TÖHAKÖÖPÖ ĀTIKÖL 30
TINKÖÖKÖ 97 Aṅ Yěi Hang Ṙô Ngam Tēv
Chöh Haköpre In Minë Ranehlô Mahaköp Imat ngam Paipöl
‘Kē fëslare chin öich fēlen yīö tö minë ṙô pòrô yī-ö öi akahakūö tö u ngaich inrē öi köpngö im kanô-en ngam mi-in yīö.’—2 PĪT. 1:12.
ASUH ÖP MIN HAKÖP HĪ?
Mihôiṅ man töngamuh öm kēḵ minë tötṙanāngen haköpre öm löktö in minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl minë haköp meh sin ik urěh.
1. Ik sā meh rultenre akahakūö töm kanô-en ngaich sitih inlahen më-eṅ yöölen lökten in minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl?
HAṘĪNGÖRE minë tinrīken hī ik sā hī haköp minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl. Sā inlahen hī ik hī sā akahakūö tö minë-eny ngam Tēv nö Yāvē ngaich ötkūöngu ngam ṙanamlōn hī, hòṅ hēk ayī-ö hòṅ mikahtökūöre tö ò. (Isa. 42:8) Ik sā hī inrē akahakūö tö inlahen më tökapah nö öt hēngö mikahngen yěn ngaich nö kapah, ngaich ṙūöhngöre ngam pinṙūtölōn hī tö inlahen cha nö öt ōtre öp chūök cha nö hakihtuṙen. (Mum. 9:10) Ik sā hī inrē haköp inlahen ngam Tēv nö vī ngih panam min nö Peretāis, ngaich öt paṙūtalōn ngaich ayī-ö öi fēkö inlahen öp yamih ṙētak. Lökten in u ngaich nö ṙūöhlöre ngam ṙinatö-ellōn hī tö hī min öi rö-ö öi höng 70-80 ṙēḵti samyeūheu öi aṅ pöi örheūheu.—Sal. 37:29; 90:10.
2. Sitih inlahen aich mihôiṅ më tö sööngö ṙēḵti Kristīön inrē nö yöölen yěn chumkūöṙen tö minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl nö sā ṙô ngam 2 Pītör 1:12, 13?
2 Ötkô in öi höhö elmat tö minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl. Chumkūöṙen töm ṙô Pītör im innëtö chitri ò nö in yik Kristīön ‘tö köp nö im kanô-en.’ (Vë-evkūö 2 Pītör 1:12, 13.) Fēlen cha ang Pītör tö minë rīkre ranehlô mahaköp aṅ mat ngam Paipöl minë töng mikahkūö cha hē e. Kūö yòh anga-aṅ nö ngatī inlahen? Pön rīkre hē e yik tötlöök tarik hēk tö minyôṅny mahaköphöti chamòhòlre nö el ngam māṅ nö hòṅ halō-ongkūö yik prötör. (2 Pīt. 2:1-3) Hòṅ hangönkö ngam ṙinatö-ellōn më prötör re hē e ang Pītör, hòṅ cha nö öt lō-ongkūö nö in nup ṙô cha. Lökten anga-aṅ nö fēlen cha tö minë ranehlô mahaköp. Ṙinatu-ellōn anga-aṅ misī tö cha min yěn chumkūöṙen tö u, ngaich söl manā-aṅ min cha-a nö chiplö nö löklōn Yāvē.
3. Kētö inchō elmat hī nö kūö yòh më Kristīön nö hòṅ iṙūöhen nö afēken minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl?
3 Pòrô ayī-ö öi tö samyeūheuv rò-òten ngaich öi löklōn Yāvē, sön pöri ayī-ö mihôiṅ kē minë tö tufömngöre haköpre öi löktö in minë ranehlô mahaköp imat Paipöl. Asěhkūöre man tö ngih, nët tak minā kamhul. Hěngtak ngam tö heuveū-en takô nö im kinhūlö ngaich hěngtak ngam töng möl nö harūnöre nö im kinhūlö. Höng hěngren kahëti më-eṅ tö söpchī hēk tö minë masala öm in cha, ngaich tölṙô cha nö vī u. Ngam tö heuveū takô nö im kinhūlö lohten min anga-aṅ nö kuchikötī takô nö vī ngam karī tö ngam töng mölten nö im kinhūlö. Ngatī inlahen yin më tö sööngö ṙēḵti Kristīön nö mötlö inlahen tö më tötufömngöre mahaköp nö kē minë tötufömngöre haköpre nö löktö in minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl. Ṙōlkangen minë halāt cha, ngaich lohten inrē nö ṙōlkangen hayōmka tö la-en. Angū-ö ngih lāinyngen cha nö teungten nö tufömngöre inlahen nö asīnken minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl. Ta-a töi chumkūöṙen tö nup i tö lūöi ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl, ngaich asuh mihôiṅ öp haköplö më tö sööngö ṙēḵti Kristīön nö lökten in u.
YĀVĒ AN VAMĪLEN NË TAṘÒKHÖRE
4. Asuh öp ngaich yanöölen hī öi akahakūö töm kanô-en inlahen Yāvē nö vamīlen në taṙòkhöre?
4 ‘Ngam Tēv an vamīlen në taṙòkhöre.’ (Hep. 3:4) Akahakūö in tö ngam Tēv nöng anga-aṅ vamīlen ngih panam, vamīlen minë töṙeūla, ngam tö aṅhav in tö tökiröngen mikah hēk tökiröngen kumlē inrē. Vīlen hī inrē anga-aṅ öi taṙòkhöre tarik, lökten anga-aṅ nö keuheūtlöre mikahkūö tö hī. Rö-ö nöng anū-ö pön kiröngen chumkūöṙen anga-aṅ tö hī hēk akahakūö tö nup chūök hī öi yöölen. Kô-en takô nö haṙīngöre ngam tinrīken hī yěi mikahtökūöre öi löktö in minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl tö Yāvē nö vamīlen në taṙòkhöre. Teūngen ngaich ayī-ö tö chö-öinyre öi aṅ.
5. Asuh öp i kanô-en tö hòṅ chumkūöṙen hī yěi hòṅ aṅhav in töm inyāichngö? (Isayā 45:9-12)
5 Yē hī min chumkūöṙen töm inlahen Yāvē nö vamīlen në taṙòkhöre, ngaich aṅhav in min ayī-ö töm inyāichngö. Kò-òren öi fēkö inlahen Yōp hěngheuh anga-aṅ nöng yahlö mufē töre hēk yahlö mufē inrē tö inlahen yip tahëng. Ngaich hē e ang Yāvē nö fēlen ò tö ngam kanô-en inlahen ò nö tökalēkūö tökalēḵ nö Tēv hēk vamīlen në taṙòkhöre inrē. (Yōp 38:1-4) Hē e ngaich ang Yōp nö akahakūö töm mufē ngam Tēv hēk tö minë inlahen ò nö mööḵngöre tö inlahen hī öi tarik. Unôichrit tö ṙōl samyeūheu ngaich ang pròfět Isayā nö ngö ṙô tī nö kūich, ‘Kô öng ngam tilin nö ngö ṙô töm vamī-ire, ‘Kūö yòh öm vī-i chu?’’—Vë-evkūö Isayā 45:9-12.
6. Asūp tövai ṙētak hī mihôiṅ öi fēkö ngam tö mööḵlö kanô-en inlahen ngam vamīlen në taṙòkhöre nö tö aṅhav in töm mikah hēk kumlēḵ? (Ngëichkö minë nyat.)
6 Yē ngòh töhěng tak Kristīön nö samyeūheuv rò-òten ngaich nö löklōn Yāvē, ngaich lohten min anga-aṅ nö vaichngö tö ò, ngaich öt kē inchōkūöre nö löktö im ṙô ò, pön höng hayönglenre nö in re hēk inup mufēre. (Yōp 37:23, 24) Asuh pöri min öp yanöölen ò yē ò nö fēkö ṙôken kumlēḵ hēk mikah ngam vamī-il në taṙòkhöre? (Isa. 40:22; 55:8, 9) Hayāichngöre min anga-aṅ, ngaich akaha elmat tö ngam mufē Yāvē nö mööḵngöre töm mufē ò.
Asūp tö hòṅ kanöpölōn hī ngaich öt mööḵlö mat min ayī-ö töm mufēre töm mufē ngam Tēv? (Ngëichköm perekrāf 6)e
7. Asūp inlahen sistör Röhēla kūö ò nö hòṅ hō-en ngam töhěng töhalööktitvö inlahen?
7 Yöölen takô ön sistör Röhēla ngòh aṅ Slōviniā ik sā ò nö fēkö inlahen ngam vamīlen në taṙòkhöre. Lökten in e anga-aṅ nö hō-en nup tö halööktitvö inlahen tö ngam söngkötön. Ngö ṙô anga-aṅ, “Hēṙu chin ṙung öt löökṙen öich hō-en minë fësla më prötör mahachōkūö hī el ngam söngkötön. Tö sā ngam tövënyu hē e nö im töhěng ripōt më yōm la-ena tö më prötör yěn lōnu ngaich mihôiṅ nö ṙāḵtö mānykūöre. Ngaich ik sā chu pöri öich meuk ök töhěng tak prötör nö mānyukūö anga-aṅ nö kētö tôk, ngaich harikngöre chū-ö. Lökten ngaich chū-ö öich vë-ekūö Yāvē nö hayööken chu öich hō-en minë tö halööktitvö.” Hē e ngaich ang Röhēla nö akahakūö tö Yāvē nöng anga-aṅ tö mihôiṅ nö vaiyötī nö hachōkūö ngam söngkötönre pò-ò nö vamīlen ngih tumlat töm halīöngö. Kihngen öm më-eṅ ṙung öm hō-en nup töhalööktitvö hēk hō-en nup tufömngöre inlēnö? Yěm heūṅ, ngaich kò-òren öm hayāichngöre öm afītöre tö ṙôken kumlēḵ hēk mikah ngam vamīlen në taṙòkhöre.—Rōm. 11:33-36.
KŪÖ YÒH ANG NGAM TĒV NÖNG HÖKNGEN NË KANIHNGEN?
8. Asuh nup ngaich yanöölen hī kūö hī akahakūö töp lāinyngen Yāvē nöng hökngen në kanihngen?
8 Kūö yòh ang ngam Tēv nöng hökngen në kanihngen? Kalē-ě tanāinyö yin më tarik nö ikui ngam Tēv më tö öl nö akahakūö töp sanapṙô ngih intöönö hēk rīkre yip tö ngö ṙô tö ngam Tēv nöng öt ōt. (Inch. 19:3) Ngaich pöri më-eṅ öm haköp inlahen Yāvē nö öt anga-aṅ tö tī-iv tö minë kanihngen hī, ṙën pöri ayī-ö öi kihngen pön kē-ěkūö hī ang Ātöm töm tökööl hēk öthanëtö. Haköp inlahen hī inrē ngaich më-eṅ öi kirööngen yöölen tö kūö ngam manööyö Yāvē. Kööṅnyu ṙôken ngaich më tarik tö akahkūö tö ò, ngaich akaha inrē tö ò min nö kēngen në kanihngen hī nö örheūheu ip yamih ṙētak. (2 Pīt. 3:9, 15) Ngaich më-eṅ öm reuslöre alaha öm löktö in në kanô-en hēk röhta inrē öm in Yāvē.
9. Asuh nup mihôiṅ inlahen chūök hī öi fēkö inlahen Yāvē nö kūö yòh nö hökngen në kanihngen?
9 Akahakūö in töre hòṅ aṅhav in töm manööyö hanöng sā Yāvē nö öl nö kēngen në kanihngen. Yěn yih pöri minë kanihngen nö in hī, in yip aṅ patī hī, in yip hol hī hēk yěi ötlēkaṙen, kapahlöng tö yip holmaneukre, ngaich lohten min ayī-ö ngö lōn, ‘Kūö yòh ang uvöh Yāvē nö öl halööktit në taṙòkhöre? Kūö yòh ang uvöh nö ahāṅkenre?’ (Hap. 1:2, 3) Tövai pöri min ngam inlahen hī yěi fēkö inlahen Yāvē nö kūö yòh anga-aṅ nö hökngen minë kanihngen nö ikui më tölöök tarik.b (Sal. 34:19) Mihôiṅ inrē ayī-ö öi fēkö ngam kinlēngô Yāvē tö ò min nö örheūheu nö ha-etngen në kanihngen ip yamih ṙētak.
10. Asūp mahayööken sistör Ën nö la-al ngam miṙivlōnre tö ngam kinpahlöre tök yöngre kikānö?
10 Yěi akahakūö töp lāinyngen ngam Tēv nö kūö yòh nöng hökken në kanihngen, ngaich aṅhav in min ayī-ö tö ngam manööyö öi la-al minë kanihngenre. Töi chumkūöṙen tö inlahen sistör Ën ngam mi-im kun panam Mayōt ngam lamā Intīön Ōsön (Indian Ocean). Ngöṙô anga-aṅ: “Haṙivlōn takô hē e chū-ö ik sā chu öich kapahlöng tö ök yöngre kikānö ik iā-a samyeūheu. Ṙōlheuh pöri chū-ö öich haköplö lōnre tö e nö öt tī Yāvē. Pön kapahare anga-aṅ nö hòṅ ṙānyen hī tö në tö sitih kanihngen hēk hachohlö yip hanangenlōn hī holmaneuk hī. Teungen chū-ö tö nganöönöre hēk lanāmö elkuilōn re yē chu öich fēkö inlahen në kanô-en.”
11. Sitih inlahen öi ṙūöhlöre alaha im la-en inhānga tökūö hī öi akahakūö tö ngam lāinyngen ngam Tēv nö kūö yòh nöng hökngen në kanihngen?
11 Ṙūöhlöre alaha in öi im la-en inhānga, kūö hī öi akahakūö tö ngam kanô-en inlahen ngam Tēv nö kūö yòh nöng hökngen në kanihngen. Vënyö inlahen më tarik ang Pītör më mahalöktitre, nö teūngen cha-a tö ngam inyööken kūö Yāvē nö möi nö in cha. Unôichrit e hēk anga-aṅ nö ngöṙô tī: ‘Fē-a man tö hòṅ sitih inlahen tinrīken öm më-eṅ töngamuh, tö hòṅ het ngam tinrīken meh hēk tö hòṅ la-evṙen inrē tö nup la-en nöönyö ngam Tēv.’ (2 Pīt. 3:11) Ngam la-en vinënyö nang më tarik tö ngam tölöök inhānga töhěng angū-ö nö ‘alaha ngam nöönyö ngam Tēv.’ Sā inlahen ngam yöngre Yāvē ayī-ö öi hangenlōn tö më tarik hēk lōnu inrē tö cha nö örheūheu nö aṅ ikūö öp tufömngöre panam ngam Tēv. Söl ing töngamuh ang Yāvē nö īnu tö ngam manööyö, ngaich kētö ṙētak më tarik im kamngö meh nö ha-öinyö ò. Töt insā-av takô ngam inlahen hī öi holṙen ò öi la-evṙen. Ta-a chěi töi urēhěkūö yanīhi ngam manāngen öi pōyen hayööken tö tarik nö mikahtökūöre tö Yāvē!—1 Kòr. 3:9.
EL NGIH “MANĀ-AṄ SAKĀMÖ” IN TÖNGAMUH
12. Asuh öp yanöölen hī yěi akahakūö töre öi ing “manā-aṅ sakāmö”?
12 Löknyi ṙô ngam Paipöl nö vënyö inlahen tinrīken yip tarik min ing “manā-aṅ sakāmö.” (2 Tim. 3:1-5) Yē hī töngamuh öi ngëichkö më lachīṙö re, ngaich lööṙen mikah elmat ayī-ö tö ngih pròfěsī imat ngam Paipöl nö ngaich nö teungtakūö. Ṙūöhlöre öt lanöngö hēk në tinrīken vë tarik. Lökten in e nö ṙūöhlöre ngam ṙinatö-ellōn hī öi in minë tö kūichi ṙô ngam Tēv tö u nö tökô-en hēk mihôiṅ öi hayöönglenre öi in u.—2 Tim. 3:13-15.
13. Asuh nup ṙô hī mihôiṅ hatöönöre yěi chumkūöṙen tö ngam inchōḵ elmat ṙô Yēsū im Lūkös 12:15-21?
13 Yěi akahakūö tö ngam kanô-en tö hī öi ing manā-aṅ sakāmö, ngaich akaha elmat ayī-ö tö ngam ṙētak hēk akahakūö inrē tö nup la-en tötṙanāngen tö hòṅ kēkaṙen tö hī. Töi chumkūöṙen tö ngih töhěng inchōḵ elmat vahënyö Yēsū nö im Lūkös 12:15-21 i alaha e. (Vë-evkūö.) Ngam tarik tövënyu nö im inchōḵ elmat, ngaich kaheukö anga-aṅ nö “tökulō-ov.” Kūö yòh? Rö-ö nö kūö ngam tarik nö tökòlô misī, kūö ò pöri nö yahlö lōn tö minë la-en minë töng öt mööḵlö. Öt tahëngu la-en anga-aṅ höng im inmūlö kanòlô, yāich pöri anga-aṅ nö imat ngam Tēv. Kūö yòh hē e anga-aṅ nö hòṅ chumkūöṙen tö nup la-en tö hòṅ mööḵlö kinëken? Pön ngöṙô hē e ngam Tēv nö in ò, “I ngih hatööm an min ngam nômö meh nö kē-ěyö nö ṙā-ang in meh.” Asūp haköplö hī öi in ngih inchōḵ elmat? Ngaich ön nö röhta ngam manāngen ngih panam, lökten mihôiṅ öi hatönöre öi ngöṙô, ‘löktö in minë chö-öinyre öich chū-ö öich hameuktöre öi akaha elmat tö inlahen ngam ṙētak? Asuh nup tö mötlö la-en nö imat chu? Asuh nup mihôiṅ chö-öiny, chūök më kūön chu nö ṙūöhlöng alaha tö chu? Höng yūs ngam kumlēḵre, ṙētakre hēk minë aṅ in re chehen öich chū-ö öich höng im inmūlö kanòlô hēk lökten in u ṙöng öich hamūl kanòlôre el halīöngö?’
14. Kūö yòh öi hòṅ afēkö inlahen re öi el ngih manā-aṅ sakāmö sā ngam ekspirīön Mikī?
14 Harīngöre ngam mufē hī yěi fēkö inlahen re öi ing manā-aṅ sakāmö. Ngatī inlahen ang sistör Mikī. Ngöṙô anga-aṅ: “Unôichrit kinheūten chu ngaich öich iskul hòṅ kē ngam töhěng kòrs chū-ö öich el yunivörsitī. Ngam chūök chu mihôiṅ haköp inlahen minë töṙeūla, hěnghöre la-evṙen inrē tö ngam la-en painīör hēk chuh in nup kamngö öich la-evṙen nup tö lōnu tö ma-ahangköm tölöök inhānga. Ngaich rīkre hē e yik tö akaha hol chu tamölṙô chu öich chumkūöṙen afītöre, tö chu yěich teungten min im la-en painīör öich hěnghöre haköp. Fēlen chu cha-a tö ngih manāngen ngih panam ngaich nö röhten. Ip tufömngöre panam min öi pōyen ṙētak. Ip hē e min chū-ö pōyen kahë tö ṙētakre öich haköp inlahen minë töṙeūla. Lökten ngaich chū-ö kē ök töhěng kòrs chūök chu öich ṙūöhlö ngam heuneū-enre. Teūngen ngaich chū-ö tök töhěng kinmānö, ngam tö ṙētakvö tī tö chu öich la-evṙen inrē töm painīör. Unôichngöre ngaich chū-ö öich chuh im panam Ikuātōr öich la-evṙen ngam panam tö lōnu tö ma-ahangkö tölöök inhānga.” La-en tö ngam sörkit nan töngamuh nā sistör Mikī tö ngam pīhö ò nö im panam.
15. Kūö yòh öi ötkô heūlngöre öi vënyö nang më tarik töngamuh më töt ööiṙen nö hang ngam tölöök inhānga? Kētö inchōḵ elmat. (Ngëichkö minë nyat.)
15 Ötkô in haṙivlōn yěi öt hangö ṙô tö më tarik yěi ahangkö ngam tölöök inhānga. Pön mihôiṅ min nö haṙī-ingre ngam ellōn cha. Kò-òren öi afēkö inlahen ngam kahëm Yēsū ang Yāköp. Töng ṙōngö inreuklö cha-a nā Yēsū, akahakūö ngaich anga-aṅ misī tö Yēsū nö Kristū hēk tö minë inlahen ṙô ò inrē yěn haköphöti nö töt insā-av, öt hěng tak töngamuh tarik tö sā ṙô nö haköphöti. Sön pöri ang Yāköp nö samyeūheuv ṙò-òten nö öt ṙatö-ellōnre nö in Yēsū. Ik sā Yēsū nö kapah hēk ik sā ò nö hachohlöng, ngaich hē e anga-aṅ nö vītöre nö mahaköp nö in Yēsū hēk meūkö inrē ngam nganöötö ò nö löklōn ngam Tēv!c (Yôh. 7:5; Kal. 2:9) Lökten yěn ōt yip hanöngkisānö meh hēk mikahkūö meh töt kuyūlōn nö hang ngam tölöök inhānga aṅ mat ngam Paipöl, ngaich um heūlngöre öm iṙūöhen vënyö nang cha. Köpölōn tö hī töngamuh öi ing manā-aṅ sakāmö, lökten nö töt ṙanāngen ngam inlahen hī öi vënyö nang më tarik töm tölöök inhānga. Lohten min cha-a nö unôichngöre nö fē-ěre tö minë ṙô meh öm haköpten cha ngaich hòṅ kētöre nö haköp. Lohten min cha-a nö unôichrit ranūlten ngam tökiröng kanihngen nö ngatī inlahen.d
Asūp tö hòṅ kanöplōn hī ngaich öt ṙāngenre min ayī-ö öi vë-eny nang yip aṅ patīre töm kanô-en? (Ngëichköm perekrāf 15)f
IṘŪÖHEN MILĒḴṘEN TÖ MINË FINËLÖ HĪ TÖ YĀVĒ
16. Minë finëlö hī tö Yāvē asuh nup ngaich yanöölen meh öm lökten in u? (Ngëichkö ngam pòks, “Töng Ha-eh Nö Mikahkūö Meh, Öt Mikahkūö Yip Tahëng Pöri.”)
16 Minë minkahtölōn ṙung tö kētu tö ngam söngkötön minë lamöknyö mat ngam Paipöl, ngaich rīkre nup in u tö halēnlöng nö chö-öinyten më tarik më töt akahakūö tö minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl. Tö sā minë pöplik tôk tö kaheuk afta, minë rīkre ātiköl hēk vitiō el ngam jw.org hēk tö minë pöplik mekesīn nö tö halēnlöng anū-ö nö chö-önyten yip tarik töt lamöklōn Yāvē. Rö-ö in ayī-ö pöi akahakūö tö u, yē hī pöri öi fēḵlöng tö u, ngaich yöölen ayī-ö ṙòkhöre öi lökten in u. Lökten in e hēk ngam hanangenlōn hī tö Yāvē nö ṙūöhlöre, ngönlöre ngam ṙinatö-ellōn hī nö im ṙô ò. Ṙūöhlöre heuneū-en inrē ayī-ö öi haköpten më tarik tö minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl.—Sal. 19:7.
17. Asuh nup mihôiṅ kamngö chūök meh aṙū-uti mufē öm fēkö inlahen minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl?
17 Kirööngen ṙanamlōn in ayī-ö öi Vamënyen Yāvē yěi halēnyu elnang tö manah öp töhěng kanô-en imat ngam Paipöl. Kirööngen minlēḵṙen pöri inrē ayī-ö tö minë ranehlô mahaköp imat ngam Paipöl, pöi lökten in u öi tūöktöre öi löklōn Yāvē. Yē hī hēṙu öi yahlö lōn tö ngam mufēre öi öt hang minë chööngö lömöktö el ngam söngkötön Yāvē, ngaich hòṅ holtö inyāichngöre ayī-ö öi fēken ngam vamī-il në taṙòkhöre ngam tökalēḵ kūö tökalēḵ hēk tö aṅhav in tö ngam mikah, nöng anga-aṅ mahachōḵ kūö ngam söngkötönre. Yē hī min, tö yip hol hī hēk tö yip hanöngkisānö hī öi la-al minë kanihngen, ngaich mihôiṅ ayī-ö öi holtö manööyöre öi fēkö öp lāinyngen Yāvē nö kūö yòh nöng hökngen në kanihngen. Hēk yē hī öi hòṅ kē fëslare töp kamngö chūökre min öi yūs ngam ṙētakre hēk minë aṅ in re chehen, ngaich mihôiṅ ayī-ö köplōn töre öi el ngih manā-aṅ sakāmö, ngaich höng kūöṅntit takô ngam ṙētak hī. Ta-a chěi töi chumkūöṙen tö minë ṙô Yāvē nö fēlen hī, ngaich iṙūöhen öi holtö mikahre hēk chaniplen re öi löklōn ò.
TINKÖÖKÖ 96 Ngam Töhet Līpöre—Chūk Minë Kanòlô
a 2023 Ripōt Më Yōm La-en #8
b Ngëichkö ngam ātiköl tö ngö kui, “Pöhut Chöl Sārē Tuk Kiyū Tūr Honevalē Hei” in ngam Chūökamahati-HI 1 Chūn, 2007 pěch 12-16.
c Ngëichkö ngam lesön 8 im prōsör Hāngenlōn Tö Tarik—Haköpten Cha Inrē.
d Ngëichkö ngam ātiköl tö ngö kui, “Sitih Inlahen Min Yāvē nö Kahòkken Yip Tarik ip Yamih Ṙētak?” in ngam Chūökamahati Mē 2024, pěch 8-13.
e VAMË-ENY INLAHEN NGAM NYAT: Vënyö ngam töhěng aitiā re ngam töhěng tak minṙöinylen nö el ngam mīting cha nö minṙöinylen, ngaich öt hō-en e më tahëng minṙöinylen. Unôichngöre ngaich ngam prötör ngam vamënyö öp aitiā re ik urěh nö môklökūöre nö el halīöngö nö ngëichken minë taneūsömat nö afē-a.
f VAMË-ENY INLAHEN NGAM NYAT: Im sā ngam sistör nö ṙònghöichṙen nö ngëichken minë töhameuknyu imat ngam Paipöl minë löktö mikahkūö hī tö hī el ngih manā-aṅ sakāmö. Ngaich fūn ngam kahëmre anga-aṅ, ngaich vë-eny nang ò töm kanô-en.