha na iyẹn ohoghe nii khian, emwa nibun na do yaeyi. Vbọ khian gha ye ruẹ hẹ? Vbe nai na gbawawẹ, ẹ i khian zẹdẹ ya ẹko rhiẹnrhiẹn ruẹ. Igiemwi na gha ya ima rẹn vbe nọ ghaa ye Jehova hẹ vba mu eni ẹnrẹn rhia. Ọkpa vbe uwu emọ orhiọn ọghẹe keghi ya ta ohoghe vbekpa e Jehova ma Ivi. Ivi keghi ya ohoghe na yi. Ohoghe na, ẹre ọ ya evbibiẹ ima nokaro sọtẹ daa e Jehova. Ọna ẹre ọ ghi si ẹre ne emwa nagbọn na ru orukhọ kevbe ne iran na wulo. (Gẹn 3:​1-6; Rom 5:12) Ohoghe ne Esu ta ẹre ọ si ọlọghọmwa hia nọ rre agbọn na vbe ẹdẹnẹrẹ, ya sẹ egbe uwu, okuo kevbe usẹ. Ohoghe ne Esu ta kevbe ọlọghọmwa nọ si, da e Jehova ra? Ọ wa da e Jehova. Ọrheyerriọ, ẹ i mu ohu, ẹ i vbe balọ egbe. Uhiẹn, “Osa nọ mwẹ oghọghọ” ẹre Jehova khin.​—1 Tim 1:11. w24.02 8 ¶1-2

Vbua khian ya ya egbe taa e Josẹf hẹ? U gha sẹtin mu egbe ẹre yotọ nian emwi ne u gha ru, deghẹ u na miẹn edanmwẹ. Hia ne u gha gban egbe ne emwi nọ sọnnọ e Jehova vbobọvbobọ, ghẹ kue zẹdẹ gha muẹn roro. (Psm 97:10; 119:165) Ẹghẹ nii, u gha ghi miẹn edanmwẹ, u i khian deyọ. A sẹtin miẹn wẹẹ, u rẹnrẹn ighẹ u miẹn odẹ ẹmwata nẹ, kevbe wẹẹ, u hoo ne u ya ekhọe hia ga e Jehova, sokpan, emwi ye rrọọ nọ ya ruẹ si egbe ghee iyeke, ne u ma na hoo ne u dinmwiamẹ. Ghẹ mianmian igiemwi ọghe Ọba ighẹ e Devid. Vbe na ghee Devid, rinmwian e Jehova wẹẹ: “Gualọ otọ mwẹ Osanobua, ne u rẹn vbene ekhọe mwẹ ye hẹ; danmwẹ mwẹ ghee, ne u rẹn iro ekhọe mwẹ. Gualọ otọ ẹre miẹn, a deghẹ emwi dan rre uwu imẹ, ne u su mwẹ la odẹ etẹbitẹ.” (Psm 139:​23, 24) E Jehova keghi fiangbe emwa hia ni “ya ekhọe hia gualọe.” Ne u na hia ne u ya egbuẹ fiohan nẹẹn, keghi rhie ẹre ma wẹẹ, u ya ekhọe hia gualọe.​—Hibru 11:6. w24.03 6 ¶13-15

Ogie ohẹn ẹre ọ ghaa mwẹ asẹ na ya mudia ne emwa hia vbe odaro Osanobua. Erọn ẹre ọ ghaa re ogie ohẹn nokaro ọghe Izrẹl, te a da mu ibọkpọ ọghe ugamwẹ gbọọ vbe Jehova hannọ ọnrẹn zẹ. Vbọrhirhighayehẹ, zẹvbe ne ukọ ighẹ Pọl gi ima rẹn, “emwa nibun ẹre ọ ghaa re ohẹn vbe uniẹn Erọn, rhunmwuda, ohẹn ọkpa gha wu, ẹ i ghi sẹtin winna iwinna rẹn, ọvbehe ghi vbe rhie ihe ẹre.” (Hib 7:​23-26) Te avbe ogie ohẹn wa vbe gha zọ ese gie Osanobua ye orukhọ ọghe iran, rhunmwuda, emwa ni ma gba ẹre iran vbe gha khin. Ọna ọre alughaẹn nọkhua nọ rre uwu ẹkpo avbe ogie ohẹn ọghe Izrẹl kevbe Jesu Kristi nọ re Ogie Ohẹn nọkhua. Zẹvbe Ogie Ohẹn ọghe ima, Jesu Kristi “ẹre ọ winna” vbe “ibọkpọ ne ibọkpọ ne Jehova tobọre bọ, ẹ i re ọmwa nagbọn ẹre ọ bọe.” (Hib 8:​1, 2) E Pọl rhan otọ re wẹẹ, “nọ ne Jesu, ọmwa rhọkpa i khian rhie ihe ẹre zẹvbe ohẹn, rhunmwuda, te ọ khian gha rrọọ vbe etẹbitẹ.” E Pọl vbe kha wẹẹ, e Jesu keghi re ọmwa “nẹi mwẹ orra, nọ lughaẹn ne emwa orukhọ” kevbe wẹẹ, ọ ma yevbe avbe ogie ohẹn ọghe Izrẹl, rhunmwuda ẹ i “zọ ese ye orukhọ ọghe irẹn . . . esa i rrọọ nọ ya ru vberriọ.” w23.10 26 ¶8-9

“Ẹrinmwi nẹdẹ” na guan kaẹn mwa keghi re arriọba emwa nagbọn ne Esu kevbe ekpayẹ ọre loo. (Mat 4:​8, 9; 1 Jọn 5:19) E Baibol gha loo ẹmwẹ na ighẹ “agbọn,” ọ sẹtin mudia ye ihe emwa nagbọn. (Gẹn 11:1; Psm 96:1) Nọnaghiyerriọ, emwa dan ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ ọre “agbọn nẹdẹ” ne ako nii guan kaẹn. Ẹ i re te Jehova khian dọlọ “ẹrinmwi” kevbe “agbọn” na guan kaẹn na yi; sokpan te ọ khian guọghọ iran rua fo fẹẹrẹ. Ọ gha guọghọ ẹrinmwi kevbe agbọn nọ rrọọ na rua, ọ ghi mu “ẹrinmwi ọgbọn kevbe agbọn ọgbọn” rre, ọni ọre arriọba ọgbọn nọ khian gha kha yan agbọn ọgbọn nọ vuọn ne emwa esi. Te Jehova khian ya uhunmwu otagbọn na kevbe emwa nagbọn ni rrọọ khian nọ gbae, odẹ vbenian ẹre ọ khian ya ya emwi hia khian ọghe ọgbọn. Akhasẹ ighẹ Aizaia tae yotọ wẹẹ, a gha ya uhunmwu otagbọn na khian ogba ne mose, vbe na ghee ogba ọghe Idẹn. E Jehova gha vbe ru ẹre ne egbe gba fo ne dọmwadẹ ima. Ọ gha ru ẹre ne egbe rran avbe uke, arhuaro, kevbe avbe ayenhọ, uhiẹn, ọ gha vbe huẹn emwa ni wulo kpaegbe.​—Aiz 25:8; 35:​1-7. w23.11 4 ¶9-10

Udemwurri ẹre “orueghe nọkhua” khian ya suẹn. (Mat 24:21) Orueghe nọkhua gha lughaẹn ne avbe odekun ẹrhia nibun ni sunu, rhunmwuda ẹ i khian do emwa hia mu. Odẹ ukpo 2,000 nọ gberra, e Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre ne iran mu egbe yotọ khẹ ẹdẹrriọ. Ma gha gele mu egbe yotọ, ọ gha ru iyobọ ne ima ya zin egbe vbe ẹghẹ nọ wegbe nii gha rre, ma ghi vbe sẹtin ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya ru vberriọ. (Luk 21:36) Izinegbe ẹre ọ khian ya ima họn ẹmwẹ ne Jehova, ẹre ọ khian vbe ya ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ọ gha gbogba ga ima. De emwi ne ima khian ru, adeghẹ emwi eso ra emwi hia ne etẹn ima mwẹ na wii iran? (Hab 3:​17, 18) Agiẹngiẹn ẹre ọ khian gu ima kpa ya ru iyobọ nọ khẹke ne iran. De emwi ne ima khian ru, adeghẹ a na miẹn wẹẹ, ihe ọkpa ẹre ima vbe etẹn ghi dia, rhunmwuda ne avbe arriọba ni ku uhunmwu kugbe na werriẹ aro nọ khọọ daa ima? (Ẹzik 38:​10-12) Ahoẹmwọmwa nọ wegbe ne ima mwẹ ne etẹn ima, ẹre ọ khian ru iyobọ ne ima ya la ẹghẹ nọ wegbe nii gberra. w23.07 2 ¶2-3

Emwa ni ru orọnmwẹ nẹ gha wa miẹn emwi ruẹ vbe obọ e Prisila kevbe Akuila. Te Ivbiotu e Kristi nibun ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ wa hoẹmwẹ iran. (Rom 16:​3, 4) E Baibol guan kaẹn vbene iran ya gha winna, vbene iran ya gha kporhu kevbe vbene iran ya gha ru iyobọ ne emwa ọvbehe hẹ. Te iran wa gha ru ena hia kugbe. (Iwinna 18:​2, 3, 24-26) Uhiẹn, e Baibol i ya unu kaẹn Akuila nẹ ghẹ ya unu kaẹn Prisila. De vbene emwa ni ru orọnmwẹ nẹ gha ya sẹtin ya egbe taa Akuila vbe Prisila? Muẹn roro, emwi nibun ne uwẹ vbe ọvbokhan ruẹ ra ọdọ ruẹ gha sẹtin ru. Uwa gha sẹtin gha ru avbe emwi na kugbe ra, ne uwẹ ọkpa gha te ya gha ru ẹre ra? Vbe igiemwi, Akuila vbe Prisila ghaa koko kporhu. Uwẹ vbe hia vbe ẹghẹ hia, ne uwa gha ru vberriọ ra? Akuila vbe Prisila vbe gha winna kugbe. A sẹtin miẹn wẹẹ, ehe ughughan ẹre uwẹ vbe ọvbokhan ruẹ ra ọdọ ruẹ na winna, sokpan uwa gha sẹtin hia ne uwa koko gha ru iwinna owa ra? (Asan 4:9) Uwa ghaa ru emwi kugbe, ọ ghi gha ye uwa ẹre rre wẹẹ, ọkpa ẹre uwa khin, ẹkpotọ ghi vbe kie ne uwa ya gha gu egbe guan. w23.05 22-23 ¶10-12

Ma hia keghi mu ohan ugbẹnso. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne Ọba e Sọl ya gha khu e Devid khian nọ gbe ẹre rua, e Devid keghi lẹẹ gha rrie ẹvbo ọkpa na tie ẹre Gat vbe otọ e Filistia. Akis ne Ọba ọghe Gat keghi do rẹn wẹẹ, e Devid ẹre ọ ghaa re ọkaokuo nọ wegbe ne emwa ghaa ya eni rẹn so ihuan wẹẹ, ọ gbele Ivbi e Filistia “arriaisẹn igbe inu nọ khin.” ‘Ohan kegha mu e David ẹsẹse.’ (1 Sam 21:​10-12) Ọ kegha mu ohan, rhunmwuda ọ ma rẹn emwi ne Akis gha ya aro irẹn miẹn. De emwi nọ ghi ru iyobọ ne Devid ne orhiọn ọnrẹn na sotọ? Vbe Psalm 56, e Devid keghi ta vbene emwi ghaa ye irẹn hẹ vbe irẹn rre Gat. Vbe ako nii, e Devid ya unu kaẹn emwi nọ ya ohan gha mu irẹn kevbe emwi nọ ya orhiọn irẹn sotọ. Vbe ẹghẹ ne ohan ya gha mu e Devid, ọ keghi mu ẹtin yan e Jehova. (Psm 56:​1-3, 11) Emwi bun nọ ya e Devid mu ẹtin yan e Jehova. E Jehova keghi ru iyobọ ne Devid, e Devid na ru vbe na miẹn wẹẹ, ọmwẹmwẹ ẹre irẹn khin, emwi nọ ru na keghi biẹ ọmọ esi! Ne Akis gha te ya gbe Devid rua, ọ na gha hoo ne Devid kpa hin eke ne irẹn ye rre, ọna ẹre ọ ghi zẹe ighẹ e Devid miẹn uhunmwu.​—1 Sam 21:13–22:1. w24.01 2 ¶1-3

De emwa na guan kaẹn vbe ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ? Etẹn na hannọ zẹ ni rhiọ kpaegbe ẹre a guan kaẹn! Nọnaghiyerriọ, etẹn hia na hannọ zẹ gha ghi kpa gha rrie ẹrinmwi nẹ, vbọ ghaa bu ufomwẹ ọghe orueghe nọkhua, iwinna nokaro ne iran khian ru ọre, ne iran deba Jesu Kristi khọn. Iran gha kpa gha rrie ẹrinmwi nẹ, iran ghi deba Jesu Kristi kevbe avbe odibosa khọnmiotọ yan avbe eghian ọghe Osanobua vbe okuo Amagẹdọn. Muẹn roro, etẹn na hannọ zẹ eso khian ọmaẹn nẹ, iran ma ghi vbe wegbe vberriọ. Sokpan a gha huẹn iran kpaegbe gha rrie ẹrinmwi, iran ghi do gha re emwa orhiọn nẹi sẹtin wu ni mwẹ ẹtin, ni khian deba Jesu Kristi nọ re Ọkaolotu iran khọn vbe okuo Amagẹdọn. Okuo Amagẹdọn gha ghi fo nẹ, iran ghi deba Jesu Kristi ru iyobọ ne emwa nagbọn ya do khian emwa ni gbae. Ma bẹghe ẹre nẹ wẹẹ, ẹghẹ ne iran khian ya gha rre ẹrinmwi ẹre iran khian na gele ru iyobọ ne etẹn iran sẹ ẹghẹ ne iran na gha rre uhunmwu otagbọn na! w24.02 6-7 ¶15-16

Emwa eso ni mu egbe ne iran ya ya egbe iran fiohan ne Jehova kevbe ne iran dinmwiamẹ, sẹtin ye gha si egbe. Iran sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ‘I gha ghi ru orukhọ nọ wegbe, a na ghi kan mwẹ fua vbe iko ghi vbo?’ Adeghẹ u na gha mwẹ egbe iziro vbenian, gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ru iyobọ nuẹn ne u “mieke na gha yin vbe odẹ nọ khẹke emwa [ọghẹe], odẹ vberriọ, [u] ghi gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn ẹsẹsẹmwẹse.” (Kọl 1:10) Ọ gha vbe rhie ẹtin nuẹn, ne u sẹtin gha ru emwi esi. E Jehova ka ru iyobọ vbenian ne emwa ọvbehe nẹ, ọ gha vbe ru ẹre nuẹn. (1 Kọr 10:13) Ọni ẹre ọ si ẹre na na miẹn wẹẹ, ibozẹghẹ emwa ẹre a kan fua vbe iko ọghe Ivbi Otu e Kristi. E Jehova wa ru iyobọ ne emwa rẹn, ne iran mieke na sẹtin mudia ẹse. Emwa ni ma gba ẹre ima hia khin, rhunmwuda ọni, ma keghi miẹn edanmwẹ nọ gha sẹtin ya ima ru orukhọ. (Jems 1:14) Sokpan, obọ ima ẹre ọ ye deghẹ ima gha de fi edanmwẹ nii. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, uwẹ ẹre ọ khian tobọ ruẹ zẹ ne egbuẹ vbene u khian ya loo ẹdagbọn ruẹ hẹ. Emwa eso sẹtin gha kha wẹẹ, ọmwa i khian sẹtin dia egbe ẹre, ohoghe ọni khin, rhunmwuda u gha sẹtin dia iziro kevbe uyinmwẹ ruẹ. w24.03 5 ¶11-12