Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
APRIL 1-7
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 1 KỌRINTI 7-9
“Ere Rrọọ Deghẹ A Na Gha Re Okhiọnkpa”
(1 Kọrinti 7:32, NW) Vbene ẹmwata, I ma hoo ne uwa gha si osi. Okpia nọ ma he rhie okhuo keghi si osi ye ẹmwẹ iwinna e Nọyaẹnmwa, ọ ghi gha hia ne ọ gha ru emwi nọ yẹẹ e Nọyaẹnmwa.
w11 1/15 17-18 okhuẹn 3
Loo Ẹghẹ Okhiọnkpa Ọghuẹ Ẹse
3 Ọmwa nọ re okhiọnkpa ẹre ọ mwẹ ẹghẹ sẹ ọmwa nọ ru orọnmwẹ nẹ; ẹkpotọ vbe kie nẹẹn sẹ ọmwa nọ ru orọnmwẹ nẹ. (1 Kọr 7:32-35) Ọna ẹre ọ si ẹre ne ẹkpotọ na kie ne avbe okhiọnkpa ne iran ya rhiegbe ye iwinna ugamwẹ ọghe Jehova sayọ, ọ vbe ru iyobọ ne iran ya gha gu etẹn ughughan ru ọse kevbe ne iran ya sikẹ e Jehova sayọ. Ivbiotu e Kristi nibun bẹghe ẹre nẹ wẹẹ, ere wa rrọọ deghẹ a na gha re okhiọnkpa, rhunmwuda ọni, iran keghi ta mu lọ yan rẹn wẹẹ, te iran khian gha re okhiọnkpa, a gha wẹẹ ovbiẹghẹ kherhe nọ. Eso rrọọ ni ma te hoo ne iran gha re okhiọnkpa, sokpan ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ emwi ma ghi de vbene iran te roro ẹre yi, iran keghi muẹn ye erhunmwu ne Jehova ru iyobọ ne iran ya sẹtin ru atamuolọyan nọ khẹke. Iran keghi zẹ ne egbe iran, ne iran wa gha rrọọ zẹvbe okhiọnkpa, rhunmwuda vbene iran miẹn agbọn hẹ.—1 Kọr 7:37, 38.
(1 Kọrinti 7:33, 34) Sokpan ifi emwi agbọn na ẹre ọ mu ne ọ mwẹ amwẹ, rhunmwuda te ọ hia ne ọ ru ne ọ yẹẹ amwẹ ọnrẹn. 34 Rhunmwuda te a ghi si ẹre vbe obọ eva. Okhuo ne ọ ma rọnmwẹ ọdọ ra uvbi ne ọ ma rẹn okpia, ẹmwẹ iwinna e Nọyaẹnmwa ẹre ọ muẹn, rhunmwuda irẹn hoo ne ọ gha re ne ọ ye egbe kevbe orhiọn ga, sokpan okhuo ne ọ mwẹ ọdọ, ifi ẹmwẹ agbọn na ẹre ọ muẹn, rhunmwuda, ọ hoo ne ọ ru ne ọ yẹẹ ọdọ ẹre.
w08 7/15 27 okhuẹn 1
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Na Gbẹn Gie Emwa E Kọrinti
7:33, 34—Vbọ re “emwi agbọn na” ne emwa ni ru orọnmwẹ nẹ si osi ẹre? Emwi ne kpataki ne a ya yin agbọn ne emwa ni ru orọnmwẹ nẹ si osi yi, ẹre Pọl ghaa guan kaẹn. Usun emwi na guan kaan na ọre evba gha re, evba gha da, ukpọn na gha yọ kevbe owa na gha dia; sokpan emwi dan ni rre uwu agbọn na nọ khẹke ne Ivbiotu e Kristi gbaengbe na, ma deba usun emwi na guan kaan na.—1 Jọn 2:15-17.
(1 Kọrinti 7:37, 38) Sokpan adeghẹ okpia ọkpa wẹẹ irẹn i hoo ne ọ rhie okhuo, vbe ne a na miẹn wẹẹ, ẹi re te a ya obọ yẹn ọnrẹn ẹho tae, adeghẹ ọmwa ne ọ rẹn emwi ne irẹn ru nọ, ighẹ ọ vbe tae nẹ vbe ekhọe ẹre, emwi ne irẹn gha ru, emwi esi ẹre ọ ru, adeghẹ ọ ma rhie ọvbokhan okhuo nii rọnmwẹ. 38 Ọmwa ne ọ rhie okhuo ọghẹe rọnmwẹ yin ẹse, sokpan ne ọ ma rhie okhuo rọnmwẹ ẹre ọ yevbe yin ẹse sẹ.
w96 10/15 12-13 okhuẹn 14
Na Gha Re Okhiọnkpa Keghi Kie Ẹkpotọ Ne Ọmwa Ya Mu Aro Ye Iwinna Ugamwẹ Ọghe Jehova
14 Adeghẹ Ovbiotu e Kristi nọ re okhiọnkpa na gha loo ẹghẹ okhiọnkpa ọghẹe ya khu emwi agbọn na khian, ai khian sẹtin kha wẹẹ ọmwa vberriọ ‘hia sẹ’ iran ni ru orọnmwẹ. Rhunmwuda iwinna egbe ẹre, ẹre ọ si ẹre ne ọ na re okhiọnkpa, ẹi re “rhunmwuda Arriọba Osanobua.” (Matiu 19:12) “Iwinna e Nọyaẹnmwa” ẹre ọ khẹke nọ mu Ivbiotu e Kristi ni re okhiọnkpa, ne iran mieke na sẹtin gha ru emwi nọ “yẹẹ e Noyaẹnmwa,” iran ghi vbe gha ru ena hia vbene iran i na vbe “si obọ zẹ.” Ọna rhiema wẹẹ iran i khian gi emwi ke emwi rhie iran ekhọe hin iwinna e Jehova kevbe ọghe Jesu Kristi rre. Adeghẹ avbe okhiọnkpa na gha loo arrọọ ọghe iran vbe odẹ vbenia, ẹre a khian na sẹtin kha wẹẹ iran ‘hia sẹ’ Ivbiotu e Kristi ni ru orọnmwẹ nẹ.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(1 Kọrinti 7:11) Adeghẹ ọ ru vberriọ [ra deghẹ ọ kpa sẹ ọdọ ẹre rae, NW], wẹẹ nẹ ghẹ ghi rọnmwẹ ọdọ ọvbehe, ra ne ọ wa ya gu ọdọ ẹre dọlọ kugbe, ọdọ ghẹ vbe khu amwẹ ọnrẹn.
lvs 251
Ẹmwẹ Ni Rre Ufomwẹ Ebe
Ọ mwẹ ẹghẹ eso ne Ivbiotu e Kristi eso ya kha wẹẹ, iran khian sẹ ọdafẹn iran ra ọvbokhan iran rae, agharhemiẹn wẹẹ iran rhọkpa ma fi owẹ ye oha. (1 Kọrinti 7:11) Gia ghee emwi eso nọ gha sẹtin ya Ovbiotu e Kristi sẹ ọdafẹn ọnrẹn ra ọvbokhan rẹn rae.
• Adeghẹ ọdọ ma hoo ne ọ kpemehe ne ẹgbẹe ọre: Okhuo sẹtin kha wẹẹ irẹn khian kpa sẹ ọdafẹn ọnrẹn rae, deghẹ ọdafẹn ọnrẹn ma hoo nọ gha kpemehe ne irẹn vbe emọ sẹrriọ wẹẹ, iran i ghi miẹn evbare re, kevbe wẹẹ iran i ghi zẹdẹ miẹn igho gha loo.—1 Timoti 5:8.
• Ugbemwẹ ọghe ọhanabe: Adeghẹ okpia na gha gbe ọvbokhan rẹn sẹrriọ wẹẹ te arrọọ ọghẹe ghi rre ikpadede, nene okhuo sẹtin kha wẹẹ irẹn khian kpa; okpia sẹtin vbe sẹ ọvbokhan rẹn rae, deghẹ arrọọ ọghẹe na gha rre ikpadede vbe obọ ọvbokhan rẹn.—Galatia 5:19-21.
• Adeghẹ asikẹgbe na gu e Jehova mwẹ na gha rre ikpadede: Adeghẹ okpia ma kue ne ọvbokhan rẹn gha ga e Jehova, ọvbokhan rẹn sẹtin kha wẹẹ irẹn khian kpa, ọdọ sẹtin vbe kha wẹẹ irẹn khian sẹ amwẹ ọnrẹn rae deghẹ ọvbokhan rẹn i vbe gi ẹre ga e Jehova.—Iwinna 5:29.
(1 Kọrinti 7:36, NW) Sokpan deghẹ ọmwaikọmwa ghee ẹre wẹẹ, irẹn ma ghi sẹtin da egbe ẹre yi rhunmwuda wẹẹ irẹn ma he ru orọnmwẹ, kevbe wẹẹ deghẹ ọmwa vberriọ gi ẹghẹ ne egbe ya kakabọ ru igbama rhiorhiorhio gberra nẹ, emwi nọ khẹke nọ ru ẹre na khin: Gi ẹre ru emwi nọ rre ọre ekhọe; ọ ma ru orukhọ. Gi egbe emwa vberriọ ru orọnmwẹ.
w00 7/15 31 okhuẹn 2
U Gha Sẹtin Da Egbuẹ Yi Vbe Agbọn Nọ Kẹkẹ Na
Rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne avbe igbama khirhi la orọnmwẹ vbe ẹghẹ ne egbe ya kakabọ ru iran rhiorhiorhio. Orọnmwẹ i re emwi na ya rhẹghẹrẹ, rhunmwuda ọni, ẹi re ọghe ibiẹka. (Gẹnẹsis 2:24) Ọ gha maan sẹ deghẹ igbama na gi ẹghẹ ne egbe ya kakabọ ru ọmwa rhiorhiorhio gberra nẹ iran ke ru orọnmwẹ, ne iran mieke na sẹtin rẹn emwi nọ khẹke ya ru. (1 Kọrinti 7:36) Deba ọni, ọ keghi re emwi ukọnmwẹ kevbe orukhọ nọ wegbe, deghẹ ọmwa nọ sẹ nọ ru orọnmwẹ na ya ru oghẹ rhunmwuda wẹẹ ọ ma he miẹn ọmwa nọ khian rọnmwẹ!
E Baibol Na Tie
(1 Kọrinti 8:1-13) Vbekpa emwi ne a ya ru ẹbọ: Ẹmwata nọ wẹẹ, “ma hia ẹre ọ rẹn emwi,” zẹvbe ne itan khare. Sokpan egbe irẹnmwi vberriọ, uhiomwẹ ẹre ọ si ye ọmwa egbe, sokpan ahoẹmwọmwa ẹre ọ de ọmwa igiẹ. 2 Ọmwa ne ọ roro ighẹ irẹn rẹn emwi, ọ ma he rẹn emwi sẹ vbene ọ te kei nẹẹn. 3 Sokpan ọmwa ne ọ hoẹmwẹ Osanobua, Osanobua rẹn ọnrẹn. 4 Vbekpa ọghe wẹẹ deghẹ ọ kere ne a gha rri emwi ne a ya ru ẹbọ, ma rẹnrẹn wẹẹ, emwi ne ẹbọ mudia ye ihe ẹre keghi re emwi ne ẹi zẹdẹ rrọọ hiehiere. Ma rẹnrẹn wẹẹ, Osanobua ọkpa kẹkan ẹre ọ rrọọ. 5 Gie a kha wẹẹ avbe ẹbọ ne emwa gho gele rrọọ, vbe agbọn na nọ kevbe ẹrinmwi, deba avbe “niyaẹnmwa.” 6 Sokpan Osanobua ọkpa ma mwẹ, ọni ọre Evbavba ne ọ yi emwi hia, ọmwa ne ima rre agbọn na, Nọyaẹnmwa ọkpa kẹkan ẹre ọ vbe rrọọ, ọni ọrọre Jesu Kristi, ọmwa ne a lekpa ẹre yi emwi hia, ọmwa ne ima lekpa ẹre vbe rre agbọn. 7 Sokpan ẹi re emwa hia ẹre ọ rẹn ẹmwata na. Ẹmwẹ ẹbọ gu uwa eso obọ ro sẹrriọ wẹẹ, do sẹ ẹdẹnẹrẹ na, iran gha rri egbe evbare vberriọ, emwi ne ọ re ọghe ẹbọ ẹre iran ye kae yi, ekhọe iran ma wegbe, iran ghi gha roro ighẹ evbare awua ẹre iran re. 8 Vbene ọ rhirhi gha ye hẹ, evbare i sẹtin si ima sikẹ Osanobua sayọ, adeghẹ a ma re, emwi rhọkpa ma wii mwa, a gha vbe re, emwi na miẹn rhie i vbe rrọọ. 9 Sokpan, u ghi mwẹ ẹwaẹn ne u ghẹ ya ye rhunmwuda ighẹ u sẹtin ru emwi ne ọ khọn ruẹn ye ọmwa ne iyayi ẹre ma wo vbe egbe de ye orukhọ. 10 Rhunmwuda, adeghẹ ọmwa ne ekhọe ẹre ma wegbe vbekpa ẹmwẹ na, miẹn uwẹ ne ọ mwẹ “irẹnmwi” vbe u rri evbare vbe aro ẹbọ, ẹi re te ọni gha rhie ẹtin ne irẹn ya gha rri evbare ẹbọ? 11 Rhunmwuda ọni nian, ọmwa ne ọ ma wegbe na ne Kristi wu na, ghi khian ne ọ fuẹn ruan rhunmwuda “irẹnmwi” ruẹn! 12 U gha ru vberriọ, te u ru khọ ghe Kristi, vbekpa ne u na ru avbe etuẹn khọ, u na rhia iran ekhọe ne ọ ma wo vbe egbe rua. 13 Adeghẹ evbare sẹtin ya etẹn mwẹ ru orukhọ, mẹ tobọ mwẹ i ghi rri emiowo ẹdẹ, ne I ghẹ ya ya ọtẹn mwẹ ru orukhọ.
APRIL 8-14
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 1 KỌRINTI 10-13
“Osanobua Gha Yan, Te Ọ Muẹn Sẹ”
(1 Kọrinti 10:13) Edanmwẹ ne uwa he miẹn hia, egbe ne emwa ọvbehe hia vbe miẹn nọ. Rhunmwuda, Osanobua gha yan, te ọ muẹn sẹ, ẹi ra kue ne a danmwẹ uwa ghe gberra vbene ẹtin uwa sẹ, sokpan ẹghẹ ne a na danmwẹ uwa ghe nii, ọ gha rhie ẹtin ne uwa ya ya egbe miẹn ẹnrẹn, ne uwa miẹn ehe na sẹtin do ẹre fe.
w17.02 29-30
Inọta Ne Emwa Nọ
Ukọ e Pọl khare wẹẹ, e Jehova “i ra kue ne a danmwẹ uwa ghe gberra vbene ẹtin uwa sẹ.” (1 Kọr 10:13) Te ọna ghi rhiema wẹẹ e Jehova ka muẹn ye omwa ighẹ ọlọghọmwa ne ima khian werriẹ aro daa, ọ ke kue nọ dekun ima ra?
▪ Gi ima guan kaan emwi eso nọ si ẹre ne egbe iziro vberriọ ma na gba. Ọtẹn nokpia ọkpa ne ovbi ẹre gbe egbe ẹre rua keghi nọ wẹẹ: ‘Te Jehova ka gualọ otọre wẹẹ imẹ vbe ọvbokhan mwẹ gha sẹtin zin egbe, vbe ovbi ima gha gbe egbe ẹre rua ra? Te Osanobua kue nọ sunu, rhunmwuda wẹẹ ọ ka bẹghe ẹre nẹ wẹẹ ima gha sẹtin zin egbe ẹre ra?’ Ọ mwẹ evbọzẹe ne ima gha na yayi wẹẹ, te Jehova mwamwa edọmwadẹ emwi nọ sunu vbe arrọọ ọghe ima vbe egbe odẹ vbenia ra?
Ma gha gbarokotọ ghee emwi ne Pọl tae vbe ebe 1 Kọrinti 10:13, ma gha bẹghe ẹre wẹẹ: Ako ọkpa i rrọọ vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn nọ suigiẹ yọ wẹẹ, te Jehova ka muẹn ye omwa ighẹ ọlọghọmwa ne ima gha sẹtin zin egbe ẹre, ọ ke hannọ ọlọghọmwa nọ gha dekun ima. Gi ima ziro yan emwi enẹ nọ ya ima rẹn wẹẹ e Jehova i ru emwi vberriọ.
Nokaro, e Jehova rhie asẹ ne emwa nagbọn ne iran ya gha zẹ ne egbe iran. Irẹn hoo ne ima tobọ ima zẹ emwi ne ima khian ya ẹdagbọn ima ru. (Diut 30:19, 20; Jọs 24:15) Adeghẹ ima na gua zẹ ne egbe ima, ma gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ e Jehova gha dia ima. (Itan 16:9) Adeghẹ ima ma na gua zẹ ne egbe ima, ma ghi vbe mu uhunmwu daa emwi nọ kẹrikian. (Gal 6:7) Adeghẹ e Jehova ẹre ọ zẹ ọlọghọmwa ne ima werriẹ aro daa, ọni rhiema wẹẹ te irẹn ghi miẹn ima asẹ na ya zẹ ne egbe ọmwa.
Nogieva, e Jehova i gbogba ga ima ne ‘evba ma roro a ma kọ’ ghẹ sunu daa ima. (Asan 9:11) Emwi nọ wegbe sẹtin dekun ọmwa deghẹ ọ na gha rre ehe nọ ma khẹke, vbe ẹghẹ nọ ma khẹke. Jesu keghi guan kaan odekun nọ sunu, ne orhunmwu 18 na wulo rhunmwuda ne owa nọkhua na dele gbe iran; ọ na vbe kha wẹẹ ẹi re Jehova ẹre ọ si ẹre nọ na sunu. (Luk 13:1-5) Ẹi re ọmwa ukọnmwẹ ẹre ọ khian gha roro ẹre wẹẹ, Osanobua ka tae yotọ emwa ni gha wu kevbe emwa ni gha miẹn uhunmwu deghẹ emwi na ma roro a ma kọ na sunu?
Nogieha, ẹmwẹ nọ rre otọ ke ẹghẹ gha dee nọ dekaan imudiase keghi dekaan dọmwadẹ ọghẹe vbuwe ima. Yerre wẹẹ e Setan si eguọmwadia e Jehova hia evẹn vbene ọ na wẹẹ, ma rhọkpa i khian sẹtin da imudiase ọghe ima yi, deghẹ ima na miẹn edanmwẹ. (Job 1:9-11; 2:4; Arhie 12:10) Adeghẹ e Jehova na gha gbogba ga ima, ne edanmwẹ eso ghẹ sẹ eke ne ima ye, rhunmwuda wẹẹ ọ bẹghe ẹre wẹẹ ima i khian sẹtin zin egbe ẹre, ẹi re te ọni ghi rhiema wẹẹ, ẹmwata ẹre Setan tae ne ọ na wẹẹ, rhunmwuda ere ne ima miẹn vbe obọ e Jehova ẹre ọ ya ima gae?
Nogienẹ, esa i rrọọ ne Jehova ya rẹn emwi hia nọ khian sunu daa ima vbe arrọọ ọghe ima. Adeghẹ ẹmwata nọ wẹẹ Osanobua ẹre ọ gele zẹ ọlọghọmwa ne ima khian werriẹ aro daa, ọni rhiema wẹẹ ọ rẹn emwi hia nọ khian sunu daa ima vbe odaro. Sokpan, egbe iziro vbenia ma gua Evbagbẹn Nọhuanrẹn ro. Vbene ẹmwata, Osanobua gele mwẹ ẹtin na ya rẹn vbene odaro khian gha ye hẹ. (Aiz 46:10) Sokpan e Baibol ya ima rẹn wẹẹ, Osanobua i wa gheghe loo ẹtin na, nọ ya rẹn emwi hia nọ khian sunu vbe odaro. (Gẹn 18:20, 21; 22:12) Ọ keghi loo ẹtin na ye oreghe nọ mieke na mu ọghọ ye ima egbe, rhunmwuda irẹn rhie asẹ ne ima nẹ ne ima ya gha zẹ ne egbe ima. Ọna ma zẹdẹ kpa ima odin rhunmwuda e Jehova keghi re Osa nọ loo ẹtin ẹnrẹn ye oreghe kevbe wẹẹ, ọ hoo ne ima loo asẹ na ya zẹ ne egbe ọmwa ne irẹn rhie ne ima.—Diut 32:4; 2 Kọr 3:17.
Vbe Pọl a ghi yae kha ne ọ na wẹẹ: “Osanobua . . . i ra kue ne a danmwẹ uwa ghe gberra vbene ẹtin uwa sẹ”? Emwi ne Jehova ru, vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa ẹre Pọl ghaa guan kaan, ẹi re emwi ne ọ ru a te miẹn wẹẹ ima werriẹ aro daa nene ọlọghọmwa. Ẹmwẹ ne ukọ e Pọl tae na, keghi rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ, ma ghaa rre uwu ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin, e Jehova gha gbaroghe ima deghẹ ima na mu ẹtin yan rẹn. (Psm 55:22) Ẹmwẹ ifuẹko ne Pọl tae keghi hẹnhẹn egbe yan emwi eva ne kpataki.
Nokaro, edanmwẹ ne ima miẹn ma lughaẹn ne edanmwẹ “ne emwa ọvbehe hia vbe miẹn.” Ọna rhiema wẹẹ, ọlọghọmwa ne ima werriẹ aro daa ẹre emwa ọvbehe vbe werriẹ aro daa. Egbe ọlọghọmwa vbenia i re ne ima i khian sẹtin zin egbe ẹre—sokpan ne ima mu ẹtin yan Osanobua. (1 Pit 5:8, 9) A te miẹn wẹẹ, e Pọl ta ẹmwẹ nọ rre ebe 1 Kọrinti 10:13, ọ na guan kaan avbe edanmwẹ ne Ivbi Izrẹl werriẹ aro daa vbuwe ato. (1 Kọr 10:6-11) Avbe edanmwẹ ne Ivbi Izrẹl werriẹ aro daa, i re na ma he ka miẹn vbe agbọn ẹdẹ, te iran gha te sẹtin zin egbe ẹre. Igba enẹ ẹre Pọl khare wẹẹ, “eso vbuwe iran” ma họn ẹmwẹ. Emwi nọ da ọmwa nọ wẹẹ, Ivbi Izrẹl eso keghi yin uyinmwẹ nọ ma gba, rhunmwuda ne iran ma na mu ẹtin yan Osanobua.
Nogieva, “Osanobua gha yan, te ọ muẹn sẹ.” Ma gha ghee vbene Osanobua ya gu emwa rẹn loo ke ẹghẹ gha dee, ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, ọ mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa “iran ni hoẹmwẹ ọnrẹn” kevbe iran ni ya “uhi ẹre ru emwi.” (Diut 7:9) Odẹ ne Osanobua ya gu emwa rẹn loo ya ima rẹn wẹẹ, ai miẹn ẹghẹ ne Jehova i ya mu eyan rẹn sẹ. (Jọs 23:14) Odẹ ne Jehova ya mu eyan rẹn sẹ vbe ẹghẹ nọ gberra rhiẹre ma wẹẹ, emwa ni hoẹmwẹ ọnrẹn kevbe ni họn ẹmwẹ nẹẹn gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, iran ghaa rre uwu ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin, e Jehova gha mu eyan eva na sẹ: (1) Ẹi khian kue ne edanmwẹ ne iran werriẹ aro daa wegbe sẹrriọ wẹẹ, iran ma ghi sẹtin zin egbe ẹre, kevbe wẹẹ, (2) ọ gha “rhie ẹtin” ne iran vbuwe ọlọghọmwa ne iran werriẹ aro daa, ne iran mieke na sẹtin lae gberra.
De vbene Jehova ya “rhie ẹtin” ne emwa ni mu ẹtin yan rẹn, vbe iran ghaa rre uwu ọlọghọmwa? Vbene ẹmwata, Osanobua gha sẹtin rhie ọmwa hin uwu ọlọghọmwa rre deghẹ ọ hoo. Sokpan e Pọl khare wẹẹ: “Ọ gha rhie ẹtin ne uwa ya ya egbe miẹn ẹnrẹn, ne uwa miẹn ehe na sẹtin do ẹre fe.” Rhunmwuda ọni, vbe ẹghẹ nọ bun sẹ, e Jehova keghi “rhie ẹtin” ne ima; ọ keghi ru ọna lekpae ne ọ na kpemehe emwi nọ gha ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe edanmwẹ ne ima werriẹ aro daa. Gia ziro yan odẹ eso ne Jehova ya rhie ẹtin ne ima vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa:
▪ “Irẹn ẹre ọ ye ima obọ vbe uwu ọlọghọmwa mwa hia.” (2 Kọr 1:3, 4) E Jehova gha sẹtin ya Ẹmwẹ ọghẹe, orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe kevbe evbare orhiọn ne irẹn loo ọviẹn na gba ẹko ẹre ya kpemehe ẹre, ya fu ima ekhọe kevbe ẹkokoudu rre.—Mat 24:45; Jọn 14:16, Rom 15:4.
▪ Ọ sẹtin loo orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ya rhie adia ne ima. (Jọn 14:26) Edanmwẹ gha rre, e Jehova sẹtin ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yee ima ẹre rre, ako eso vbuwe Baibol kevbe ilele eso, ne ima mieke na rẹn owẹ nọ khẹke ne ima zẹ.
▪ Ọ sẹtin loo avbe odibo ọghẹe ya ru iyobọ ne ima.—Hib 1:14.
▪ Ọ gha sẹtin loo etẹn ne ima gba ga ya ru iyobọ ne ima; “iyobọ nọ khuọkhua” ẹre etẹn na khin ne ima, lekpae ẹmwẹ ne iran tama ima kevbe emwi ne iran ru ne ima.—Kọl 4:11.
Nọnaghiyerriọ, de emwi ne Pọl ghi ya ẹmwẹ nọ tae vbe ebe 1 Kọrinti 10:13 kha? Ẹi re Jehova ẹre ọ hannọ edanmwẹ ne dọmwadẹ ima werriẹ aro daa. Sokpan edanmwẹ gha rre, ma gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ: Adeghẹ ima na ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova, ẹi khian kue ne edanmwẹ ne ima werriẹ aro daa wegbe sẹrriọ wẹẹ, ima ma ghi sẹtin zin egbe ẹre; ọ gha “rhie ẹtin” ne ima, ne ima mieke na sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha werriẹ aro daa. U miẹn vbene ọna fu ọmwa ẹko rre hẹ!
(1 Kọrinti 10:13) Edanmwẹ ne uwa he miẹn hia, egbe ne emwa ọvbehe hia vbe miẹn nọ. Rhunmwuda, Osanobua gha yan, te ọ muẹn sẹ, ẹi ra kue ne a danmwẹ uwa ghe gberra vbene ẹtin uwa sẹ, sokpan ẹghẹ ne a na danmwẹ uwa ghe nii, ọ gha rhie ẹtin ne uwa ya ya egbe miẹn ẹnrẹn, ne uwa miẹn ehe na sẹtin do ẹre fe.
(1 Kọrinti 10:13) Edanmwẹ ne uwa he miẹn hia, egbe ne emwa ọvbehe hia vbe miẹn nọ. Rhunmwuda, Osanobua gha yan, te ọ muẹn sẹ, ẹi ra kue ne a danmwẹ uwa ghe gberra vbene ẹtin uwa sẹ, sokpan ẹghẹ ne a na danmwẹ uwa ghe nii, ọ gha rhie ẹtin ne uwa ya ya egbe miẹn ẹnrẹn, ne uwa miẹn ehe na sẹtin do ẹre fe.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(1 Kọrinti 10:8) Ne ima ghẹ ru awua oghẹ, vbene eso vbe uwu iran ru, ne iran arriaisẹn eha yan ugie na wulo ẹdẹ ọkpa.
w04 4/1 29
Inọta Ne Emwa Nọ
Vbọzẹe ne ebe 1 Kọrinti 10:8 na kha wẹẹ Ivbi Izrẹl 23,000 ẹre ọ wulo vbe ẹdẹ ọkpa rhunmwuda uyinmwẹ alama oghẹ, vbene ebe Nọmbas 25:9 na kha wẹẹ, orhunmwu 24,000 ẹre ọ wulo?
Emwi bun nọ si ẹre ne olaba na sunu yi vbe ako eva na, na lughaẹn ne egbe. Ọkpa vbọ ọre wẹẹ, a sẹtin miẹn wẹẹ Ivbi Izrẹl na guan kaan vbe ako na gberra 23,000, sokpan iran ma wa sẹ 24,000 fo, rhunmwuda ọni, a sẹtin kha wẹẹ orhunmwu 23,000 ẹre iran khin; sokpan deghẹ a na vbe kha wẹẹ orhunmwu 24,000 ẹre iran khin, ọ ma vbe de emwi nọ rhia.
Gia vbe guan kaan ọvbehe. Ukọ e Pọl keghi loo igiemwi ọghe Ivbi Izrẹl ni ghaa rre agọ Akesia (ra Shittim) ya ye obọ sekhae ne Ivbiotu e Kristi ni ghaa rre Kọrinti nẹdẹ; te a wa rẹn Kọrinti nẹdẹ zẹvbe ẹvbo nọ vuọn ne uyinmwẹ esakan. Ukọ e Pọl keghi kha wẹẹ: “Ne ima ghẹ ru awua oghẹ, vbene eso vbe uwu iran ru, ne iran arriaisẹn eha yan ugie na wulo ẹdẹ ọkpa.” E Pọl keghi kha wẹẹ orhunmwu 23,000 ẹre Jehova tobọ re gbele rua rhunmwuda uyinmwẹ alama oghẹ.—1 Kọrinti 10:8.
Vbọrhirhighayehẹ, ebe Nọmbas uhunmwu ẹnrẹn 25, khama ima wẹẹ, Ivbi Izrẹl kegha ga “e Bel ọghe Peọ. Ohu iran keghi mu e Nọyaẹnmwa.” Vbe iyeke ọni, e Jehova keghi tama e Mosis nọ gbele “avbe ọkaolotu Ivbi Izrẹl” rua. E Mosis keghi vbe tama avbe ọbuohiẹn ne iran gbele avbe ọkaolotu nii rua. Vbe okiekie, “egboghogbogho ne ọ te gha fuẹn Ivbi Izrẹl” keghi dobọ yi, vbe ẹghẹ ne Finihaz ya gbe Ovbi Izrẹl ọkpa rua, vbe ọwara ọkpa ne ọ ya mu okhuo e Midian ọkpa la agọ ọghe Ivbi Izrẹl. Ẹmwẹ na ghi ya mu okha nii sẹ ufomwẹ ọre: “Arhin arriaisẹn enẹ yan ugie (24,000)” ẹre ọ wulo vbe ẹdẹrriọ.—Nọmbas 25:1-9.
Ọ vẹ na rẹn wẹẹ “avbe ọkaolotu Ivbi Izrẹl” ne avbe ọbuohiẹn gbele rua kevbe emwa ne Jehova tobọ re gbele keghi rre usun orhunmwu 24,000 ne ebe Nọmbas guan kaẹn. Ọ gha kẹ, avbe ọkaolotu Ivbi Izrẹl ne avbe ọbuohiẹn gbele gha sẹ odẹ arriaisẹn ọkpa, ọni ẹre ọ si ẹre ne ehia na do gha re 24,000. Ima ma wa rẹn deghẹ avbe ọkaolotu nii tobọ iran ghaa mwẹ obọ vbe alama oghẹ, ra deghẹ iran deba iran do ugie ẹbọ ra deghẹ iran ẹre ọ kue yọ ne Ivbi Izrẹl yin uyinmwẹ na; sokpan emwi ne ima rẹnrẹn ọre wẹẹ, iran ‘deba ugamwẹ e Bel ọghe Peọ.’
Vbe ebe ọkpa ghi rhan otọ emwi na yae kha ighẹ ẹmwẹ na nọ re ‘deba,’ ọ na wẹẹ, emwi na yae kha ọre “na sikan mu ọmwa.” Agbẹnvbo ni ya egbe fiohan ne Jehova ẹre Ivbi Izrẹl ghaa khin, sokpan iran ghi ya deba emwa ni gho “e Bel ọghe Peọ,” iran keghi mu asikẹgbe ne iran gu e Jehova mwẹ fua. Odẹ ukpo 700 ghi gberra nẹ, vbe Jehova ghi guan kaan Ivbi Izrẹl, ọ keghi loo akhasẹ ighẹ Hozia ya kha wẹẹ: “Sokpan, iran ghi sẹ Oke Peọ, iran na suẹn gha gho e Bel, wanwanna, iran keghi do gha re emwi osọnnọ zẹ vbene ẹbọ ne iran hoẹmwẹ ọnrẹn ye.” (Hozia 9:10) Emwa ni ghaa mwẹ obọ vbe uyinmwẹ vberriọ keghi miẹn ibuohiẹn nọ wegbe vbe obọ Osanobua. E Mosis na ghi yee Ivbi Izrẹl re rre wẹẹ: “Wa tobọ uwa miẹn emwi ne Nọyaẹnmwa ru vbe Oke Peọ. Ọ keghi fuẹn emwa hia ni gho e Bel rua vbe evba nii.”—Diuteronomi 4:3.
(1 Kọrinti 11:5, 6) Erriọ vbe nọ, okhuo ne ọ na erhunmwu ra te ọ kporhu Osanobua vbe uwu ẹbu ugamwẹ, vbe ne ọ ma na rhie emwi gue uhunmwu ẹnrẹn, te ọ fa ọdọ ẹre rua, alughaẹn i zẹdẹ rrọọ ne irẹn kevbe okhuo ne a khiokhio ẹre eto. 6 Adeghẹ okhuo ma gue uhunmwu ẹnrẹn, ọ sẹtin wa gbẹn eto ẹre khekherriọ. Vbene a ghi na miẹn wẹẹ, emwi ekhue nọ ne okhuo gbẹn eto, ra ne ọ khiokhio eto ẹre mu otọ, wẹẹ ne ọ gha gue uhunmwu ẹnrẹn khekherriọ.
(1 Kọrinti 11:10) Rhunmwuda iran ne avbe odibosa khekherriọ, ọ kere ne okhuo gha gue uhunmwu ẹnrẹn, ne ọ miẹn ehe na rhie maan wẹẹ ototọ asẹ ọdọ re ẹre irẹn ye.
w15 2/15 30
Inọta Ne Emwa Nọ
Ọ khẹke ne ọtẹn nokhuo ya emwi gue uhunmwu deghẹ ọ na gha gu ọmwa ruẹ e Baibol vbe eke ne ọtẹn nokpia ye ra?
▪ Uhunmwuta na tiẹre “Questions From Readers” nọ ladian vbe The Watchtower ọghe July 15, 2002 khare wẹẹ, ọ khẹke ne ọtẹn nokhuo ya emwi gue uhunmwu deghẹ ọ na gha gu ọmwa ruẹ e Baibol vbe eke ne ọtẹn nokpia nọ ya iyẹn wewe ye, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ọ ma he dinmwiamẹ. Sokpan a ghi gbarokotọ mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹmwẹ na, a na do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne a ru afiwerriẹ kherhe yọ.
Adeghẹ ọtẹn nokpia nọ lele ọtẹn nokhuo ya gu ọmwa ruẹ emwi dinmwiamẹ nẹ, te ọ khẹke ne ọtẹn nokhuo nii ya emwi gue uhunmwu. Ọ gha ru vberriọ, ọ rhiema wẹẹ, te irẹn rhie ọghọ ne Jehova kevbe emwa ni mwẹ ọdakha vbuwe iko ọghe Ivbiotu e Kristi rhunmwuda, iwinna nọ te khẹke ne okpia gha ru vbuwe iko ẹre irẹn ru nii. (1 Kọr 11:5, 6, 10) Adeghẹ ẹi re erriọ, ọtẹn nokhuo nii sẹtin tama ọtẹn nokpia ne iran gba kporhu, ne ọ gu ọmwa nii ruẹ e Baibol deghẹ ọ gha gele sẹtin gu ọmwa nii ruẹ emwi.
Sokpan deghẹ a na miẹn wẹẹ, ọtẹn nokpia ne ọ ya iyẹn wewe nọ ma he dinmwiamẹ lele ọtẹn nokhuo ya gu ọmwa ruẹ emwi, kevbe wẹẹ ọtẹn nokpia nii i re ọdafẹn ọnrẹn, ọtẹn nokhuo nii sẹtin gu ọmwa ruẹ e Baibol sirra ọtẹn nokpia nii, vbe nẹi na ya emwi gue uhunmwu; ọ ma rra uhi e Baibol rhọkpa deghẹ ọ na ru vberriọ. Vbọrhirhighayehẹ, ugbẹnso ekhọe ọguọmwaziro ọghe etẹn nikhuo eso keghi tama iran, ne iran ya emwi gue uhunmwu vbe egbe ẹghẹ vbenia.
E Baibol Na Tie
(1 Kọrinti 10:1-17) Etẹn mwẹ, I hoo ne I yee uwa emwi ne ọ sunu vbe egbe avbe erha mwa odede ni lele Mosis khian rre. Okuku mu aghọnghọn gue iran, iran keghi vbe fian Okun Nọ Baa rraa hẹnnẹdẹn. 2 A keghi sa amẹ ne iran hia vbe uwu okuku kevbe uwu okun zẹ vbe emwa ni lele Mosis khian. 3 Iran rri evbare orhiọn ọkpa nii. 4 Iran hia keghi vbe wọn amẹ orhiọn ọkpa nii, rhunmwuda, uwu okuta orhiọn nii ne ọ lele iran gha khian, ọre iran hia na wọn, okuta nii keghi re Kristi tobọ ẹre. 5 Uhiẹn ighẹ ọrheyerriọ, ẹko iran hia ma rhiẹnrhiẹn Osanobua, rhunmwuda ọni, ọ keghi zagha ikun iran lele uwu ato hia. 6 Igiemwi ẹre a ye avbe emwi na hia rhie ne ima, ne a ya yan ma ima ne ima ghẹ gha gualọ emwi dan zẹ vbene iran ru. 7 Ra ne a vbe gha ga ẹbọ zẹ vbene eso vbe uwu iran ru. Zẹ vbene ebe khare, “Emwa nii keghi tota gha re, gha da, iran keghi kpaegbe gha ku.” 8 Ne ima ghẹ ru awua oghẹ, vbene eso vbe uwu iran ru, ne iran arriaisẹn eha yan ugie na wulo ẹdẹ ọkpa. 9 Wa ghẹ gia danmwẹ e Nọyaẹnmwa ghee, vbene eso ru vbe uwu iran, ne ẹyẹn na gbele iran ruan. 10 Wa ghẹ gha vian, vbene eso vbe gha ru ne ogie uwu na fuẹn iran ruan. 11 Emwi na hia sunu ne a ya rhie igiemwi ne emwa ọvbehe, a keghi gbẹnnẹ ọnrẹn yotọ zẹ vbe ne a ya bu ima ude. Rhunmwuda, ẹghẹ ima keghi re ẹghẹ ne ufomwẹ na sẹ otọ fo nẹ. 12 Ọmwa ne ọ roro ighẹ irẹn mudia nẹ, ọ mwẹ ẹwaẹn nẹ ghẹ ya de. 13 Edanmwẹ ne uwa he miẹn hia, egbe ne emwa ọvbehe hia vbe miẹn nọ. Rhunmwuda, Osanobua gha yan, te ọ muẹn sẹ, ẹi ra kue ne a danmwẹ uwa ghe gberra vbene ẹtin uwa sẹ, sokpan ẹghẹ ne a na danmwẹ uwa ghe nii, ọ gha rhie ẹtin ne uwa ya ya egbe miẹn ẹnrẹn, ne uwa miẹn ehe na sẹtin do ẹre fe. 14 Rhunmwuda ọni, ọse mwẹ ni ghan, wa gha lẹ ne ẹbọ ne a ga. 15 Te I gu uwa guan na zẹ vbe umẹwaẹn, wa tobọ uwa ya ekhọe gua sẹ emwi ne I kha. 16 Ukpu afiangbe ne ima kpọnmwẹ Osanobua yi, ma gha wọn vbọ, ẹi re esagiẹn Kristi ọre ima na wọn? Ebrẹd ne ima giagia, ma gha rriọe, ẹi re efun egbe Jesu ma na re? 17 Rhunmwuda ighẹ ebrẹd ọkpa nọ, ma hia gha rhe gha bun, egbe ọkpa ma khin, rhunmwuda ebrẹd ọkpa ma na re.
APRIL 22-28
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 1 KỌRINTI 14-16
“Osanobua Ghi Do ‘Gha Khaevbisẹ Yan’ Emwa Hia”
(1 Kọrinti 15:24, 25) Vbe iyeke ọni, ufomwẹ ghi do rre. Kristi ghi khọnmiotọ vbe uhunmwu ẹtin orhiọn hia ni rre asẹ, avbe ọdakha kevbe ẹtin, ọ ghi mu Arriọba nii ne Osanobua ne Evbavba. 25 Rhunmwuda, ẹi mwẹ Kristi ma gha khaemwisẹ rhinrin Osanobua te do khọn miotọ vbe uhunmwu eghian hia, ọ ghi vbe viọ ehia ye ototọ owẹ ọre.
w98 7/1 21 okhuẹn 10
‘Uwu Ghi Khian Emwi Na Ho Bẹkun’
10 “Ufomwẹ” ne ako na guan kaan ọre ufomwẹ ọghe Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha; ẹghẹ nii, Jesu ghi fẹko ya imuegberriotọ mu nene Arriọba ne Erhae nọ re Osanobua. (Arhie Maan 20:4) Ẹghẹ nii, emwamwa ne Osanobua mwẹ vbe ekhọe ọghe “ne ọ do viọ emwi na yi hia . . . kugbe ba e Kristi” gha mwẹ amusẹ. (Ẹfisọs 1:9, 10) Vbe okaro, e Kristi gha guọghọ avbe arriọba “ni rre asẹ, avbe ọdakha kevbe ẹtin” hia ni gbodan ghee Ọdakha ọghe Osanobua. Ẹi wa re oguọghua nọ khian sunu vbe okuo Amagẹdọn ọkpa ẹre a guan kaan. (Arhie Maan 16:16; 19:11-21) E Pọl khare wẹẹ: “Ẹi mwẹ Kristi ma gha khaemwisẹ rhinrin Osanobua te do khọn miotọ vbe uhunmwu eghian hia, ọ ghi vbe viọ ehia ye ototọ owẹ ọre. Oghian ne okiekie ne a gha khọn miẹn re otọ ọrọre uwu.” (1 Kọrinti 15:25, 26) Vbene ẹmwata, te a khian wabọre rua fẹfẹfẹ ighẹ orukhọ kevbe uwu ne ima re vbe ukhu vbe obọ Adam. Vbe ẹghẹ nii, Osanobua ghi huẹn “avbe orinmwi ni rre idin” kpaegbe.—Jọn 5:28.
(1 Kọrinti 15:26) Oghian ne okiekie ne a gha khọn miẹn re otọ ọrọre uwu.
kr 237 okhuẹn 21
Nene Arriọba Gha Ya Ahoo Ọghe Osanobua Mwẹ Amusẹ Vbe Agbọn Na
21 Vbọ khian ghi sunu daa uwu, nọ re emwi nọ mobọ lele emianmwẹ khian kevbe emwi ne ima hia re vbe ukhu zẹvbe emwa orukhọ? Zẹvbe emwa ni ma gba, ai miẹn ọmwa nọ gha sẹtin lẹẹ ne uwu nọ re “ogian ne okiekie” ọghe ima. (1 Kọr 15:26) Sokpan, te ọna ghi rhiema wẹẹ, uwu wegbe sẹ e Jehova ra? Aizaia tae yotọ wẹẹ: “E Nọyaẹnmwa Ne Udazi gha fuẹn uwu rua ẹdẹdẹmwẹdẹ. Ọ gha khiẹn ameve hin aro emwa hia rre.” (Aiz 25:8) Muẹn roro vbene ọ khian gha ye hẹ vbe ẹghẹ nii! Ai ghi ru irorinmwi, ai ghi miẹn itẹ, ai khian ghi vbe gha khiẹ! Nọghayayerriọ, emwa ghi gha viẹ eve oghọghọ vbe Jehova gha huẹn emwa ni wulo kpaegbe zẹvbe ne ọ yan rẹn! (Tie Aizaia 26:19.) Vbe okiekie, avbe ẹtẹ ne uwu si ye ima egbe ghi rrie.
(1 Kọrinti 15:27, 28) Rhunmwuda, ebe khare wẹẹ, “Osanobua viọ emwi hia ye ototọ owẹ ọre.” Agbọn hia rẹnrẹn wẹẹ, a rhe kha wẹẹ “emwi hia,” a ma ka Osanobua tobọ ẹre ba ẹre, ọmwa ne ọ viọ emwi hia ye ototọ owẹ e Kristi. 28 Sokpan, a ghẹ ghi viọ emwi hia ye ototọ ọdakha ọghe Kristi nẹ, ẹghẹ nii, irẹn tobọ ẹre ighẹ Ọmọ, ghi rhie egbe ẹre ye ototọ Osanobua ne ọ viọ emwi hia ye ototọ irẹn. Osanobua ghi wa gha khaemwisẹ yan ehia fo fẹẹrẹ.
w12 9/15 12 okhuẹn 17
Ọfunmwegbe A Gha Rrọọ Vbe Ukpo Arriaisẹn Ọkpa—Uhiẹn Ya Sẹ Etẹbitẹ!
17 Ẹmwẹ na ya gie vbene emwi khian gha ye hẹ vbe ufomwẹ ọghe Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha keghi re nọ wa gbe ye uviẹn; Evbagbẹn Nọhuanrẹn keghi kha wẹẹ, Osanobua ghi do “gha khaemwisẹ yan” emwa hia. De emwi na ya ẹmwẹ na kha? Rhie ekhọe ruẹ gha rrie ẹghẹ ne Osanobua ya yi Adam vbe Ivi vbe ogba ọghe Idẹni, iran kegha re emwa ni gbae, iran na vbe gha re ọkpa vbe ẹgbẹe ọghe Jehova ni mwẹ akugbe kevbe ọfunmwegbe. E Jehova ne Osa ne Udazi ẹre ọ ghaa tobọ re khaevbisẹ yan emwi hia ne irẹn yi, ke avbe odibosa kẹ kevbe emwa nagbọn. Iran hia keghi sẹtin gha gu e Jehova guan, iran na gha gae, iran na vbe gha miẹn afiangbe vbe obọ re. Irẹn ẹre ọ ghaa “khaevbisẹ yan” emwa hia.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(1 Kọrinti 14:34, 35) Ọ kere ne ikhuo hunwan vbe uwu ugamwẹ vbe esọsi. A ma kue ne iran gha guan, zẹvbe ne Uhi avbe Ju khare, ọ ma kei ne a muẹn ye iran obọ. 35 Deghẹ iran hoo ne iran rẹn otọ emwi eso, wẹẹ ne iran nọ ọdọ iran vbe owa. Emwi ekhue nọ ne okhuo gha guan vbe uwu ugamwẹ vbe esọsi.
w12 9/1 9, ẹkpẹti
Te Ukọ E Pọl Wẹẹ Ne Ikhuo Ghẹ Zẹdẹ Guan Hiehie Ra?
Ukọ e Pọl khare wẹẹ, “Ọ kere ne ikhuo hunwan” vbe iran ghaa rre uwu iko. (1 Kọrinti 14:34) Vbe ọ ya ẹmwẹ na kha? Te irẹn ghaa ya aro gbe iran re wẹẹ, iran ma rẹn emwi rhọkpa ra? Hiehie. Vbene ẹmwata, ẹghẹ nibun ẹre Pọl ya kha wẹẹ ikhuo eso maa emwa emwi esi. (2 Timoti 1:5; Taitọs 2:3-5) Vbe ebe ne Pọl gbẹn gie Ivbiotu e Kristi ni rre Kọrinti, ẹi re ikhuo ọkpa ẹre ọ wẹẹ nọ “hunwan” vbe iko, ọ vbe tama iran ni zẹlẹ urhuẹvbo ughughan kevbe iran ni ta ẹmwẹ akhasẹ ne iran hunwan vbe ọmwa ọvbehe ghaa guan vbuwe iko. (1 Kọrinti 14:26-30, 33) Ọ khọ wẹẹ, odẹ ọghe ẹmwata ne ikhuo eso miẹn bọbọ iran egbe sẹrriọ wẹẹ, ọtẹn ghaa guan vbuwe iko, iran ghi fian ẹmwẹ ye ọre unu gha nọ rẹn ọta; erriọ ikhuo nibun vbe Kọrinti ghaa ru ẹre vbe ẹghẹ nii. Ne olighi ghẹ mieke na gha rre uwu iko, e Pọl keghi rhie igiọdu ne iran wẹẹ, “ne iran nọ ọdọ iran vbe owa” deghẹ iran mwẹ inọta rhọkpa.—1 Kọrinti 14:35.
(1 Kọrinti 15:53) Rhunmwuda te emwi ne ọ sẹtin wu gha mu ai wu ẹdẹ yọ, emwi ne ọ wu, a mu emwi ne ẹi sẹtin wu hin ẹre egbe nẹ.
it-1 1197-1198
Egbe Nẹi Sẹtin Kẹkẹ
Emwa ni khian deba e Kristi kha i khian wa gha mwẹ arrọọ etẹbitẹ kẹkan zẹvbe emọ orhiọn, sokpan egbe nẹi sẹtin kẹkẹ kevbe arrọọ nẹi sẹtin wu ẹre iran khian gha mwẹ; vbene Jesu ghi gha ye vbe ọ rhiọkpaegbe nẹ, erriọ iran khian vbe do gha ye. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ iran ya arrọọ ọghe iran ga e Jehova ẹse vbe iran rre agbọn, iran gha wu, Osanobua ghi ya egbe ọghe orhiọn nẹi sẹtin kẹkẹ fiangbe iran zẹvbe ne ukọ e Pọl ya rhan otọre vbe ebe 1 Kọrinti 15:42-54. Arrọọ nẹi sẹtin wu keghi re arrọọ ne iran sọyẹnmwẹ ọnrẹn, ẹi mwẹ ufomwẹ, ai vbe sẹtin guọghọe rua; egbe nẹi sẹtin kẹkẹ keghi re egbe ne Osanobua rhie ne iran, ẹi sẹtin rhia, ẹi kẹkẹ, ai vbe sẹtin guọghọe rua. Ọni rhiema wẹẹ, te Osanobua rhie ẹtin ne iran, ne iran sẹtin gha rrọọ vbene iran i na gualọ iyobọ vbe obọ emwi ke emwi. Iran lughaẹn ne evbayi nikẹre, ke ni rre agbọn kevbe ẹrinmwi. Ọna rhiema wẹẹ, te Osanobua gele gba ẹko iran. Sokpan ne Osanobua na rhie egbe arrọọ vbenia ne iran ma rhiema wẹẹ iran i ghi rre ototọ ọdakha ọghe Osanobua; te iran khian ye gha lele adia ọghe Erha iran vbene Kristi nọ re Uhunmwuta ọghe iran vbe họn ẹmwẹ ne Osanobua.—1 Kọr 15:23-28; ya ghee uhunmwuta nọ khare wẹẹ, immortality; soul.
E Baibol Na Tie
(1 Kọrinti 14:20-40) Wa ghẹ gha yevbe ibiẹka vbe emwi ne uwa roro etẹn mwẹ, wa gha re ibiẹka vbe emwi dan ne a ru sokpan eniwanrẹn vbe iro ne a roro. 21 A gbẹn ọnrẹn ye uwu Ebe wẹẹ: “Nọyaẹnmwa khare wẹẹ: ‘I gha gu avbe emwa na guan, I gha gie emwa ne ai họn urhu ne ọ zẹ gu iran guan. Kevbe akhuarhamwunu eghọẹn, sevba, uhiẹn ighẹ emwa mwẹ i ra ye danmwehọ mwẹ.’ ” 22 Rhunmwuda ọni khekherriọ, urhu ne a ma rẹn ne a ya we ọmwa, ama idagbo ne a rhie ne iran ni ma yayi nọ, ẹi re ọghe iran ni yayi. Vberriọ ikporhu ẹmwẹ Osanobua ne a ya we ọmwa, ama idagbo ọghe ne ọ yayi nọ ighẹ ẹi re ọghe ne ọ ma yayi. 23 Adeghẹ esọsi ghi si egbe koko, agbọn hia na wa suẹn gha ya urhu ne a ma rẹn guan, adeghẹ ọmwa kẹkan ra eni ma yayi eso la owa, ẹi re te ọ ra kha ighẹ te uwa hia mwẹmwẹ? 24 Sokpan wa ghaa kporhu ẹmwẹ Osanobua, ọmwa ne ọ ma yayi ra ọmwa kẹkan gha la owa, ẹmwẹ ne ọ họẹn ghi yae miẹn kue ighẹ ọmwa orukhọ irẹn gele khin. Ẹmwẹ ne ọ họẹn hia ghi gha bu ohiẹn ọnrẹn. 25 Iro ẹkhokho ne ọ zẹ vbe ekhọe ghi khian ne a rhie ladian azagba, ọ ghi vbẹ rre ye uhunmwu rhanmwa otọ ne Osanobua, ọ ghi miẹn kue wẹẹ, “Vbe ẹmwata, Osanobua gu uwa rre emwa na.” 26 Wa rẹn emwi ne I kha na ra, etẹn mwẹ? Wa gha si koko ne a do ru ugamwẹ, orhiọnkpa mwẹ ihuan ne a gha so, ọmwa ọvbehe, emwi ne a maa emwa ẹre, ọmwa ọvbehe, emwi ne Osanobua tama rẹn. Ọmwa ọvbehe, ikporhu vbe ẹvbo ne a ma rẹn kevbe ọmwa ọvbehe, emwi ne a ya ẹmwẹ nii kha. Emwi hia ghi gha re nọ ya ọmwa ne ọ yo esọsi obọ. 27 Deghẹ ọmwa ra ya urhu ne a ma rẹn guan, omwa arhin eva ra eha ẹre ọ kere ne ọ gha guan lele egbe, ọmwa ọvbehe ghi gha zedu ẹmwẹ ne a ta. 28 Deghẹ ọmwa ne ọ ra zedu i rre evba, a ghẹ zẹdẹ guan ladian vbe uwu ugamwẹ, wẹẹ ne ọ gu egbe ẹre kevbe Osanobua gha guan. 29 Eva ra eha ne a rhie ẹmwẹ Osanobua nẹẹn ta, ghi gha guan, emwa nekpa ghi gha danmwehọ vbene ẹmwẹ ne iran ta ye hẹ. 30 Sokpan deghẹ Osanobua gie uhunmwu gie ọkpa vbe uwu emwa ni tota vbe ugamwẹ, ọmwa ne ọ te ka guan ghi dobọyi. 31 Wa hia sẹtin kporhu Osanobua ọkpọkpa, ne emwa hia miẹn ehe na ruẹ emwi kevbe ne a vbe rhie igiọdu ne iran. 32 Ọ kere ne ọmwa ne a ya ikporhu ẹmwẹ Osanobua we daeyi ye uro ẹsẹse vbe ọ gha guan. 33 Rhunmwuda, Osanobua ma tie ima ye uwu emwi otighi ne a ru, vbe ẹi re uwu emwi na ru ẹre ọghe ọfumwegbe. Zẹ vbene ọ ye vbe uwu esọsi Osanobua hia. 34 Ọ kere ne ikhuo hunwan vbe uwu ugamwẹ vbe esọsi. A ma kue ne iran gha guan, zẹ vbene Uhi avbe Ju khare, ọ ma kei ne a muẹn ye iran obọ. 35 Deghẹ iran hoo ne iran rẹn otọ emwi eso, wẹẹ ne iran nọ ọdọ iran vbe owa. Emwi ekhue nọ ne okhuo gha guan vbe uwu ugamwẹ vbe esọsi. 36 Ra wa ẹre ọ ya ẹmwẹ Osanobua rre? Ra wa ọkpa ẹre ọ tae ma? 37 Deghẹ ọmwakọmwa roro ighẹ odibo Osanobua irẹn khin ra ighẹ a ya emwi ẹmwẹ orhiọn we irẹn, wẹẹ ne a gi ẹre rẹn wẹẹ emwi ne I gbẹnnẹ na, iyi ọghe Nọyaẹnmwa tobọ ẹre nọ. 38 Adeghẹ irẹn ma zẹ ye avbe emwi na, wa ghẹ vbe zẹ ye irẹn re. 39 Rhunmwuda ọni nian, wa ne etẹn mwẹ, wa rhie ekhọe ye ẹmwẹ ikporhu Osanobua, sokpan wa ghẹ gbe ukhu urhu na ma rẹn ne a ya guan rua. 40 Wa ghi gha ru emwi hia ururo kevbe uhẹn-uhẹn.
APRIL 29–MAY 5
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 KỌRINTI 1-3
“E Jehova—‘Osanobua Ne Iyobọ Hia Ke Obọ Ẹre Rre’ ”
(2 Kọrinti 1:3) Wa gie ima kpọnmwẹ Osanobua kevbe Erha e Nọyaẹnmwa Jesu Kristi, Erha ne ọ mwẹ itohan kevbe Osanobua ne iyobọ hia ke obọ ẹre rre.
“Gu Enọ Viẹ Gha Viẹ”
4 Erha mwa nọ rre ẹrinmwi rẹn vbene ọ da ọmwa hẹ vbe ọmwa na hoẹmwẹ ọnrẹn gha wu, rhunmwuda emwa ne irẹn hoẹmwẹ ọnrẹn ka wulo nẹ. Usun iran keghi re Ebraham, Aizik, Jekọb, Mosis, kevbe Oba e Devid. (Nọm 12:6-8; Mat 22:31, 32; Iwinna 13:22) Ẹmwẹ Ọghe Osanobua rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ irẹn wa yaro yọ ẹghẹ ne irẹn khian ya huẹn emwa ni wulo kpaegbe. (Job 14:14, 15) Emwa ni khian rhiọkpaegbe i ghi khuọnmwi, iran ghi gha rrọọ vbuwe oghọghọ. Ọ wa vbe da Osanobua vbe Ovbi ẹre nọ hoẹmwẹ ọnrẹn ẹsẹsẹmwẹse, “nọ ya ọyẹnmwẹ sọe ẹdẹgbegbe” wu uwu ọbaligie. (Itan 8:22, 30) Ẹmwẹ ne unu i sẹtin gie obalọ ne Jehova la gberra vbe Jesu wu.—Jọn 5:20; 10:17.
(2 Kọrinti 1:4) Irẹn ẹre ọ ye ima obọ vbe uwu ọlọghọmwa mwa hia, ne ima sẹtin gha ye avbe emwa hia ni ghi rre uwu ọlọghọmwa ughughan hia obọ, vbekpa ne a na loo egbe iyobọ nii ne ima vbe miẹn vbe obọ Osanobua.
“Gu Enọ Viẹ Gha Viẹ”
14 Ugbẹnso ai miẹn ẹmwẹ agbọn tama ọmwa nọ khiẹ, ọni ẹre ọ zẹe nọ na khẹke na gha kọn ẹmwẹ ta vbe ehe ne emwa na khiẹ. Levbasevba, e Baibol keghi kha wẹẹ, “ẹmwẹ ne a ya ẹwaẹn ta, te ọ kpe ẹwẹn rrie.” (Itan 12:18) Ne ebe ẹmu When Someone You Love Dies keghi re ne emwa eso he loo ya rhie ifuẹko ne emwa ni khiẹ. Odẹ ọkpa kpataki na ya rhie ifuẹko ne emwa ni khiẹ ọre na “gu enọ viẹ gha viẹ.” (Rom 12:15) E Gaby ne arowa re wu keghi kha wẹẹ: “Eve ẹre ọ ghi re odẹ ọkpa ne I ya gi emwa rẹn vbene emwi ye mwẹ hẹ. Ẹre ọ zẹe nọ na rhie ifuẹko mẹ vbe emwa gha deba mwẹ gha viẹ. Ọna ẹre ọ ghi ya mwẹ rẹn wẹẹ, iran rẹn emwi ne I la gberra.”
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(2 Kọrinti 1:22, NW) Ọ vbe rhie ama ọghẹe ne ima kevbe osẹ ọghe emwi nọ dee, ọni ọre orhiọn nọhuanrẹn nọ rhie ye ima ekhọe.
w16.04 32
Inọta Ne Emwa Nọ
Vbọ re “ama” kevbe “osẹ” ne Osanobua rhie ne dọmwadẹ Ivbiotu e Kristi na hannọ zẹ?—2 Kọr 1:21, 22.
▪ Osẹ: Zẹvbe ne ebe ezanzan ọkpa khare, ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na, nọ re “osẹ ọghe emwi nọ dee” na loo ro vbe ebe 2 Kọrinti 1:22 keghi re “ẹmwẹ ne avbe omugui kevbe avbe ọduẹki mobọ loo,” emwi na yae kha ọre “igho ra emwi na rhie ye otọ, vbene a te hae osa ye emwi fo, rhunmwuda ọni, agharhemiẹn wẹẹ a ma he wa hae osa ye emwi nii fo, ọmwa nọ rhie igho ra emwi yotọ mwẹ asẹ nọ khian ya tie emwi nii ọghẹe.” Vbe nọ dekaan emwa na hannọ zẹ, emwi na khian ya hae iran osa fo ra emwi na khian ya san iran ẹse keghi re egbe ọghe orhiọn nẹi sẹtin kẹkẹ na khian rhie ne iran zẹvbe na gie ẹre vbe ebe 2 Kọrinti 5:1-5. A gha vbe ya arrọọ nẹi sẹtin wu san iran ẹse.—1 Kọr 15:48-54.
Vbe urhuẹvbo e Grik ne ivbi orre na ghi zẹ, ẹmwẹ na gha ya sẹtin gie ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹre ladian ighẹ “osẹ ọghe emwi nọ dee,” ọre oroka ne okpia rhie ne okhuo nọ ya rhiẹre ma wẹẹ irẹn hoo ne irẹn rhie ẹre zẹvbe ọvbokhan rẹn. Igiemwi na wa vbe dekaan emwa ni khian do gha re ọvbokhan e Kristi vbe odẹ ọghe orhiọn.—2 Kọr 11:2; Arhie 21:2, 9.
▪ Ama: Vbe ẹghẹ nọ gberra, ọmwa gha rhie ama ye emwi, ọni rhiema wẹẹ irẹn ẹre ọ yan rẹn, ra irẹn kue ye emwi ne irẹn vbe ọmwa gba ta. Vbe nọ dekaan emwa na hannọ zẹ, orhiọn nọhuanrẹn ẹre a ya ye iran ama vbe odẹ ọghe orhiọn zẹvbe ivbi Osanobua. (Ẹfis 1:13, 14) Sokpan ama na i re ọghe etẹbitẹ, vbe ẹi re te iran ga Osanobua ẹse ya sẹ ẹdẹ uwu, ra a te miẹn wẹẹ orueghe nọkhua suẹn rẹn.—Ẹfis 4:30; Arhie 7:2-4.
(2 Kọrinti 2:14-16) Sokpan, ekpọnmwẹ nọ ne Osanobua, rhunmwuda, vbe a kugbe ba e Kristi, Osanobua ghi gha viọ ima khian zẹvbe oghunmwu vbe uwu emwa ne Kristi viọ rre vbe okuo ne ọ na khọn miotọ. Zẹ vbe ori ne ọ winhin ne ọ gba ehe hia, Osanobua loo ima ya ye Kristi khian ne emwa hia rẹnrẹn. 15 Rhunmwuda te ima ye vbe uwinhinmwẹ eturari ne Kristi giẹn ne Osanobua, ne ọ vbe sẹ egbe iran ne a ra miẹnfan, kevbe iran ne ọ ra wiri rua. 16 Vbe ọghe iran ni ra wiri rua, ẹwia dan ne ọ gbe ọmwa ran nọ, vbe ọghe iran ne a ra miẹnfan, emwi ne ọ winhin nọ rhie arrọọ ne ọmwa nọ. De ọmwa ne ẹtin ẹnrẹn gha sẹ egbe iwinna vberriọ khekherriọ?
w10 8/1 23
U Ka Rẹn Ra?
De emwi ne ukọ e Pọl ghaa mwẹ vbe ekhọe, vbe ẹghẹ ne ọ na gha guan kaan “emwa ne Kristi viọ rre vbe okuo ne ọ na khọn miotọ”?
▪ E Pọl keghi gbẹn wẹẹ: “Osanobua ghi gha viọ ima khian zẹvbe oghunmwu vbe uwu emwa ne Kristi viọ rre vbe okuo ne ọ na khọn miotọ. Zẹvbe ori ne ọ winhin ne ọ gba ehe hia, Osanobua loo ima ya ye Kristi khian ne emwa hia rẹnrẹn. Rhunmwuda te ima ye vbe uwinhinmwẹ eturari ne Kristi giẹn ne Osanobua, ne ọ vbe sẹ egbe iran ne a ra miẹnfan, kevbe iran ne ọ ra wiri rua. Vbe ọghe iran ni ra wiri rua, ẹwia dan ne ọ gbe ọmwa ran nọ, vbe ọghe iran ne a ra miẹnfan, emwi ne ọ winhin nọ rhie arrọọ ne ọmwa nọ.”—2 Kọrinti 2:14-16.
Te ukọ e Pọl ghaa guan kaan ugie ne Ivbi e Rom mobọ gha do, ne iran ya mu uyi ye ọkaokuo egbe, rhunmwuda ne ọ na khọn miotọ yan avbe eghian vbe okuo. Vbe egbe ugie vbenia, Ivbi e Rom ghi viọ emwi hia ne obọ vba re vbe okuo ladian vbe idagbo ne emwa hia gha ghee, erriọ iran vbe ru emwa hia na munọ vbe okuo, iran ghi viọ ẹmila eso gha rrie ehe ne iran khian na ru izọese; vbe ẹghẹ na kha na, emwa ghi gha tian ọkaokuo kevbe ivbiyokuo ọghẹe rhunmwuda akhiọnmiotọ ọghe iran. Vbe okiekie, iran ghi ya avbe ẹmila nii zọ ese, ọ gha kẹ, iran ghi vbe gbele emwa nibun na munọ vbe okuo rua.
Ebe na tiẹre The International Standard Bible Encyclopedia khare wẹẹ, “Ọ gha kẹ, ne Ivbi e Rom na giẹn eturari vbe iran ghaa do ugie akhọnmiotọ na,” ẹre ọ si ẹre ne ako na, na guan kaan “uwinhinmwẹ eturari ne Kristi giẹn ne Osanobua” nọ khian gha re imiẹnfan ne emwa eso kevbe oguọghua ne emwa ọvbehe. Nene ebe na vbe kha wẹẹ, “Uwinhinmwẹ ọghe eturari nọ ghaa ya emwa ni khọnmiotọ ghọghọ wẹẹ iran khiọnmiotọ, keghi ya emwa na munọ vbe okuo gha yerre wẹẹ, egbọre uwu ẹre ọ ghi khẹ iran.”
E Baibol Na Tie
(2 Kọrinti 3:1-18) Te ẹmwẹ ima na ghi yevbe ẹmwẹ a yunu kpaegbe vbe ehọ uwa ra? Ra, zẹvbe emwa ọvbehe, te uwa ghẹ ghi vbe gbẹn ebe ne a ya tian ọmwa ne ima ra, ra ne a gbẹn ebe ya tian ima ma uwa? 2 Wa tobọ uwa ọrọre ebe ne ima gbẹn, ne a gbẹn ye ekhọe uwa, ne emwa hia rẹn ọnrẹn, ne iran vbe gha tie ẹre. 3 Aro dae wẹẹ, Kristi tobọ ẹre, ẹre ọ gbẹn ebe na, ọ na rhie ẹre ne ima rhie rre. Ẹi re ne a ye ẹmu gbẹnnẹ ye uhanhan okuta, sokpan ekhọe emwa nagbọn ẹre a ya orhiọn Osanobua ne ọ rrọọ gbẹnnẹ ọnrẹn yi. 4 Ma tae vbenia, rhunmwuda ma lekpae Kristi mu ẹtin yan Osanobua. 5 Rhunmwuda emwi rhọkpa i rre uwu ima ne ima gha sẹtin lekpa ẹre kha wẹẹ ma sẹ ne ọ gha winna iwinna na. Ẹtin ne a ya sẹtin ru ẹre ne ima mwẹ, obọ Osanobua ẹre ọ ke rre. 6 Rhunmwuda, irẹn ẹre ọ ru ẹre ne ima sẹtin gha ga ile nọgbọn, ne ẹi re uhi ne a gbẹnnẹ yotọ, sokpan, ọghe orhiọn. Uhi ne a gbẹnnẹ yotọ, uwu ẹre ọ si rre, sokpan arrọọ ẹre orhiọn rhie ne ọmwa. 7 Te a gbẹnnẹ uhi na ye avbe uhanhan okuta, uyi Osanobua keghi rhie egbe maan vbe ẹghẹ ne a na rhie ẹre ne ọmwa. Agharhemiẹn wẹẹ ọ do fafaa, awanwan ne ọ ghaa rre ugbaro e Mosis, keghi wo vbe egbe sẹrriọ wẹẹ Ivbi Izrẹl ma sẹtin tọn aro yọ. Adeghẹ uhi ne a rẹnrẹn wẹẹ uwu ẹre ọ si rre, ladian ke irẹn kevbe uyi ne ọ sẹ vberriọ, 8 inu inu ọre uyi ne ọre ọghe ugamwẹ orhiọn gha ya kpọlọ sẹ? 9 Ugamwẹ ne a ya bu ohiẹn gbe emwa kegha mwẹ uyi, inu inu ẹre ugamwẹ ne a ya bu ase ne ọmwa gha ya mwẹ uyi sẹ? 10 Ma sẹtin kha nian wẹẹ, rhunmwuda ne uyi ne ọ rrọọ na, na kpọlọ sẹ ẹsẹse, uyi ne ọ te fi wainwain ẹghẹ nii la hin odẹ rre. 11 Rhunmwuda, deghẹ emwi ne ọ ghaa rrọọ vbe ovbi ẹghẹ kherhe ghaa mwẹ uyi, inu inu emwi ne ọ rrọọ ẹdẹdẹẹdẹ gha ya mwẹ uyi sẹ? 12 Rhunmwuda ighẹ ma mwẹ idanmwehọ na, ma keghi din ẹsẹse. 13 Ma i yevbe Mosis ne ọ ghaa mu ukpọn gue aro ne Ivbi Izrẹl ghẹ bẹghe awanwan nii vbe ọ gha fafaa la hin evba rre. 14 Vbe ẹmwata, te a rhie emwi rhu iran ekhọe, ye do sẹ ẹdẹnẹrẹ na, te a ye rhie ukpọn nii rhu iran ekhọe vbe iran a gha tie ebe ile nẹdẹ. Ọmwa gha ghi ya egbe ba e Kristi nẹ ọkpa, ẹre a ghi na rhie ukpọn nii hin rre. 15 Uhiẹn do sẹ ẹdẹnẹrẹ na, iran gha tie ebe Mosis, ukpọn nii ghi ye de gue iran ekhọe. 16 Sokpan, a rhie ẹre hin rre zẹ vbene ebe khare, “Mosis gha werriẹ aro ghe ehe ne Nọyaẹnmwa ye, a ghi rhie ukpọn nii hin rre.” 17 Vbe ehe ne a tiere na, orhiọn ẹre a kha vbe a guan kaan “Enọyaẹnmwa.” Eheikehe ne orhiọn e Nọyaẹnmwa a rhirhi gha ye, a yan egbe ọmwa rre evba. 18 Ma hia fẹẹrẹ khekherriọ, ẹre ọ rhie uyi e Nọyaẹnmwa maan vbe aro ne a ma rhie emwi gue. Nene uyi ọkpa nii, ghi ke ehe ne Nọyaẹnmwa, ne ọre nene orhiọn ye rre, do fi ima werriẹ khian vbene irẹn ye, vbe uyi ne ọ kpọlọ sẹ ọna ẹsẹse.