¿Achkë nqatamaj qa chrij ri rkʼisbʼäl taq tzij xuʼij qa Jacob? (peraj 1)

1, 2. ¿Achkë xuʼän Jacob taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë nkäm, y achkë rma? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

XEQʼAX yän jun 17 jnaʼ taq Jacob chqä rfamilia xeʼel pä Canaán rchë xebʼejeʼ Egipto (Gén. 47:28). Chpan jontir ri jnaʼ riʼ, ryä kan kiʼ rkʼuʼx xuʼän rma xtzʼët chik jmul José, ri rkʼajol ri kowan nrajoʼ, y rma jontir rfamilia jmul chik jnan ye kʼo. Ye kʼa, komä Jacob rtaman chë xa jbʼaʼ chik nrajoʼ rchë nkäm, rma riʼ xerskʼij rkʼajol rchë kʼo jun nuʼij chkë ri kan kʼo rqʼij (Gén. 49:28).

² Chpan ri tiempo riʼ, taq jun tataʼaj ya xa nkäm, yerskʼij wä jontir rfamilia rchë nuʼij chkë achkë nkʼatzin nkiʼän (Is. 38:1). Kʼo mul nuʼij wä chkë rfamilia achkë xtkanaj qa pa rkʼexel rchë xtkʼwaj bʼey chkiwäch.

3. Rkʼë ri nuʼij Génesis 49:1, 2, ¿achkë rma ri xuʼij qa Jacob chkë ralkʼwal kan kʼo rqʼij?

³ (Taskʼij Génesis 49:1, 2). Ri qʼij taq Jacob xermöl jontir rkʼajol kan kowan rqʼij. Ryä jun profeta wä, y Jehová xksaj rchë xuʼij achkë xtbʼanatäj kikʼë rkʼajol chqä rkʼë kifamilias chkiwäch apü. Rma riʼ, ri xuʼij Jacob ri aqʼaʼ riʼ kan kʼo wä chë xttzʼaqät rma ya riʼ jun profecía.

4. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro «Ri rfamilia Jacob»).

⁴ Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë xuʼij Jacob chkë kajiʼ rkʼajol: Rubén, Simeón, Leví chqä Judá. Y chpan ri jun chik tjonïk xtqatzʼët achkë xuʼij chkë ri 8 chik rkʼajol. Ri xuʼij Jacob kʼo wä chë xttzʼaqät chkij rkʼajol chqä chkij kijatzul, ri xeʼok ri tinamït Israel. Rma riʼ nqajoʼ nqatzʼët achkë xbʼanatäj kikʼë ri israelitas rchë nqatzʼët achkë rbʼanik xtzʼaqät ri xuʼij qa Jacob. Chqä xtqatamaj jojun naʼoj ri xkojkitoʼ rchë Jehová, ri Qatat kʼo chkaj, kan ütz xtqrtzʼët.

RUBÉN

5. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xyoʼej Rubén chë nuyaʼ qa Jacob che rä?

⁵ Jacob xtzjon naʼäy rkʼë Rubén y xuʼij che rä: «Yït rït ri naʼäy nkʼajol» (Gén. 49:3). Rma Rubén ya riʼ ri naʼäy winäq, rkʼë jbʼaʼ xyoʼej chë rtat kʼo más nuyaʼ qa che rä ryä chkiwäch rchʼalal, y rkʼë jbʼaʼ xyoʼej chqä chë yë ryä nekʼwan bʼey chkiwäch rfamilia taq xtkäm rtat chqä chë rjatzul ke riʼ chqä xtkiʼän.

6. ¿Achkë rma Rubén ma taqäl ta wä chik chrij nyaʼöx che rä ri nukʼül ri naʼäy winäq chpan jun familia? (Génesis 49:3, 4).

⁶ Tapeʼ ke riʼ, Rubén ma taqäl ta wä chik chrij nyaʼöx che rä ri nukʼül ri naʼäy winäq chpan jun familia (1 Crón. 5:1). ¿Achkë rma? Rma jojun jnaʼ qa, ryä xwär rkʼë Bilhá, jun chkë rxjayil rtat. Bilhá ya riʼ wä rsamajel Raquel, y Raquel ya riʼ wä ri más xajowäx rma rtat (Gén. 35:19, 22). ¿Achkë xbʼanö che rä Rubén chë xwär rkʼë Bilhá? Rubén ral wä Lea, ri jun chik rxjayil Jacob. Rma Raquel kamnäq wä chik, rkʼë jbʼaʼ Rubén xquʼ chë we nwär rkʼë Bilhá, Jacob xttzelaj ri ixöq riʼ y komä xtrajoʼ más Lea chkiwäch ri nkʼaj chik rxjayil. O rkʼë jbʼaʼ Rubén kan xbʼä wä ran chrij Bilhá y ma xkowin ta xqʼät ri xnaʼ. Xa bʼa achkë na xbʼanö che rä Rubén chë xwär rkʼë rxjayil rtat, Jehová chqä Jacob kan ma xqä ta chkiwäch ri xuʼän ryä (taskʼij Génesis 49:3, 4).

7. ¿Achkë xbʼanatäj rkʼë Rubén chqä kikʼë rjatzul? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro «Ri profecía xuʼij qa Jacob taq ya xa nkäm»).

⁷ Jacob xuʼij che rä Rubén: «Ma yït ta rït ri xtjeʼ más aqʼij». Ri tzij riʼ kan xetzʼaqät. Kʼa komä majun ta jun wuj qlon ri nuʼij chë jun chkë rjatzul Rubén xok ta qʼatöy tzij, sacerdote o profeta. Ye kʼa Jacob ma xuʼij ta chë Rubén ma ralkʼwal ta chik. Y ma tqamestaj ta chë rjatzul Rubén xok jun chkë ri 12 ijatzul rchë Israel (Jos. 12:6). Rubén kan rkʼutun wä chik chë kʼo ütz taq naʼoj rkʼë, y rkʼë ri nqaskʼij chpan le Biblia nqʼax chqawäch chë ryä ma xqä ta chik jmul chpan jun tzʼil bʼanobʼäl (Gén. 37:20-22; 42:37).

8. ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa chrij ri xbʼanatäj rkʼë Rubén?

⁸ ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Nkʼatzin nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqaqʼïl qiʼ chqä rchë ma nqaʼän ta jun tzʼil bʼanobʼäl. Taq nukʼüt pä riʼ jun mak chqawäch, ütz nqaquʼ achkë xtnaʼ Jehová, achkë xtkinaʼ qafamilia chqä nkʼaj chik we xtqqä chpan ri mak riʼ. Chqä nkʼatzin ma nqamestaj ta re tzij reʼ: «Ri achkë nutïk qa jun winäq kan ya riʼ rwäch xtresaj» (Gál. 6:7). Ri xbʼanatäj rkʼë Rubén nukʼüt chqawäch chë Jehová kan nupoqonaj qawäch. Tapeʼ Jehová ma xtresaj ta jontir ri kʼayewal xqïl rma jun mak xqaʼän, ryä xtyaʼ utzil pa qawiʼ we nqatzolij qiʼ che rä qamak chqä nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän ri ütz.

SIMEÓN Y LEVÍ

9. ¿Achkë xbʼanö che rä Jacob chë ri xuʼij che rä Simeón chqä Leví xkʼüt chë ma kiʼ ta rkʼuʼx kikʼë? (Génesis 49:5-7).

⁹ (Taskʼij Génesis 49:5-7). Taq xtzjon yän rkʼë Rubén, Jacob xtzjon rkʼë Simeón chqä Leví, y ri xuʼij chkë xkʼüt chë ryä ma kiʼ ta rkʼuʼx kikʼë. Jojun jnaʼ qa, Siquem, jun achï aj Canaán, xuʼän violar Dina, rmiʼal Jacob. Taq xkikʼoxaj ri xbʼanatäj, jontir rkʼajol Jacob xpë kiyowal, y ryeʼ kʼo rma xkinaʼ ya riʼ. Ye kʼa Simeón chqä Leví kan chʼaʼoj xkajoʼ xkiʼän. Rkʼajol Jacob xekiqʼöl ri achiʼaʼ aj Siquem rma xkiʼij chkë chë ma xtkiʼän ta chʼaʼoj kikʼë we xtkiqpij jun peraj che rä kichʼakul akuchï yechlun wä. Ri achiʼaʼ riʼ xkiʼän ri xbʼix chkë y taq kʼa kʼo na rkïy chkë, Simeón y Leví «xkikʼwaj äl ri kespada y xebʼä pa tinamït». Chrij riʼ, «xekikamsaj jontir ri achiʼaʼ» taq majun ta wä jun rnaʼen chë xtbʼanatäj ya riʼ kikʼë (Gén. 34:25-29).

10. ¿Achkë rbʼanik xtzʼaqät ri xuʼij Jacob che rä Simeón chqä Leví? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro «Ri profecía xuʼij qa Jacob taq ya xa nkäm»).

¹⁰ Jacob ma xqä ta chwäch ri xkiʼän ri kaʼiʼ rkʼajol riʼ. Ryä xuʼij chë Simeón, Leví chqä kijatzul xkeyaʼöx chpan jalajöj peraj che rä ri ilew ri xtyaʼöx chkë ri nkʼaj chik kichʼalal. Ri xuʼij Jacob xtzʼaqät más 200 jnaʼ chrij riʼ, taq ri israelitas xeʼok chwäch ri ilew tzjun chkë. Ri rjatzul Simeón xyaʼöx jun peraj kilew chpan ri jalajöj peraj che rä ri jyuʼ ri xyaʼöx che rä Judá (Jos. 19:1). Y che rä Leví xyaʼöx 48 tinamït ri ye kʼo chpan jalajöj peraj che rä ri jyuʼ ri xyaʼöx chkë ri nkʼaj chik rkʼajol Jacob (Jos. 21:41).

11. ¿Achkë xkiʼän rjatzul Simeón chqä Leví?

¹¹ Ri kalkʼwal chqä ri kïy kimam Simeón chqä Leví, ma xkiʼän ta ri xkiʼän Simeón y Leví. Ri levitas kan rkʼë ronojel kan xetoʼon rchë xyaʼöx rqʼij Jehová. Taq Moisés xyaʼöx Rpixaʼ Jehová che rä pa rwiʼ ri jyuʼ Sinaí, ye kʼïy israelitas xa xkiyaʼ rqʼij jun aläj wakx ri xbʼan rkʼë oro. Ye kʼa ri levitas ma xkiʼän ta riʼ, ryeʼ xkitoʼ Moisés rchë xkichüp kiwäch jontir ri xkiyaʼ rqʼij ri tyox riʼ (Éx. 32:26-29). Jehová xyaʼ qʼij chkë rjatzul Leví rchë xeʼok sacerdotes (Éx. 40:12-15; Núm. 3:11, 12). Y ri achiʼaʼ ri ye petenäq chpan rjatzul Simeón, xekitoʼ ri achiʼaʼ ri ye petenäq chpan rjatzul Judá rchë xkiʼän chʼaʼoj kikʼë ri winäq ri ye kʼo chwäch ri ilew tzjun chkë. Ke riʼ xetoʼon rchë xtzʼaqät ri rbʼin qa chik Jehová (Juec. 1:3, 17).

12. ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa chrij ri xbʼanatäj rkʼë Simeón chqä Leví?

¹² ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Chë nkʼatzin nqaqʼät qiʼ taq kʼo qayowal. Taq kʼo jun ma ütz ta nbʼan chqë röj o che rä jun qachʼalal o jun qamigo, rkʼë jbʼaʼ kan npë qayowal (Sal. 4:4). Ye kʼa majun bʼëy tqamestaj ta chë Jehová ma nqä ta chwäch chë röj ma nqaqʼät ta qayowal taq nqtzjon o rkʼë ri yeqaʼän (Sant. 1:20). Taq kʼo jun ma ütz ta nbʼan chqë röj o che rä jun chik —pa congregación o ma pa congregación ta—, nqatäj qaqʼij rchë nqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia. Ke riʼ ma xkeqasök ta ri nkʼaj chik rkʼë ri nqaʼij o rkʼë ri nqaʼän (Rom. 12:17, 19; 1 Ped. 3:9). Ye kʼa, ¿y si ateʼ atat kʼo jun najin nkiʼän ri ma nqä ta chwäch Jehová? ¿Ke riʼ chqä nkʼatzin naʼän rït? Manä. Ma taquʼ ta chë majun bʼëy xkakowin ta xtaʼän ri nqä chwäch Jehová o chë majun bʼëy kiʼ ta rkʼuʼx xtuʼän awkʼë. Ryä xkaturtoʼ pä rchë xtaʼän ri ütz y xttzolij rajäl rkʼexel chawä we xtaʼän riʼ.

JUDÁ

13. ¿Achkë rma Judá rkʼë jbʼaʼ xxiʼij riʼ taq ya xa ntzjon Jacob rkʼë?

¹³ Komä Jacob ntzjon rkʼë Judá. Taq Judá xkʼoxaj yän ri xuʼij Jacob chkë rnmal, rkʼë jbʼaʼ xxiʼij jbʼaʼ riʼ. Nqaʼij riʼ rma ryä chqä kʼo nmaʼq taq mak xeruʼän. Judá xertoʼ rchʼalal rchë xkibʼemajaʼ pä jontir ri achkë kʼo kikʼë ri winäq aj Siquem (Gén. 34:27). Xtoʼon rchë xkʼayïx äl José chkë nkʼaj achiʼaʼ y chrij riʼ rchë xqʼöl rtat (Gén. 37:31-33). Y jun tiempo chrij riʼ xwär rkʼë Tamar, ri raliʼ, rma xsach y xquʼ chë Tamar ya riʼ jun ixöq ri rkʼwan jun tzʼil kʼaslemal (Gén. 38:15-18).

14. ¿Achkë xuʼij Jacob che rä Judá, y achkë ütz xeruʼän Judá? (Génesis 49:8, 9).

¹⁴ Ye kʼa, Jehová xuʼän chë Jacob ütz xtzjon chrij Judá chqä xuʼij chë chwäch apü kʼo ütz xtrïl (taskʼij Génesis 49:8, 9). Judá kan rkʼutun wä chë nuquʼ rij rtat, ri ya xrjïx. Chqä xpoqonaj rwäch Benjamín, ri rchaqʼ más koʼöl, y xrajoʼ xchajij (Gén. 44:18, 30-34).

15. ¿Achkë rbʼanik xtzʼaqät ri profecía xuʼij qa Jacob chrij Judá?

¹⁵ Jacob xuʼij chë Judá xtkʼwaj bʼey chkiwäch rchʼalal. Ye kʼa ri profecía riʼ ma xtzʼaqät ta yän. Jun 200 jnaʼ chrij riʼ, taq ri israelitas xeʼel pä Egipto y xkichäp äl bʼey pa tzʼiran ilew rchë xeʼok chwäch ri ilew tzjun chkë, ri rjatzul Judá ya riʼ xekʼwan bʼey chkiwäch ri nkʼaj chik ijatzul rchë Israel (Núm. 10:14). Taq xqʼax ri tiempo, yë ri achiʼaʼ ri ye petenäq chpan rjatzul Judá ri xebʼä naʼäy rchë xkibʼebʼanaʼ chʼaʼoj kikʼë ri cananeos rchë xeʼok chwäch ri ilew tzjun chkë (Juec. 1:1, 2). Y David ya riʼ naʼäy chkë ri ye petenäq chpan rjatzul Judá ri xok qʼatöy tzij. Ye kʼa ma xa xuʼ ta riʼ.

16. ¿Achkë rbʼanik xtzʼaqät ri profecía nqïl chpan Génesis 49:10? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro «Ri profecía xuʼij qa Jacob taq ya xa nkäm»).

¹⁶ Jacob xuʼij chë jun chkë rjatzul Judá xtqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq chqä chë rqʼatbʼäl tzij majun bʼëy xtkʼis ta (taskʼij Génesis 49:10 chqä ri nota). Ri qʼatöy tzij riʼ, ri xbʼix Siló che rä rma Jacob, ya riʼ Jesucristo. Kʼo jun ángel xuʼij ya reʼ chrij Jesús: «Jehová Dios xtuʼän chë xtbʼeʼok qʼatöy tzij achiʼel David, ri rtataʼ» (Luc. 1:32, 33). Y Jesús nbʼix che rä «ri Köj ri petenäq chpan rjatzul Judá» (Apoc. 5:5).

17. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová?

¹⁷ ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Jehová ronojel mul nutzʼët jontir ri ütz nkiʼän ri nkiyaʼ rqʼij ryä. Ryä xyaʼ utzil pa rwiʼ Judá tapeʼ xeruʼän nmaʼq taq mak. Rkʼë jbʼaʼ rchʼalal Judá ma kiyoʼen ta wä ri xuʼij Jacob che rä o rkʼë jbʼaʼ xkiquʼ achkë xtzʼët Jehová chrij. Ma qataman ta we ke riʼ xbʼanatäj, ye kʼa ri qataman ya riʼ chë Jehová xtzʼët ri ütz taq naʼoj ye kʼo rkʼë Judá y xyaʼ utzil pa rwiʼ rma riʼ. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj röj chrij Jehová? Nqakʼän qanaʼoj chrij ryä taq xa xuʼ nqatzuʼ achkë ütz nkiʼän qachʼalal. We jun qachʼalal nyaʼöx jun rsamaj pa congregación, rkʼë jbʼaʼ ri chanin npë pa qajolon ya riʼ jontir ri ma ütz ta yeruʼän ryä. Ye kʼa ma tqamestaj ta chë Jehová kiʼ rkʼuʼx rkʼë ri qachʼalal riʼ rma nutzʼët ri ütz taq naʼoj ye kʼo rkʼë.

18. ¿Achkë rma nkʼatzin ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen?

¹⁸ Jun chik naʼoj nqatamaj qa chrij ri xbʼanatäj rkʼë Judá, ya riʼ chë nkʼatzin ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen. Jehová ronojel mul nuʼän ri nutzüj, ye kʼa ma ronojel ta mul nuʼän kan achiʼel nqajoʼ o qayoʼen röj. Ri rjatzul Judá xkʼatzin na xkiyoʼej rchë xkikʼwaj bʼey chwäch rtinamit Dios. Ye kʼa xkinmaj kitzij ri xechaʼöx rma Jehová rchë nkikʼwaj bʼey chkiwäch, achiʼel Moisés, ri petenäq chpan rjatzul Leví; Josué, ri petenäq chpan rjatzul Efraín, o ri qʼatöy tzij Saúl, ri petenäq chpan rjatzul Benjamín. Ke riʼ chqä tqabʼanaʼ röj komä, keqatoʼ chqä tqanmaj kitzij ri yerchaʼon Jehová rchë nkikʼwaj bʼey chwäch rtinamit (Heb. 6:12).

19. ¿Achkë nukʼüt qa chqawäch chrij Jehová ri profecía xuʼij qa Jacob taq ya xa nkäm?

¹⁹ ¿Achkë xqatamaj qa komä chrij ri profecía xuʼij qa Jacob taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë nkäm? Xqatamaj qa chë «ri rbʼanik nutzʼët Dios ronojel, ma jnan ta rkʼë ri rbʼanik nkitzʼët ri winäq» (1 Sam. 16:7). Chqä xqatamaj qa chë ryä ma nikʼo ta rkʼuʼx qkʼë chqä nuküy qamak. Jehová ma chaq ütz ta che rä chë nqmakun chwäch, ye kʼa ma nuyoʼej ta chë röj kan majun akuchï nqsach wä. Rma riʼ kan nuyaʼ utzil pa kiwiʼ ri winäq ri xemakun ojer ye kʼa nkitzolij kiʼ che rä kimak y nkitäj kiqʼij rchë nkiʼän ri ütz. Chpan ri jun chik tjonïk xtqatzʼët achkë xuʼij qa Jacob chkë ri nkʼaj chik rkʼajol.