Qʼopojiʼ kʼojolaʼ, ¿achkë kʼaslemal niwajoʼ niwïl chiwäch apü?

1. ¿Achkë kʼayewal xuʼän chkiwäch Jehoás, Uzías chqä Josías?

¿ACHKË ta komä xanaʼ rït xa ta xatok qʼatöy tzij pa ruwiʼ rutinamit Dios taq kʼa yït akʼal na? ¿Achkë ta komä rubʼanik xaksaj ri uchqʼaʼ xyaʼöx pan aqʼaʼ? Le Biblia yerutzjoj jojun akʼalaʼ ri xeʼok qʼatöy tzij. Jojun tzʼetbʼäl, Jehoás xok qʼatöy tzij taq kʼa riʼ wä 7 rujunaʼ, Uzías taq kʼo wä 16 rujunaʼ y Josías taq 8 wä rujunaʼ. ¡Ryeʼ kan jun nüm samaj xyaʼöx pa kiqʼaʼ! Tapeʼ kan kʼayewal xuʼän chkiwäch xkiʼän ri samaj riʼ, ryeʼ xyaʼöx kitoʼik rchë yeqʼax chkiwäch ri kʼayewal chqä rchë ütz yebʼä pa kikʼaslemal.

2. ¿Achkë rma ütz nqanukʼuj rij rukʼaslemal Jehoás, Uzías chqä Josías?

² Kantzij na wä chë röj ma yoj ta qʼatöy taq tzij, ye kʼa ri xkiʼän re oxiʼ kʼojolaʼ reʼ kan kʼïy nkikʼüt qa chqawäch. Ri xbʼanatäj kikʼë ryeʼ yojkitoʼ rchë ütz yeqachaʼ qachiʼil, rchë ma nqanaʼ ta qiʼ chqä rchë chaq taqïl nqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová.

KAN ÜTZ IWACHIʼIL TICHAʼ

3. ¿Achkë xuʼän Jehoás rma ri toʼïk xyaʼ Jehoiadá che rä?

³ Achiʼel Jehoás, kan yë ri ütz tibʼanaʼ pan ikʼaslemal. Taq Jehoás kʼa koʼöl na, xkäm rutataʼ y yë chik ri sumo sacerdote Jehoiadá xkʼiytisan rchë chqä xkʼüt chwäch chrij Jehová. Jehoás xkʼüt chë kʼo runaʼoj rma xkʼän ri naʼoj xyaʼ Jehoiadá che rä. Y rma Jehoiadá xyaʼ qa jun ütz tzʼetbʼäl chwäch, Jehoás xyaʼ ruqʼij Jehová chqä xerutoʼ ri winäq rchë xkiʼän riʼ. Chqä, xtoʼon rchë xbʼan rubʼanik ri templo (2 Crón. 24:1, 2, 4, 13, 14).

4. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ri nqaloqʼoqʼej rupixaʼ Jehová? (Proverbios 2:1, 10-12).

⁴ We ri iteʼ itataʼ najin nkikʼüt chrij Jehová chiwäch chqä rchë nismajij rupixaʼ, riʼ kan achiʼel ta jun spanïk ri najin nkiʼän ryeʼ chiwä (taskʼij ruwäch Proverbios 2:1, 10-12). Ri teʼej tataʼaj kan kʼïy rubʼanik yekowin yekitjoj kalkʼwal. Titzʼetaʼ achkë rubʼanik xyaʼöx rutoʼik ya Katia rma rutataʼ rchë yë ri ütz xchaʼ xuʼän. Taq nbʼeruyaʼ qa pan escuela, rutataʼ ronojel wä mul nutzjoj ri texto rchë ri qʼij riʼ che rä. Ryä nuʼij: «Ya riʼ kowan xirutoʼ chkiwäch ri kʼayewal ri yenwïl wä ri qʼij riʼ». Ye kʼa, rkʼë jbʼaʼ iteʼ itataʼ nkiksaj le Biblia rchë nkiʼij chiwä achkë ütz y achkë ma ütz ta niʼän, y rkʼë jbʼaʼ rïx ninaʼ chë kan kʼïy najin nkiqʼät chiwäch. ¿Achkë xkixtoʼö rchë xtinmaj kitzij iteʼ itataʼ? Ya Anastasia, jun qachʼalal ixöq, nuʼij chë ruteʼ rutataʼ ma xa xuʼ ta xkiʼij che rä achkë nkʼatzin nuʼän, xa kan xkijäm chqä kiwäch rchë xkiʼij che rä achkë rma nkʼatzin nuʼän riʼ. Ryä nuʼij: «Ya riʼ xirutoʼ rchë xqʼax chi nwäch chë ryeʼ kʼo xkiqʼät chi nwäch rma yinkajoʼ chqä rma nkajoʼ yinkichajij».

5. ¿Achkë xtkinaʼ ri iteʼ itataʼ chqä Jehová rkʼë ri xtichaʼ xtiʼän pan ikʼaslemal? (Proverbios 22:6; 23:15, 24, 25).

⁵ We rïx xtismajij ri naʼoj nkiyaʼ ri iteʼ itataʼ chiwä ri kesan pä chpan le Biblia, ryeʼ kan kiʼ kikʼuʼx xtkiʼän, xtiʼän chë Jehová kiʼ rukʼuʼx xtuʼän chqä ronojel mul junan xtuʼän iwäch rkʼë (taskʼij ruwäch Proverbios 22:6; 23:15, 24, 25). Kantzij na wä chë ya reʼ jojun rma rchë nikʼän inaʼoj chrij Jehoás.

6. ¿Achkë xnmaj kitzij Jehoás, y achkë xkʼäm pä riʼ pa ruwiʼ? (2 Crónicas 24:17, 18).

⁶ Tatamaj qa chrij ri ma ütz ta xchaʼ xuʼän Jehoás. Taq Jehoiadá xkäm, Jehoás xejeʼ itzel taq rachiʼil (taskʼij ruwäch 2 Crónicas 24:17, 18). Ryä xuʼän ri xbʼix che rä kimä ri ralkʼwal ri qʼatöy tzij rchë Judá ri ma nkajoʼ ta Jehová. ¿Tapeʼ chë ma ütz ta xuʼän xnmaj kitzij? (Prov. 1:10). Ye kʼa ryä xa xerukʼoxaj ri itzel taq rachiʼil riʼ. Y, taq Zacarías ri ru-primo xrajoʼ xyaʼ runaʼoj, ryä xtäq rukamsaxik (2 Crón. 24:20, 21; Mat. 23:35). ¡Jehoás kan majun ta runaʼoj! Pa naʼäy, ryä xok jun ütz qʼatöy tzij, ye kʼa chrij riʼ xa xyaʼ qa rij chwäch Jehová chqä xeruʼän kamïk. Y, pa rukʼisbʼäl, xkamsäx kimä rusamajelaʼ (2 Crón. 24:22-25). ¡Xa ta ryä xyaʼ ruxkïn che rä Jehová chqä chkë ri nkiyaʼ ruqʼij, ma ta xbʼanatäj riʼ rkʼë! ¿Achkë nitamaj qa rïx chrij ri xbʼanatäj rkʼë Jehoás?

7. ¿Achkë iwachiʼil ütz yejeʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁷ Kʼo jun naʼoj nqatamaj qa chrij ri ma ütz ta xuʼän Jehoás. Ri naʼoj riʼ ya riʼ: nkʼatzin yejeʼ ütz qachiʼil, ntel chë tzij, qachiʼil ri nkajoʼ Jehová chqä nkajoʼ nkiʼän ri nqä chwäch. Röj ütz yejeʼ qachiʼil ri jalajöj kijunaʼ. Tnatäj chiwä chë Jehoás más wä koʼöl chwäch Jehoiadá. Tiquʼ kij ri iwachiʼil y tikʼutuj qa reʼ chiwäch: «¿Yinkitoʼ rchë nkʼuqbʼaʼ más nkʼuʼx chrij Jehová? ¿Nkiʼij chwä chë nkʼatzin yensmajij rupixaʼ Jehová? ¿Nkitzjoj chwä chrij Jehová o chrij ri nkitamaj qa chpan le Biblia? ¿Nkismajij rupixaʼ Dios? ¿Nkiʼij chwä taq kʼo jun ma ütz ta najin nbʼän, o xa xuʼ nkiʼij chwä ri ütz kitzʼeton chwij?» (Prov. 27:5, 6, 17). We iwachiʼil ma nkajoʼ ta Jehová, ma ütz ta chik yeʼok iwachiʼil. Ye kʼa we iwachiʼil nkajoʼ Jehová, kan keʼiloqʼoqʼej. ¡Ya riʼ sí ütz nikʼwaj iwiʼ kikʼë! (Prov. 13:20).

8. ¿Achkë ütz ma nimestaj ta taq niksaj ri redes sociales?

⁸ Ri redes sociales yekʼatzin chqë rchë nqtzjon kikʼë qa-familia chqä qachiʼil. Ye kʼa ye kʼïy yekijotobʼaʼ fotos chqä videos chkipan chrij ri achkë yekilöqʼ o achkë yekiʼän xa xuʼ rchë nkitzʼët ri nkʼaj chik. We rïx niksaj ri redes sociales, ütz nikʼutuj qa reʼ chiwäch: «¿Nwajoʼ chë ri nkʼaj chik nkiyaʼ nqʼij? ¿Achkë nwajoʼ nbʼän: yentoʼ ri nkʼaj chik, o nyaʼöx nqʼij rïn? ¿Nyaʼ qʼij chë ri nkʼaj chik nkijäl rubʼanik yichʼobʼon, yitzjon chqä ri achkë yenbʼän?». Kʼo jmul, ri qachʼalal Nathan Knorr, ri xok jun chkë ri Molaj Ukʼwäy Bʼey, xyaʼ re naʼoj reʼ: «Ma titäj ta iqʼij rchë niʼän ri nqä chkiwäch ri winäq, rma majun bʼëy xkixkowin ta xtiʼän ri nqä chkiwäch ryeʼ. Tibʼanaʼ ri nqä chwäch Jehová y jontir ri yeyaʼö ruqʼij ryä kan kiʼ kikʼuʼx xtkiʼän iwkʼë».

MA TINAʼ TA IWIʼ

9. Rkʼë rutoʼik Jehová, ¿achkë xuʼän Uzías? (2 Crónicas 26:1-5).

⁹ Achiʼel Uzías, kan yë ri ütz tibʼanaʼ pan ikʼaslemal. Taq kʼa koʼöl na, ri qʼatöy tzij Uzías ma xnaʼ ta riʼ chqä xxiʼij riʼ xuʼän jun itzelal chwäch Jehová. Ryä 68 junaʼ xkʼaseʼ, y jbʼaʼ ma jontir chkë ri junaʼ riʼ Jehová xyaʼ utzil pa ruwiʼ (taskʼij ruwäch 2 Crónicas 26:1-5). Uzías xchʼakon chkij ye kʼïy rukʼulel rutinamit Jehová chqä xuʼän jontir ri xkʼatzin rchë majun ta jun kikʼulel xkowin ta xchʼakon chkij (2 Crón. 26:6-15). Kantzij na wä chë Uzías kan kiʼ rukʼuʼx xuʼän rkʼë jontir ri samaj xuʼän rkʼë rutoʼik Jehová (Ecl. 3:12, 13).

10. ¿Achkë xbʼanatäj rkʼë Uzías?

¹⁰ Tatamaj qa chrij ri ma ütz ta xchaʼ xuʼän Uzías. Ri qʼatöy tzij Uzías rukʼulun wä che rä nuʼij chkë ri nkʼaj chik achkë kʼo chë nkiʼän. Y rma riʼ rkʼë jbʼaʼ xquʼ chë xa bʼa achkë ri nrajoʼ ryä ütz nuʼän. Kʼo jun qʼij, ryä xok pa rachoch Jehová rchë xporoj pon pa ruwiʼ ri altar. Ri samaj riʼ ma ütz ta nkiʼän ri qʼatöy ta tzij (2 Crón. 26:16-18). Rma riʼ ri sumo sacerdote Azarías xqʼïl Uzías, ye kʼa ryä xa xpë ruyowal che rä. Uzías xqʼäj rutzij Jehová, y rma riʼ Jehová xyaʼ lepra chrij (2 Crón. 26:19-21). ¡Xa ta ryä xqasaj riʼ ma ta xbʼanatäj ya riʼ rkʼë!

11. ¿Achkë nuʼän jun winäq ri ma nunaʼ ta riʼ? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹¹ Taq Uzías xjeʼ más uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, ryä xmestaj chë yë Jehová xtoʼö rchë jontir ütz xel chwäch. ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Chë nkʼatzin ma nqamestaj ta chë jontir ri utzil yeqïl chpan qakʼaslemal chqä chuyaʼik ruqʼij Jehová, yë ryä nyaʼö pä chqë. Pa rukʼexel nqanaʼ qiʼ rma jontir ri ütz lenäq chqawäch, más ütz nqaʼän chë nyaʼöx ruqʼij Jehová rma riʼ (1 Cor. 4:7).b Nkʼatzin nqaqasaj qiʼ chqä nnatäj chqë chë xa kʼo qa mak chqij chqä chë nkʼatzin nqqʼil kimä ri nkʼaj chik. Kʼo jun qachʼalal ri kʼo más 60 rujunaʼ xuʼij: «Xintamaj chë nkʼatzin ma nyaʼ ta más nqʼij rïn. Taq kʼo jun yiqʼilö rma kʼo jun ma ütz ta xinbʼän, ntäj nqʼij rchë ma nbʼän ta chik riʼ». We ronojel mul nqaqasaj qiʼ chqä nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Jehová, kan ütz xtqbʼä pa qakʼaslemal (Prov. 22:4).

TITJAʼ IQʼIJ RCHË NIKANUJ JEHOVÁ

12. Taq Josías kʼa kʼajol na, ¿achkë xuʼän rchë xtamaj más ruwäch Jehová? (2 Crónicas 34:1-3).

¹² Achiʼel Josías, kan yë ri ütz tibʼanaʼ pan ikʼaslemal. Taq kʼa kʼajol na, Josías xrajoʼ xtamaj más ruwäch Jehová chqä xrajoʼ xuʼän ri nqä chwäch ryä. Ye kʼa Josías kan kʼayewal xuʼän chwäch xok qʼatöy tzij. Chkipan qa ri qʼij riʼ, kan konojel bʼaʼ chkë ri winäq xa kiqʼij dioses nkiyaʼ. Rma riʼ xkʼatzin ma xxiʼij ta riʼ xtoʼon rchë xyaʼöx chik jmul ruqʼij Jehová. ¡Y kan ütz xuʼän che rä! Ryä majanä wä tuʼän 20 rujunaʼ taq xchüp kiwäch jontir ri rukʼwan riʼ rkʼë ruyaʼik kiqʼij dioses (taskʼij ruwäch 2 Crónicas 34:1-3).

13. We xtijäch iwiʼ pa ruqʼaʼ Jehová, ¿achkë xtkʼäm pä riʼ pan ikʼaslemal?

¹³ Tapeʼ jojun chiwä rïx kʼa yïx akʼalaʼ na, yixkowin nikʼän inaʼoj chrij Josías. ¿Achkë rubʼanik niʼän riʼ? Taq nitamaj más ruwäch Jehová chqä chkij ri jaʼäl taq naʼoj ye kʼo rkʼë. Ya riʼ xkixurtoʼ rchë xtijäch iwiʼ pa ruqʼaʼ. ¿Achkë utzil xtiwïl pan ikʼaslemal we rïx xtiʼän riʼ? Luke, ri xqasäx pa yaʼ taq 14 wä rujunaʼ, xuʼij: «Komä, yë Jehová xtinyaʼ naʼäy pa nkʼaslemal y xtintäj nqʼij rchë ryä kiʼ rukʼuʼx xtuʼän wkʼë» (Mar. 12:30). Kantzij na wä chë rïx chqä kan kʼïy utzil xtiwïl pan ikʼaslemal we xtiʼän riʼ.

14. ¿Achkë rubʼanik jojun qʼopojiʼ kʼojolaʼ kikʼamon kinaʼoj chrij Josías?

¹⁴ ¿Achkë kʼayewal rkʼë jbʼaʼ xtkïl ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ri nkiyaʼ ruqʼij Jehová? Johan, ri xqasäx pa yaʼ taq 12 wä rujunaʼ, nuʼij chë rachiʼil pan escuela xkitäj kiqʼij chrij rchë yeruskʼaj cigarros electrónicos. ¿Achkë xuʼän Johan rchë ma xqä ta pa kiqʼaʼ? Ryä xquʼ rij rachbʼilanïk rkʼë Jehová chqä xquʼ achkë yabʼil rkʼë jbʼaʼ xtrïl we xtskʼan. Ya Rachel, ri xqasäx pa yaʼ taq 14 wä rujunaʼ, nuʼij achkë nuʼän rchë nqʼax chkiwäch ri kʼayewal yerïl chpan ru-escuela. Ryä nuʼij: «Rïn ntäj nqʼij rchë nnatäj pä jun naʼoj chwä ri xintamaj qa chpan le Biblia o chrij Jehová. Kʼo mul, ri nqatamaj chpan ri curso rchë historia nunataj jun profecía chwä o ri xinskʼij chpan le Biblia. Y, kʼo mul, ri nqatzjoj kikʼë wachiʼil nunataj jun texto chwä ri ütz ntzjoj chkë ri nkʼaj chik». Rkʼë jbʼaʼ ri kʼayewal ri najin niqʼaxaj rïx ma junan ta rkʼë ri xqʼaxaj ri qʼatöy tzij Josías, ye kʼa yixkowin yixok ajnaʼoj taq winäq achiʼel ryä. We komä niköchʼ ri kʼayewal niwïl, kan ke riʼ chqä xtiʼän chiwäch apü.

15. ¿Achkë xtoʼö Josías rchë xyaʼ ruqʼij Jehová? (2 Crónicas 34:14, 18-21).

¹⁵ Ri qʼatöy tzij Josías xuʼän rubʼanik ri templo taq kʼo wä 26 rujunaʼ. Taq najin wä nbʼan ri samaj riʼ, xelitäj «ri libro ri kʼo Rupixaʼ Jehová chpan ri xtzʼibʼaj qa Moisés». Taq ri qʼatöy tzij xkʼoxaj ri nuʼij chpan ri libro riʼ, kan chanin xuʼän ri xkʼatzin rchë xsmajïx Rupixaʼ Jehová (taskʼij ruwäch 2 Crónicas 34:14, 18-21). ¿Niwajoʼ rïx nkʼuluj chiwä niskʼij ruwäch i-Biblia? We najin chik niʼän riʼ, ¿najin nqä chiwäch? ¿Kʼo najin niʼän rchë ma nimestaj ta ri textos ri xkekʼatzin chiwä? Luke, ri xqatzjoj qa chpan ri peraj 13, kʼo jun ru-cuaderno ri akuchï yerutzʼibʼaj wä ri naʼoj ri yeqä chwäch. We rïx chqä xtiʼän riʼ, rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xkixurtoʼ rchë ma xtimestaj ta ri textos chqä ri naʼoj ri xqä chiwäch. Taq más xtitamaj chrij le Biblia chqä más xtiloqʼoqʼej, más xtiwajoʼ xtiyaʼ ruqʼij Jehová. Chqä, xtbʼanatäj iwkʼë achiʼel xbʼanatäj rkʼë Josías: ri Ruchʼaʼäl Dios xtuʼän chiwä chë xtiwajoʼ xtiʼän ri ütz.

16. ¿Achkë rma Josías kʼo jun ma ütz ta xuʼän, y achkë nqatamaj qa röj chrij reʼ?

¹⁶ Tatamaj qa chrij ri ma ütz ta xuʼän Josías. Taq Josías kʼo wä jun 39 rujunaʼ, kʼo jun ma ütz ta xuʼän ri xkʼäm pä kamïk chrij. Pa rukʼexel xuʼij che rä Jehová chë ttoʼ pä, Josías xa chrij ryä xkʼuqbʼaʼ qa rukʼuʼx (2 Crón. 35:20-25). ¿Achkë nqatamaj qa röj chrij reʼ? Chë, tapeʼ xa bʼa jaruʼ na qajunaʼ kʼo o xa bʼa jaruʼ na junaʼ qatjon pä qiʼ chrij le Biblia, nkʼatzin nqatamaj más ruwäch Jehová. Y, rchë nqaʼän riʼ, nkʼatzin nqakʼutuj qatoʼik che rä, nqatjoj qiʼ chrij Ruchʼaʼäl y nqakʼän ri naʼoj ri nkiyaʼ qachʼalal chqë ri kʼuqül kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios. We röj xtqaʼän riʼ, ma chaq bʼaʼ ta xtqaʼän ri ma ütz ta chqä más kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän pa qakʼaslemal (Sant. 1:25).

QʼOPOJIʼ KʼOJOLAʼ, RÏX XKIXKOWIN ÜTZ XKIXBʼÄ PAN IKʼASLEMAL

17. ¿Achkë nqatamaj qa chkij oxiʼ qʼatöy taq tzij rchë Judá?

¹⁷ Ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ kan kʼïy yekowin nkiʼän pa kikʼaslemal. Ri xbʼanatäj rkʼë Jehoás, Uzías chqä Josías nkikʼüt chqawäch chë ri akʼalaʼ chqä ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ yekowin nkichaʼ nkiʼän ri ütz pa kikʼaslemal chqä nkiʼän chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän kikʼë. Kantzij na wä chë ri oxiʼ kʼojolaʼ ri xeqatzjoj qa kʼo ma ütz ta xkiʼän, y rma riʼ xkïl kʼayewal. Ye kʼa we rïx nikʼän inaʼoj chrij ri ütz xkiʼän ryeʼ y nitäj iqʼij rchë ma niʼän ta ri ma ütz ta xkiʼän, kan ütz xkixbʼä pan ikʼaslemal.

18. ¿Achkë tzʼetbʼäl nkikʼüt chqawäch chë röj nqkowin ütz nqbʼä pa qakʼaslemal? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁸ Le Biblia yerutzjoj nkʼaj chik qʼopojiʼ kʼojolaʼ ri junan xuʼän kiwäch rkʼë Jehová. Ryeʼ xkiʼän chë ryä kiʼ rukʼuʼx xuʼän kikʼë chqä kan ütz xebʼä pa kikʼaslemal. Jun chkë ryeʼ ya riʼ David. Taq kʼa koʼöl na, ryä xok rachiʼil Jehová, y taq xqʼax ri tiempo xok jun ütz qʼatöy tzij. Kantzij na wä chë ryä kʼo ma ütz ta xeruʼän pa rukʼaslemal, tapeʼ ke riʼ kan ütz xtzʼet rma Dios (1 Rey. 3:6; 9:4, 5; 14:8). We rïx xtinukʼuj rij rukʼaslemal David, ya riʼ xkixurtoʼ rchë xtiyaʼ ruqʼij Jehová chqä rchë majun bʼëy xtiyaʼ ta qa ryä. Jun chik ri ütz niyaʼ chiwäch niʼän ya riʼ ninukʼuj rij rukʼaslemal Marcos o Timoteo. Ryeʼ xkichäp ruyaʼik ruqʼij Jehová taq kʼa ye kʼojolaʼ na chqä kan kʼïy junaʼ xkiʼän riʼ. Rma riʼ Jehová kiʼ rukʼuʼx xuʼän kikʼë chqä ütz xebʼä pa kikʼaslemal.

19. ¿Achkë kʼaslemal niwajoʼ niwïl rïx chiwäch apü?

¹⁹ ¿Achkë rubʼanik kʼaslemal niwajoʼ niwïl rïx chiwäch apü? Ri xtiʼän komä ya riʼ xtbʼanö chë xtiwïl jun ütz o ma ütz ta kʼaslemal chiwäch apü. We nikʼuqbʼaʼ ikʼuʼx chrij Jehová y ma xa xuʼ ta niʼän ri nqä chiwäch rïx, ryä xkixurtoʼ pä rchë yë ri ütz xtichaʼ xtiʼän (Prov. 20:24). Rïx xkixkowin xtiwïl jun ütz kʼaslemal chqä kan kiʼ ikʼuʼx xtiʼän. Y, ma timestaj ta chë Jehová, ri Qatat kʼo chkaj chqä ri kowan nqrajoʼ, nuloqʼoqʼej jontir ri niʼän rchë niyaʼ ruqʼij. ¡Kantzij na wä chë majun ta chik jun kʼaslemal más ütz chwäch ya reʼ!