TÖHAKÖÖPÖ ĀTIKÖL 14
TINKÖÖKÖ 8 Yöhōva Hamarā Kör Hëi
“Atöllö Öp Tö Hòṅ Lahöklōnre Man”
‘Halēnngö Ellōnre Chū-ö Hēk Tö Më Aṅ Patī Chu Nö Ṙòkhöre Tö Ih Öi Löklōn Yāvē.’ —YÔS. 24:15.
ASUH ÖP MIN HAKÖP HĪ?
Chumkūöṙen in min tö nup lāinyngenre öi kēḵ ngam fëslare öi löklōn Yāvē.
1. Hòṅ asuh öp inlahen hī yěi hòṅ teūngen tö ngam tökô-en ṙanamölōn ngaich kūö yòh? (Isayā 48:17, 18)
KIRÖÖNGEN hanangenlōn an ngam aṅ el halīöngö Yöng hī tö hī. Lōnu anga-aṅ tö hī öi ṙamölōn töngamuh hēk ip yamih inrē ṙētak. (Mum. 3:12, 13) Pōyen minë töt insā-av heuneū-en hī kahëtö ò, hö-ö pöri anga-aṅ nö vīlen hī öi hayöng ikui yip tahëng, ngaich kahngenre inrē öi katöllö lōnre in nup tölöng hēk tövaich. (Mum. 8:9; Yar. 10:23) Akahakūö ang Yāvē tö hī min öi teūngen tö ngam tökô-en ṙanamölōn yěi hang minë töhet inchöngtenre kahëtö ò hēk ha-öinyö ò inrē.—Vë-evkūö Isayā 48:17, 18.
2. Asuh öp i ṙô ngam Satān, ngaich asuh öp inlahen Yāvē nö hameuknyen ò nö töng minyôiny-aṅ?
2 Ngöṙô ngam Satān tö hī mihôiṅ öi ṙamlōn yěn öt in hī ang Yāvē, ngaich vaiyö inlahen inrē öi hayöng öi ikui höö. (Ran. 3:4, 5) Höng minyôiny-aṅ anga-aṅ, lökten ang Yāvē nö kētö ṙētak më tarik ing panam nöng raheichtakūö nö hayöng hòṅ ò nö hameuknyen ngam Satān nöng tö minyôiny-aṅ. Ngaich in töngamuh öi meuk minë tötlöng ṙòng inlahen tī më tarik nö hayöng. Pōyen yip imat ngam Paipöl kikōnyö hēk kikānö tö vënyu inlahen nö kēḵ fëslare nö i löklōn Yāvē, ngaich teūngen cha-a tö tökiröngen ṙanamölōnre. Yēsū an ngamòh in cha tövai nö inchō-okūö hī. Ta-a töi mikahtökūöre töp lāinyngen Yēsū nö kūö yòh nö kē fëslare nö löklōn Yāvē. Mikahtökūöre inrē min ayī-ö tö Yāvē nö kūö yòh nöng hòṅ anga-aṅ tö ha-öinyö tö hī. Im manā-aṅ min öi mikahtökūöre tö nup i lāinyngenre öi kē fëslare öi löklōn Yāvē.
KŪÖ YÒH ANG YĒSŪ NÖ KĒ FËSLARE NÖ LÖKLŌN YĀVĒ?
3. Asuh öp ṙô ngam Satān nö in Yēsū, asuh pöri öp fësla Yēsū?
3 Ik sā Yēsū misī nö ing panam ngaich hòṅ kē fëslare hē e anga-aṅ töp tö hòṅ lahöklōnre. Unôichrit inlahen ò nö kē ngam vinôkö, ngaich hameukhömat ò ngam Satān tö minë inyöngö ing panam, ngaich ngö ṙô nö in ò yēḵ meh min öm hěngheuh afukngöre öm salāmö chu ngaich keuheūttöre tī min chū-ö öich kē-ěkūö meh tö në taròkhöre. Ngö ṙô pöri ang Yēsū nö in ò, “Satān, kē-ěngre man tö chu! Tön ngö kinūichngö an: ‘Höng ha-öiny ngam Tēv re man Yāvē, anga-aṅ inrē lahöklōn meh tö nup tölöök la-en.’” (Mët. 4:8-10) Kūö yòh ang Yēsū nö kē ngam fëslare nö löklōn Yāvē? Ta-a töi chumkūöṙen tö nup i lāinyngen ò.
4-5. Asuh nup lāinyngen Yēsū nö kēḵ fëslare nö löklōn Yāvē?
4 Ngam tökiröng hēk raneh lāinyngen Yēsū nö kē fëslare nö löklōn Yāvē, pò ò nö hangenlōn takô tö Yāvē. (Yôh. 14:31) Ṙën inrē anga-aṅ nö löklōn Yāvē, pò Yāvē nöng anga-aṅ tö hòṅ ha-öinyö. (Yôh. 8:28, 29; Inm. 4:11) Anga-aṅ kamëtö nômö hī hēk chūök hī mihôiṅ inrē öi ṙatö-ellōnre, tö aṙē-ělōn inrē anga-aṅ nö Tēv. (Sal. 33:4; 36:9; Yāk. 1:17) Rö-ö nöng anū-ö pön örheūheu inrē ang Yāvē nö ṙônyö nup tökô-en nö in Yēsū. Akahakūö misī ang Yēsū tö nup töng aṅ in ò nöng lamöktö in Yāvē anū-ö. (Yôh. 1:14) Keuheūtlöre mikahkūö inrē misī ang Yēsū tö inlahen ngam Satān nö anga-aṅ kamëtö ngam kinpaha. Töminyôny-aṅ, yamikhanga, hěnghöre töng lōntöre inrē. (Yôh. 8:44) Ngaich hö-ö ang Yēsū nö hòṅ asīnkö inlahen ngam Satān.—Filip. 2:5-8.
5 Hěng ön inrē ngam lāinyngen Yēsū nö kēḵ fëslare nö löklōn ngam Tēv. Pò-ò misī nö akahalōn tö ò min yěn haköpngöre nö in Yāvē, ngaich pōyen min minë tövai ṙòng ngam inlahen ò. (Hep. 12:2) Teungten min anga-aṅ nö ha-etlö minënyö ngam yöngre, ngaich teungten inrē min anga-aṅ nö ṙānyen hī öi ṙā-ang im tökööl töm kinpaha minë kahëtö ngam Satān.
KŪÖ YÒH ANG YĀVĒ NÖ HÒṄ ANGA-AṄ TÖ HÒṄ HA-ÖINYÖ?
6-7. (a) Kūö yòh aich töngamuh më töpōyen tarik nö öt ha-öinyö Yāvē ? (b) Kūö yòh ang Yāvē nöng hòṅ anga-aṅ tö ha-öinyö tö hī?
6 Pōyen yin töngamuh më tarik töt lamöklōn Yāvē, pò cha nö öt akahakūö tö ò. Öt akahakūö cha-a tö Yāvē nö tö akaha nö Tēv hēk tö minë tövai inrē tinrīken ò. Öt rēhěn inrē cha-a nö akahakūö tö minë inlahen tī Yāvē nö chö-öinyten cha. Höng sā inlahen yik tarik acha-a yik aṅ Ĕtens yik tö vënyu nang töm tölöök inhānga misī tö Pôl.—Inl. 17:19, 20, 30, 34.
7 Ngö ṙô ang Pôl nö in yik tarik aṅ Ĕtens tö ngam tökô-en Tēv nöng anga-aṅ ‘kamëtö nômö taṙòkhöre, unhômö hēk minë taṙòkhöre inrē chehen. Höng löktö in ò ayī-ö öi aṅ hēk halönyköre inrē.’ Vënyen ngam Tēv inrē anga-aṅ nö vamīlen hī, ‘höng löktö in ngòh tö hěngtak tarik tī anga-aṅ nö vīlen në taṙòkhöre panam.’ Lökten nöng anga-aṅ tö hòṅ ha-öinyö.—Inl. 17:25, 26, 28.
8. Asuh öp i töt inlahen Yāvē? Mikahtö elmat hī.
8 Vamīlen hī ang Yāvē hēk mākūö në taṙòkhöre inrē ing panam, öt hěngheuh pöri anga-aṅ nö timlö alaha më tarik nö ha-öinyö ò hēk öthō inrē min anga-aṅ nö ngatī inlahen. Pön lōnu anga-aṅ tö hī öi holtö ellōnre löklōn ò. Asuh ök inlahen tī ò? Hameuktö minë tökô-en anga-aṅ inlahenre tö ò nö ōt hēk hangenlōn inrē anga-aṅ tö taṙòkhöre tarik. Lōnu inrē anga-aṅ tö më töpōyen tarik nö hanôlö ò hēk löklōn ò inrē. (1 Tim. 2:3, 4) Lökten anga-aṅ nö kētö trēning hī hòṅ hī öi vaiyö inlahen tī öi vënyö nang më tarik tö ngam tölöök inhānga, ngaich vënyö minë la-en Yāvē in minë yamih ṙētak min nö chö-öinyten më tarik. (Mët. 10:11-13; 28:19, 20) Halēnlö minë māṅ inrē anga-aṅ hòṅ hī öi holṙenre ha-öinyö ò hēk halēnlö më minṙöinylen inrē më hamòltö hanangenlōnre nö chumkūöken hī.—Inl. 20:28.
9. Kūö yòh öi mihôiṅ ngö ṙô tö Yāvē nö hangenlōn tö taṙòkhöre tarik?
9 Hangenlōn an inrē Yāvē tö më tarik më töt akahakūö tö ò. Asehkūöre nö löktökūö ik raneh söl ing töngamuh më tö kööinyu ṙôken tarik nöng in minë kuilōnre hēk katöllö minë tölöng hēk tövaich inrē nöng kahngenre. Sön pöri ang Yāvē nö köptī tö ngam nômö cha, ngaich kē-ěkūö cha tö minë taṙòkhöre chehen hòṅ cha nö ṙamölōn. (Mët. 5:44, 45; Inl. 14:16, 17) Höng kūö tī Yāvē cha-a nö mihôiṅ nö vī holre, hapīhö ngaich kūönuvö, ngaich teūngen inrē tö ṙanamlōnre nö in minë la-enre. (Sal. 127:3; Mum. 2:24) Löktö in e mikahkūö ayī-ö tö ò nö hangenlōn tö hī öi taṙòkhöre tarik. (Man. 34:6) Töi chumkūöṙen hēk tö minë tahëng lāinyngenre öi kūö yòh kē fëslare löklōn Yāvē hēk asuh inrē min nup inkòlô hī.
KŪÖ YÒH ÖI KĒ FËSLARE ÖI LÖKLŌN YĀVĒ?
10. (a) Kūö yòh öi ayī-ö löklōn Yāvē? (Mëtiv 22:37) (b) Sitih inlahen ang Yāvē nö hameuktö ngam manööyöre nö in meh? (Salmai 103:13, 14)
10 Sā inlahen Yēsū in ayī-ö inrē öi kirööngen hanangenlōn tö Yāvē lökten öi löklōn ò. (Vë-evkūö Mëtiv 22:37.) Haköp inlahen Yāvē ayī-ö nö tö akaha nö Tēv hēk akahakūö inrē tö nup tinrīken ò, lökten ayī-ö öi tūöktöre öi kūötö in ò. Tö sā ò nö hameuktö ngam manööyöre nö in hī öi tarik. Yěi kakkö inlahen më Israel misī ik sā cha nö filal chööngö Yāvē, ngaich ngö ṙô ang Yāvē nö hayaichtôre nö in cha, ‘Kö havan yin ṙā-ang I tötlöök talöököre.’ (Yar. 18:11) Köpölōn an Yāvē tö hī öi höng tumlat hēk ṙòlheuh inrē öi vaichköre inlahen. (Vë-evkūö Salmai 103:13, 14) Yēḵ meh öm fēkö ṙôken ngam manööyö Yāvē hēk fēkö inlahen nup tahëng inrē tinrīken ò, ngaich öt hòṅ lōnu hòng më-en töre öm örheūheu löklōn ò?
11. Asuh nup ih hēk mihôiṅ chö-öiny hī öi kēḵ fëslare öi löklōn Yāvē?
11 Ṙën ayī-ö öi löklōn Yāvē pöi akahakūö tö ò nöng anga-aṅ tö hòṅ ha-öinyö. (Mët. 4:10) Akahakūö inrē ayī-ö töre yěi chiplö min öi in Yāvē, ngaich vai min nup ṙòng ngam inlahen e. Teungten min ayī-ö öi ha-etlö minënyö ngam Tēv, minyônyngö-aṅ ngam Satān, ngaich haṙamlōn Yāvē. Rö-ö nöng anū-ö, pöi yēḵ hī min öi kē fëslare töngamuh öi löklōn Yāvē, ngaich söl ip manā-aṅ min ayī-ö öi löklōn ò!—Yôh. 17:3.
12-13. Asūp haköplö hī in ngam ekspirīön nā Chën nā Pëm?
12 Löktökūö kanūönöre in mihôiṅ öi harūnöre hangenlōn tö Yāvē. Asā sanīöpö hī pöri, ngaich ngatī inlahen min nö ṙūöhlöre ngam hanangenlōn hī tö Yāvē. Ta-a töi chumkūöṙen tö ngih ekspirīön na tö kahëmre nā Chën nā Pëm.a Ik sā Chën nö 11 samyeūheu ṙēḵti ngaich 10 samyeūheu ṙēḵti ang Pëm, ngaich hē e cha-a nö rultenre nö istötī ngam Paipöl. Sōḵ hē e minā yöng cha nö haköp nö in më Vamënyen Yāvē, halöngten nā Chën nā Pëm pöri cha-a nö istötī. Hōten nā Chën nā Pëm pöri inrē cha-a nö kaheuk afta nö chuh el keurcha. Ngö ṙô ang Chën, “Pōyen yanöölen chū-ö ik sā chu öich kē-ě istötī tö më Vamënyen Yāvē. Pön yěn tölṙô chu ṙung më hol chu el iskul öich tong tröks hēk la-evṙen inrē tö minë tötlöng, ngaich heuveūṙô chū-ö öich vë-enyre öich in cha tö chu öich sōḵ öich ngatī la-en.”
13 Ik sā cha ngaich nö rěhròkö, ngaich pöplisör ngaich cha-a. Unôichrit e ngaich hēk cha-a nö kētöre nö im la-en painīör, hěnghöre meukṙen minā tö ṙēḵtivö inrē yöngre. Ngö ṙô ang Chën nö vënyö minë inlahen tī Yāvē nö hayööken cha, “Akahakūö chū-ö ngaich tö inlahen tī Yāvē nö chumkūöken yip holre. Sā kinūichngö e nö im 2 Timòtī 2:19, tö ‘Yāvē nö akahakūö tö më tarikre.’ ”Kô-en, yip tö hangenlōn tö Yāvē hēk yip kamë fëslare inrē nö löklōn ò, ngaich örheūheu min ang Yāvē nö chumkūöṙen tö cha!
14. Sitih inlahen öi mihôiṅ ahetlö ngam töhachōchi minënyö Yāvē öi löktö in minë ṙôre hēk la-enre? (Ngëichkö ngam nyat.)
14 Lōnu in ayī-ö töre öi hòṅ sichngen ngam inchōchngö minënyö Yāvē, lökten öi vënyö nang më tarik tö ngam kanô-en inlahen ò. Afēkö inlahen öp lalölōnre man holre, tövaiyö inlahen anga-aṅ nö in yip tahëng, mahayööken taṙòkhöre, ngaich tö ilööṙen inrē nö ma-aṙē-ěl holre. Unôichngöre pöri më-eṅ öm akahalōn tö ò nö sūöchka nö tötlöng nö tarik hēk tö michūṙen inrē. Asuh min öp inlahen meh? Vë-eny nang më tarik min më-eṅ tö ngam hol meh nö töt ngatī inlahen. Ngatī inlahen ngam Satān tö më hol ò nö vënyö nang më tarik tö minë töng minyôny inlahen Yāvē, ngaich hachōchngö ngam minënyö ò. Asuh öp min inlahen hī pökeh? Vënyö nang më taṙòkhöre tarik min ayī-ö tö minë kanô-en inlahen Yāvē, ngaich ahetlö ngam töhachōchi minënyö ò. (Sal. 34:1; Isa. 43:10) Löktö in minë ṙôre hēk la-enre min ayī-ö öi hameuktöre öi hangenlōn tö Yāvē hēk kē fëslare inrē öi löklōn ò.
Ahetlö ngam töhachōchi öm min më-eṅ minënyö Yāvē? (Ngëichkö ngam nyat 14)b
15. Asuh nup inkòlô taneūngen Pôl kūö ò nö halööktit nup tinrīkenre? (Filipī 3:7, 8)
15 Hōḵ in öi kēken minë tö halööktitvö inlahen hī im linökö lōn Yāvē, kūö hī öi hòṅ haṙamlōn ò hēk ṙūöhlö inlahenre inrē öi im linökö lōn ò. Ngatī inlahen ök misī tanīnöṙô ang Pôl. Tökiröngö minënyi misī anga-aṅ hēk tökiröngö kamngö inrē. Ik sā ò pöri ngaich nö vītöre nö mahaköp nö in Kristū hēk löklōn Yāvē inrē, ngaich ṙāngen në taṙòkhöre ngaich anga-aṅ la-enre. (Kal. 1:14) Angū-ö ngaich lāinyngen ò nö teūngen tö minë töpōyen inkòlô, hěnghöre holṙen Yēsū inrē nö hayöng nö el halīöngö. Öt hěngheuh anga-aṅ nö fēḵ unôich tö inlahenre nö kēḵ fëslare nö löklōn Yāvē, ötlöktu in inrē ayī-ö min öi ngatī mufē.—Vë-evkūö Filipī 3:7, 8.
16. Asuh öp mihôiṅ haköplö hī öi lökten im ekspirīön Chūlia? (Ngëichkö minë nyat.)
16 Yēḵ hī öi urěhlö ngam linökö lōn Yāvē öi im tinrīkenre, ngaich teūngen min ayī-ö töngamuh tö minë tö pōyen inkòlôre hēk ip yamih ṙētak inrē. Töi chumkūöṙen tö inlahen Chūlia. Ik sā ò misī nö kun kun ngaich tumkök ṙôre misī anga-aṅ nö el keurcha. Ik sā ök töhěng tak tumkök ôprā (opera) ngaich nö hangṙô ò nö tikökṙô re ngaich akahakūö ngaich anga-aṅ tö ò min nö tö heuveū-en nö tumkök ṙôre, lökten ò ngaich nö kētö trēning ò. Unôichngöre ngaich ang Chūlia nö kiröngö minënyi hēk chuh in nup tö-akahka inrē kamngö nö tikökṙôre. El ngam tö-akahka anga-aṅ iskul nö haköp tinköökö. Hěngtak ngaich ngam kikōnyö aṅ el klas ò vamë-eny nang ò tö inlahen ngam Tēv hēk vënyen ngam minë-eny ò inrē nö Yāvē. Unôichrit e ngaich ang Chūlia nö istötī, nët van anga-aṅ i töhěng afta. Kēḵ fëslare ngaich anga-aṅ nö hòṅ ṙāngen ngam tinkök ṙôre, ngaich kētöre nö löklōn Yāvē. Öt tö lööṙen hē e ngam inlahen ò nö kēḵ ngih fëslare. Ngö ṙô anga-aṅ, “Pōyen më tarik tö ngö ṙô tö chu öich höng hayëngen ngam heuneū-enre. Hòṅ lōnu pöri hē e chū-ö töre öich kētöre löklōn Yāvē.” Urěhēkūö tö 30 samyeūheu hē e ang Chūlia nö kēḵ fëslare nö hòṅ löklōn Yāvē. Sitih mufē anga-aṅ töngamuh nö fēkö ngam inlahenre? Ngö ṙô anga-aṅ, “Teūngen chin töngamuh tö ṙanamlōnre pò chu öich löngö kahë tö ngam fëslare öich löklōn Yāvē. Ngaich kirööngen ṙinātö-ellōn chū-ö tö Yāvē min nö öthō nö öt hateungngö minë kuilōn chu ip yamih ṙētak.”—Sal. 145:16.
Kiröngen ṙanamölōn in yěi urěhlö ngam linökölōn Yāvē (Ngëichköm perekrāf 16)c
IṘŪÖHEN I LINÖKÖLŌN YĀVĒ!
17. Hòṅ asuh öp inlahen hī ngaich kūö hī akahakūö töre öi röhta takô im manāngen?
17 Ngaich ön nö röhta takô ngam manāngen ngih panam. Ngö ṙô tī ang Pôl nö kūich, “Pòn rahëichtöreṙen, Anga-aṅ ngam yamih min, nö yih öt höka an min.” (Hep. 10:37) Hòṅ asuh öp pökeh inlahen hī? Yip tö öl nö kēḵ fëslare nö löklōn Yāvē, ngaich hòṅ ilööṙen cha-a nö kēḵ fëslare, pön ngaich nöng kūöṅntit takô ngam ṙētak. (1 Kòr. 7:29) Ngaich yip tö ṙònghöichṙen nö löklōn Yāvē, ngaich mihôiṅ cha-a nö köplōn tö minë la-al cha kanihngen nö töng ‘rahëichtakūö’.
18. Asuh öp lōn nā Yāvē nā Yēsū nö in hī?
18 Öt höng tölṙô yik haköptöre misī ang Yēsū nö tömrit ò, pön tölṙô cha inrē nö iṙūhen nö tömrit ò. (Mët. 16:24) Yēḵ meh öm tö samyeūheu rò-òten i linökö lōn Yāvē, ngaich mihôiṅ më-en halēnngö ellōnre öm iṙūöhen min löklōn Yāvē in nup yamih ṙētak. Lōnu ang Yāvē tö meh köp im fëslare öm löklōn ò. Kô-en ön nö töt lööṙen, yē hī pöri min öi iṙūhen öi löklōn ò, ngaich teūngen min ayī-ö ing töngamuh hēk ip yamih inrē ṙētak tö minë töpōyen inkòlôre hēk töm tökô-en inrē ṙanamlōn!—Sal. 35:27.
19. Asuh öp haköplö hī in ngam ekspirīön Chīn?
19 Rīkre yin më tarik tö ngö lōn tö cha min yěn löklōn ngam Tēv, ngaich pōyen min nup tö hòṅ harööngen cha. Yēḵ meh öm töhěng tak öm ṙālö tarik ngaich ngö lōn hòng më-eṅ tö meh min öm öt haṙamlōnre yěm löklōn ngam Tēv? Ngö ṙô ön ngòh tö Chīn minënyi ṙālö prötör, “Ngö ṙô lōn chū-ö tö chu öich Vamënyen Yāvē, lökten öich ötkô öich haṙamlōnre. Yěi ngëichken më tahëng pöri nyīö hol chu nöng örheūheu cha-a nö kēken minë parti (party), havöt nö hol më kikānö hēk nyamkö minë famëlö höö inrē vitiō kēm. Ngaich höng chuh el mīting hēk la-entö ngam la-en inhānga chū-ö.” Asuh ngaich öp inlahen Chīn kūö ò nö ngatī mufē? Ngô ṙô anga-aṅ, “Raheichhangkūö ngaich chū-ö öich sā inlahen më tahëng holre öich haṙamlōnre. Harikngöre ngam tinrīken chu nö el ngam māṅ ngaich harikngöre nö elkahòiṙen. Hö-ö chū-ö öich ṙamölōn. Fēken minë aṅmat ngam Paipöl pöri ngaich chū-ö minë töt hāngö tö chu, fē-ěre ngaich chū-ö tö chu öich hòṅ holtö ellōnre öich löklōn Yāvē. Löktö ik hē e söl ing töngamuh ang Yāvē nö örheūheu nö kētö sanapṙô nup töng ṙô chu öich vë-ekūötēv.”
20. Asuh öp ṙô hī öi hòṅ halēnngö ellōnre?
20 Ngö ṙô nö in Yāvē ngam kamūich ngam Salmai tö 65 mirūlö, ‘Töṙamölōn öp tarik öp atöllö Meh, ngaich vītu nö iyöng in Meh, pòn hōtu nö iyöng el ngam patī Meh.’ (Sal. 65:4) Ta-a chěi töi hangönlö ngam kuilōnre öi iṙūöhen min öi löklōn Yāvē. Ngaich sā ṙô Yôsūa öi ngö ṙô, ‘Halēnngö ellōnre chū-ö hēk tö më aṅpatī chu nö ṙòkhöre tö ih öi löklōn Yāvē.’—Yôs. 24:15.
TINKÖÖKÖ 28 Chīö Yip Min Hol Ngam Tēv
a Harīkiyö minë minë-eny.
b VAMË-ENY INLAHEN NGAM NYAT: Hěng tak ngam kikānö lamökngö kūö më rīkre tarik më tötlamëkô më Vamënyen Yāvē nö la-uk ngam könvensön. Ngaich yihtöre ngam kikānö nö chuh in ngam kart, ngaich vë-eny nang ò tö minë kanô-en aṅ mat ngam Paipöl minā tö nët tak Vamënyen Yāvē.
c VAMË-ENY INLAHEN NGAM NYAT: Hameunyu inlahen ang Chūlia nö sitih inlahen nö harīkngö ngam tinrīkenre nö im linökölōn Yāvē.