¿Ataman rït reʼ?
¿Achkë rubʼanik nkikʼüt ri ladrillos ri xelitäj akuchï xjeʼ wä Babilonia ojer chqä ri rubʼanik yebʼan wä che rä chë le Biblia kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij?
RI ARQUEÓLOGOS kilon kʼïy ladrillos akuchï xjeʼ wä Babilonia ojer ri xeksäx rchë xebʼan ri jay chpan ri tinamït riʼ. Ri arqueólogo Robert Koldewey, nuʼij chë ri ladrillos yebʼan wä chpan hornos ri ye kʼo wä «chrij ri tinamït», ri akuchï kan kʼo ütz barro chqä nilitäj kowan chaqiʼj qʼayis rchë yemeqʼ ri hornos.
Ye kʼo jojun wuj nkiʼij chë ri qʼatöy taq tzij ri xejeʼ Babilonia nkiksaj wä ri hornos riʼ rchë nkiʼän itzelal. Paul-Alain Beaulieu, jun profesor rchë ri Universidad ri kʼo Toronto chqä retaman chrij kikʼaslemal chqä kichʼaʼäl ri Asirios ri xejeʼ ojer, nuʼij: «Kʼïy chkë ri wuj ri xetzʼibʼäx Babilonia […] nkiʼij chë ri qʼatöy taq tzij nkitäq wä kikʼatik ri winäq ri ma nkinmaj ta wä rutzij ruqʼatbʼäl tzij». Jun wuj ri xtzʼibʼäx pa ruqʼij qa Nabucodonosor nuʼij ya reʼ: «Keʼikamsaj, keʼikʼataʼ, keʼichʼluj, […] keʼiyaʼ chpan ru-horno ri nbʼanö rukïl wäy […], tibʼanaʼ chë keʼok sübʼ. Tibʼanaʼ chë kekʼat pa qʼaqʼ».
Jontir reʼ nuʼän chë ri yeskʼin ruwäch le Biblia nnatäj pä chkë ri capítulo 3 rchë Daniel. Ri capítulo 3 rchë Daniel nuʼij chë ri qʼatöy tzij Nabucodonosor xuʼän jun rachbʼäl rkʼë oro chpan ri juyuʼ Dura ri kʼo chrij ri tinamït Babilonia. Oxiʼ kʼojolaʼ hebreos —Sadrac, Mesac y Abednego— ma xexkeʼ ta chwäch ri achbʼäl riʼ. Ya riʼ xbʼanö chë Nabucodonosor xpë ruyowal, rma riʼ xuʼij chë tmeqʼ jun siete mul más ri horno chqä chë keyaʼöx re oxiʼ kʼojolaʼ reʼ chpan. Ye kʼa jun ángel xeruköl ri oxiʼ kʼojolaʼ riʼ chwäch ri kamïk (Dan. 3:1-6, 19-28).
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source
Jun ladrillo ri akuchï tzʼibʼatäl wä rubʼiʼ Nabucodonosor.
Ri ladrillos ri xilitäj Babilonia nkikʼüt chë le Biblia kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij. Kʼïy chkë ri ladrillos riʼ, ye tzʼibʼatäl tzij chwäch ri nkiyaʼ ruqʼij ri qʼatöy tzij. Jun chkë riʼ nuʼij: «Nabucodonosor, qʼatöy tzij pa ruwiʼ Babilonia […]. Rïn xibʼanö ri jay ri akuchï yïn kʼo wä […]. Ronojel ta kʼa mul ri njatzul xtkiqʼät tzij chpan». Re tzij reʼ achiʼel jbʼaʼ ri tzij ri nilitäj chpan Daniel 4:30. Chpan ri texto riʼ Nabucodonosor xuʼij: «¿Ma ya reʼ ta kʼa Babilonia la Grande, ri kan xinksaj wuchqʼaʼ chrij chubʼanik rchë yejeʼ ri qʼatöy taq tzij chpan chqä rchë nyaʼöx nqʼij?».