¿Achkë ütz nqaʼän taq nqakʼutuj qanaʼoj?

1. ¿Achkë nqtoʼö rchë ütz ntel chqawäch jontir ri nqachaʼ nqaʼän pa qakʼaslemal? (Proverbios 13:10; 15:22).

JONTIR röj nqajoʼ chë ütz ntel chqawäch jontir ri nqachaʼ nqaʼän pa qakʼaslemal. Ye kʼa rchë ütz ntel jontir chqawäch, Rchʼaʼäl Dios nuʼij chqë chë nkʼatzin nqakʼutuj qanaʼoj (taskʼij Proverbios 13:10; 15:22).

2. ¿Achkë rbʼin Jehová chqë?

² Majun ta chik jun nkowin nyaʼö más ütz taq naʼoj chqë chwäch Jehová, ri Qatat kʼo chkaj. Rma riʼ kan ütz nqaʼän nqakʼutuj qanaʼoj che rä. Ryä rbʼin ya reʼ chqë: «Xkatintzuʼ rkʼë ri rnaqʼ nwäch rchë xkatinpixabʼaj» (Sal. 32:8). Reʼ ntel chë tzij chë Jehová kan nutzʼët achkë nqaqʼaxaj röj, rma riʼ nuyaʼ ri naʼoj ri nkʼatzin chqë chqä nqrtoʼ rchë nqasmajij ri naʼoj riʼ.

3. ¿Achkë kʼutunïk xkeqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Chpan re tjonïk reʼ, xtqaksaj Rchʼaʼäl Dios rchë xtqtzjon chkij re kajiʼ kʼutunïk reʼ ri rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ kij: 1) «¿Achkë naʼoj nkʼatzin yejeʼ wkʼë rchë nsmajij ri naʼoj yeyaʼöx chwä?», 2) «¿Achkë nkowin nyaʼö ütz taq naʼoj chwä?», 3) «¿Achkë rma kan ütz chë rïn ma nkʼewaj ta nkʼän ri naʼoj nyaʼöx chwä?» y 4) «¿Achkë rma ma ütz ta nbʼij chkë nkʼaj chik chë yë ryeʼ kebʼin chwä achkë kʼo chë nbʼän?».

«¿ACHKË NAʼOJ NKʼATZIN YEJEʼ WKʼË?»

4. ¿Achkë naʼoj nkʼatzin yejeʼ qkʼë rchë nqakʼän chqä nqasmajij ri naʼoj yeyaʼöx chqë?

⁴ Rchë nqakʼän ri naʼoj yeyaʼöx chqë chqä yeqasmajij, nkʼatzin nqaqasaj qiʼ chqä nqʼax chqawäch chë ma jontir ta qataman. Ronojel mul yë ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän, si nqʼax chqawäch chë nkʼatzin nqakʼutuj qanaʼoj chkë ri kʼo más kexperiencia chqawäch röj o kʼo más kitaman. Si majun ta re kaʼiʼ naʼoj reʼ qkʼë, Jehová ma xtqrtoʼ ta pä chqä xa xtqaquʼ chë ma nkʼatzin ta nqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan Rchʼaʼäl (Miq. 6:8; 1 Ped. 5:5). Ye kʼa si röj nqaqasaj qiʼ, kan xtqakʼän xa bʼa achkë naʼoj nuyaʼ le Biblia chqë.

5. ¿Achkë rma ri qʼatöy tzij David xkowin ta xnaʼ riʼ?

⁵ Tqatzʼetaʼ achkë nqatamaj qa chrij ri qʼatöy tzij David. Ryä ma xnaʼ ta riʼ tapeʼ kʼo kʼïy xkowin xuʼän pa rkʼaslemal. Taq nrajoʼ na wä kʼïy jnaʼ rchë ntok qʼatöy tzij, David tamatäl wä chik rwäch chë kan jaʼäl nuʼän música chqä kan nuʼän wä tocar ri arpa chwäch ri qʼatöy tzij Saúl (1 Sam. 16:18, 19). Taq xchaʼöx rma Jehová rchë ntok qʼatöy tzij, Jehová xyaʼ rchqʼaʼ rkʼë ri loqʼoläj rchqʼaʼ (1 Sam. 16:11-13). Y ri winäq kan kiʼ kikʼuʼx xkiʼän rkʼë rma xerchʼäk ye kʼïy kikʼulel, achiʼel Goliat, ri filisteo ri mamaʼ raqän (1 Sam. 17:37, 50; 18:7). Xa ta David xnaʼ riʼ, rkʼë jbʼaʼ xquʼ ta ya reʼ: «Rkʼë jontir ri nbʼanon pä pa nkʼaslemal, ma nkʼatzin ta chë jun chik winäq nyaʼö nnaʼoj». Ye kʼa ryä ma xquʼ ta ya riʼ.

6. ¿Achkë rma qataman chë David ma nukʼewaj ta wä nukʼän ri naʼoj nyaʼöx che rä? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁶ Taq David najin wä chik nuqʼät tzij pa kiwiʼ ri israelitas, ryä xerkanuj jojun achiʼaʼ ri rkʼuqbʼan wä rkʼuʼx chkij rchë xkiyaʼ rnaʼoj (1 Crón. 27:32-34). Ryä kan ronojel bʼaʼ mul ma xkʼewaj ta xkʼän ri naʼoj xyaʼöx che rä, tapeʼ xa bʼa achkë na xyaʼö rnaʼoj, jun achï o jun ixöq. Kan ya riʼ xuʼän rkʼë Abigaíl, ri rxjayil Nabal, jun achï ri kan itzel rnaʼoj, xa xuʼ ryä nuquʼ qa riʼ chqä ma ntyoxin ta. David xqasaj riʼ y xnmaj ri xuʼij Abigaíl che rä, y rma xuʼän riʼ, ma xuʼän ta jun ri ma ütz ta (1 Sam. 25:2, 3, 21-25, 32-34).

7. ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa chrij ri xuʼän David? (Eclesiastés 4:13; keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁷ ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa chrij ri xuʼän David? Jun naʼoj nqatamaj qa ya riʼ chë, tapeʼ kʼo kʼïy nqkowin nqaʼän o kʼo uchqʼaʼ yaʼon pa qaqʼaʼ, ma ütz ta nqaquʼ chë kan jontir qataman chqä chë ma nkʼatzin ta nyaʼöx qanaʼoj. Chqä, nkʼatzin ma nqakʼewaj ta nqakʼän jun ütz naʼoj ri nyaʼöx chqë, tapeʼ xa bʼa achkë na nyaʼö ri naʼoj riʼ chqë (taskʼij Eclesiastés 4:13). Ke riʼ ma xtqqä ta chpan nmaʼq taq mak ri xa xtkikʼäm pä kʼayewal pa qawiʼ röj o pa kiwiʼ nkʼaj chik.

«¿ACHKË NKOWIN NYAʼÖ ÜTZ TAQ NAʼOJ CHWÄ?»

8. ¿Achkë rma kan ütz xuʼän David taq xkʼutuj rnaʼoj che rä Jonatán?

⁸ Tqatzʼetaʼ jun chik naʼoj ri nqatamaj qa chrij David. Ryä xkʼän ri naʼoj xyaʼöx che rä kimä winäq ri 1) kan jnan rbʼanon kiwäch rkʼë Jehová y 2) kitaman wä achkë najin nuqʼaxaj ryä. Tqaquʼ na peʼ rij ya reʼ. Taq David xrajoʼ xsöl ri kʼayewal xjeʼ chkiwäch rkʼë ri qʼatöy tzij Saúl, ryä xkʼutuj rnaʼoj che rä Jonatán, ri rkʼajol Saúl. ¿Achkë rma kan ütz chë che rä Jonatán xkʼutuj wä rnaʼoj? Rma Jonatán kan jnan wä rbʼanon rwäch rkʼë Jehová chqä rtaman wä rwäch Saúl (1 Sam. 20:9-13). ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj röj chrij David?

9. Si nkʼatzin nqakʼutuj qanaʼoj, ¿achoq che rä ütz nqakʼutuj wä? Tayaʼ jun ejemplo (Proverbios 13:20).

⁹ Taq nkʼatzin nqakʼutuj qanaʼoj chrij jun ri nqajoʼ nqaʼän, ütz chë röj nqakʼutuj ri naʼoj riʼ che rä jun qachʼalal ri 1) kan jnan rbʼanon rwäch rkʼë Jehová y 2) kʼo rexperiencia chrij ri nqajoʼ nqaʼän (taskʼij Proverbios 13:20).a Tqaquʼ rij ya reʼ. Tqabʼanaʼ che rä chë jun qachʼalal kʼajol nrajoʼ nkʼleʼ. ¿Achoq che rä ütz nukʼutuj wä rnaʼoj? Jun ramigo ri ma kʼlan ta nkowin nuyaʼ ütz taq naʼoj che rä we nuksaj le Biblia rchë nuʼän riʼ. Ye kʼa si nukʼutuj rnaʼoj che rä jun kʼlaj qachʼalal ri kan jnan rbʼanon kiwäch rkʼë Jehová, kitaman rwäch ryä chqä kan ütz kikʼwan kiʼ pa kikʼlajil, ryeʼ xkekowin xtkiʼij che rä, ma xa xuʼ ta achkë rbʼanik nkismajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia, xa xtkiʼij chqä che rä achkë kitaman pä ryeʼ chpan ri tiempo ri kikʼwan kiʼ.

10. ¿Achkë xtqatzʼët komä?

¹⁰ Xqatzʼët yän qa achkë kaʼiʼ naʼoj nkʼatzin yejeʼ qkʼë y achkë nkowin nyaʼö ütz taq naʼoj chqë. Tqatzʼetaʼ komä achkë rma ütz chë röj ma nqakʼewaj ta nqakʼän ri naʼoj nyaʼöx chqë y si ütz nqaʼij chkë nkʼaj chik chë yë ryeʼ kebʼin chqë achkë kʼo chë nqaʼän.

«¿ACHKË RMA KAN ÜTZ CHË RÏN MA NKʼEWAJ TA NKʼÄN RI NAʼOJ NYAʼÖX CHWÄ?»

11, 12. a) ¿Achkë ma ütz ta nqaʼän? b) ¿Achkë xuʼän Rehoboam taq kʼo jun xkʼatzin xuʼän ri kan kʼo rqʼij?

¹¹ Kʼo mul, rkʼë jbʼaʼ jun winäq nukʼutuj rnaʼoj che rä jun chik rchë nuchaʼ ri nrajoʼ nuʼän, ye kʼa ryä ya rchaʼon chik achkë nrajoʼ nuʼän y xa xuʼ nrajoʼ nbʼix che rä chë ütz ri rchaʼon chik. Ri winäq ri nbʼanö riʼ ma kantzij ta nrajoʼ nyaʼöx rnaʼoj. Ri xuʼän ri qʼatöy tzij Rehoboam kan kowan xtqrtoʼ rchë ma xtqaʼän ta riʼ.

¹² Rehoboam xok qʼatöy tzij rchë Israel taq xkäm Salomón, ri rtat. Chpan ri tiempo riʼ, ri israelitas kʼo wä kikʼë jontir ri nkʼatzin chkë, ye kʼa kowan xkichʼojij chë Salomón kan xqʼax rwiʼ ri xkʼutuj chkë. Rma riʼ xkiʼij che rä Rehoboam chë tresaj jbʼaʼ samaj chkij. Rehoboam xuʼij chkë chë tkiyaʼ na tiempo che rä rchë nutzʼët achkë xtuʼän. Ryä xkʼutuj rnaʼoj chkë ri achiʼaʼ ri kitoʼon wä pä Salomón, y kan ütz chë ryä xuʼän riʼ (1 Rey. 12:2-7). Ye kʼa taq xyaʼöx rnaʼoj, ryä ma xkʼän ta ri naʼoj riʼ. ¿Achkë rma? ¿Rchaʼon chik komä ri nrajoʼ nuʼän y xa xuʼ xrajoʼ chë nbʼix che rä chë kan ütz ri rchʼobʼon chik? Si xa ke riʼ xrajoʼ ryä, komä nqʼax chqawäch achkë rma xkʼutuj chik rnaʼoj chkë ramigos ri kʼa ye kʼojolaʼ na, y ryeʼ xkiʼij che rä ri nrajoʼ wä nukʼoxaj ryä (1 Rey. 12:8-14). Rehoboam xnmaj kitzij ri kʼojolaʼ riʼ, y rma xuʼän riʼ, ye kʼïy israelitas ma xkinmaj ta chik rtzij. Kan xa xuʼ xuʼän riʼ, ryä ryon kʼayewal xrïl chpan jontir ri tiempo ri xqʼät tzij (1 Rey. 12:16-19).

13. ¿Achkë nqtoʼö rchë nqatamaj si röj qayaʼon chwäch qan nqakʼän ri naʼoj nyaʼöx chqë?

¹³ ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼän Rehoboam? Nqatamaj qa chë, si röj nqakʼutuj qanaʼoj chkë nkʼaj chik, nkʼatzin ma nqakʼewaj ta nqakʼän ri naʼoj nyaʼöx chqë. Tqaquʼ rij ya reʼ: «Si nkʼutuj nnaʼoj chkë nkʼaj chik y ma nbʼix ta chwä ri nwajoʼ nkʼoxaj rïn, ¿kan ma nkʼän ta ri naʼoj riʼ?». Tqayaʼ jun ejemplo.

14. ¿Achkë nkʼatzin ma nqamestaj ta? Tayaʼ jun ejemplo (tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁴ Tqabʼanaʼ che rä chë jun qachʼalal ntzuj jun rsamaj ri akuchï kan kʼïy xttoj che rä, ye kʼa kan kʼïy tiempo xtkʼatzin xtyaʼ qa rfamilia. Rchë nutzʼët achkë xtuʼän, nukʼutuj rnaʼoj che rä jun ukʼwäy bʼey. Ri ukʼwäy bʼey nuksaj le Biblia rchë nuʼij che rä chë ri samaj ri kʼo más rqʼij yaʼon qa pa rqʼaʼ, ya riʼ yertoʼ rfamilia rchë más jnan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová (Efes. 6:4; 1 Tim. 5:8). Ri qachʼalal riʼ ma nqä ta chwäch ri xuʼij ri ukʼwäy bʼey che rä, y nukʼutuj chik rnaʼoj chkë nkʼaj chik qachʼalal kʼa taq nrïl jun ri nbʼin che rä chë tkʼamaʼ ri samaj riʼ. ¿Najin komä nukanuj rnaʼoj ri qachʼalal riʼ, o xa nrajoʼ chë jun qachʼalal nbʼin che rä chë tkʼamaʼ ri samaj riʼ, kan achiʼel rchʼobʼon chik ryä? Ma tqamestaj ta chë qan xa nqrqʼöl (Jer. 17:9). Kʼo mul, ri naʼoj ri más nkʼatzin chqë ya riʼ ri ma nqajoʼ ta nqakʼoxaj.

«¿ÜTZ KOMÄ NBʼIJ CHKË NKʼAJ CHIK CHË YË RYEʼ KEBʼIN CHWÄ ACHKË KʼO CHË NBʼÄN?»

15. ¿Achkë ma ütz ta nqaʼän, y achkë rma?

¹⁵ Jehová nrajoʼ chë chqajujnal röj nqchaʼö achkë nqajoʼ nqaʼän pa qakʼaslemal (Gál. 6:4, 5). Achiʼel xqatzʼët qa, taq kʼo jun nqajoʼ nqaʼän, ütz chë röj nqakanuj qanaʼoj chpan le Biblia chqä nqakʼutuj qanaʼoj chkë qachʼalal ri kan jnan rbʼanon kiwäch rkʼë Jehová. Ye kʼa ri ma ütz ta nqaʼän, ya riʼ nqaʼij chkë nkʼaj chik chë yë ryeʼ kebʼin chqë achkë kʼo chë nqaʼän. Rma riʼ ma xtqbʼä ta rkʼë jun qachʼalal ri qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij y nqakʼutuj ya reʼ che rä: «¿Achkë ta xtaʼän rït xa ta yït kʼo pa nkʼexel rïn?». Chqä, ma ütz ta nqaʼän chë xa xuʼ nqatzuʼ ri nkiʼän nkʼaj chik y ya riʼ chqä nqaʼän röj, y ma nqajäm ta na qawäch rchë nqatzʼët achkë nqajoʼ nqaʼän.

16. ¿Achkë xkʼatzin xkichaʼ xkiʼän ri cristianos aj Corinto? (1 Corintios 8:7; 10:25, 26).

¹⁶ Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj pa naʼäy siglo chpan ri congregación ri xjeʼ Corinto. Ri cristianos rchë ri congregación riʼ, xkʼatzin xkitzʼët we ütz o ma ütz ta nkitäj ri tiʼäj ri rkʼë jbʼaʼ tzjun wä chik chkiwäch ri tyox. Pablo xuʼij chkë: «Röj qataman chë ri tyox majun yekʼatzin wä chqä chë xa xuʼ jun Dios kʼo» (1 Cor. 8:4). Rma riʼ, ye kʼo jojun ma xajan ta xuʼän chkiwäch xkitäj ri tiʼäj ri xkilöqʼ pa carnicería tapeʼ rkʼë jbʼaʼ xtzuj yän chkiwäch ri tyox. Jojun chik xkiyaʼ chkiwäch ma nkitäj ta ri tiʼäj riʼ rma ma ütz ta xtkinaʼ we xtkiʼän riʼ (taskʼij 1 Corintios 8:7; 10:25, 26). Chkijujnal ri cristianos xkʼatzin xkichaʼ achkë xtkiʼän. Pablo majun bʼëy xuʼij ta chkë chë tkiʼij chkë nkʼaj chik achkë kʼo chë nkiʼän, chqä ma xuʼij ta chkë chë xa xuʼ tkibʼanaʼ ri nkiʼän nkʼaj chik. Pa rkʼexel riʼ, chpan Romanos 14:10-12 ryä xuʼij ya reʼ chkë: «Chqajujnal röj kʼo chë xtqatöj na ri yeqaʼän chwäch Dios».

17. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xtbʼanatäj qkʼë we xa xuʼ nqaʼän ri nkiʼän nkʼaj chik? Tayaʼ jun ejemplo (keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁷ Achiʼel ri cristianos pa naʼäy siglo, röj chqä kʼo mul xtkʼatzin xtqachaʼ achkë xtqaʼän. Qchʼobʼon chkij ri fracciones rchë kïkʼ. Chqajujnal röj nkʼatzin nqchaʼö we xkeqakʼän o manä.b Rkʼë jbʼaʼ kwest nqʼax jontir ya riʼ chqawäch, ye kʼa jontir ri cristianos nkʼatzin nqachaʼ achkë xtqaʼän rkʼë riʼ (Rom. 14:4). Si röj xa xuʼ nqaʼän ri nkiʼän nkʼaj chik, rkʼë jbʼaʼ ma xtq·ok ta ajnaʼoj taq winäq. Xa xuʼ xtq·ok ajnaʼoj taq winäq, si nqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia taq kʼo jun nqajoʼ nqaʼän (Heb. 5:14). Rma riʼ, si kʼo jun nkʼatzin nqachaʼ nqaʼän, nkʼatzin nqakanuj más qanaʼoj chrij riʼ chqä nqatzʼët achkë naʼoj chpan le Biblia kikʼwan kiʼ rkʼë ri nqajoʼ nqaʼän. Y, si xqaʼän yän riʼ ye kʼa ma kan ta xqʼax jun naʼoj chqawäch, kan ütz nqaʼän si nqakʼutuj qanaʼoj che rä jun qachʼalal ri kan jnan rbʼanon rwäch rkʼë Jehová.

RONOJEL MUL TQAKʼUTUJ QANAʼOJ

18. ¿Achkë qatoʼik ryaʼon Jehová?

¹⁸ Jehová ryaʼon qʼij chqë rchë röj nqchaʼö ri nqajoʼ nqaʼän, y ke riʼ rbʼanik nukʼüt chqawäch chë rkʼuqbʼan rkʼuʼx chqij. Ryä ryaʼon qa Rchʼaʼäl chqë chqä yeryaʼon qamigos ri kan jnan rbʼanon kiwäch rkʼë, rchë yojkitoʼ rchë nqatzʼët achkë rbʼanik nqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia. Ke riʼ rbʼanik rkʼutun chqawäch chë ryä achiʼel jun ütz tataʼaj ri nuyaʼ ri nkʼatzin chqë (Prov. 3:21-23). ¿Achkë rbʼanik nqakʼüt chwäch ryä chë nqtyoxin che rä rma jontir ri ryaʼon chqë?

19. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë Jehová kiʼ rkʼuʼx nuʼän?

¹⁹ Ri teʼej tataʼaj kan jaʼäl nkitzʼët taq ri kalkʼwal jnan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová, kʼo kinaʼoj chqä ma nkikʼewaj ta yekitoʼ nkʼaj chik. Ke riʼ chqä nunaʼ Qatat kʼo chkaj, ryä kan kiʼ rkʼuʼx nuʼän taq nutzʼët chë röj jnan nuʼän qawäch rkʼë ryä, nqakʼutuj qanaʼoj chkë nkʼaj chik y nqayaʼ rqʼij rkʼë ri nqachaʼ nqaʼän.