Jehová nrajoʼ chë jontir nkitzolij kiʼ

1. ¿Achkë rbʼanik nukʼüt jun winäq chë xtzolij riʼ?

TAQ kʼo jun ma ütz ta nqaʼän, kan nkʼatzin nqatzolij qiʼ. Le Biblia nuʼij chë ri winäq ri nutzolij riʼ kan itzel nutzʼët ri xuʼän, nuyaʼ qa rbʼanik riʼ chqä nuyaʼ chwäch ran ma nqä ta chik chpan ri mak riʼ (tatzʼetaʼ ri peraj «arrepentimiento» chpan ri Glosario).

2. ¿Achkë rma jontir nkʼatzin nqatamaj achkë ntel chë tzij natzolij awiʼ? (Nehemías 8:9-11).

² Jontir nkʼatzin nqatamaj achkë ntel chë tzij natzolij awiʼ. ¿Achkë rma? Rma ronojel qʼij nqmakun. Rma xa yoj kalkʼwal qa Adán y Eva, jontir kʼo qa ri mak chqij chqä xa nqkäm (Rom. 3:23; 5:12). Majun ta jun nkolotäj chwäch riʼ. Yajün winäq ri kan xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Dios, achiʼel ri apóstol Pablo, xkʼatzin xkitäj kiqʼij chwäch ri mak (Rom. 7:21-24). Tapeʼ ke riʼ, reʼ ma ntel ta chë tzij chë ronojel mul itzel nqanaʼ qa xa rma yoj ajmakiʼ. Jehová ma nukʼewaj ta nqrküy, y nrajoʼ chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän. Tqaquʼ kij ri judíos ri xejeʼ pa rqʼij qa Nehemías (taskʼij rwäch Nehemías 8:9-11). Jehová ma xrajoʼ ta chë ryeʼ kan xqʼax rwiʼ ri bʼis nkinaʼ rma ri mak xekiʼän. Pa rkʼexel riʼ, xrajoʼ chë kiʼ kikʼuʼx nkiyaʼ rqʼij. Ryä rtaman chë taq jun winäq nutzolij riʼ, ya riʼ nutoʼ rchë kiʼ rkʼuʼx nuʼän, rma riʼ nukʼüt chqawäch achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nqatzolij qiʼ. Kan qayaʼon chwäch qan chë ri Qatataʼ kʼo chkaj kan jaʼäl rnaʼoj, y rma riʼ xtküy qamak we nqatzolij qiʼ.

3. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Chpan re tjonïk reʼ xtqatamaj más chrij ri natzolij awiʼ. Naʼäy, xtqatzʼët achkë xkʼüt Jehová chkiwäch ri israelitas chrij ri natzolij awiʼ. Chrij riʼ, xtqatzʼët achkë rbʼanik Jehová xertoʼ ri winäq rchë nkitzolij kiʼ. Y pa rkʼisbʼäl, xtqatzʼët achkë xkitamaj ri rtzeqelbʼëy Jesús chrij ri natzolij awiʼ.

RI XKʼÜT JEHOVÁ CHKIWÄCH RI ISRAELITAS CHRIJ RI NATZOLIJ AWIʼ

4. ¿Achkë xkʼüt Jehová chkiwäch ri israelitas chrij ri natzolij awiʼ?

⁴ Taq Jehová xyaʼ rpixaʼ chkë ri israelitas, ryeʼ xkiʼij chë xtkismajij. We ryeʼ ronojel mul xtkiʼän riʼ, Dios xuʼij chkë chë xkerchajij chqä xtyaʼ pä rtzil pa kiwiʼ. Ryä xuʼij reʼ chkë: «Re pixaʼ reʼ ri najin nqʼät chawij komä ma kan ta kʼayewal yeʼasmajij nixta näj ye kʼo wä» (Deut. 30:11, 16). Ye kʼa xuʼij chqä chkë chë we ma nkinmaj ta chik rtzij, ryä ma kiʼ ta chik rkʼuʼx xtuʼän kikʼë, achiʼel taq xa tyox chik xtkiyaʼ kiqʼij, chqä xtkïl wä rpoqonal rma ri xtkiʼän. We nbʼanatäj wä riʼ, ¿kan jurayil komä xketzeläx qa rma Dios? Manä, rma Rpixaʼ Moisés nuʼij chë ryeʼ yekowin yetzolin rkʼë Jehová kiDios chqä nkinmaj chik jmul rtzij (Deut. 30:1-3, 17-20). Ntel chë tzij chë ryeʼ yekowin wä nkitzolij kiʼ. Y we ryeʼ nkiʼän wä riʼ, Jehová xtyaʼ wä qʼij chë jmul chik jnan nuʼän kiwäch rkʼë y xtyaʼ wä chik jmul rtzil pa kiwiʼ.

5. ¿Achkë rbʼanik xkʼüt Jehová chë chwäch ryä ri rtinamit ma jurayil ta xchaʼ chiʼ? (2 Reyes 17:13, 14).

⁵ Ri israelitas kan kʼïy mul xkiqʼäj rtzij Jehová. Ryeʼ ma xa xuʼ ta xkiyaʼ kiqʼij tyox, xa kan xekiʼän chqä nkʼaj chik nmaʼq taq mak. Y jontir riʼ kan kʼïy rpoqonal xkʼäm pä pa kiwiʼ. Ye kʼa Jehová ronojel mul xertoʼ. Rma riʼ kʼïy mul xertäq äl rprofetas rchë nkiʼij chkë chë tkitzolij kiʼ chqä chë tkiyaʼ rqʼij rkʼë ronojel kan (taskʼij rwäch 2 Reyes 17:13, 14).

6. ¿Achkë xuʼän Jehová rchë xkʼüt chkiwäch ri israelitas chë nkʼatzin nkitzolij kiʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁶ Jehová kan kʼïy mul xertäq äl rprofetas rchë xqʼïl rtinamit. Jun chkë ri profetas riʼ ya riʼ Jeremías. Dios xksaj re profeta reʼ rchë xuʼij: «Tatzolij awiʼ rït Israel, ri ma yanman ta tzij. [...] Xtkʼis nyowal chawä, rma rïn ma yenyaʼ ta qa ri yenwajoʼ. Ma xtinkʼöl ta qa pa wan ri xaʼän. Xa xuʼ tayaʼ qa amak chawij, rma kan yïn rïn Jehová ri aDios ri ma xakʼoxaj ta ntzij» (Jer. 3:12, 13). Dios chqä xksaj ri profeta Joel rchë xuʼij: «Kan rkʼë ronojel iwan kixtzolin pä wkʼë» (Joel 2:12, 13). Jehová chqä xuʼän chë Isaías xuʼij reʼ: «Tichʼajchʼobʼej iwiʼ; tiwesaj äl chi nwäch jontir ri itzelal niʼän; ma tiʼän ta chik ri ma ütz ta» (Is. 1:16-19). Ryä chqä xksaj Ezequiel rchë xkʼutuj reʼ: «¿Niʼij rïx chë rïn jaʼäl nnaʼ taq jun itzel winäq nkäm? [...] ¿Ma itaman ta rïx chë rïn kʼo ta nwajoʼ chë ri winäq riʼ nuyaʼ qa ri bʼey rkʼwan rchë ma nkäm ta? [...] Rïn ma jaʼäl ta nnaʼ taq nkäm jun winäq. [...] Rma riʼ, kixtzolin pä wkʼë rchë ma yixkäm ta» (Ezeq. 18:23, 32). Jehová kan kiʼ rkʼuʼx nuʼän taq ri winäq nkitzolij kiʼ, rma nrajoʼ chë ryeʼ nkïl kikʼaslemal ri majun bʼëy nkʼis ta. Achiʼel nqatzʼët, Jehová ma yertoʼ ta ri winäq xa xuʼ taq xkitzolij yän kiʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj kikʼë jojun chik winäq.

7. ¿Achkë xkʼutuj Jehová che rä Oseas, y achkë xkʼüt chwäch rtinamit rkʼë ya riʼ?

⁷ Jehová xksaj ri profeta Oseas chqä Gómer, ri rxjayil, rchë xkʼüt jun naʼoj chwäch rtinamit. Gómer xkanuj rkʼexel Oseas, y jun tiempo chrij riʼ, xbʼä äl kikʼë nkʼaj chik achiʼaʼ. ¿Kan xchaʼ komä chiʼ re ixöq reʼ chwäch Jehová? Ryä, ri nutzʼët achkë kʼo pa qan, xuʼij reʼ che rä Oseas: «Ri ixöq ri xaturyaʼ qa chqä najowäx rma jun chik achï, y kʼo rkʼë ri achï riʼ, takʼamaʼ chik jmul y takʼutuʼ chwäch chë nawajoʼ. Ke riʼ rbʼanik nwajoʼ rïn, Jehová, ri tinamït Israel, ye kʼa ryeʼ xa xinkiyaʼ qa y xa tyox chik xkiyaʼ kiqʼij» (Os. 3:1; Prov. 16:2). Achiʼel nqatzʼët, Gómer kʼa najin na nmakun. Tapeʼ ke riʼ, Jehová xuʼij che rä Oseas chë tkyuʼ rmak chqä tkʼamaʼ chik jmul.a Rkʼë ri xbʼanatäj rkʼë Oseas, Jehová xkʼüt chwäch rtinamit achkë wä nunaʼ chkij. Tapeʼ kʼa najin na yekiʼän nmaʼq taq mak, ryä kʼa yerajoʼ na. Rma riʼ xertäq na rprofetas rchë xertoʼ rchë nkitzolij kiʼ chqä rchë nkijäl kikʼaslemal ¿Ntel chë tzij reʼ chë Jehová, ri ntzʼetö «achkë kʼo pa kan jontir winäq», xtkanuj rbʼanik rchë nutoʼ jun winäq rchë nutzolij riʼ tapeʼ kʼa najin na nuʼän jun mamaʼ mak? (Prov. 17:3). Tqatzʼetaʼ we ke riʼ.

¿ACHKË RBʼANIK YERTOʼ JEHOVÁ RI WINÄQ RCHË NKITZOLIJ KIʼ?

8. ¿Achkë xuʼän Jehová rchë nutoʼ Caín rchë nutzolij riʼ? (Génesis 4:3-7; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁸ Caín ya riʼ ri naʼäy kalkʼwal Adán y Eva. Ryä kan nurayij wä nuʼän ri ma ütz ta, achiʼel rteʼ rtataʼ. Le Biblia nuʼij chrij chë ri «yeruʼän kan itzel wä» (1 Juan 3:12). Rkʼë jbʼaʼ rma riʼ, taq Caín kʼo xtzüj chwäch Dios, ryä «ma ütz ta xtzʼët Caín nixta ri xtzüj chwäch». Ye kʼa, pa rkʼexel nujäl rnaʼoj, «Caín xkatäj ryowal chqä xbʼison». ¿Achkë xuʼän Jehová? Ryä xtzjon rkʼë (taskʼij rwäch Génesis 4:3-7). Jehová kan ütz rnaʼoj xuʼän taq xtzjon rkʼë Caín, chqä xuʼij che rä chë we nuʼän ri ütz, ryä kiʼ rkʼuʼx xtuʼän rkʼë. Jehová chqä xuʼij che rä Caín chë ri ryowal rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë kʼo jun ma ütz ta xtuʼän. Achiʼel qataman chik, Caín ma xyaʼ ta rxkïn che rä Jehová y ma xtzolij ta riʼ tapeʼ xyaʼöx rtoʼik. ¿Achkë xuʼän Jehová taq xtzʼët chë Caín ma xjäl ta rnaʼoj? ¿Xuʼij komä ryä chë kan majun bʼëy xttoʼ ta chik jun winäq rchë nutzolij riʼ? Manä, ryä ma xuʼij ta ya riʼ.

9. ¿Achkë xuʼän Jehová rchë xtoʼ David rchë xtzolij riʼ?

⁹ Jehová kowan xrajoʼ ri qʼatöy tzij David. Rma riʼ xuʼij ya reʼ chrij: «Jun achï ri nuʼän chë kiʼ nkʼuʼx nbʼän» (Hech. 13:22). Ye kʼa David xeruʼän mamaʼ taq mak, achiʼel ri xjeʼ qa rkʼë jun ixöq ri ma rxjayil ta chqä xuʼän chë xkamsäx jun achï. Ri Rpixaʼ Moisés nuʼij chë David kʼo ta chë xkäm rma ri xuʼän (Lev. 20:10; Núm. 35:31). Ye kʼa rma Jehová kan ütz rnaʼoj, xkanuj rbʼanik rchë xtoʼ David. Ryä xtäq äl ri profeta Natán rchë xbʼetzjon rkʼë, tapeʼ David majanä wä rtzolin ta riʼ.b Natán xtzjoj jun kʼambʼäl tzij che rä. Taq David xkʼoxaj ri kʼambʼäl tzij riʼ, xqʼax chwäch chë xmakun chqä xtzolij riʼ (2 Sam. 12:1-14). Ryä xtzʼibʼaj jun salmo ri xkʼüt chë kan kowan xtiʼon ran (Sal. 51, encabezamiento). Kan ye kʼïy winäq ri ye qajnäq chkipan mamaʼ taq mak rkʼuqbʼan kikʼuʼx re salmo reʼ chqä yertoʼon rchë kitzolin kiʼ. Rma riʼ kan nqtyoxin chë Jehová kowan xrajoʼ David chqä xtoʼ rchë nutzolij riʼ.

10. ¿Achkë nanaʼ rït taq natamaj chë Jehová ma nikʼo ta rkʼuʼx qkʼë chqä nuküy qamak?

¹⁰ Jehová kan itzel nutzʼët xa bʼa achkë mak (Sal. 5:4, 5). Ye kʼa ryä rtaman chë jontir xa kʼo qa mak chqij. Y rma kowan nqrajoʼ, ryä nqrtoʼ taq röj nqqä chpan jun mak. Yajün ri winäq ri yekiʼän mamaʼ taq mak, ryä ronojel mul nukanuj rbʼanik rchë yertoʼ rchë nkitzolij kiʼ chqä rchë jnan nuʼän kiwäch rkʼë. ¡Kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë Jehová nrajoʼ nuküy qamak! Taq nqaquʼ chë Jehová ma nikʼo ta rkʼuʼx qkʼë chqä kowan nkyun, ya riʼ nuʼän chqë chë nqatäj qaqʼij rchë ma nqaqʼäj ta rtzij y chë kan chanin nqatzolij qiʼ taq nqmakun chwäch. Komä tqatzʼetaʼ achkë xkitamaj ri rtzeqelbʼëy Jesús chrij ri natzolij awiʼ.

RI XKITAMAJ RI RTZEQELBʼËY JESÚS CHRIJ RI NATZOLIJ AWIʼ

11, 12. ¿Achkë kʼambʼäl tzij xtzjoj Jesús rchë xkʼüt chë Jehová ma nukʼewaj ta nuküy qamak? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl).

¹¹ Taq xapon ri tiempo rchë nbʼeqä ri Mesías, Jehová xuʼän chë Juan el Bautista xertoʼ ri winäq rchë nkitzolij kiʼ. Y taq Jesús xchäp rsamaj chwäch le Rwachʼlew, ryä chqä xkʼüt chkiwäch ri winäq chë kan nkʼatzin nkitzolij kiʼ (Mat. 3:1, 2; 4:17).

¹² Taq Jesús xtzjoj Rchʼaʼäl Dios, ryä xkʼüt chë Rtataʼ kʼo chkaj kan ma nukʼewaj ta nuküy qamak. Y rchë nqʼax más pa qajolon, ryä xtzjoj ri kʼambʼäl tzij ri ntzjon chrij ri kʼajol ri ma xnman ta tzij. Ri kʼajol riʼ xyaʼ qa rachoch chqä xkʼwaj jun itzel kʼaslemal. Ye kʼa taq xqʼax ri tiempo, xqʼax chwäch chë ma ütz ta ri najin nuʼän y rma riʼ xtzolin chrachoch. ¿Achkë xnaʼ ri tataʼaj taq xtzʼët rkʼajol? Jesús xuʼij chë taq ri kʼajol riʼ «kʼa näj na kʼo wä, ri rtataʼ xtzʼët apü y kowan xel rkʼuʼx. Xkʼäq anin rchë xbʼerkʼuluʼ, xqʼetej y xtzʼmaj rchiʼ». Ri kʼajol rchʼobʼon wä nuʼij che rä rtataʼ chë xttok rsamajel. Ye kʼa ri rtataʼ kan ma xkʼewaj ta xküy rmak chqä xkʼül apü pa rachoch. Ryä xuʼij: «Re nkʼajol reʼ [...] sachnäq wä äl y xelitäj pä» (Luc. 15:11-32). Taq Jesús majanä wä tpë chwäch le Rwachʼlew, rkʼë jbʼaʼ kʼïy mul xtzʼët achkë rbʼanik Jehová xküy kimak ri winäq ri xkitzolij kiʼ. Rma riʼ ri kʼambʼäl tzij xtzjoj ma xa xuʼ ta nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx, xa kan nukʼüt chqä chqawäch chë Jehová kowan nupoqonaj qawäch.

13, 14. ¿Achkë xtamaj ri apóstol Pedro chrij ri natzolij awiʼ, y achkë xkʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik chrij riʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹³ Ri apóstol Pedro kan kʼïy xtamaj qa chrij Jesús chrij ri rbʼanik yerküy Jehová ri nkitzolij kiʼ. Pedro kan kʼïy mul xsach. Tapeʼ ke riʼ, Jesús ronojel mul xküy rmak. Jun chkë riʼ ya riʼ taq oxiʼ mul xuʼij chë ma rtaman ta rwäch Jesús. Chrij riʼ, kan kowan xtiʼon ran rma ri xuʼän (Mat. 26:34, 35, 69-75). Taq Jesús kʼason pä chik chkikojöl ri kamnaqiʼ, ryä xkʼüt riʼ chwäch Pedro, rkʼë jbʼaʼ pa ryonïl (Luc. 24:33, 34; 1 Cor. 15:3-5). Jesús rtaman wä chë Pedro rtzolin wä chik riʼ, rma riʼ xrajoʼ xkʼüt chwäch chë xküy yän (tatzʼetaʼ Marcos 16:7 chqä ri nota de estudio «y a Pedro»).

¹⁴ Pedro kan rtaman wä achkë nunaʼ jun winäq ri nutzolij riʼ chqä nkuy rmak. Rma riʼ xkowin xkʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik ri xtamaj qa ryä. Taq jbʼaʼ tqʼax qa ri Nmaqʼij rchë ri Pentecostés, ryä xuʼij chkë jun molaj judíos chë yë ryeʼ xekamsan ri Mesías. Tapeʼ ke riʼ, xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx kikʼë re tzij reʼ: «Titzolij iwiʼ chqä tijalaʼ ri bʼey ikʼwan rchë ke riʼ xtkuytäj imak. We xtiʼän riʼ, kan yë Jehová xtbʼanö chë jaʼäl xtnaʼ iwan» (Hech. 3:14, 15, 17, 19). Kikʼë re tzij reʼ, Pedro xkʼüt chë ri winäq ri nutzolij riʼ nkʼatzin nujäl ri bʼey rkʼwan. Ntel chë tzij, nujäl rbʼanik nchʼobʼon, nuyaʼ qa kibʼanik ri ma ütz ta najin nuʼän chqä nuchäp rbʼanik jontir ri nqä chwäch Dios. Ri apóstol xuʼij chë Jehová xtküy kimak, kan achiʼel ta nuyüj äl ri ma ütz ta xkiʼän. Y kʼïy jnaʼ chrij riʼ, ryä xuʼij ya reʼ chrij Jehová: «Ryä ma nikʼo ta rkʼuʼx iwkʼë rïx rma ma nrajoʼ ta chë kʼo ta jun nchup rwäch, xa kan nrajoʼ chë jontir nkitzolij kiʼ» (2 Ped. 3:9). ¡Kan jaʼäl nunaʼ qan taq nqatamaj chë Jehová ma nukʼewaj ta nuküy qamak tapeʼ kan mamaʼ taq mak xeqaʼän!

15, 16. a) ¿Achkë xtamaj Pablo chrij ri rbʼanik yekyun Jehová y Jesús? (1 Timoteo 1:12-15). b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

¹⁵ Saulo aj Tarso kan kʼïy ma ütz ta xeruʼän. Ryä kan kowan xertzʼlaʼ ri rtzeqelbʼëy Cristo. Rma riʼ, rkʼë jbʼaʼ kʼïy chkë ryeʼ xkiquʼ chë re jun achï reʼ kan ma xtjäl ta rnaʼoj. Ye kʼa Jesús ma ke riʼ ta xquʼ. Ryä chqä Rtataʼ kan yë ri ütz xkitzʼët chrij Saulo. Jesús xuʼij reʼ: «Rïn nchaʼon re achï reʼ» (Hech. 9:15). Ryä kan xuʼän jun milagro xa xuʼ rchë nutoʼ rchë nutzolij riʼ (Hech. 7:58-8:3; 9:1-9, 17-20). Jun tiempo chrij riʼ, taq Saulo xok cristiano chqä apóstol Pablo chik xbʼix che rä, kʼïy mul xtyoxij chë Jehová chqä Jesús kan ütz kinaʼoj xkiʼän rkʼë chqä kowan xkipoqonaj rwäch (taskʼij rwäch 1 Timoteo 1:12-15). Rma kan kowan wä ntyoxin, ryä xuʼij ya reʼ: «Dios, rma ütz rnaʼoj, najin yaturtoʼ rchë natzolij awiʼ» (Rom. 2:4).

¹⁶ Kʼo jun qʼij, Pablo xkʼoxaj chë ri congregación ri kʼo Corinto chaq ütz wä che rä chë jun cristiano najin wä yeruʼän tzʼil taq bʼanobʼäl. Ri xuʼij Pablo che rä ri congregación kan kʼïy nukʼüt qa chqawäch chrij ri rbʼanik nqrajoʼ chqä nqrqʼïl Jehová, y chrij ri rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij rma ryä kowan nkyun. Chpan ri jun chik tjonïk xtqtzjon más chrij ya riʼ.