Mga Batan-on Nangutana . . .

Makahimo ba Akog Mas Maayo Kay sa Akong mga Ginikanan?

“BISAN pa kon timawa, sa atong balay kita moangay.” Kana ang popular nga awit sa kanhiayng panahon. Apan, karon, samtang ginatagamtam sa daghang batan-on ang malipayon ug makapadasig nga sirkulo sa pamilya, ang uban wala. Alang niadtong nag-antos sa magubot nga panimalay​—mga panag-away sa pamilya, diborsiyo, alkoholiko o daot ug pangutok nga ginikanan​—ang kinabuhi dili sama sa gikahinangpang awit.

Paggula Gikan sa Naandang Paagi

Laayan ka kon bation nimong nahimutang ka sa naandang paagi, nga daw hinukman na sa mga kahimtang sa pamilya o sa komunidad. “Sa panuigong 14,” miasoy ang usa ka batan-ong dalaga, “Kombinsido ako nga dili ako makabaton ug malipayong kaminyoon.” Ngano? Mag-away ang iyang mga ginikanan sa gagmay kaayong mga butang. Magsiningkahay sila, magbinalikasay, ug maglinabayayg mga butang sa balay sa daghang oras nga walay hunong. “Ang akong manghod nga babaye ug ako nahadlok nga nakapanunod sa sakit sa utok! Mihimo kamig kahoy sa pamilya, gisubay ang kaparyentehan nga daw adunay sakit sa utok. Nahadlok kaming magminyo ug mahisama sa among mga ginikanan.”

Apan unsay nahitabo? Dagko nang duha ug malipayong nagminyo. Nakaamgo karon nga sobra ra ang ilang reaksiyon sa kahimtang sa ilang mga ginikanan, nakadangat sila sa pagpabili sa ilang mga ginikanan.

Busa unsa ka hinungdanon ang matang sa pagsugod nga imong makuha sa kinabuhi? Tinuod, dakog impluwensiya ang atong pamilya sa atong pagdako. Apan dili sila ang magtimri sa atong kaugmaon. Sa pagkatinuod, natingala ang mga eksperto sa pagkaplag nga adunay mga batan-on nga mibangon gikan sa kalisdanan, sama sa grabeng kakabus ug sa nanagbulag o masakitog utok nga mga ginikanan. ‘Bisan pa sa labing daotang kahimtang sa pagkinabuhi ug sa makalilisang nga kasinatian sa kinabuhi, kining mga bataa nakahimo sa pagsagubang uban sa pagkatagsaon ug pagkamapasiboon nga kalit lang nga mitungha,’ miingon ang usa ka sikyatrista.

Ang mga tigdukiduki karon miila ug nagtuon sa makiangayong kabataan.a Ug ang sekreto niining gitawag nga superkids (tagsaong mga bata) mao ang pagpadapat sa prinsipyo sa Bibliya, “Adunay kalipay ang paghatag kay sa pagdawat.” (Buhat 20:​35) Daw nakita nga ang masanongon, mahinatagong mga bata​—bisan mga masuso​—mopatunghag labing maayo sa ilang mga ginikanan. Kining mga bataa maayong pagkadumala sa mga ginikanan kay sa ubang membro sa pamilya nga tingali dili mabination, makikaugalingon, o lisod nga pantonon.

Sa pag-ilustrar, gipakita sa usa ka pagtuon nga ang ‘makiangayong mga masuso’ maoy mga ‘makihagwaon, paraygon, ug aktibo kaayo ug daling mapahimut-an.’ Sumala sa pagkapamulong bahin niini ni Dr. Emmy Werner, “Ang masanongon aktibong mga masuso makakabig sa gugma ug pagtagad sa dili mabination o nagkaguol nga mga inahan sa sinugdan.”

Bisan taliwala kanatong dili mahagwaon ug paraygon sa bata pa karon makabawi sa nausik nga panahon pinaagi sa pagkahimong malipayon, mahinatagong mga tawo nga nag-ugmad sa gitawag sa Bibliya nga “mga bunga sa espiritu . . . gugma, kalipay, kalinaw, pailob, kalulot, pagkamaayo, pagtuo, kalumo, pagpugong sa kaugalingon.” (Galacia 5:​22, 23) Sama sa salapi sa banko, kining “paghatag” nga mga hiyas makatugot kanimo sa “pagkuha” diha sa imong balay ug dugang pa kay sa imong malaoman.

Pagpahimulos ug Dugang pa Diha sa Panimalay

Bisan ang pinakatimawang balay makatagana sa pangunang panginahanglan sa pamilyar nga palibot samtang kita magdako. Sa balay ka makakat-on sa pagsulti. Ug didto makapadayon ka sa pagkakat-on mahitungod sa tawo ug sa ilang pagsagubang sa mga butang, bisan karon nga ikaw nagkahamtong na. Sumala sa gisulat sa usa ka awtor: ‘Ang balay maoy dapit nga pagadalhan sa adlaw-adlawng mga hitabo, sa pag-ayag, sa pagtimbangtimbang, sa pagbanabana, sa pagsabot, o matuis, o samokon, padakoon, dili tagdon, sumala sa kahimtang.’

Hinunoa, kon unsay imong makat-onan sa balay nagadepende, sa imong paagi sa pagpadapat niining “paghatag” nga mga hiyas​—gugma, kalipay, kalinaw, pailob, ug pagpugong sa kaugalingon. Nakita ni Dr. E. James Anthony nga ang makiangayong mga bata bisan sa daot ug pangutok nga mga ginikanan makamugnag usa ka normal nga dalangpanan diha sa magubot nga panimalay. “Makahimo silag dakong butang gikan sa gamay,” siya miingon. “Sila maoy matang nga makakaplag ug bulak diha sa disyerto.”​—Parents, Nobyembre 1983.

Pagtuon sa Paghimog Mas Maayo

Ang katakos sa pagkaplag nianang “bulak sa disyerto” mahimong mabatonan. “Dili ako ‘superkid,’” miadmiter si Warren. “Kinahanglang tun-an nakong pagakalipayan ang akong pamilya. Makatuo ka ba niana?” Gikan si Warren sa usa ka kabus kaayo, minoridad nga rasa nga pamilya nga nagpuyo sa adunahang komunidad. Ang iyang alkoholikong amahan, kon makatrabaho, gamay kaayog suweldong mamumuo. Nan, dili ikatingala, nga ang magulang nga lalaki ni Warren nahimong delinkuwente, nabilanggo, ug mosugmat usahay ang pagkabuang. Ug ang iyang manghod nga lalaki girekomendar nga ipaatiman ug sikyatrista.

Sa unsang paagi makahaw-as si Warren gikan niining tanan? Daghang butang ang nakatabang. Una, nagpakitag kaikag si Warren sa pagtungha. Sa nakita sa iyang mga magtutudlo ang iyang taas nga mga grado, ilang gidasig siya. Sa nagpanuigong diyes anyos nahimo siyang mas mahigalaon, dili na kaayo maulawon. Nakabaton siyag interes sa pagdulag mga musikal nga instrumento. Labing hinungdanon, siya ug ang iyang inahan naikag sa balita sa Bibliya. Diha sa Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova, sila nakakitag makapadasig nga sirkulo sa mga higala sa tanang panuigon kinsa midawat kanila ingong ilang katupong. Busa nakahimo si Warren sa pagbungkag sa naandang paagi sa iyang pamilya. Ug uban sa tabang ni Warren, ang iyang manghod nga lalaki nga anaa pa sa balay, maayog lakat bisag walay propesyonal nga pag-atiman. Si Warren miingon, “Lalim gayod nga makatabang sa mga tawo, ug lamdag nga tan-awon ang umaabot.”

Paglig-on sa Imong Pagsalig

Busa nganong magpahampak sa pagduhaduha sa kaugalingon? Palaa ang imong pagduhaduha pinaagi sa pagdawat ug mga hagit. Pasangkara ang imong mga intereses, diha sa mga butang ug sa mga tawo. Pagbaton ug makalingawng palabay sa panahon. Pag-ugmad ug maayong mga higala pinaagi sa pagpakitag pagkamatinabangon. Ang Proverbio 17:​17 nag-ingon: “Ang mga higala kanunayng magpakita sa ilang gugma. Unsay kapuslanan sa pagkamanagsoon kon dili magtinabangay sa panahon sa kalisdanan?” (Today’s English Version) Apan, ang tanang kahimoan, bisan unsa ka gamay, makapauswag sa imong katakos ug sa pagsalig sa imong kaugalingon.

Tinuod, ang imong mga ginikanan ug ubang mga edad-edaran adunay mga kasaypanan, apan duna usab silay daghang ikahatag. Pagtuon sa pagduol sa mga edad-edaran imbes maglikay kanila. Kon magpakita kag kaikag sa mga magtutudlo, mga paryente, ug mga ginikanan sa mga higala, sobra pa ang ilang ibalik sa imong ipuhunan. Ug diha sa Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova, makagamit ka sa bililhong pundo sa matinabangon, hamtong nga mga Kristohanon nga maikagon sa mga batan-on.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 12]

Nakurat ang mga Eksperto kang Eleanor, Albert, ug Thomas!

‘Simpleng bata si Eleanor nga gisalikway sa iyang inahan,’ pahayag pa ni Dr. Victor Goertzel sa iyang mga mamiminawng mga graduwadong estudyante sa edukasyon. Dugang pa, ang iyang amahang alkoholiko, nagbulag sa iyang inahan. Sa bata pa nailhan siyang kawatan ug karmelitos ug bakakon​—sa usa ka higayon gitulon gani niya ang sensilyo aron hatagan siyag pagtagad. Sa pagkamatay sa iyang amahan, gipapuyo siya uban sa iyang biyudang apohan. Ang nagpuyo didto mao ang iyang upat ka batan-ong mga uyoan ug iyaan. Naghubog ang iyang usa ka uyoan ug milayas sa balay. Ang usa ka iyaan despirado sa hinigugma, nagsira sa iyang kaugalingon sa lawak. Gidid-an si Eleanor sa pakigdula, wala patunghaa sa elementarya ug giseninaag lahi sa iyang apohan.

‘Karon tagnaa kon unsay lakat sa 16-anyos nga Eleanor sa lima ka tuig,’ gihagit sa tigdukiduking si Dr. Goertzel ang mamiminaw. Nahimo siyang mas maayo kay sa gilaoman​—si Eleanor Roosevelt, iladong magsusulat nga Amerikano ug lekturera, ug asawa sa presidente sa Tinipong Bansa.

Gikutlo usab ni Dr. Goertzel ang batan-ong Albert [Einstein] ug Thomas [Edison] ingong pananglitan sa mga batan-ong nakahaw-as sa ilang kaugalingon gikan sa makasubong katuigan sa pagkabatan-on. Ang pagtulon-an dili nga kinahanglan sundon sa mga batan-on kining bantogang mga tawo kondili sila makahimo sa pagbuntog sa magubot nga pagsugod sa kinabuhi. Ang Bibliya nag-ingon: “Pinaagi sa iyang mga buhat mapaila sa bata ang iyang kaugalingon.”​—Proverbio 20:11.

[Letrato sa panid 11]

Daghang batan-on nahibulong kon makahaw-as ba sila gikan sa mga kahimtang sa panimalay ug sa komunidad