Ri nqaxiʼij qiʼ chwäch Dios kʼo utzil xtkʼäm pä pa qawiʼ komä y chqawäch apü

1, 2. ¿Achkë nbʼanö chë junan jbʼaʼ ri najin nqaqʼaxaj röj rkʼë ri xqʼaxaj Lot?

TAQ röj nqatzʼët achkë rubʼanik kʼaslemal kikʼwan ri winäq pa qaqʼij komä, nqanaʼ achiʼel xnaʼ Lot, jun utziläj achï ri xjeʼ ojer. Ryä kowan xbʼison rma ri itzel taq winäq kan ma xekʼïx ta xkiʼän ri itzelal, rma retaman wä chë ri Qatataʼ kʼo chkaj kan itzel nutzʼët chë ri winäq ke riʼ nkiʼän (2 Ped. 2:7, 8). Rma Lot kowan wä nrajoʼ Jehová chqä nuxiʼij wä riʼ nuʼän jun itzelal chwäch, ya riʼ xbʼanö chë itzel chqä xtzʼët ri tzʼil taq bʼanobʼäl yekiʼän wä ri winäq. Ke riʼ chqä nbʼanatäj pa qaqʼij röj komä, ri winäq ma nkiloqʼoqʼej ta o xa nkiqasaj ruqʼij ri rupixaʼ Dios. Tapeʼ ke riʼ, we röj nqajoʼ Dios chqä nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch, xtqkowin xtqakʼwaj jun chʼajchʼöj kʼaslemal (Prov. 14:2).

² Rchë xtqkowin xtqaʼän riʼ, Jehová nuyaʼ pä qatoʼik chpan ri wuj Proverbios. Jontir röj, ri cristianos —achiʼaʼ, ixoqiʼ, qʼopojiʼ kʼojolaʼ chqä ri ya kʼo chik kijunaʼ— nqkowin nqatamaj ri utziläj taq naʼoj ri ye kʼo chpan re wuj reʼ.

RI NQAXIʼIJ QIʼ NQAʼÄN JUN ITZELAL CHWÄCH DIOS KʼO UTZIL NUKʼÄM PÄ PA QAWIʼ

3. Rkʼë ri nuʼij chpan Proverbios 17:3, ¿achkë rma nkʼatzin nqachajij qan? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

³ Jun rma ri nkʼatzin nqachajij qan ya riʼ chë Jehová nkowin nutzʼët achkë kʼo pa kan ri winäq. ¿Achkë ntel chë tzij riʼ? Ntel chë tzij chë ryä nutzʼët ri ma nkitzʼët ta ri winäq; retaman achkë qäs kʼo pa qan (taskʼij ruwäch Proverbios 17:3). We Jehová nutzʼët chë röj nqchʼobʼon chrij rupixaʼ, ryä xtqrajoʼ. Taq röj yeqayaʼ ri naʼoj riʼ pa qajolon chqä pa qan, ma xtqanmaj ta ri tzʼukün taq tzij ri yeruʼij Satanás nixta xttok pa qajolon ri naʼoj ri yerukʼüt ryä chqä ruwinaq (Juan 4:14; 1 Juan 5:18, 19). Y taq más junan xtuʼän qawäch rkʼë Jehová, más xtqaxiʼij qiʼ xtqaʼän jun itzelal chwäch. Ma xtqaʼän ta jun ri xa xtyaʼ bʼis pa ran Jehová chqä ma xtqmakun ta chwäch. Taq xtkʼüt pä riʼ jun mak chqawäch, xtqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë rma xtinyaʼ bʼis pa ran Jehová ri kowan yirajoʼ chqä kan kʼïy utzil ruyaʼon pa nwiʼ?» (1 Juan 4:9, 10).

4. Rma xxiʼij riʼ xuʼän jun itzelal chwäch Dios, ¿achkë rubʼanik xtoʼ ya riʼ jun qachʼalal ixöq?

⁴ Ya Marta,b jun qachʼalal aj Croacia, kʼo jmul xrajoʼ xuʼän jun tzʼil bʼanobʼäl. Ryä xuʼij: «Rïn ma pa rubʼeyal ta wä xichʼobʼon. Kʼayewal xuʼän chi nwäch xinwesaj pa njolon ri yenbʼän tzʼil taq bʼanobʼäl, ye kʼa kowan xirutoʼ ri xinxiʼij wiʼ xinbʼän jun itzelal chwäch Dios». ¿Achkë rubʼanik xtoʼ ryä ya riʼ? Ya Marta xuʼij chë ya riʼ xtoʼö rchë xchʼöbʼ achkë kʼayewal xtrïl we xtuʼän jun ri ma ütz ta. Röj chqä ütz nqaʼän riʼ taq kʼo jun mak nukʼüt pä riʼ chqawäch. Ma tqamestaj ta chë ri ma nqajoʼ ta röj ya riʼ nqayaʼ bʼis pa ran Jehová y ma nqajoʼ ta chë rma riʼ ma xtqïl ta ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (Gén. 6:5, 6).

5. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xbʼanatäj rkʼë Leo?

⁵ Ri winäq ri nuxiʼij riʼ nuʼän jun itzelal chwäch Jehová, ma nukanuj ta achkë nuʼij rchë ma nuyaʼ ta qa rumak chrij. Chqä ma nuʼij ta chë majun ta rubʼanon we yejeʼ itzel taq rachiʼil. Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë Leo, jun qachʼalal aj Congo. Ryä xkʼwaj riʼ kikʼë itzel taq rachiʼil taq rukʼwan chik kajiʼ junaʼ qasan pa yaʼ. Ryä xquʼ chë we ma xtuʼän ta jun ri ma ütz, ma xtmakun ta chwäch Dios. Ye kʼa Leo xa xkʼän runaʼoj chkij rachiʼil, xchäp rutjik yaʼ chqä xeruʼän tzʼil taq bʼanobʼäl. Chrij riʼ, Leo xchäp ruquʼik achkë xkikʼüt ruteʼ rutataʼ chwäch, ri ye Testigos, chqä chë rubʼanon qa más wä kiʼ rukʼuʼx. Ryä xqʼalajin chwäch chë ma ütz ta ri najin nuʼän, y rkʼë kitoʼik ri ukʼwäy taq bʼey xtzolin pä rkʼë Jehová. Komä Leo kan kiʼ rukʼuʼx. Ryä ukʼwäy bʼey chqä precursor especial.

6. ¿Achkë kaʼiʼ ixoqiʼ xtqatzjoj kij chpan re tjonïk reʼ?

⁶ Komä tqanukʼuj rij ri capítulo 9 rchë Proverbios, ri akuchï jontir röj, achiʼaʼ chqä ixoqiʼ, nqkowin nqatamaj qa utziläj taq naʼoj chpan. Chpan re capítulo reʼ ntzjöx kij kaʼiʼ ixoqiʼ ri kʼo nkikʼambʼej tzij. Jun ixöq nukʼambʼej tzij chrij ri kan kʼo anaʼoj y ri jun chik ixöq chrij ri majun ta anaʼoj.c Loman xtqanukʼuj kij ri peraj ri ye kʼo chpan re tjonïk reʼ, ma tqamestaj ta chë ruwinaq Satanás bʼenäq kan chkij ri tzʼil taq bʼanobʼäl chqä chrij rutzʼetik pornografía (Efes. 4:19). Rma riʼ kan kowan nkʼatzin nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Jehová chqä ma nqaʼän ta jun ri ma ütz ta (Prov. 16:6). Ri kaʼiʼ ixoqiʼ ri xkeqatzjoj achiʼel ta nkiʼij chkë ri majun ta na kinaʼoj: «Kixampä pä pa wachoch; kixwaʼ» (Prov. 9:1, 5, 6, 13, 16, 17). Ye kʼa ri winäq ri yebʼä kikʼë re kaʼiʼ ixoqiʼ reʼ ma junan ta ri nkïl pa kikʼaslemal. Tqatzʼetaʼ achkë rma nqaʼij reʼ.

MA TQANMAJ TA RUTZIJ «RI IXÖQ RI MAJUN TA RUNAʼOJ»

7. Rkʼë ri nuʼij chpan Proverbios 9:13-18, ¿achkë nkïl ri winäq ri nkinmaj rutzij «ri ixöq ri majun ta runaʼoj»? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁷ Qtzjon chrij «ri ixöq ri majun ta runaʼoj» (taskʼij ruwäch Proverbios 9:13-18). Ri ixöq riʼ kan majun ta rukʼïx nuʼij: «Jontir ri majun ta na kinaʼoj, kixampä ke reʼ». Ke riʼ rubʼanik yeruskʼij ri majun ta na kinaʼoj rchë nkitäj jun jaʼäl rukïl wäy. ¿Achkë nkïl ri nkinmaj rutzij? Le Biblia nuʼij: «Chriʼ ye kʼo wä ri kamnaqiʼ». Ma ya reʼ ta ri naʼäy mul ntzjöx chpan ri wuj Proverbios jun ixöq ri ke riʼ runaʼoj. Chpan jojun qa capítulos nutzjoj achkë kʼayewal nkïl ri yeʼok rkʼë «ri ixöq ri ma ütz ta rubʼey rukʼwan» chqä rkʼë «ri ixöq ri rukʼwan jun tzʼil kʼaslemal». Ri wuj Proverbios nuʼij: «Ri yeʼok apü pa rachoch xa pa kamïk xkebʼä wä» (Prov. 2:11-19). Proverbios 5:3 kʼa 10 nutzjoj jun chik ixöq ri ma ütz ta chqä rubʼey rukʼwan. Chriʼ nuʼij: «Ri raqän xa pa kamïk yebʼä wä».

8. ¿Achkë xtkʼatzin xtkichaʼ ri winäq ri nkiyaʼ kixkïn che rä «ri ixöq ri majun ta runaʼoj»?

⁸ Jontir ri nkikʼoxaj ruchʼaʼäl «ri ixöq ri majun ta runaʼoj», kʼo jun nkʼatzin nkichaʼ nkiʼän: nkinmaj rutzij o yeʼanmäj äl chwäch. ¿Ajän rkʼë jbʼaʼ xtbʼanatäj riʼ? Jun tzʼetbʼäl, ya riʼ taq rkʼë jbʼaʼ nqarayij nqaʼän jun tzʼil bʼanobʼäl o rkʼë jbʼaʼ taq nukʼüt pä riʼ jun tzʼil achbʼäl chqawäch. ¿Achkë xtqaʼän we xtbʼanatäj riʼ qkʼë?

9, 10. ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ma yeqaʼän ta tzʼil taq bʼanobʼäl?

⁹ Kʼo kʼïy rma rchë ma nqaʼän ta jun tzʼil bʼanobʼäl. Ri wuj Proverbios nuʼij: «Ri ixöq ri majun ta runaʼoj» nuʼij reʼ: «Kan jaʼäl ntej ri yaʼ ri xa leqʼan». ¿Achkë ntel chë tzij «ri yaʼ ri xa leqʼan»? Le Biblia nujnamaj ri sexo njeʼ chkiwäch ri kʼlan taq winäq rkʼë ri yaʼ (Prov. 5:15-18). Ri achï chqä ri ixöq ri ye kʼlan chwäch ri qʼatbʼäl tzij ütz njeʼ sexo chkiwäch. Ye kʼa ri yaʼ ri xa leqʼan ma junan ta rkʼë riʼ. Rkʼë jbʼaʼ nukʼambʼej tzij chrij ri sexo ri njeʼ chkiwäch kaʼiʼ winäq ri ma ye kʼlan ta, ri xa nkiqʼäj rupixaʼ Dios. Ri winäq ri ma ye kʼlan ta pa newäl yekiʼän wä tzʼil taq bʼanobʼäl, achiʼel nuʼän jun aleqʼon. Chkiwäch ri winäq ri nkiquʼ chë majun ta najin ntzʼetö ri kimak, re yaʼ reʼ achiʼel ta «kan jaʼäl ntej». Ye kʼa xa kiyonïl nkiqʼöl qa kiʼ. Jehová jontir nutzʼët; majun ta jun nqʼolö rchë. Majun ta chik jun ri más nuyaʼ bʼis pan awan chwäch ri ma kiʼ ta rukʼuʼx nuʼän Jehová awkʼë; ya riʼ ma jaʼäl ta (1 Cor. 6:9, 10). Y ma xa xuʼ ta riʼ.

¹⁰ Ri winäq ri kikʼwan jun tzʼil kʼaslemal, rkʼë jbʼaʼ nkinaʼ chë xa xkitzäq kikʼïx, chë majun ta kiqʼij o xa xtkitzʼlaʼ ki-familia. Kantzij na wä chë ri más ütz nqaʼän ya riʼ ma nqanmaj ta rutzij «ri ixöq ri majun ta runaʼoj». Ye kʼïy ri yekiʼän tzʼil taq bʼanobʼäl ma xa xuʼ ta nchaʼ chiʼ kachbʼilanïk rkʼë Jehová, xa kan nkïl chqä kiyabʼil ri xa pa kamïk xkerukʼwaj wä (Prov. 7:23, 26). Proverbios capítulo 9 versículo 18 nkʼis kikʼë re tzij reʼ: «Ri xeʼok apü rkʼë xa chpan ri jül ye kʼo wä». ¿Achkë kʼa rma kan ye kʼïy winäq nkinmaj rutzij ri ixöq riʼ? (Prov. 9:13-18).

11. ¿Achkë rma kan itzel ri natzʼët pornografía?

¹¹ Jun chik ri nkʼatzin nqachajij qiʼ chwäch, rma xa bʼa akuchï kʼo wä, ya riʼ ri pornografía. Ye kʼo jojun nkiquʼ chë majun ta rubʼanon natzʼët pornografía, ye kʼa riʼ ma tzij ta. Ri rutzʼetik pornografía yaturtzʼlaʼ, nuʼän chawä chë majun ta chik aqʼij nanaʼ chqä xa nkʼuluj chawä natzʼët. Ri tzʼil taq achbʼäl kʼayewal nawesaj äl pan ajolon; ma chaq bʼaʼ ta yeʼamestaj. Chqä, ri pornografía ma nuʼän ta chë ri winäq ma nkirayij ta chik nkiʼän tzʼil taq bʼanobʼäl, xa kan nuʼän chkë chë más nkirayij nkiʼän riʼ (Col. 3:5; Sant. 1:14, 15). Kʼïy chkë ri yetzʼetö pornografía yeqä chpan jun tzʼil bʼanobʼäl.

12. We xtqʼalajin pä jun achbʼäl chqawäch ri rkʼë jbʼaʼ xa xtuʼän chë xtqarayij xtqaʼän jun tzʼil bʼanobʼäl, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän?

¹² ¿Achkë nkʼatzin nuʼän jun cristiano we nqʼalajin pä jun tzʼil achbʼäl chwäch chpan ru-celular? Chanin nkʼatzin nresaj äl ruwäch chrij. Jun ri xtqtoʼö rchë xtqaʼän riʼ ya riʼ nnatäj chqë chë ri kʼo más ruqʼij chqawäch röj ya riʼ qachbʼilanïk rkʼë Jehová. Ye kʼa, ye kʼo jojun achbʼäl, tapeʼ ma pornografía ta, nkiʼän chqë chë nqarayij yeqaʼän tzʼil taq bʼanobʼäl. Röj kʼo chë ma yeqatzʼët ta ri achbʼäl riʼ. ¿Achkë rma? Rma ma nqajoʼ ta nqmakun tapeʼ xa xuʼ nqaquʼ rij ri achbʼäl riʼ (Mat. 5:28, 29). David, jun ukʼwäy bʼey aj Tailandia, nuʼij: «Rïn ronojel mul nkʼutuj qa reʼ chi nwäch: ‹¿Nqä chwäch Jehová chë rïn yentzʼët re achbʼäl reʼ tapeʼ ma pornografía ta?›. Ya riʼ yirutoʼ rchë yë ri ütz nchaʼ nbʼän».

13. ¿Achkë xtqtoʼö rchë yë ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän?

¹³ We nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Jehová, ya riʼ xtqtoʼö rchë yë ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän. Rma riʼ Proverbios 9:10 nuʼij chë «ri naxiʼij awiʼ chwäch Jehová nuʼän chë njeʼ anaʼoj». Ya riʼ ri naʼoj nukʼüt ri naʼäy peraj rchë ri capítulo 9 rchë Proverbios. Chriʼ nutzjoj rij jun ixöq ri nukʼambʼej tzij chrij ri kan kʼo anaʼoj.

TQANMAJ RUTZIJ RI IXÖQ RI KAN KʼO RUNAʼOJ

14. Rkʼë ri nuʼij chpan Proverbios 9:1-6, ¿achkë jun chik nbʼix chqë chë tqabʼanaʼ?

¹⁴ (Taskʼij ruwäch Proverbios 9:1-6). Chpan re versículos reʼ yë Jehová ntzjon pä qkʼë, yë ryä ri xbʼanö qchë chqä yë ryä ri nyaʼö qanaʼoj jontir (Prov. 2:6; Rom. 16:27). Chpan re peraj reʼ nutzjoj rij jun mamaʼ jay ri kʼo 7 columnas chapayon rchë. Ya riʼ nqrtoʼ rchë nqaquʼ chë Jehová kowan nspan chqä chë ntok kichiʼil jontir ri nkajoʼ nkinmaj rutzij.

15. ¿Achkë nrajoʼ Dios chë nqaʼän?

¹⁵ Jehová kowan nspan y ryä kan ütz taq spanïk nuyaʼ chqë. Ya riʼ kan nqʼalajin rkʼë ri ixöq ri nutzjoj ri capítulo 9 rchë Proverbios. Ri ixöq riʼ nukʼambʼej tzij chrij ri kan kʼo anaʼoj. Ryä rubʼanon chik rubʼanik jontir pa rachoch: rubʼanon chik rubʼanik ri tiʼäj, ri vino y ruyaʼon chik jontir pa ruwiʼ ri mesa (Prov. 9:2). Chqä, chpan ri versículos 4 y 5, ri ixöq ri kan kʼo runaʼoj nuʼij reʼ chkë ri majun ta na kinaʼoj: «Kixampä, titjaʼ ri kaxlanwäy nyaʼ rïn chiwä». ¿Achkë rma nkʼatzin nqanmaj rutzij re ixöq reʼ? Rma Jehová nrajoʼ yeruchajij ralkʼwal chqä nuyaʼ kinaʼoj. Ryä ma nrajoʼ ta chë nqïl na jun kʼayewal kʼa riʼ nkʼaj qawäch chqä chë ma nqamestaj ta ri qamak xqaʼän. Rma riʼ, «ryä nuyaʼ kinaʼoj ri kikʼwan jun jïk kʼaslemal» (Prov. 2:7). We nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Jehová, kan xtqatäj qaqʼij rchë xtqaʼän ri nqä chwäch ryä chqä xtqakʼän ri naʼoj xtyaʼ chqë. We xtqaʼän riʼ, kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän (Sant. 1:25).

16. Rma Alain xxiʼij riʼ xuʼän jun itzelal chwäch Jehová, ¿achkë xuʼän ryä, y achkë utzil xkʼäm pä riʼ pa ruwiʼ?

¹⁶ Tqatzʼetaʼ achkë rma nqaʼij chë ri nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Jehová nqrtoʼ rchë yë ri ütz nqachaʼ nqaʼän. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Alain. Ryä jun ukʼwäy bʼey pa congregación chqä jun profesor chpan jun escuela. Ryä nuʼij: «Ye kʼïy wachiʼil pa nsamaj nkiʼij chë ri películas ri akuchï yeʼel tzʼil taq bʼanobʼäl, yojkitoʼ rchë nqatamaj chrij sexo». Ye kʼa Alain retaman chë ma ütz ta ri jun chʼobʼonïk riʼ. Ryä nutzjoj achkë xuʼän: «Rma nxiʼij wiʼ nbʼän jun itzelal chwäch Jehová, ma xentzʼët ta ri películas riʼ chqä xinbʼij chkë wachiʼil achkë rma ma nwajoʼ ta yentzʼët». Taq ryä xuʼän riʼ, achiʼel ta xnmaj rutzij ri ixöq ri kan kʼo runaʼoj taq nuʼij: «Kixbʼiyïn chpan ri bʼey ri nuʼän chiwä chë nqʼax chiwäch achkë nkʼatzin niʼän» (Prov. 9:6). Ye kʼo jojun rachiʼil Alain kan xqä chkiwäch ri xuʼän ryä, rma riʼ xkichäp kitjonik chrij le Biblia y xebʼä pa qamoloj.

17, 18. ¿Achkë utzil nkïl komä ri nkinmaj rutzij ri ixöq ri kan kʼo runaʼoj? ¿Y achkë utzil xtkïl chqawäch apü? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁷ Jehová yeruksaj re kaʼiʼ ixoqiʼ reʼ ri kʼo nkikʼambʼej tzij, rchë nukʼüt chqawäch achkë nkʼatzin nqaʼän rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän komä y chqawäch apü. Ri winäq ri nkinmaj rutzij «ri ixöq ri majun ta runaʼoj» yekiʼän tzʼil taq bʼanobʼäl. Ryeʼ xa xuʼ nkiquʼ rij ri nkirayij, ye kʼa ma nkiquʼ ta achkë kʼayewal xtkʼäm pä riʼ pa kiwiʼ. Ryeʼ ma kitaman ta chë «xa chpan ri Jül ye kʼo wä» (Prov. 9:13, 17, 18).

¹⁸ Ye kʼa, ri nkinmaj rutzij ri ixöq ri nukʼambʼej tzij chrij ri kan kʼo anaʼoj, kan ütz yebʼä pa kikʼaslemal. Ryeʼ kan kiʼ kikʼuʼx rma kʼo jontir ri nkʼatzin chkë rchë junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová. Nqkowin nqaʼij chë achiʼel ta kʼo jalajöj chqä jaʼäl taq rukïl wäy pa ruwiʼ ki-mesa (Is. 65:13). Jehová xksaj ri profeta Isaías rchë xuʼij reʼ: «Tiyaʼ ixkïn chwä chqä titjaʼ ri ütz nuʼän chiwä, rchë ke riʼ xkeʼitäj ri más jaʼäl rukïl taq wäy» (Is. 55:1, 2). Röj najin nqatamaj nqajoʼ ri nrajoʼ Jehová y nqatzelaj ri nutzelaj ryä (Sal. 97:10). Chqä, kan kiʼ qakʼuʼx nqaʼij chkë ri nkʼaj chik chë tkikʼamaʼ ri naʼoj ri nuyaʼ Jehová. Röj yoj achiʼel rusamajelaʼ ri ixöq ri nutzjoj ri capítulo 9 rchë Proverbios. Achiʼel ryeʼ, röj chqä nqaʼij: «¡Jontir ri majun ta na kinaʼoj, kixampä ke reʼ!». Taq nqaʼän riʼ, röj chqä ri nkinmaj qatzij, kan kʼïy utzil nqïl komä. Ye kʼa ma xa xuʼ ta riʼ. Kan kʼo chqä utzil xtqïl chqawäch apü. We nqbʼiyïn «chpan ri bʼey» ri nuʼän chqë chë nqʼax chqawäch achkë nkʼatzin nqaʼän, xtqïl qakʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (Prov. 9:3, 4, 6).

19. Rkʼë ri nuʼij chpan Eclesiastés 12:13, 14, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro «Ri utzil nqïl taq nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Dios»).

¹⁹ (Taskʼij ruwäch Eclesiastés 12:13, 14). Tapeʼ yoj kʼo chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij ri akuchï kan kowan itzelal kʼo, ronojel mul nqajoʼ nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Jehová. Ke riʼ xtqachajij ri qan, xtqakʼwaj jun chʼajchʼöj kʼaslemal y majun bʼëy xtqayaʼ ta qa Jehová. Rma röj nqajoʼ ryä chqä kan kʼo ruqʼij chqawäch, ronojel mul nqajoʼ nqaʼij chkë jontir chë tkikanuj ri naʼoj ri npë rkʼë Jehová, rchë ke riʼ xtkïl utzil pa kikʼaslemal.