Naʼoj ri nqatamaj qa chkij ri qʼatöy taq tzij ri xejeʼ Israel

1, 2. ¿Achkë nuʼij le Biblia chkij jojun qʼatöy taq tzij ri xejeʼ Israel?

LE Biblia yertzjoj más ye 40 achiʼaʼ ri xkiqʼät tzij pa kiwiʼ ri israelitas, y nutzjoj achkë xkiʼän pa kikʼaslemal jojun chkë ryeʼ.a Chqä nuʼij chë yajün ri ütz qʼatöy taq tzij xkiʼän ri ma ütz ta, achiʼel David. Röj qataman chë ryä xok jun ütz qʼatöy tzij. Nqaʼij riʼ rma Jehová xuʼij ya reʼ chrij ryä: «Xa xuʼ ri nqä chi nwäch rïn ya riʼ xuʼän ryä rkʼë ronojel ran» (1 Rey. 14:8). Tapeʼ ke riʼ, ryä xwär rkʼë jun ixöq ri ya kʼlan chik y xkanuj rbʼanik rchë xkamsäx rchjil ri ixöq riʼ chpan jun chʼaʼoj (2 Sam. 11:4, 14, 15).

² Ye kʼa xejeʼ chqä itzel qʼatöy taq tzij ri xkiʼän ri ütz. Tqatzʼetaʼ ri xuʼän Rehoboam. Röj qataman chë Jehová ma ütz ta xtzʼët ri qʼatöy tzij riʼ. Nqaʼij riʼ rma ryä xuʼij ya reʼ chrij ryä: «Xuʼän ri ma ütz ta» (2 Crón. 12:14). Tapeʼ ke riʼ, xnmaj tzij taq Jehová xuʼij che rä chë ma tbʼerbʼanaʼ ta chʼaʼoj kikʼë ri 10 ijatzul rchë Israel chqä chë tyaʼ qʼij chkë rchë nkichaʼ jun kiqʼatöy tzij. Chqä, xeryäk más tzʼaq chkij jojun tinamït rchë yekowin nkitoʼ kiʼ chwäch kikʼulel (1 Rey. 12:21-24; 2 Crón. 11:5-12).

3. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ, y achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Ye kʼa we jontir ri qʼatöy taq tzij ri xejeʼ Israel xkiʼän ri ütz y xkiʼän ri ma ütz ta, ¿achkë rma jojun chkë ryeʼ kan ütz xetzʼet rma Jehová y jojun chik manä? Ri nqatamaj ya riʼ nqrtoʼ rchë nqʼax chqawäch achkë nkʼatzin nqaʼän rchë Jehová kiʼ rkʼuʼx nuʼän qkʼë. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët chë Jehová kʼo oxiʼ xtzʼët chkij ri qʼatöy taq tzij rchë Israel rchë kan ütz xetzʼet rma ryä. Naʼäy, ryä xtzʼët we nkajoʼ ryä rkʼë ronojel kan. Rkaʼn, we nkitzolij kiʼ che rä kimak. Y, rox, we kan pa rbʼeyal nkiyaʼ rqʼij ryä.

XKAJOʼ JEHOVÁ RKʼË RONOJEL KAN

4. ¿Achkë xbʼanö chë jojun qʼatöy taq tzij kan ütz xetzʼet rma Jehová y jojun chik manä?

⁴ Ri qʼatöy taq tzij ri kan ütz xetzʼet rma Jehová xkiyaʼ rqʼij ryä rkʼë ronojel kan,b achiʼel ri qʼatöy tzij Jehosafat, «ri kan rkʼë ronojel ran xkanuj Jehová» (2 Crón. 22:9). Chqä, le Biblia nuʼij ya reʼ chrij Josías: «Majun ta jun qʼatöy tzij ri xjeʼ naʼäy chwäch ryä ri xuʼän ta achiʼel xuʼän ryä, rma ryä kan rkʼë ronojel ran [...] xtzolin pä rkʼë Jehová» (2 Rey. 23:25). Ye kʼa Salomón ma ke riʼ ta xuʼän, rma taq ya nkʼis rqʼatbʼäl tzij xuʼän ri ma ütz ta y «ma xyaʼ ta rqʼij Jehová rDios rkʼë ronojel ran» (1 Rey. 11:4). Y ke riʼ chqä nuʼij le Biblia chrij Abiyam, jun chik qʼatöy tzij ri ma ütz ta xtzʼet rma Jehová. Ryä «ma xyaʼ ta rqʼij Jehová rDios rkʼë ronojel ran» (1 Rey. 15:3).

5. ¿Achkë ntel chë tzij nqayaʼ rqʼij Jehová rkʼë ronojel qan?

⁵ ¿Achkë ntel chë tzij nqayaʼ rqʼij Jehová rkʼë ronojel qan? Ntel chë tzij nqayaʼ rqʼij ryä rma kowan nqajoʼ chqä nqajoʼ nqaʼän ri nqä chwäch, y ma xuʼ ta rma qataman chë ya riʼ kʼo chë nqaʼän. Chqä ntel chë tzij ronojel mul nqajoʼ Jehová y ma nqayaʼ ta qa rbʼanik riʼ.

6. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqajoʼ Jehová rkʼë ronojel qan? (Proverbios 4:23; Mateo 5:29, 30).

⁶ ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqajoʼ Jehová rkʼë ronojel qan achiʼel xkiʼän jojun qʼatöy taq tzij ri kan ütz xetzʼet rma ryä? Ri ütz nqaʼän ya riʼ ma nqaʼän ta xa bʼa achkë jun ri nuʼän chqë chë ma nqajoʼ ta chik Jehová, achiʼel taq nqaʼän ri ma ütz ta, nbʼä qan chrij ri päq o yejeʼ itzel qamigos. We röj nqanaʼ chë kʼo jun najin nbʼanö chqë chë ma kan ta nqajoʼ chik Jehová, kʼo chë chanin nqayaʼ qa rbʼanik (taskʼij rwäch Proverbios 4:23; Mateo 5:29, 30).

7. ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ chwäch ri ma ütz ta?

⁷ Ma tqayaʼ ta qʼij chë kʼo jun nbʼanö chqë chë ma nqayaʼ ta chik rqʼij Jehová rkʼë ronojel qan. We ma nqachajij ta qiʼ, rkʼë jbʼaʼ xa xtqaquʼ chë, rma kan kʼïy achkë najin nqaʼän rchë nqayaʼ rqʼij Jehová, majun ta jun xtbʼanö chë xtchaʼ chiʼ qachbʼilanïk rkʼë ryä. Rchë nqʼax ya reʼ chqawäch, tqaquʼ rij ya reʼ: tqabʼanaʼ che rä chë rït yït lenäq äl chawachoch, ye kʼa kowan tiw najin nuʼän chqä kowan kaqʼiqʼ kʼo. Rkʼë jbʼaʼ taq xkatapon chawachoch xtaksaj jun asuéter o jun achumpa. Ye kʼa, ¿tapeʼ chë ma xtajäq ta qa rchiʼ awachoch? We xtaʼän riʼ, xa xttok tiw pan awachoch. Ya reʼ nukʼüt chqawäch chë, rchë naqaj nqjeʼ rkʼë Jehová, ma xa xuʼ ta nkʼatzin nqaʼän jontir ri nqkowin rchë nqayaʼ rqʼij ryä, xa nkʼatzin chqä achiʼel ta nqatzʼapij ri puerta chwäch jontir ri ma ütz ta, rchë ke riʼ ri «kaqʼiqʼ», ntel chë tzij, rbʼanik yechʼobʼon ri winäq komä chqä ri yekiʼän ma nkiʼän ta chë achiʼel ta ntewür qachbʼilanïk rkʼë Jehová. Ya riʼ xa xtuʼän chë ma xtqayaʼ ta chik rqʼij ryä rkʼë ronojel qan (Efes. 2:2).

XKITZOLIJ KIʼ CHE RÄ KIMAK

8, 9. ¿Achkë xkiʼän David chqä Ezequías taq xeqʼil? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl).

⁸ Achiʼel xqaʼij qa, ri qʼatöy tzij David xuʼän jun nüm mak. Ye kʼa taq Natán xapon rkʼë rchë xtzjon rkʼë chrij ri mak xuʼän, ryä xqasaj riʼ chqä xtzolij riʼ che rä rmak (2 Sam. 12:13). Ri xuʼij David chpan ri Salmo 51 nukʼüt chë ryä kantzij xtzolij riʼ. Ma xuʼän ta riʼ xa xuʼ rchë ütz xtzʼet rma Natán o rchë ma nrïl ta kʼayewal rma ri xuʼän (Sal. 51:3, 4, 17, encabezamiento).

⁹ Ri qʼatöy tzij Ezequías xmakun chqä chwäch Jehová. Le Biblia nuʼij chë «ryä kowan xnaʼ riʼ, rma riʼ Dios xpë ryowal che rä ryä, che rä Judá chqä che rä Jerusalén» (2 Crón. 32:25). ¿Achkë rma kowan xnaʼ riʼ si ryä ma ke riʼ ta wä rnaʼoj? Rkʼë jbʼaʼ rma Jehová xyaʼ rbʼeyomal, rma xtoʼ rchë xerchʼäk ri soldados aj Asiria o rma xresaj jun itzel yabʼil che rä. Rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xbʼanö che rä chë xkʼüt jontir rbʼeyomal chkiwäch ri aj Babilonia. Rma riʼ, xkʼatzin xqʼil rma ri profeta Isaías (2 Rey. 20:12-18). Achiʼel xuʼän David, Ezequías chqä xqasaj riʼ chqä xtzolij riʼ che rä rmak (2 Crón. 32:26). Rma ryä xjäl rnaʼoj, kan ütz xtzʼet rma Jehová. Le Biblia nuʼij: «Ryä kan nuʼän wä ri nqä chwäch Jehová» (2 Rey. 18:3).

10. ¿Achkë xuʼän ri qʼatöy tzij Amasías taq xqʼil?

¹⁰ Ye kʼa Amasías, ri xqʼät tzij pa rwiʼ Judá, xuʼän ri ütz, ye kʼa «ma rkʼë ta ronojel ran» xuʼän wä (2 Crón. 25:2). ¿Achkë rma ke riʼ xuʼän? Taq Amasías xtoʼöx rma Jehová rchë xchʼakon chkij ri winäq aj Edom, ryä xchäp ryaʼik kiqʼij kidioses ri winäq riʼ.c Chrij riʼ, taq jun rprofeta Jehová xbʼä rkʼë rchë xqʼïl, ryä xa xuʼän wiʼx y ma xyaʼ ta rxkïn che rä (2 Crón. 25:14-16).

11. Rkʼë ri nuʼij 2 Corintios 7:9, 11, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän rchë Jehová nuküy qamak? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹¹ ¿Achkë nqatamaj qa chkij re qʼatöy taq tzij reʼ? Chë nkʼatzin nqatzolij qiʼ che rä qamak chqä nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë ma nqqä ta chik jmul chkipan ri mak riʼ. ¿Y si ri ukʼwäy taq bʼey yojkiqʼïl rma kʼo jun xqaʼän ri nqanaʼ röj chë ma nkʼatzin ta nqqʼil rma riʼ? Ma ütz ta nqaquʼ chë Jehová ma kiʼ ta chik rkʼuʼx qkʼë o chë ri ukʼwäy taq bʼey ma ütz ta yojkitzʼët. Ma tqamestaj ta chë yajün ri qʼatöy taq tzij ri xkiʼän ri nqä chwäch Jehová xkʼatzin xeqʼil kimä nkʼaj chik (Heb. 12:6). Rma riʼ, we röj nyaʼöx jun qanaʼoj, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän? 1) Nkʼatzin nqaqasaj qiʼ, 2) nqajäl ri nkʼatzin y 3) nqayaʼ na rqʼij Jehová rkʼë ronojel qan. We röj nqatzolij qiʼ che rä qamak, Jehová kan xtqrküy (taskʼij rwäch 2 Corintios 7:9, 11).

XKIYAʼ RQʼIJ JEHOVÁ KAN ACHIʼEL NQÄ CHWÄCH RYÄ

12. ¿Achkë xkiʼän ri qʼatöy taq tzij ri kan ütz xetzʼet rma Jehová ri ma ya riʼ ta xkiʼän ri nkʼaj chik qʼatöy taq tzij?

¹² Ri qʼatöy taq tzij ri kan ütz xetzʼet rma Jehová kan pa rbʼeyal xkiyaʼ rqʼij ryä y xekitoʼ ri winäq rchë ke riʼ chqä xkiʼän. Kantzij na wä chë ryeʼ kʼo akuchï xesach wä, achiʼel xqatzʼët qa, ye kʼa xa xuʼ Jehová xkiyaʼ rqʼij y xkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë xkichüp kiwäch ri tyox ri xkiyaʼ kiqʼij ri israelitas.d

13. ¿Achkë rma Acab ma ütz ta xtzʼet rma Jehová?

¹³ ¿Y achkë nqaʼij chkij ri qʼatöy taq tzij ri ma ütz ta xetzʼet rma Jehová? Re qʼatöy taq tzij reʼ ma xa xuʼ ta ri ma ütz ta xekiʼän. Nqaʼij riʼ rma ri qʼatöy tzij Acab xqasaj riʼ chqä xtiʼon ran taq xtamaj chë xkamsäx Nabot xa rmak ryä (1 Rey. 21:27-29). Chqä xeruʼän más tinamït y xerchʼäk kikʼulel ri israelitas chkipan ri chʼaʼoj xekiʼän (1 Rey. 20:21, 29; 22:39). Ye kʼa Acab kʼo jun xuʼän ri majun bʼëy xyaʼ ta qa rbʼanik. Ryä xuʼän chkë ri winäq rchë xkiyaʼ kiqʼij nkʼaj chik dioses, y xuʼän riʼ rma rxjayil xyaʼö rnaʼoj (1 Rey. 21:25, 26).

14. a) ¿Achkë rma Rehoboam ma ütz ta xtzʼet rma Jehová? b) ¿Achkë xkiʼän kʼïy chkë ri qʼatöy taq tzij ri ma ütz ta xetzʼet rma Dios?

¹⁴ Qtzjon chrij jun chik qʼatöy tzij ri ma ütz ta xtzʼet rma Jehová: Rehoboam. Achiʼel xqaʼij qa chrij re qʼatöy tzij reʼ, ryä kʼo kʼïy achkë ütz xeruʼän. Ye kʼa taq xjeʼ más uchqʼaʼ pa rqʼaʼ, ryä ma xsmajij ta chik Rpixaʼ Jehová y xchäp ryaʼik kiqʼij nkʼaj chik dioses (2 Crón. 12:1). Kan xa xuʼ xbʼanatäj riʼ, ryä kʼo mul xyaʼ rqʼij Jehová y jojun chik mul xyaʼ kiqʼij tyox (1 Rey. 14:21-24). Ye kʼa ma xa xuʼ ta Rehoboam chqä Acab xkiyaʼ qa ryaʼik rqʼij Jehová achiʼel nqä chwäch ryä. Kʼïy chkë ri qʼatöy taq tzij ri ma ütz ta xetzʼet rma Dios xkiʼän chë ri israelitas xkiyaʼ kiqʼij nkʼaj chik dioses. Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë, chwäch Jehová, jun ütz qʼatöy tzij ya riʼ ri kan pa rbʼeyal nuyaʼ wä rqʼij ryä.

15. ¿Achkë rma kan kowan rqʼij chwäch Jehová chë ri qʼatöy taq tzij kan pa rbʼeyal nkiyaʼ rqʼij ryä?

¹⁵ ¿Achkë rma kan kowan wä rqʼij chwäch Jehová chë ri qʼatöy taq tzij kan pa rbʼeyal nkiyaʼ rqʼij ryä? Jun rma ya riʼ chë yë ryeʼ ri nkʼatzin yetoʼö kichë ri israelitas rchë kan pa rbʼeyal nkiyaʼ rqʼij Dios. Jun chik rma ya riʼ chë, taq nkiyaʼ wä kiqʼij tyox, ryeʼ ma pa rbʼeyal ta wä chik nkiqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq chqä yekiʼän wä nmaʼq taq mak (Os. 4:1, 2). Chqä, ri qʼatöy taq tzij y ri israelitas kijachon wä kiʼ pa rqʼaʼ Jehová. Rma riʼ, taq ryeʼ nkiyaʼ wä kiqʼij nkʼaj chik dioses, le Biblia nuʼij chë ryeʼ achiʼel ta najin nkiʼän ri nuʼän jun winäq ri nukanuj rkʼexel rkʼlaj (Jer. 3:8, 9). Jun winäq ri nukanuj rkʼexel rkʼlaj, kan chwäch rxjayil o rchjil nmakun wä. Ke riʼ chqä jun winäq ri rjachon riʼ pa rqʼaʼ Jehová. We ryä ma nunmaj ta chik rtzij ryä chqä ma pa rbʼeyal ta chik nuyaʼ rqʼij, kan chwäch Jehová nmakun wä (Deut. 4:23, 24).e

16. ¿Achkë nbʼanö chë jun winäq ütz o ma ütz ta ntzʼet rma Jehová?

¹⁶ ¿Achkë nqatamaj qa röj? Chë nkʼatzin ma nqaʼän ta ri nkiʼän ri winäq ri ma pa rbʼeyal ta nkiyaʼ rqʼij Dios. Ye kʼa ma xuʼ ta riʼ, nkʼatzin chqä nqayaʼ rqʼij Jehová achiʼel nqä chwäch ryä chqä nqayaʼ qan chrij rsamaj. Ri profeta Malaquías kan xuʼij achkë nbʼanö chë jun winäq ütz o ma ütz ta ntzʼet rma Jehová. Ryä xuʼij: «Rïx xkixkowin xtitzʼët chik jmul achkë winäq kan chöj rkʼaslemal y achkë kan jun itzel winäq, achkë winäq nuyaʼ rqʼij Dios y achkë ma nuyaʼ ta rqʼij» (Mal. 3:18). Rma riʼ, ma tqayaʼ ta qʼij chë kʼo jun nbʼanö chqë chë ma nqajoʼ ta chik nqayaʼ rqʼij Dios, achiʼel taq kʼo akuchï nqsach wä. Ri nqayaʼ qa Jehová kan jun nüm mak.

17. ¿Achkë rma nkʼatzin nqatzʼët na achoq rkʼë ütz xtqkʼleʼ wä?

¹⁷ Rït, ri ma yït kʼlan ta, ¿najin naquʼ yakʼleʼ? Ri xuʼij Malaquías xkaturtoʼ rchë xtatzʼët achoq rkʼë ütz xkakʼleʼ wä. Tachʼobʼoʼ rij ya reʼ: jun winäq rkʼë jbʼaʼ ye kʼo ütz taq naʼoj rkʼë, ye kʼa we ma najin ta nuyaʼ rqʼij Jehová, ¿naʼij rït chë ryä kan ütz ntzʼet rma Jehová? (2 Cor. 6:14). We xkakʼleʼ rkʼë, ¿xkaturtoʼ rchë más jnan xtuʼän awäch rkʼë Dios? Tnatäj chawä rxjayil Salomón ri ma ye israelitas ta. Tapeʼ ryeʼ rkʼë jbʼaʼ ye kʼo wä ütz taq naʼoj kikʼë, ma nkiyaʼ ta wä rqʼij Jehová. Rma riʼ xkiʼän che rä Salomón chë eqal eqal xyaʼ kiqʼij nkʼaj chik dioses (1 Rey. 11:1, 4).

18. ¿Achkë nkʼatzin nkikʼüt ri teʼej tataʼaj chkiwäch kalkʼwal?

¹⁸ Teʼej tataʼaj, rïx ütz nitzjoj chkë iwalkʼwal ri xkiʼän ri qʼatöy taq tzij ri xejeʼ ojer rchë yeʼitoʼ rchë nkirayij nkiyaʼ rqʼij Jehová. Ryeʼ nkʼatzin nqʼax chkiwäch chë ri xbʼanö chë ri qʼatöy taq tzij kan ütz xetzʼet rma Jehová, ya riʼ chë ryeʼ xetoʼon rchë xyaʼöx rqʼij ryä. Tikʼutuʼ chkiwäch rkʼë ri nitzjoj chkë chqä rkʼë ri yeʼiʼän chë kan kowan rqʼij chiwäch rïx niʼän ri nqä chwäch Jehová, achiʼel taq niskʼij rwäch iBiblia, yixbʼä pa qamoloj chqä nitzjoj le Biblia chkë ri winäq (Mat. 6:33). We ma xtiʼän ta riʼ, rkʼë jbʼaʼ iwalkʼwal xtkiquʼ chë nkʼatzin yeʼok testigos de Jehová rma rïx chqä yïx Testigos. Y, chqawäch apü, rkʼë jbʼaʼ ma xtkiyaʼ ta chik naʼäy Jehová pa kikʼaslemal o xa xkeʼel qa chpan rtinamit.

19. We jun winäq ma najin ta chik nuyaʼ rqʼij Jehová, ¿ntel chë tzij riʼ chë majun bʼëy chik xtkowin ta xtyaʼ rqʼij ryä? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro «Rït yakowin yatzolin pä rkʼë Jehová»).

¹⁹ We jun winäq ma najin ta chik nuyaʼ rqʼij Jehová, ¿ntel chë tzij riʼ chë majun bʼëy chik xtkowin ta xtyaʼ rqʼij ryä? Manä, rma nkowin nutzolij riʼ che rä rmak chqä ntok chik jmul ramigo Dios. Ye kʼa xtkʼatzin xtqasaj riʼ chqä xtkʼän ri toʼïk ri xtkiyaʼ ri ukʼwäy taq bʼey che rä (Sant. 5:14). Kan kʼo xtkʼatzin wä jontir ri xtuʼän rchë jnan chik jmul nuʼän rwäch rkʼë Jehová.

20. ¿Achkë rbʼanik xtqrtzʼët Jehová we röj nqakʼän qanaʼoj chkij ri qʼatöy taq tzij ri kan ütz xetzʼet rma ryä?

²⁰ ¿Achkë naʼoj xqatamaj qa chkij ri qʼatöy taq tzij ri xejeʼ Israel? Jun naʼoj ri xqatamaj qa ya riʼ chë nqkowin nqaʼän chë Jehová kan ütz nqrtzʼët we kan rkʼë ronojel qan nqajoʼ ryä. Jun chik ya riʼ chë nkʼatzin kʼo nqatamaj qa chrij ri akuchï nqsach wä, nqatzolij qiʼ che rä qamak y nqajäl ri nkʼatzin. Chqä, ma tqamestaj ta chë kan kowan rqʼij chë xa xuʼ ri kʼaslïk Dios nqayaʼ rqʼij. We rït ma nayaʼ ta qa Jehová, ryä chqä xtkowin xtuʼij chë rït akʼwan jun chöj kʼaslemal chwäch.