June

E Jehova keghi fiangbe Ivbiotu e Kristi nẹdẹ, rhunmwuda ne iran na sẹtin zin egbe vbe emwi fi werriẹ vbe ẹdagbọn iran. Te a wa gha zẹ iran kpokpo, ugbẹnso, ọ ghi gha re ẹghẹ ne iran ma zẹdẹ ya aro yi. Gia ghee emwi nọ sunu daa e Banabas kevbe ukọ e Pọl vbe iran kporhu vbe ikinkin ọghe Listra. Vbe okaro, emwa ni rre ẹvbo nii keghi gbe ọbokhian ne iran, iran na rhie ehọ ne iran ta yi. Sokpan, ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, avbe eghian na do “ruẹn ẹmwẹ ye emwa nii ẹko.” Emwa eso ni ka rhie ehọ ne iran ta yi, ẹre ọ ghi vbe suẹn gha filo ugbe gbe Pọl, sẹrriọ wẹẹ, iran na gha roro ẹre wẹẹ, ọ wu nẹ. (Iwinna 14:19) Vbe uwu ena hia, e Banabas vbe Pọl na ye ya kporhu vbe ihe ọvbehe. Vbọ ghi sunu rhunmwuda ne iran ma na dobọ ikporhu yi? “Emwa eso vba na do khian erhuanegbe,” igiemwi esi ọghe iran kevbe ẹmwẹ ne iran tae wa vbe rhie igiọdu ne etẹn. (Iwinna 14:​21, 22) Rhunmwuda ne Banabas vbe Pọl ma na gi ẹtin fo iran, vba gheghe suẹn gha zẹ iran kpokpo, ọna keghi rhie igiọdu ne etẹn nibun. Deghẹ ima ma na vbe gi ẹtin fo ima vbe iwinna ne Jehova waa ima re, ọ gha vbe fiangbe ima. w23.04 16 ¶13-14

E Devid wa miẹn ọlọghọmwa nibun vbe obọ eghian vbe ẹdagbọn ọnrẹn, ẹghẹ hia ẹre ọ ya gha na erhunmwu ne Jehova ru iyobọ ne irẹn. E Devid wa yayi wẹẹ e Jehova họn erhunmwu irẹn. U gha vbe sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin vbenian. E Baibol ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha rhie ẹwaẹn kevbe ẹrhiọn ne ima ya sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne ima ye. Ọ sẹtin loo etẹn ne ima gba ga ra emwa nẹi gae ya ru iyobọ ne ima. A sẹtin miẹn wẹẹ, e Jehova i khian họn erhunmwu ima vbe odẹ ne ima te ya aro yi, sokpan ma rẹnrẹn wẹẹ, ọ gha họn erhunmwu ima. Ọ gha kpemehe emwi ne ima gualọ vbe ẹghẹ ne ima wa ya gualọe zẹẹ. Rhunmwuda ọni, gha mwẹ amuẹtinyan, ne u ye gha na erhunmwu, u ghi gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha gbaroghe ruẹ vbe ẹghẹ na kevbe wẹẹ, ọ gha “gie ẹko vuọn emwi hia nọ yi” vbe agbọn ọgbọn.​—Psm 145:16. w23.05 9 ¶4; 13 ¶17-18

Rhie aro tua afiangbe ne u khian miẹn vbe u gha sẹtin ru emwi ne u hoo ne u ru vbe ugamwẹ e Jehova. De afiangbe ne u gha sẹtin rhie aro tua? Adeghẹ u na fian okhuo ne egbuẹ ne u gha tie Baibol ra ne u gha na erhunmwu, u ghi hia ne u muẹn roro vbene ọ gha ya ru iyobọ nuẹn ya sikẹ e Jehova sayọ. (Psm 145:​18, 19) Deghẹ u hoo ne u gha mwẹ uyinmwẹ nọ khẹke Ovbiotu e Kristi, u ghi rhie aro tua vbene ọ khian ya ru iyobọ nuẹn ya sẹtin gha ya obọ esi mu emwa ọvbehe. (Kọl 3:14) U sẹtin gbẹnnẹ ọnrẹn yotọ evbọzẹe ne u na hoo ne u muẹn sẹ, okhuo ne u fian ne egbuẹ. U ghi hia ne u ye gha ghee emwi ne u gbẹnnẹ yotọ ke ugba ke ẹghẹ. Emwa nọ gha rhie igiọdu nuẹn ne u sẹtin mu okhuo ne u fian ne egbuẹ sẹ ẹre ọ khẹke ne u gu gha mu obọ. (Itan 13:20) Ọghe ne ẹmwata, ẹghẹ eso rrọọ ne ima i ya mwẹ aguakpa. Te ọna ghi rhie ma wẹẹ, ma i khian sẹtin ru emwi ne ima hoo ne ima ru ra? Ẹo. Ma gha ye sẹtin hia ne ima mu okhuo ne ima fian ne egbe ima sẹ, uhiẹn deghẹ ima i mwẹ aguakpa. Agharhemiẹn wẹẹ, ọna i khian zẹdẹ gha khuẹrhẹ, sokpan ọyẹnmwẹ ọyẹnmwẹ ẹre ọ khian gha sẹ ruẹ deghẹ u na sẹtin muẹn sẹ. w23.05 27-28 ¶5-8

Ne ima na rẹn wẹẹ emwi ne ima kọe ẹre ima khian rhọ, ọ sẹtin gu ima kpa ya miẹn orukhọ ọghe ima kue, ma ghi ru afiwerriẹ nọ khẹke, ma ghi vbe hia ne ima ghẹ dọlegbe ru ẹre. Ma gha ru vberriọ, ọ gha ru iyobọ ne ima, ne ima ye gha rhie ulẹ ọghe arrọọ na khian. Adeghẹ ọ kẹ ruẹ ya ru azẹ nọ ma khẹke nẹ, ghẹ gbe egbuẹ rua. Ghẹ mu ẹghẹ rhia ya gha gualọ emwi ne u khian mu na, ne u gha kha wẹẹ emwi ne u ru ma de emwi nọ rhia, ghẹ kpokpo egbe ra ne u gha kha wẹẹ, emwa ọvbehe ẹre ọ si ẹre. Nọghayayerriọ, miẹn abakuru ruẹ kue, u ghi vbe hia ne u ru afiwerriẹ nọ khẹke. Adeghẹ ekhọe ruẹ bu abe gbuẹ rhunmwuda emwi ne u ru, na erhunmwu gie Jehova, miẹn orukhọ ruẹ kue, ne u vbe rinmwiaẹn nọ yabọ ruẹ. (Psm 25:11; 51:​3, 4) Ya rinmwian emwa ne u ru khọ, adeghẹ esa rrọọ, u ghi wẹẹ ne ediọn ru iyobọ nuẹn. (Jems 5:​14, 15) Ya abakuru ne u ru wan ne egbe, u ghi vbe hia ne u ghẹ dọlegbe ru ẹre. U gha ru vberriọ, gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha tohan ruẹ kevbe wẹẹ, ọ gha ru iyobọ nọ khẹke nuẹn.​—Psm 103:​8-13. w23.08 28-29 ¶8-9

E Jehoiada wa ru iyobọ ne Ọba e Jehoas nọ mieke na gha re ọmwa esi. Rhunmwuda ọni, te ọ wa gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova, vbe ọ ye kherhe. Sokpan e Jehoiada ghi wu nẹ, e Jehoas na ya gha rhie ibude vbe obọ avbe okoro ni re emwa okeke. (2 Krọ 24:​4, 17, 18) Emwi ne iran ru na keghi da e Jehova ẹsẹsẹmwẹse, sẹrriọ wẹẹ, ọ na gha “gie avbe akhasẹ ne iran yan ma iran wẹẹ ne iran dọlegbe bu irẹn gha dee, sokpan emwa nii ma danmwehọ.” Iran ma kue danmwehọ ovbi e Jehoiada nokpia na tie ẹre Zẹkaraia, akhasẹ kevbe ohẹn ọghe Jehova ghaa nọ, ẹi re ọni ọkpa, eyeyẹ ẹre irẹn vbe Jehoas ghaa khin. Uhiẹn, e Jehoas na kue gbe Zẹkaraia rua. (2 Krọ 22:11; 24:​19-22) E Jehoas ma ghi gha mwẹ imuohan ọghe Jehova. E Jehova ka kha wẹẹ: “Iran ni zan mwẹ, I gha fa iran rua.” (1 Sam 2:30) Ivbiyokuo e Siria ni ma sẹ emwi rhọkpa keghi khọnmiotọ yan “ivbiyokuo ọkhọngborrie” ọghe Jehoas, iran na vbe gi “obọ . . . daa ẹre ẹsẹse.” (2 Krọ 24:​24, 25) Eguọmwadia e Jehoas keghi gbe Jehoas rua, rhunmwuda nọ na gbe Zẹkaraia rua. w23.06 18-19 ¶16-17

E Pọl gbe ẹghẹ eso nẹ vbe Ẹfisọs, ọ na gha kporhu ma emwa, ọ na vbe gha ma iran emwi. (Iwinna 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) Ekhọe hia ẹre ọ wa ya hoẹmwẹ etẹn, ọ na vbe gha hoo nọ gha ru iyobọ ne iran, ne iran sẹtin ye gha ga e Jehova khian. Imamwaemwi ọghe ugamwẹ ohoghe ẹre etẹn ni rre Ẹfisọs ne Pọl gbẹn elẹta gie te wa yayi, iran na vbe gha zẹ imamase. Te a wa rẹn Ivbi Ẹfisọs zẹvbe emwa ni yin uyinmwẹ esakan kevbe uyinmwẹ ifavbaro. Ẹmwẹ nọ kẹkẹ ẹre emwa wa mobọ gha ta vbe eke ne iran na ku ikueta vbe ẹvbo nii, kevbe vbe iran ghaa do ugie ọghe ugamwẹ ọghe iran. (Ẹfis 5:3) Emwa nibun ni ghaa rre Ẹfisọs “ma ghi rẹn emwi na tie ẹre ekhue,” emwi na ya ẹmwẹ na kha ọre wẹẹ, ekhọe iran ma ghi gha gu iran gui ye emwi dan ne iran ghaa ru. (Ẹfis 4:​17-19) Vbene etẹn ni rre Ẹfisọs ke do rẹn emwi nọ maan kevbe nẹi maan, ekhọe iran ma gha fi iran uwẹnrhiẹn ye emwi dan ne iran ghaa ru. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Pọl na kha wẹẹ, “uwu ebiebi ẹre ekhọe iran ye, iran i mwẹ oghae vbe arrọọ ne Osanobua rhie ne ọmwa.” Vbọrhirhighayehẹ, ọ mwẹ etẹn eso ni rre Ẹfisọs ni ma wa gha rre uwu ebiebi khian vberriọ. w24.03 20 ¶2, 4; 21 ¶5-6

Iwinna ne Gidiọn ghaa ru zẹvbe ọbuohiẹn ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ hiehie. Vbe Ivbi e Midian lẹẹ re vbe asọn, vbe ẹghẹ ne okuo ya gha yọn, e Gidiọn keghi zẹ iran khu, ọ na ke Iya ọghe Jezrẹl ya khu iran sẹ Ẹzẹ e Jọdan. (Giọg 7:22) E Gidiọn dobọyi vbe ọ sẹ Ẹzẹ e Jọdan ra? Ẹo! Agharhemiẹn wẹẹ, egbe wọọ iran nẹ, irẹn kevbe ikpia 300 nọ viọ khian keghi fian ẹzẹ nii rra, iran na ye gha khu Ivbi e Midian khian. Vbe okiekie, obọ iran keghi vba Ivbi e Midian, erriọ iran ya khọnmiotọ yan iran. (Giọg 8:​4-12) E Gidiọn kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha rhie ẹtin nẹẹn, gele gele e Jehova ma ya ekhue muẹn. (Giọg 6:​14, 34) Vbe ẹghẹ ne Gidiọn vbe ikpia nọ viọ khian ya gha ya owẹ khu ọba e Midian eva khian, a sẹtin miẹn wẹẹ, ekẹtẹkẹtẹ ẹre ọba eva na ghaa hin khian. (Giọg 8:​12, 21) Ọrheyerriọ, Osanobua keghi ru iyobọ ne iran ya sẹtin khu iran mu, iran na vbe khọnmiotọ yan iran. Ọ vbe khẹke ne ediọn mu ẹtin yan e Jehova, rhunmwuda “egbe i wọọ ẹre, ẹtin i vbe fu ẹre.” Ọ gha rhie ẹtin ne iran vbe ẹghẹ ne iran ya gualọe zẹẹ.​—Aiz 40:​28, 29. w23.06 6, 7 ¶14, 16

Ma gha vbe sẹtin gha mwẹ ekhọe nẹi beghe vbe ima gha miẹn ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin. Rhunmwuda ọni, mu ẹtin yan e Jehova. Gi ima guan kaẹn vbene ọkpa ya gbe ifuẹn ne Barak hẹ, rhunmwuda nọ na mu ẹtin yan e Jehova kevbe nọ na lele adia ọghẹe. Agharhemiẹn wẹẹ, Ivbi Izrẹl ma gha mwẹ emwi na ya khọn okuo, e Jehova keghi tama e Barak nọ ya gu ivbiyokuo e Sisaria ni re Ivbi e Kenan gbinna, te iran na wa gele mu egbe okuo, iran vbe mwẹ emwi igbinna na ya khọn okuo. (Giọg 5:8) E Dẹbora ne akhasẹ nokhuo keghi tama e Barak nọ gha rrie otọ nọ rriẹ nọ ya vba e Sisaria kevbe ikẹkẹ okuo 900 nọ viọ khian. Agharhemiẹn wẹẹ, ọ gha lọghọ ne Ivbi Izrẹl sẹtin gu ivbiyokuo ni hin avbe ikẹkẹ okuo nii gbinna vbe otọ nọ rriẹ, e Barak na ye họn ẹmwẹ ne Jehova. Zẹvbe ne ivbiyokuo e Barak ya gha tuorre vbe uhunmwu oke Tabọ, e Jehova keghi gi amẹ da ke ẹrinmwi rre. Avbe ikẹkẹ okuo ọghe Sisaria keghi ziẹn ye uwu ekhuọrhọ, e Jehova na gi obọ ke ukhunmwu ne Barak. (Giọg 4:​1-7, 10, 13-16) E Jehova gha vbe gi ima khọnmiotọ, deghẹ ima na mu ẹtin yan rẹn kevbe otu ọghẹe nọ loo ya rhie adia ne ima. w23.07 19 ¶17-18

Ọ khẹke ne ima gha mwẹ izinegbe, deghẹ ima hoo ne ima miẹn fan. Vbe na ghee eguọmwadia e Jehova nẹdẹ, ọ khẹke ne ima zin egbe khẹ ẹghẹ ne Jehova khian ya mu eyan rẹn hia sẹ. (Hib 6:​11, 12) E Baibol ya ima gie ọgbugbo. (Jems 5:​7, 8) Ọgbugbo keghi hia nọ kọ emwi okọ ọghẹe kevbe nọ gbe amẹ khakhae, sokpan ẹ i khian wa rẹn ẹghẹ nọ khian ya waan. Rhunmwuda ọni, ọgbugbo ghi fẹko zin egbe, ọ ghi gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹ i mwẹ irẹn ma miẹn emwi okọ rhọ. Erriọ vbe ye, ma keghi hia ne ima rhie egbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, agharhemiẹn wẹẹ, ima “ma rẹn ẹdẹ ne Arowa [ima] gha rre.” (Mat 24:42) Ma keghi mwẹ izinegbe, ma vbe mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ru emwi hia nọ khare wẹẹ irẹn khian ru vbe ẹghẹ nọ khẹke zẹẹ. Adeghẹ ima i mwẹ izinegbe, egbe sẹtin do wọọ ima, kherhe kherhe ma sẹtin vbe do gha la hin odẹ ẹmwata rre. Adeghẹ ima ma begbe, ma sẹtin do gha ru emwi nọ gha ya ima gha mwẹ ọyẹnmwẹ ọghe ẹgiẹgiẹ. Sokpan adeghẹ ima gele mwẹ izinegbe, ma gha sẹtin zin egbe sẹ ufomwẹ, ma ghi vbe miẹn fan.​—Mai 7:7. w23.08 22 ¶7

Ma gha ya ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl 2:​41-43 ya taa ẹmwẹ akhasẹ ọvbehe ni rre ebe Daniẹl kevbe ebe Arhie Maan, ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, atata owẹ ọghe amazẹ na mudia ye ihe arriọba ọghe Anglo-America, nọ re arriọba nọ ghi mwẹ ẹtin sẹ vbe uhunmwu otagbọn hia vbe ẹdẹnẹrẹ. E Daniẹl khare wẹẹ, “ihe eso vbe arriọba nii gha wegbe, ihe eso vbọ i ra wegbe.” Vbọzẹ na na miẹn wẹẹ ihe eso vbọ i khian wegbe? Rhunmwuda, emwa ne iran kha yan ni mudia ye ihe obuẹ keghi yae lọghọ ne arriọba na sẹtin wegbe vbe na ghee ematọn.” Ma wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe odẹ ne Daniẹl ya gie amazẹ ne Nebukadneza miẹn vbe imina. Vbe okaro, arriọba ọghe Anglo-America World Power rhie ẹre ma nẹ vbe odẹ eso wẹẹ irẹn mwẹ ẹtin. Vbe igiemwi, arriọba na wa mwẹ emwi kpataki nọ ru, nọ zẹe ighẹ iran kevbe avbe agbẹnvbo ọvbehe khọnmiotọ vbe Okuo Ọgbagbọn I kevbe Okuo Ọgbagbọn II. Vbọrhirhighayehẹ, ẹtin ọghe arriọba na dibu nẹ, te ọ khian ye gha dibu yọ dibu yọ rhunmwuda, emwa ne iran kha yan i mwẹ akugbe, erriọ iran vbe ya gu arriọba khọn. Nogieva, arriọba ọghe Anglo-America ọre arriọba nokiekie nọ khian kha yan uhunmwu otagbọn hia, a te miẹn wẹẹ Arriọba Osanobua do guọghọ arriọba emwa nagbọn hia. w23.08 10-11 ¶12-13

Ugbẹnso, egbe ghi wa wọọ e Devid rhunmwuda ọlọghọmwa nibun nọ ghaa werriẹ aro daa. (Psm 18:​4, 5) Ọrheyerriọ, ahoẹmwọmwa ne Jehova mwẹ nẹẹn kevbe vbe nọ ya gbaroghe ẹre keghi fu ẹre egbe rre. E Jehova keghi su ọsiọre ne egbe wọọ re la “oha nọ furre” kevbe “ẹzẹ nọ furre khuẹrhẹ.” Ọ na ẹre ọ si ẹre ne ẹtin na lae Devid iwu, ọ na sẹtin ye gha ya ọyẹnmwẹ ga e Jehova khian. (Psm 18:​28-32; 23:2) Erriọ vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ, “ahoẹmwọmwa nẹ fafa kevbe itohan ọghe Jehova ẹre ọ zẹ ighẹ ima ye rrọọ,” agharhemiẹn wẹẹ, ma rre uwu ọlọghọmwa. (Eve 3:22; Kọl 1:11) Ẹghẹ nibun ẹre arrọọ ọghe Devid wa ya gha rre ikpadede, erriọ vbe ya gha mwẹ avbe eghian nibun ni mwẹ ẹtin. Vbọrhirhighayehẹ, ahoẹmwọmwa ne Jehova mwẹ nẹẹn ẹre ọ yae rẹn wẹẹ, emwi rhọkpa i khian sunu daa irẹn kevbe wẹẹ e Jehova gha gbogba ga irẹn. Aro e Devid wa dae wẹẹ, te Jehova wa gha gu irẹn rrọọ vbe uwu ọlọghọmwa ne irẹn werriẹ aro daa, ọna wa rhie igiọdu nẹẹn. Ẹ i khabẹ nọ na so ihuan gie Jehova wẹẹ: “[E Jehova] keghi vbe fan mwẹ yotọ vbe obọ ohan hia nọ te mu mwẹ.” (Psm 34:4) Emwi bun nọ ya Devid gha mu ohan, sokpan rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne Jehova mwẹ nẹẹn orhiọn rẹn na sotọ. w24.01 30 ¶15-17

Ya abakuru ne Jehoas ru wan ne egbe. E Jehoiada ne Ogie Ohẹn ghi wu nẹ, e Jehoas keghi zẹ avbe ọse dan. (2 Krọ 24:​17, 18) Ọ na gha lele ibude ọghe avbe okoro ni ma hoẹmwẹ e Jehova ni rre Juda. U gha wa kue yọ wẹẹ, te Jehoas gha te gban egbe ne emwa dan na. Nọghayayerriọ, ọ na gha lele ibude dan ne iran rhie nẹẹn. Uhiẹn, vbe Zẹkaraia ne irẹn vbe Jehoas gba re eyeyẹ te hia nọ dia Jehoas ye odẹ, e Jehoas na wẹẹ, ne iran gbe ẹre rua. (2 Krọ 24:​20, 21; Mat 23:35) Erriọ ukọnmwẹ ghi sẹ vbe agbọn! E Jehoas te wa gha yin ẹse vbe ẹghẹ owiẹ, sokpan ẹdẹ ghi rrie ota, ọ na ghi do khian ọmwa okeke kevbe izigha. Vbe okiekie, ọguọmwadia ẹre, ẹre ọ ghi gbe ẹre rua. (2 Krọ 24:​22-25) Ẹdagbọn ọnrẹn i ghẹ te gha yevbe nian, akpawẹ ọ danmwehọ e Jehova kevbe emwa ni hoẹmwẹ e Jehova! w23.09 9 ¶6

Jesu rẹnrẹn wẹẹ, e Pita gha sẹtin ga e Jehova sẹ ufomwẹ. Rhunmwuda ọni, Jesu keghi tama e Pita wẹẹ, “Ghẹ mu ohan.” Iziro ọghe Pita keghi fi werriẹ rhunmwuda nọ na rẹn wẹẹ, Jesu mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, irẹn gha sẹtin musọe. E Pita vbe ọtiẹn ọnrẹn ighẹ Andru keghi sẹ iwinna ọgbehẹn ne iran ghaa ru rae, iran na ghi gha lele Mẹzaia, azẹ ne iran ru na keghi wa biẹ ọmọ esi. (Mak 1:​16-18) Aro e Pita wa sẹ emwi ọyunnuan nibun ni Jesu ghaa ru zẹvbe nọ ya gha lele ẹre khian. Ọ bẹghe ẹre vbe Jesu mu emwa egbe rran, vbe ọ khulo avbe orhiọn dan hin emwa egbe rre kevbe vbe ọ huẹn emwa ni wulo kpaegbe. (Mat 8:​14-17; Mak 5:​37, 41, 42) E Pita vbe miẹn umian ọghe vbene Jesu ya gha khaevbisẹ zẹvbe Ọba vbe Arriọba Osanobua, ọna keghi re emwi nẹi khian sẹtin mianmian. (Mak 9:​1-8; 2 Pit 1:​16-18) Vbene ẹmwata, ẹ i re avbiẹ emwi ẹre Pita miẹn, rhunmwuda nọ na gha lele Jesu khian. E Pita ma kue ne avbe iziro nọ ma gba nọ te gha mwẹ vbekpa egbe ẹre si ẹre ghee iyeke, ọna ẹre ọ zẹe ne avbe afiangbe na na sẹ ọre obọ, ẹ i mwẹ ọna ma gha yae sọyẹnmwẹ! w23.09 21 ¶4-5

Vbe ebe nokaro ne ukọ ighẹ Pita gbẹn, ọ keghi gi ima rẹn wẹẹ, ma gha “ya ekhọe hia hoẹmwẹ egbe,” ọ ghi ru iyobọ ne ima ya yabọ emwa vbe iran gha ru “orukhọ nibun” ghee ima. (1 Pit 4:8) Ọ gha kẹ, te Pita ya yerre, emwi ne Jesu ma re vbekpa ayabọ vbe ukpo nibun nọ gberra. Vbe ẹghẹ nii, e Pita na gha roro ẹre wẹẹ, ọmwa esi ẹre irẹn wa khin, adeghẹ irẹn na yabọ ọtẹn irẹn “igba ihinrọn.” Sokpan, e Jesu keghi ma e Pita kevbe ima hia fẹẹrẹ re wẹẹ, “igba ehairrọvbiyenẹ” ẹre ọ khẹke ne ima ya gha yabọ ọtẹn ima, ọni nọ wẹẹ, ẹ i mwẹ eke nọ sẹ. (Mat 18:21) Adeghẹ ọ lọghọ ne u sẹtin lele adia na, ghẹ gi egbe wọọ ruẹ! Ọ zẹdia lọghọ ima hia, ne ima ya yabọ emwa ọvbehe. Emwi nọ ru ekpataki sẹ ọre wẹẹ, ọ khẹke ne u zẹ owẹ nọ khẹke nian, ne u yabọ ọtuẹn, ne u vbe gu ẹre ru adọlọ. w23.09 29 ¶12

Vbe Jona rre uwu ẹko ọghe ehẹn, ọ rẹnrẹn wẹẹ, irẹn gha mu egbe rriotọ, irẹn na vbe roro iro fi uyinmwẹ werriẹ, e Jehova gha họn erhunmwu irẹn, kevbe wẹẹ, ọ gha ru iyobọ ne irẹn. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, e Jehova na ghi miẹn e Jona fan, e Jona na ghi mu egbe nọ ya gha rrie uhunmwu ne Jehova gie ẹre. (Jona 2:10–3:4) Vbe u ghaa rre uwu ọlọghọmwa, ọ lọghọ ruẹ ne u ya fannọ otọ ẹko ruẹ ma e Jehova ra? Ra egbe zẹdia wọọ ruẹ sẹrriọ wẹẹ, u i ghi sẹtin tie Baibol ra? Ghẹ mianmian wẹẹ, e Jehova rẹn vbene emwi gele ye ruẹ hẹ. Nọnaghiyerriọ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, te erhunmwu ne u na ye kuẹi, gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, e Jehova gha ru emwi ne u gualọ nuẹn. (Ẹfis 3:20) Adeghẹ ọ mwẹ obalọ ne u ye, ra iro han ruẹ sẹrriọ wẹẹ, u ma ghi sẹtin tie Baibol, u sẹtin danmwehọ e rrẹkọdi ọghe Baibol ra ebe ọghomwa. U sẹtin vbe danmwehọ ọkpa vbe avbe ihuan ọghomwa, ra u ghi ya ghee vidio vbe jw.org. U ghaa na erhunmwu gie Jehova, u na vbe gha rhie aro sotọ ne u mieke na rẹn vbe nọ ya họn erhunmwu ruẹ hẹ, te u kie ẹkpotọ yọ ne Jehova ya ru iyobọ nuẹn ya gha re nọ wegbe. w23.10 13 ¶6; 14 ¶9

Odẹ na ya gha bọ ibọkpọ ọghe ugamwẹ vbe khọ vbe na ya gha bọ ọgua Osa vbe Jerusalẹm. Ughugha eva ẹre ọ ghaa rre uwu ẹre, ọni ọre “Ehe Nọhuanrẹn” kevbe “Ehe Nọ Huan Sẹ,” ekọtin ẹre a ya ghae ughugha na ye ihe eva. (Hib 9:​2-5; Ẹks 26:​31-33) Emwi nọ ghaa rre uwu Ehe Nọhuanrẹn ọre erhan ọmukpa ọghe igoru, ogiukpo na na giẹn eturari, kevbe eteburu na viọ ebrẹd na ya zọ ese gie Osanobua yi. Avbe ohẹn na “nọnọ ori ye iran uhunmwu” ọkpa ẹre a kue nọ gha la uwu Ehe Nọhuanrẹn, vbe iran gha khian ya ru iwinna iran. (Nọm 3:​3, 7, 10) Ẹkpẹti ile ọghe igoru ẹre ọ ghaa rre uwu Ehe Nọ Huan Sẹ, te ẹkpẹti ile nii ghaa ye iran ẹre rre wẹẹ, e Jehova tobọre rre evba. (Ẹks 25:​21, 22) Vbọ gberra ogie ohẹn, a ma kpasẹ yọ ne ọmwa ọvbehe gha la Ehe Nọ Huan Sẹ, uhukpa vbe ukpo ẹre ogie ohẹn vbe ya laọ, ọni ọre vbe Ẹdẹ Erinmwian. (Lẹv 16:​2, 17) Ọ ghi mu esagiẹn aranmwẹ la evba, nọ ya rinmwian ye orukhọ ọghẹe kevbe ọghe agbẹnvbo nii hia. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, e Jehova tobọre na ru iyobọ ne ima ya rẹn emwi ne avbe emwi na mudia ye ihe ẹre.​—Hib 9:​6, 7. w23.10 27 ¶12

Ẹ i re avbiẹ inugba ẹre Baibol tama ima ne ima gha “hoẹmwẹ egbe.” (Jọn 15:12; Rom 13:8; 1 Tẹs 4:9; 1 Pit 1:22; 1 Jọn 4:11) Vbọrhirhighayehẹ, ekhọe ọghomwa ẹre ahoẹmwọmwa ke rre, sokpan ọmwa rhọkpa ma rẹn emwi nọ rre ima ekhọe. Nọnaghiyerriọ, vbe ima khian ghi ya rhie ẹre ma wẹẹ, ima hoẹmwẹ egbe? Ẹmwẹ ne ima ta kevbe uyinmwẹ ọghe ima ẹre ọ khian rhie ẹre ma. Odẹ bun ne ima gha ya sẹtin gi etẹn ima rẹn wẹẹ, ma hoẹmwẹ iran. E Baibol gi ima rẹn odẹ eso ne ima gha ya sẹtin ru ọna, ọ khare wẹẹ: “Wa gha ta ẹmwata ma egbe.” (Zẹk 8:16) “Uwa gu egbe gha rrọọ vbe uwu ọfunmwegbe.” (Mak 9:50) “Ọ gha de ọghe ọghọ na rhie ne egbe, wa ghi mu asanikaro.” (Rom 12:10) “Wa gha rhan obọ miẹn egbe yi.” (Rom 15:7) “Uwa gha ya ekhọe hia yabọ egbe.” (Kọl 3:13) “Wa gha kpa egbe ihẹ.” (Gal 6:2) “Wa gha . . . fu egbe ẹko rre.” (1 Tẹs 4:18) “Uwa . . . gha rhie ẹtin ye egbe iwu.” (1 Tẹs 5:11) “Wa ghi vbe gha na erhunmwu ne egbe.”​—Jems 5:16. w23.11 9 ¶7-8

Emwi nibun rrọọ ne ima ru vbe ẹdẹgbegbe, nọ rhie ẹre ma deghẹ ima mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Vbe igiemwi, ma tobọ ima ẹre ọ zẹ aro emwa ne ima gu mu obọ, aro ughe ne ima ghee, owebe ne ima yo, ma vbe ru azẹ eso nọ dekaẹn orọnmwẹ ọghe ima, ivbi ima kevbe iwinna ne ima ru. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima nọ egbe ima wẹẹ, ‘Emwi ne I ru rhie ẹre ma wẹẹ, I yayi wẹẹ ovbi ẹghẹ kherhe ẹre ọ ghi kẹ vbe agbọn na ra, kevbe wẹẹ, agbọn ọgbọn gha rherhe rre ra? Ra te imẹ ya egbe taa emwa ni rre uwu agbọn, ni yayi wẹẹ a gha wu, ọni ọre ọ fo?’ (Mat 6:​19, 20; Luk 12:​16-21) Ma gha gele yayi wẹẹ, agbọn ọgbọn gha rherhe rre, ẹre ima khian na sẹtin ru emwi nọ khẹke. Ma vbe miẹn ọlọghọmwa eso nọ na khẹke ne ima rhie ẹre ma wẹẹ ima mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. A sẹtin gha zẹ ima kpokpo, ma sẹtin vbe gha khuọnmwi emianmwẹ nọ wegbe, emwi eso sẹtin vbe sunu nọ gha ya egbe wọọ ima. Ọlọghọmwa gha da suẹn, ma ghi gha ghee ẹre wẹẹ ima gha sẹtin zin egbe ẹre. Sokpan ẹghẹ nibun, ọlọghọmwa ne ima ye sẹtin gha sun vbe otọ. Ọ ghaa yerriọ, amuẹtinyan nọ wegbe ẹre ọ khian ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe ẹre, ọ ghi vbe ya ima gha ya ekhọe ọyẹnmwẹ ga e Jehova.​—1 Pit 1:​6, 7. w23.04 27 ¶4-5

E Jehova hoo ne ima zẹ emwi ru vbe ima gha na erhunmwu nẹ. Vbe igiemwi, ọtẹn nokpia sẹtin na erhunmwu ne Jehova ru iyobọ ne irẹn, na rhie ẹghẹ ne irẹn vbe isiwinna, ne irẹn mieke na sẹtin yo asikoko nọkhua. De vbene Jehova gha ya sẹtin họn erhunmwu na hẹ? Ọ sẹtin rhie udinmwẹ ne ọtẹn nokpia na, nọ mieke na sẹtin gu enọwanrẹn isiwinna ọghẹe guan. Sokpan, ọ khẹke ne ọtẹn nokpia na zẹ emwi ru, ọ ghi bu enọwanrẹn isiwinna ọghẹe ya tama rẹn. Ọ sẹtin nọ inugba nọ khin. Ọ sẹtin vbe hia nọ gualọ ọmwa ọvbehe nọ gha mudia ne irẹn vbe ẹghẹ ne irẹn khian ya gha rrie asikoko, ra ọ sẹtin kue kha wẹẹ, na rhie igho eso hin igho na khian hae irẹn re rre, rhunmwuda ẹghẹ nọ khian rhie na. E Jehova hoo ne ima gha nọ emwi ne ima gualọ vbe ẹghẹ hia. E Jesu gi ima rẹn wẹẹ, ẹ i re emwi hia ne ima nọ rẹn, ẹre ọ khian sẹ ima obọ vbobọvbobọ. (Luk 11:9) Rhunmwuda ọni, ghẹ gi egbe wọọ ruẹ! Rhiegba ye erhunmwu na na, u vbe gha nọ emwi ne u gualọ yan egbe yan egbe. (Luk 18:​1-7) Ma gha ru vberriọ, te ima rhie ẹre ma we emwi ne ima gualọ wa ru ekpataki. Te ima vbe rhie ẹre ma wẹẹ, ma mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe wẹẹ, ọ gha sẹtin ru iyobọ ne ima. w23.11 22, 23 ¶10-11

E Jehova yan ma Ebraham wẹẹ, irẹn gha lekpa uniẹn ọghẹe fiangbe agbẹnvbo hia. (Gẹn 15:5; 22:18) Rhunmwuda ne Ebraham na mu ẹtin yan e Jehova, ọ keghi ya ekhọe hia yayi wẹẹ Osanobua gha mu eyan rẹn sẹ. Sokpan, ukpo 100 ẹre Ebraham ghaa ye, vbene ọvbokhan rẹn na gha rre ukpo 90, na kha na iran ma he ye miẹn ọmọ biẹ. (Gẹn 21:​1-7) Ọrheyerriọ, e Baibol khare wẹẹ: “[Rhunmwuda emwi ne Ebraham ya aro yi], ọ kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ irẹn gha khian erha agbẹnvbo nibun, rhunmwuda nọ na mu ẹtin yan emwi ne Osanobua khare.” (Rom 4:18) Ma rẹnrẹn wẹẹ, emwi ne Ebraham ya aro yi sẹ ọre obọ. Ọ gele biẹ ọmọ okpia, na ghaa tie ẹre Aizik. Vbọ ya Ebraham gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha mu eyan rẹn sẹ? Rhunmwuda ne Ebraham na kakabọ sikẹ e Jehova, ọ kegha “mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Osanobua gha sẹtin mu eyan nọ yan rẹn sẹ.” (Rom 4:21) E Jehova keghi miẹn Ebraham yi, ọ na vbe tie ẹre ọmwa ata rhunmwuda amuẹtinyan ọghẹe.​—Jems 2:23. w23.12 8 ¶1-2

Ọtẹn nokpia nọ re igbama, na gha sẹtin mu ẹtin yan i ya iwinna rẹn ku. Gi ima guan kaẹn igiemwi nọ gbae ne Jesu rhie yotọ. Ọ ma ya iwinna rẹn rhẹghẹrẹ hiehie. Nọghayayerriọ, ọ keghi ru emwi hia fẹẹrẹ ne Jehova we nọ ru, uhiẹn vbe ẹghẹ ne emwi ya gha lọghọ. Ọ hoẹmwẹ emwa hia, katekate erhuanegbe ẹre, ọ na vbe ya ekhọe hia wu ne iran. (Jọn 13:1) Ọ khẹke ne ima hia ne ima ru iwinna ke iwinna na mu ne ima, ma gha ru vberriọ, te ima ya egbe tae Jesu. Adeghẹ u ma wa rẹn vbe na ru ẹre hẹ, nọ iyobọ vbe obọ etẹn na ta ẹmwẹ ọnrẹn ẹse, ọna gha rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ ẹre u khin. Hia ne u ru enene iwinna ẹse, ghẹ wa ru ekherhe ne u vbe sẹrae. (Rom 12:11) Nọghayayerriọ, ru enene iwinna fo, ‘vbe na miẹn wẹẹ, e Jehova ẹre u ru ẹre na, ẹ i re emwa nagbọn.’ (Kọl 3:23) Ọghe ne ẹmwata, ma rẹnrẹn wẹẹ, a i miẹn nọ fo na, rhunmwuda ọni, u gha ba emwi ku, miẹn kue wẹẹ uwẹ ẹre ọ ru ẹre.​—Itan 11:2. w23.12 26 ¶8

Te ẹko wa sẹ ọmwa ọyẹnmwẹ vbe ọmwa gha dinmwiamẹ, ọ ghi vbe do gha re ọkpa vbe ẹgbẹe ọghe Jehova. Egie nọkhua ẹre iran wa ye ne iran na ghi re ọsie Jehova, iran gha wa kue ye emwi ne ọsian ighẹ e Devid tae vbe ọ khare wẹẹ: “Afiangbe ọre ọghe iran ne uwẹ [ne Jehova] hannọ zẹ, ne u vbe viọ gha dee, do dia owa ruẹ nọhuanrẹn ya.” (Psm 65:4) Ẹ i re emwa ne Jehova rhirhi miẹn, ẹre ọ wa viọ gha die owa ẹre. Emwa ni hoo ne iran gha re ọsiọre, ẹre Jehova si kẹ egbe. (Jems 4:8) U gha ya egbuẹ fiohan ne Jehova, u na vbe dinmwiamẹ, u gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ọ gha “rhurhẹ afiangbe yan ruẹ, sẹrriọ wẹẹ, u i khian gha vbabọ emwi rhọkpa.” (Mal 3:10; Jer 17:8) U gha dinmwiamẹ, te u da wa suẹn gha ga e Jehova. U ghi gha hia vbe odẹ ke odẹ, ne u muẹn sẹ eyan ne u yan rẹn vbe u ya egbe fiohan ne Jehova, uhiẹn, vbe u gha miẹn edanmwẹ. (Asan 5:​4, 5) Zẹvbe ọrhuanegbe ọghe Jesu, u ghi hia vbe odẹ ke odẹ ne u gha lele igiemwi ne Jesu rhie yotọ, u ghi vbe gha ru emwi nọ we ne ima gha ru.​—Mat 28:​19, 20; 1 Pit 2:21. w24.03 8 ¶1-3

Adeghẹ a na ghi miẹn wẹẹ, ẹ i mobọ yẹẹ uwẹ vbe ọdafẹn ruẹ, ra ọvbokhan ruẹ ne uwa gha ru emwi kugbe ghi vbo? Ọ ghaa yerriọ, vbọ khẹke ne u ru? Gi ima guan kaẹn erhẹn na koko. Ẹ i wa suẹn gha baa gidigidi vbobọvbobọ, te a khian gha fẹko si yọ. Erriọ vbe ye, uwa sẹtin hia ne uwa gha mwẹ ẹghẹ ne egbe vbe ẹdẹgbegbe, a gha wẹẹ ẹghẹ kherhe nọ, uwa sẹtin ka ya ọni suẹn. U ghi hia ne uwa gha ru emwi ne uwa eva gba sọyẹnmwẹ ọnrẹn. (Jems 3:18) Kherhe kherhe, vbene uwa te rẹn, ahoẹmwọmwa ne uwa mwẹ ne egbe ghi do gha wegbe sayọ. Te ọ wa ru ekpataki ne ọdọ vbe amwẹ gha rhie ọghọ ne egbe. Te ọghọ yevbe na ghẹ ehoho na tie ẹre oxygen, nọ ya erhẹn baa. Deghẹ ehoho i rrọọ, banban, erhẹn dọyọ nẹ. Erriọ vbe ye, deghẹ ọdọ vbe amwẹ i rhie ọghọ ne egbe, ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne egbe sẹtin fafaa. Sokpan, ọdọ vbe amwẹ ghaa rhie ọghọ ne egbe, te iran ru emwi nọ gha ya ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne egbe wegbe sayọ. Yẹrẹro wẹẹ, ẹ i re a tae vbe unu ẹre a kha, sokpan ọ khẹke ne ọdafẹn ruẹ ra ọvbokhan ruẹ gele bẹghe ẹre wẹẹ, u rhie ọghọ nẹẹn. w23.05 22 ¶9; 24 ¶14-15

E Baibol wa guan kaẹn eguọmwadia e Jehova nibun ni ta vbene ohan ghaa mu iran hẹ vbe iran rre uwu ọlọghọmwa nọ wegbe kevbe vbe avbe eghian ọghe iran ghaa zẹ iran kpokpo. Emwi ọvbehe nibun vbe ya iran gha mu ohan. (Psm 18:4; 55:​1, 5) Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa ne ima gba rre esuku, ne ima gba winna, emwa ima vbe uwu ẹgbẹe ra avbe arriọba sẹtin gha zẹ ima kpokpo. Ma sẹtin kue gha mu ohan wẹẹ, ima gha wu vbe ima ghaa khuọnmwi. Egbe emwi vbenian gha sunu, ma sẹtin do gha yevbe ọmobọ nẹi mwẹ ọmwa nọ khian ru iyobọ nẹẹn. De vbene Jehova ya ru iyobọ ne ima vbe emwi vbenian gha sunu? E Jehova fu ima ẹko rre, ọ ghi vbe ya ima gha sọyẹnmwẹ. Gha gu e Jehova mu obọ vbe ẹghẹ hia, ọni nọ wẹẹ, u ghi gha na erhunmwu, u ghi vbe gha tie Ẹmwẹ ọghẹe. (Psm 77:​1, 12-14) Ẹghẹ nii, emwi okaro nọ khian ka la ruẹ ekhọe vbe u ghaa rre uwu orhikhan, ọre ne u tu bu e Jehova. Gi ẹre rẹn emwi nọ ya ohan mu ruẹ kevbe emwi nọ ya ruẹ si osi. Iyeke ọni, u ghi gi e Jehova gu ruẹ guan vbe Baibol, u gha bẹghe vbene ọ khian ya ya Ẹmwẹ ọghẹe rhie ifuẹko nuẹn hẹ.​—Psm 119:28. w24.01 24-25 ¶14-16

Ọmwa nọ mwẹ ekhọe ọghe ọmwa nọ gele hoo nọ ru emwi, ẹre ọ khian sẹtin muẹn sẹ okhuo nọ fian ne egbe ẹre vbe ugamwẹ e Jehova. Ọmwa nọ gele mwẹ ekhọe vbenian keghi hia vbe odẹ ke odẹ nọ muẹn sẹ okhuo nọ fian ne egbe ẹre. Adeghẹ ima na gha mwẹ ekhọe ọghe ọmwa nọ hoo nọ ru emwi, ẹre ima khian na sẹtin muẹn sẹ okhuo ne ima fian ne egbe ima. Nọnaghiyerriọ, de emwi ne u khian ru, ne u mieke na gha mwẹ egbe ekhọe vbenian? Gha na erhunmwu ne Jehova ru iyobọ nuẹn ne u gha mwẹ aguakpa. Ugbẹnso, ma sẹtin fian okhuo ne egbe ima, rhunmwuda ma rẹn wẹẹ, ọ khẹke ne ima ru vberriọ kevbe wẹẹ emwi nọ maan nọ. Sokpan, a sẹtin miẹn wẹẹ, ma i mwẹ aguakpa. Gha muẹn roro emwi ne Jehova he ru nuẹn. (Psm 143:5) Te ukọ e Pọl wa gha muẹn roro itohan nọ ma te khẹke ne Jehova mwẹ daa irẹn, ọna keghi gua ẹre kpa ya rhiegba ye ugamwẹ e Jehova. (1 Kọr 15:​9, 10; 1 Tim 1:​12-14) Erriọ vbe ye, u ghaa muẹn roro vbe ẹghẹ hia emwi ne Jehova he ru nuẹn, ọ ghi ya ruẹ do gha hoo ne u muẹn sẹ okhuo ne u fian ne egbuẹ vbe ugamwẹ e Jehova.​—Psm 116:12. w23.05 27 ¶3-5

Te ima ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova vbe ima ghaa rho eni ẹnrẹn. (Psm 119:108) Te ọna ghi rhie ma wẹẹ, te Osanobua yevbe emwa nagbọn ni ma gba ni hoo ne emwa gha tian iran rhunmwuda we iran gualọ igiọdu ra? Ẹo. Ma ghaa rhie urhomwẹ ne Erha ima nọ rre ẹrinmwi, te ima rhie ẹre ma wẹẹ ohoghe ẹre Esu tae vbekpa dọmwadẹ ima. E Setan khare wẹẹ, ọmwa nagbọn rhọkpa i rrọọ nọ gha sẹtin ya ekhọe hia sinmwi oseghe ne eni e Jehova. Ọ we ima rhọkpa i khian sẹtin rhikhan mu e Jehova vbe ima ghaa werriẹ aro daa edanmwẹ. Ọ we ima gha sẹ e Jehova rae deghẹ ima na gha roro ẹre wẹẹ, ma gha ru vberriọ ẹre agbọn khian na maan ima. (Job 1:​9-11; 2:4) Sokpan, e Job keghi rhikhan mu Osanobua, ọ na rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa ohoghe ẹre Esu khin. Uwẹ gha vbe rhikhan mu e Jehova ra? Ẹkpotọ kie ne dọmwadẹ ima ya rhikhan mu e Jehova, ma gha ru vberriọ te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma sinmwi oseghe ne Jehova, ẹko ghi vbe gha rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. (Itan 27:11) Uyi nọkhua ẹre Jehova mu ye ima egbe nọ na kie ẹkpotọ na ne ima. w24.02 8-9 ¶3-5

Vbe Mozis vbe Jọsua ghi wu nẹ, Jehova na vbe zẹ emwa eso zẹvbe ọbuohiẹn ne iran gha su emwa rẹn. Vbe ẹghẹ ọghe avbe ọba, e Jehova na ghi zẹ avbe akhasẹ ne iran gha su emwa rẹn. Avbe ọba ni ya ẹkoata ga e Jehova wa gha họn ẹmwẹ ne avbe akhasẹ na. Vbe igiemwi, Ọba ighẹ e Devid keghi mu egbe rriotọ, ọ na wa miẹn ọnrẹn yi, adia ne akhasẹ ighẹ e Natan rhie nẹẹn. (2 Sam 12:​7, 13; 1 Krọ 17:​3, 4) Ọba ighẹ e Jehosiafat wa gha lele adia ọghe akhasẹ ighẹ e Jahaziẹl, ọ na vbe gha rhie igiọdu ne emwa ni rre Juda ne iran “mu ẹtin yan avbe akhasẹ [ọghe Osanobua].” (2 Krọ 20:​14, 15) Vbe ẹghẹ ne Ọba ighẹ Hẹzekaia na gha rre uwu ọlọghọmwa nọ wegbe, ọ na bu akhasẹ ighẹ Aizaia nọ rhie adia ne irẹn. (Aiz 37:​1-6) Ẹghẹ ke ẹghẹ ne avbe ọba ọghe Izrẹl ya lele adia ọghe Jehova, e Jehova ghi fiangbe iran, ọ ghi vbe gbogba ga Ivbi Izrẹl. (2 Krọ 20:​29, 30; 32:22) Te ọ wa dewarorua wẹẹ, e Jehova ẹre ọ ghaa loo avbe akhasẹ ya su emwa rẹn. w24.02 21 ¶8

Esu hoo ne ima gha gu emwa ni gha mu idobo ye ima egbe mu obọ, ne ima ghẹ ru emwi nọ yẹẹ e Jehova. Ọ khẹke ne ima yerre wẹẹ, ẹ i re emwa ne ima gu mu obọ ghee mwẹ ghee ruẹ ọkpa ẹre a guan kaẹn na. Ọ vbe khẹke ne ima gha begbe vbe nọ dekaẹn emwa ne ima gu guan vbe intanẹt. Ọ khẹke ne ima gha begbe ne ima ghẹ do gha mwẹ iziro ne emwa ni rre uwu agbọn mwẹ wẹẹ, uyinmwẹ alama oghẹ ma de emwi nọ rhiae. Ma wa rẹn wẹẹ, uyinmwẹ nọ ma khẹke nọ. (Ẹfis 4:​19, 20) Ọ khẹke ne ima nọ egbe ima wẹẹ: ‘Mẹ hia ne I ghẹ gha gu emwa ne ima gba winna, ne ima gba yo owebe, ra emwa ọvbehe nẹi lele ilele ọghe Jehova mu obọ vbe odẹ nọ ma khẹke ra? Mẹ ya udinmwẹ lele ilele ọghe Jehova, ọ gha khọnrẹn ne emwa gha kha wẹẹ, ọghomwẹ tua gbe ra?’ Zẹvbe nọ rre ebe 2 Timoti 2:​20-22, ọ vbe khẹke ne ima gha begbe vbe ima ghaa zẹ ọse vbe uwu iko. Wa gi ima kọe ye orhiọn wẹẹ, emwa eso vbe uwu iko i khian sẹtin ru iyobọ ne ima ya mudia ẹse vbe ugamwẹ e Jehova. w24.03 22-23 ¶11-12

U he ka muẹn roro ẹdẹ aro ọmwa ne Jehova khin ra? Agharhemiẹn wẹẹ, ma i bẹghe Jehova, ọ mwẹ odẹ ughughan ne Baibol ya gie ẹre. E Baibol tie Jehova “ovẹn kevbe ugue” kẹ kevbe “erhẹn nọ fuẹn emwi rua.” (Psm 84:11; Hib 12:29) E Baibol gie eke ne Jehova ye zẹvbe okuta ighobioye safaia, emwi nọ fi wainwain zẹvbe oze, kevbe ere nukhunmwu (rainbow) nọ mwẹ awanwan nọ gbe ebiebi ye ọmwa aro. (Ẹzik 1:​26-28) Rhunmwuda ne ima i na bẹghe Jehova, ọ sẹtin gha lọghọ ne ima gele yayi wẹẹ, ọ hoẹmwẹ ima. Emwa eso sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova i khian sẹtin hoẹmwẹ iran rhunmwuda emwi ne iran he miẹn vbe agbọn. E Jehova rẹn evbọzẹe ne ima na mwẹ egbe iziro vberriọ, kevbe vbene egbe iziro vberriọ ya ya agbọn lọghọ ima hẹ. E Jehova keghi gi ima rẹn aro ọmwa ne irẹn khin vbe Baibol, iyobọ nọkhua ọna wa ye ne ima. Ẹmwẹ ọkpa nọ wa gele gie aro ọmwa ne Jehova khin, ọre ahoẹmwọmwa. (1 Jọn 4:8) E Jehova tobọre ọre ahoẹmwọmwa. Ahoẹmwọmwa ẹre ọ yae ru emwi hia nọ ru. Ahoẹmwọmwa ne Jehova mwẹ wegbe sẹrriọ wẹẹ, ọ hoẹmwẹ emwa ni ma hoẹmwẹ ọnrẹn.​—Mat 5:​44, 45. w24.01 26 ¶1-3

E Jehova keghi zẹ e Mozis nọ su Ivbi Izrẹl ladian vbe Igipt, ọ na vbe ya orrẹ ọghe okuku gha su iran vbe ẹghẹ avan, ọ na ya ọghe erhẹn gha su iran vbe asọn, ne iran mieke na rẹn wẹẹ, irẹn ẹre ọ su iran. (Ẹks 13:21) Te Mozis wa gha lele orrẹ na, orrẹ na ẹre ọ su irẹn vbe Ivbi Izrẹl sẹ Okun Nọ Baa. Afianma keghi suẹn gha fian Ivbi Izrẹl vbe iran ghi suẹn gha roro ẹre wẹẹ, uwu ẹre ọ wa rre na, rhunmwuda, okun de gbe iran odẹ, ivbiyokuo Igipt vbe khu iran dee vbe iyeke. Sokpan, e Mozis ma zẹdẹ ba ẹre ku. Ẹ i re te Mozis bibi odẹ, e Jehova ẹre ọ tobọre ya e Mozis su emwa rẹn sẹ vba. (Ẹks 14:2) Osanobua na ghi miẹn iran fan vbe odẹ ọghe ọyunnuan. (Ẹks 14:​26-28) Vbe ọwara ukpo 40 nọ ghi lelẹe, te Mozis wa ye yayi wẹẹ, Osanobua ẹre ọ loo orrẹ ọghe okuku ya gha su emwa rẹn la uwu ato. (Ẹks 33:​7, 9, 10) Uwu orrẹ na ẹre Jehova kegha gu e Mozis guan, e Mozis ghi ya tama Ivbi Izrẹl emwi hia ne Jehova khare. Gele gele, Ivbi Izrẹl wa bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova ẹre ọ ghaa loo e Mozis ya su iran. w24.02 21 ¶4-5