TJONÏK 25
BʼIX 96 El libro de Dios es un tesoro
¿Achkë nqatamaj qa chrij ri rkʼisbʼäl taq tzij xuʼij qa Jacob? (peraj 2)
«Kan chkijujnal xuʼij chkë achkë utzil xtkïl» (GÉN. 49:28).
RI XTQATZʼËT
Xtqatzʼët achkë naʼoj nqatamaj qa chrij ri xuʼij qa Jacob chkë 8 rkʼajol taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë nkäm.
1. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?
RI RKʼAJOL Jacob kimolon kiʼ rkʼë kitat chqä najin nkiyaʼ kixkïn che rä ri najin nuʼij chkë chkijujnal. Chpan ri jun qa tjonïk xqatzʼët chë Jacob kʼo xuʼij che rä Rubén, Simeón, Leví chqä Judá ri xuʼän chë ri nkʼaj chik rkʼajol xkajoʼ xkitamaj achkë xrajoʼ xuʼij chkë, o rkʼë jbʼaʼ ma kiyoʼen ta wä chë nuʼij ya riʼ chkë. ¿Y achkë xuʼij Jacob chkë ri nkʼaj chik rkʼajol? Tqatzʼetaʼ achkë nqatamaj qa röj chrij ri xuʼij ryä che rä Zabulón, Isacar, Dan, Gad, Aser, Neftalí, José y Benjamín.a
ZABULÓN
2. ¿Achkë xuʼij Jacob chrij Zabulón, y achkë rbʼanik xtzʼaqät ya riʼ? (Génesis 49:13; tatzʼetaʼ chqä ri recuadro).
2 (Taskʼij Génesis 49:13). Jacob xuʼij chë rjatzul Zabulón xkejeʼ chuchiʼ mar, pa norte che rä jontir ri ilew ri xtzuj chkë ri israelitas. Más 200 jnaʼ chrij riʼ, ri rjatzul Zabulón xyaʼöx jun peraj kilew ri kʼo chukojöl ri mar rchë Galilea y ri mar Mediterráneo. Y Moisés xuʼij chqä ya reʼ: «Zabulón, kiʼ akʼuʼx tabʼanaʼ taq xkatel äl» (Deut. 33:18). ¿Achkë xrajoʼ xuʼij Moisés? Chë rkʼë jbʼaʼ rma kʼo chkikojöl kaʼiʼ mar, kan ütz xttel rkʼayij chwäch. Xa bʼa achkë na xrajoʼ xuʼij Moisés, ri rjatzul Zabulón kʼo wä rma kiʼ kikʼuʼx nkiʼän.
3. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ronojel mul kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän?
3 ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Xa bʼa akuchï na kʼo wä qachoch o xa bʼa achkë na najin nqaqʼaxaj, ronojel mul kʼo rma kiʼ qakʼuʼx nqaʼän. Ye kʼa rchë ronojel mul kiʼ qakʼuʼx nqjeʼ, kʼo chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän rkʼë ri kʼo qkʼë (Sal. 16:6; 24:5). Rkʼë jbʼaʼ kʼo mul ma kiʼ ta qakʼuʼx nqaʼän rkʼë ri kʼo qkʼë, rma xa xuʼ nqarayij ri majun ta kʼo qkʼë. Rma riʼ tqatjaʼ qaqʼij rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän rkʼë jontir ri utzil qlon komä (Gál. 6:4).
ISACAR
4. ¿Achkë xuʼij Jacob chrij Isacar, y achkë rbʼanik xtzʼaqät ri xuʼij ryä? (Génesis 49:14, 15; tatzʼetaʼ chqä ri recuadro).
4 (Taskʼij Génesis 49:14, 15). Jacob kan ütz xtzjon chrij Isacar rma kowan wä nsamäj y xjnamaj rkʼë jun bʼür ri kowan kuw rbʼaqil, ntel chë tzij, rkʼë jun chköp ri nkowin yerkʼwaj al taq ejqaʼn. Chqä xuʼij chë Isacar xtjeʼ chwäch jun jaʼäl ilew. Ri xuʼij qa Jacob xtzʼaqät taq rjatzul Isacar xyaʼöx jun peraj kijyuʼ chuchiʼ ri raqän yaʼ Jordán, akuchï kan jaʼäl yeʼel tkoʼn chwäch (Jos. 19:22). Kantzij na wä chë ryeʼ kowan xesamäj rchë xkitïk rwäch kilew, ye kʼa xkitäj chqä kiqʼij rchë xekitoʼ nkʼaj chik (1 Rey. 4:7, 17). Nqaʼij riʼ rma taq ri juez Barac chqä ri profetisa Débora xkikʼutuj kitoʼik rchë nkibʼebʼanaʼ chʼaʼoj rkʼë Sísara, ri rjatzul Isacar ya riʼ jun chkë ri xkitzüj kiʼ rchë xetoʼon (Juec. 5:15).
5. ¿Achkë rma nkʼatzin nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqayaʼ rqʼij Jehová?
5 ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Jehová kowan xloqʼoqʼej ri samaj xkiʼän rjatzul Isacar y kowan chqä nuloqʼoqʼej jontir ri nqaʼän röj rchë nqayaʼ rqʼij ryä (Ecl. 2:24). Tqaquʼ kij ri qachʼalal ri kan kʼïy samaj nkiʼän rchë nkichajij ri congregación (1 Tim. 3:1). Ryeʼ ma yebʼä ta pa chʼaʼoj, achiʼel xkiʼän rjatzul Isacar, ye kʼa nkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë yekichajij jontir ri nkiyaʼ rqʼij Dios, rchë ke riʼ ma nchaʼ ta chiʼ kachbʼilanïk rkʼë Jehová (1 Cor. 5:1, 5; Jud. 17-23). Chqä nkitjoj kiʼ rchë yekiyaʼ tzijonem ri yertoʼ qachʼalal pa congregación chqä nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx (1 Tim. 5:17).
DAN
6. ¿Achkë samaj xyaʼöx chkë rjatzul Dan? (Génesis 49:17, 18; tatzʼetaʼ chqä ri recuadro).
6 (Taskʼij Génesis 49:17, 18). Jacob xuʼij chë Dan xttok achiʼel jun kumätz ri chaq bʼaʼ xkerchʼäk rkʼulel ri más ye nmaʼq chwäch ryä, achiʼel jun kej chqä ri chʼokäl chrij. Reʼ ntel chë tzij chë rjatzul Dan ma xtkikʼewaj ta chqä ma xtkixiʼij ta kiʼ xtkitoʼ Israel chwäch kikʼulel. ¿Achkë rbʼanik xtzʼaqät ri xuʼij qa Jacob? Taq ri israelitas najin wä yeʼok chwäch ri ilew tzjun chkë, ri rjatzul Dan «xebʼä äl kʼa chrij» rchë xekichajij äl jontir (Núm. 10:25). Tapeʼ ri nkʼaj chik ma nkitzʼët ta wä achkë najin nkiʼän ryeʼ, ri samaj xkiʼän kan kowan rqʼij.
7. Ronojel mul ri nqaʼän jun samaj chpan rtinamit Jehová, ¿achkë nkʼatzin ma nqamestaj ta?
7 ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Chpan rtinamit Jehová, röj kʼo samaj yeqaʼän ri rkʼë jbʼaʼ ma nkitzʼët ta nkʼaj chik, achiʼel taq nqachʼajchʼobʼej chqä nqachojmij ri Salón del Reino, taq nqtoʼon chpan jun asamblea o taq nqaʼän nkʼaj chik samaj achiʼel riʼ. We rït abʼanon jun chkë re samaj reʼ, nqajoʼ nqaʼij chawä chë kan ütz ri najin naʼän. Ye kʼa majun bʼëy tamestaj ta chë Jehová nutzʼët chqä nuloqʼoqʼej jontir ri naʼän pa rtinamit ryä. Y ryä kowan yaturloqʼoqʼej rït rma rtaman chë naʼän ri samaj riʼ ma rma ta chë nawajoʼ nyaʼöx aqʼij, xa rma nawajoʼ nakʼüt chwäch ryä chë kowan nawajoʼ (Mat. 6:1-4).
GAD
8. Taq xejeʼ chwäch ri ilew xtzuj chkë, ¿achkë rma nqaʼij chë ri kikʼulel rjatzul Gad kan chaq bʼaʼ xuʼän ta chkiwäch xekatäj pä chkij? (Génesis 49:19; tatzʼetaʼ chqä ri recuadro).
8 (Taskʼij Génesis 49:19). Jacob xuʼij chë Gad xkepë jun molaj alqʼomaʼ chrij. Más 200 jnaʼ chrij riʼ, ri rjatzul Gad xyaʼöx jun peraj kilew pa este che rä ri raqän yaʼ Jordán, chkixkïn kʼïy tinamït ri itzel nkinaʼ chkë ri israelitas. Rma riʼ, rkʼë jbʼaʼ ri tinamït riʼ xkiʼän chʼaʼoj kikʼë rjatzul Gad. Ye kʼa ryeʼ nkajoʼ wä yejeʼ chriʼ rma kʼo wä kʼïy qʼayis rchë yekitzüq kichkop (Núm. 32:1, 5). Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë rjatzul Gad kan ma xkixiʼij ta kiʼ. Ryeʼ kikʼuqbʼan wä kikʼuʼx chë Jehová xkertoʼ pä rchë ma xtmaj ta qa ri jyuʼ ri xyaʼ ryä chkë. Y ma xa xuʼ ta riʼ, ryeʼ chqä xkitäq äl kisoldados jkʼan chik che rä ri raqän yaʼ Jordán rchë xekitoʼ ri nkʼaj chik kichʼalal rchë xeʼok chwäch ri ilew tzjun chkë (Núm. 32:16-19). Xkiʼän riʼ rma kiyaʼon wä chwäch kan chë Jehová xkerchajij kixjayil chqä kalkʼwal taq ryeʼ ye bʼenäq pa chʼaʼoj. Y Jehová xyaʼ utzil pa kiwiʼ rma ma xkixiʼij ta kiʼ y rma ma xkikʼewaj ta xekitoʼ nkʼaj chik (Jos. 22:1-4).
9. Si qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová, ¿achkë ma xtqakʼewaj ta xtqaʼän?
9 ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Chë nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová tapeʼ xa bʼa achkë na najin nqaqʼaxaj, yajün taq kwest rbʼanon jontir chqawäch (Sal. 37:3). Pa qaqʼij komä, ye kʼo ye kʼïy qachʼalal ri ma nkikʼewaj ta yetoʼon pa construcción, yebʼä jkʼan chik tinamït rchë yebʼetoʼon chutzjoxik le Biblia o nkiʼän nkʼaj chik samaj pa rtinamit Jehová. ¿Achkë rma ryeʼ nkiʼän riʼ? Rma kiyaʼon chwäch kan chë Jehová ronojel mul xkerchajij (Sal. 23:1).
ASER
10. ¿Achkë ma ütz ta xkiʼän rjatzul Aser? (Génesis 49:20; tatzʼetaʼ chqä ri recuadro).
10 (Taskʼij Génesis 49:20). Jacob xuʼij chë rjatzul Aser xtjeʼ kʼïy achkë jun kikʼë, y kan ke riʼ xbʼanatäj. Ryeʼ chqä xyaʼöx jojun peraj kijyuʼ akuchï kan kʼïy achkë jun yeʼel chwäch (Deut. 33:24). Ri kijyuʼ napon wä kʼa pa mar Mediterráneo y xok kichë ri tinamït fenicia ri kʼo Sidón, ri akuchï yeʼapon wä barcos ri kikʼwan ejqaʼn rchë kʼayij. Ye kʼa rjatzul Aser ma ütz ta xkiʼän rma ma xekesaj ta äl ri cananeos chpan ri tinamït akuchï xejeʼ wä, rma ri winäq riʼ kan itzel wä kinaʼoj y rkʼë jbʼaʼ xa xtkikʼän kinaʼoj chkij (Juec. 1:31, 32). Rkʼë jbʼaʼ, rma ri cananeos y rma xjeʼ kirajil, ryeʼ ma rkʼë ta chik ronojel kan xkiyaʼ rqʼij Jehová. Nqaʼij riʼ rma taq ri juez Barac xkʼutuj rtoʼik rchë nkibʼebʼanaʼ chʼaʼoj kikʼë nkʼaj chik cananeos, ri rjatzul Aser ma xkajoʼ ta xetoʼon. Rma riʼ ma xkitzʼët ta ri xuʼän Jehová rchë xertoʼ ri israelitas rchë xechʼakon chkij kikʼulel «chuxkïn ri raqän yaʼ rchë Meguidó» (Juec. 5:19-21). Y kantzij na wä chë kan xtzaq kikʼïx taq Barac y Débora xkibʼixaj jun bʼix rkʼë rtoʼik Dios. Jun peraj che rä ri bʼix riʼ nuʼij: «Aser xtzʼyeʼ qa chuchiʼ mar y xa xuʼ xqʼetej qa rqʼaʼ» (Juec. 5:17).
11. ¿Achkë rma kʼo chë ma nqayaʼ ta más rqʼij ri päq?
11 ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Rma röj nqajoʼ nqayaʼ ri más ütz kʼo qkʼë che rä Jehová, kʼo chë ma nqakʼän ta qanaʼoj chkij ri winäq, rma ryeʼ nkiquʼ chë ri päq y ri achkë jun kʼo qkʼë, ya riʼ nkʼatzin njeʼ más rqʼij pa qakʼaslemal (Prov. 18:11). Röj nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë ma nqayaʼ ta más rqʼij ri päq (Ecl. 7:12; Heb. 13:5). Chqä ma nqajoʼ ta nqayaʼ qa ryaʼik rqʼij Jehová xa rma nqaksaj qatiempo chqä qachqʼaʼ rchë njeʼ qkʼë ri ma nkʼatzin ta chqë. Pa rkʼexel riʼ, nqajoʼ nqayaʼ ri más ütz kʼo qkʼë che rä Jehová, rma qataman chë chqawäch apü ryä xtyaʼ jun ütz qakʼaslemal ri akuchï kan kʼïy achkë jun ütz xtjeʼ qkʼë (Sal. 4:8).
NEFTALÍ
12. ¿Achkë rbʼanik rkʼë jbʼaʼ xtzʼaqät ri profecía xuʼij Jacob chrij Neftalí? (Génesis 49:21; tatzʼetaʼ chqä ri recuadro).
12 (Taskʼij Génesis 49:21). Jacob xuʼij chë Neftalí xkeruʼij «jaʼäl taq tzij». Rkʼë jbʼaʼ ya reʼ xtzʼaqät chrij rbʼanik xtzjoj Jesús rchʼaʼäl Dios chkë ri winäq (Juan 7:46). Ryä kan kʼïy tiempo xjeʼ chpan ri tinamït Capernaúm, ri kʼo chpan rjyuʼ Neftalí. Rma riʼ le Biblia nuʼij chë ri tinamït riʼ, ya riʼ «rtinamit» Jesús (Mat. 4:13; 9:1). Isaías xuʼij chë Jesús xttok «jun nüm saqïl» chkiwäch ri winäq ri ye kʼo Zabulón chqä Neftalí (Is. 9:1, 2). Rma ri xerkʼüt, Jesús xok «ri kantzij saqïl ri nuyaʼ saqïl pa kiwiʼ jontir kiwäch winäq» (Juan 1:9).
13. Si nqajoʼ nqaʼän ri nqä chwäch Jehová, ¿achkë kʼo chë nqaʼän?
13 ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Jehová nukʼoxaj achkë nqaʼij y achkë rbʼanik nqaʼij riʼ. Si röj nqajoʼ nqaʼän ri nqä chwäch ryä, nkʼatzin yeqaʼij «jaʼäl taq tzij». ¿Achkë rbʼanik nqaʼän riʼ? Jun rbʼanik ya riʼ taq ma nqatzʼük ta tzij (Sal. 15:1, 2). Chqä, nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx nkʼaj chik rkʼë ri nqaʼij chkë o nqaʼij chkë achkë ütz najin nkiʼän; ya riʼ xtqtoʼö rchë ma xtqtzjon ta itzel chkij nkʼaj chik chqä ma xtqchʼojin ta (Efes. 4:29). Y nqkowin chqä nqayaʼ chqawäch más ütz rbʼanik nqachäp tzij kikʼë ri winäq, rchë ke riʼ xtqkowin xtqatzjoj le Biblia chkë.
JOSÉ
14. ¿Achkë rbʼanik xtzʼaqät ri profecía xuʼij Jacob chrij José? (Génesis 49:22, 26; tatzʼetaʼ chqä ri recuadro).
14 (Taskʼij Génesis 49:22, 26). Nqkowin nqaʼij chë Jacob kan kiʼ rkʼuʼx rkʼë José, rma Jehová «xchaʼ ryä chkikojöl rchʼalal». Jacob xuʼij chë José ya riʼ «rjotaʼy jun cheʼ ri kowan rwäch nuyaʼ». Ri cheʼ riʼ ya riʼ Jacob y José ya riʼ jun chkë rqʼaʼ ri cheʼ riʼ. Yë José ri naʼäy ral Raquel, ri ixöq ri más xajowäx rma Jacob. Jacob xuʼij chë José xtyaʼöx jun herencia más che rä, rma ri herencia riʼ ma xtyaʼöx ta chik che rä Rubén, ri naʼäy ral Lea, ri jun chik rxjayil Jacob (Gén. 48:5, 6; 1 Crón. 5:1, 2). Jun peraj rchë ri profecía riʼ xtzʼaqät taq kaʼiʼ rkʼajol José —Efraín chqä Manasés— xeʼok kaʼiʼ ijatzul rchë Israel y chkijujnal xyaʼöx jun peraj kijyuʼ (Gén. 49:25; Jos. 14:4).
15. ¿Achkë xuʼän José taq nkʼaj chik itzel kinaʼoj xkiʼän rkʼë?
15 Taq Jacob xtzjon chrij José, ryä xuʼij chë ye kʼo jojun winäq «xkikʼäq kiflechas chrij y ronojel mul itzel xkinaʼ che rä» (Gén. 49:23). Ri winäq riʼ ya riʼ rchʼalal, ri kʼo jun tiempo kan itzel xkinaʼ che rä chqä kan itzel kinaʼoj xkiʼän rkʼë. Ye kʼa José ma xpë ta ryowal chkë rchʼalal nixta che rä Jehová. Achiʼel xuʼij Jacob: «R·arco ma xslon ta pa rqʼaʼ y rqʼaʼ ma xebʼarbʼot ta chqä kan chanin xerkʼäq flechas» (Gén. 49:24). Taq José xerïl kʼayewal, ryä xkʼutuj rtoʼik che rä Jehová. Chqä, ma xa xuʼ ta xerküy rchʼalal, ryä chqä kan ütz rnaʼoj xuʼän kikʼë (Gén. 47:11, 12). José xyaʼ qʼij chë ri kʼayewal xerqʼaxaj xkitoʼ rchë xejeʼ más ütz taq naʼoj rkʼë (Sal. 105:17-19). Rma ryä xuʼän riʼ, xksäx rma Jehová rchë xuʼän jun nüm samaj.
16. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij José taq yeqaqʼaxaj kʼayewal?
16 ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Majun bʼëy tqayaʼ ta qʼij chë ri kʼayewal yeqaqʼaxaj yojkijäch rkʼë Jehová o kikʼë qachʼalal. Tnatäj chqë chë Jehová kʼo mul nuyaʼ qʼij chë yeqaqʼaxaj kʼayewal rchë nqrtjoj chqä rchë nqrtoʼ rchë nq·ok más ütz taq cristianos (Heb. 12:7, nota). Rchë ke riʼ yejeʼ más ütz taq naʼoj qkʼë, achiʼel ri nqapoqonaj kiwäch nkʼaj chik chqä nqaküy kimak (Heb. 12:11). Y, achiʼel xuʼän rkʼë José, qataman chë Jehová xtyaʼ utzil pa qawiʼ we xkeqaköchʼ ri kʼayewal.
BENJAMÍN
17. ¿Achkë rbʼanik xtzʼaqät ri profecía xuʼij Jacob chrij Benjamín? (Génesis 49:27; tatzʼetaʼ chqä ri recuadro).
17 (Taskʼij Génesis 49:27). Jacob naʼäy xuʼij chë rjatzul Benjamín xkeʼok achiʼel jun lobo chqä xkeʼok ütz taq soldados (Juec. 20:15, 16; 1 Crón. 12:2). Chrij riʼ xksaj ri tzij «nmaqʼaʼ» chqä «taq xtqä qa Qʼij». «Nmaqʼaʼ» —ntel chë tzij taq ri israelitas xjeʼ ri naʼäy kiqʼatöy tzij—, Saúl, ri naʼäy qʼatöy tzij rchë Israel chqä petenäq chpan rjatzul Benjamín, ma xxiʼij ta riʼ xuʼän chʼaʼoj kikʼë ri filisteos (1 Sam. 9:15-17, 21). Y, «taq xtqä qa Qʼij» —ntel chë tzij, kʼïy jnaʼ chrij riʼ taq ma ye jun ta chik qʼatöy taq tzij rchë Israel—, ri qʼatöy tzij Ester chqä Mardoqueo, ri ye petenäq chqä chpan rjatzul Benjamín, xetoʼon rchë rqʼatbʼäl tzij Persia ma xekikamsaj ta jontir ri israelitas (Est. 2:5-7; 8:3; 10:3).
18. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij rjatzul Benjamín?
18 ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Kantzij na wä chë rjatzul Benjamín kan kiʼ kikʼuʼx xkiʼän taq Saúl xok qʼatöy tzij, rma ke riʼ xtzʼaqät ri profecía xuʼij qa Jacob. Ye kʼa taq Jehová xchaʼ David —ri petenäq chpan rjatzul Judá— rchë ntok qʼatöy tzij, rjatzul Benjamín xkitoʼ ri qʼatöy tzij xchaʼ Jehová tapeʼ xkʼwaj jbʼaʼ tiempo chkiwäch (2 Sam. 3:17-19). Y, kʼïy jnaʼ chrij riʼ, taq ri nkʼaj chik ijatzul xkiyaʼ qa kij chwäch rjatzul Judá, ri rjatzul Benjamín ma xkiʼän ta riʼ chqä xkitoʼ ri qʼatöy tzij ri xchaʼ Jehová (1 Rey. 11:31, 32; 12:19, 21). Pa qaqʼij komä, Dios yerchaʼon jojun achiʼaʼ rchë nkikʼwaj bʼey chwäch rtinamit. Achiʼel xkiʼän rjatzul Benjamín, röj chqä keqatoʼ qachʼalal riʼ chqä tqanmaj kitzij (1 Tes. 5:12).
19. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼij Jacob taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë nkäm?
19 ¡Kan kʼïy naʼoj xqatamaj qa chrij ri profecía xuʼij qa Jacob taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë nkäm! Ri xqatzʼët achkë rbʼanik xetzʼaqät ri profecía riʼ, xqrtoʼ rchë nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chë ri nkʼaj chik profecías ri ye kʼo chpan Rchʼaʼäl Dios kan xketzʼaqät chqä. Y ri xqatzʼët achkë utzil xkïl rkʼajol Jacob, xqrtoʼ rchë nqʼax chqawäch achkë nkʼatzin nqaʼän si nqajoʼ chë Jehová kiʼ rkʼuʼx nuʼän qkʼë.
BʼIX 128 Aguantemos hasta el fin
a Taq Jacob xtzjon kikʼë ri kajiʼ naʼäy rkʼajol, Rubén, Simeón, Leví chqä Judá, ryä xchäp pä rkʼë ri más nüm y xkʼïs rkʼë ri más koʼöl. Ye kʼa ma ke riʼ ta xuʼän taq xtzjon kikʼë ri nkʼaj chik rkʼajol.