Diabetes—Kon Unsaon Pagkinabuhi Uban Niana

SI Kathy usa ka babayeng batan-on. Nagabantay siya sa iyang pagkaon ug iyang timbang, sigeng nagaehersisyo, ug nagasunod sa mga tugon sa iyang doktor. Siya nagaineksiyon usab sa iyang kaugalingon sa insulin sa matag adlaw. Si Kathy usa sa minilyong katawhang may diabetes.

Bisan pa sa tanan niyang pagbantay, si Kathy nagaadmitir: “Dili ko gayod hiilhan kon unsa unya ang kuwenta sa asukar sa akong dugo. Usa ka hapon kini tingali 300. Sa pagkaugma, sa samang panahon, kini tingali 50 ug akong maagoman ang insulin shock.” Dili pa dugay nasinati niya ang usa ka impeksiyong dili mamaayo ug naospital siya sa daghang semana.

Si Mae maoy babayeng gulangon na. Siya wala magbantay sa iyang pagkaon ug, ingong resulta, sobrag 50 libra (23 kg.) ang iyang timbang. Siya nagaadmitir nga dili kaayo niya masunod ang mga tugon sa iyang doktor. Siya dili kaayo magtagad sa kamatuorang ang kuwenta sa asukar sa iyang dugo subsob kapin sa 300, ug dili siya magpaineksiyon sa insulin. Bisan tuod siya nagatomar sa matag adlaw sa usa ka pildora para sa diabetes, katingalahang siya maorag wala kaayo mabalaka sa iyang sakit.

Bisan tuod mopatim-awng magkalahi kaayo sila, kining duruha ka babaye parehog sakit. Kini gitawag diabetes mellitus. Nganong adunay dakong kalainan sa duruha? Labi pang hinungdanon, unsay ilang mahimo aron sila magkinabuhi uban sa ilang diabetes?

Diabetes—Unsa ba Kini?

Nahauna, kinahanglang sabton nato kon unsa ang diabetes. Ang usa ka pasukaranang elemento sa sakit maylabot sa paggama sa lawas ug insulin, usa ka hormone nga gam-on sa pancreas. Tungod sa insulin ang lawas makakuha sa asukar gikan sa sapasapa sa dugo ug ipasulod kana sa mga selula diin gamiton kana alang sa enerhiya o ipondo.

Ugaling, kon ang lawas dili mogamag igong insulin, diyutay rang asukar ang makaabot sa mga selula aron ipatungha ang enerhiya nga ipondo. Hinunoa, motaas ang asukar sa dugo ug mosugod sa paghatag ug mga suliran. Sa yanong pagkasulti, kana mao ang diabetes. Ug adunay duha ka dagkong matang, sumala sa giilustrar sa mga kaso ni Kathy ug Mae.

Sa kaso ni Kathy, ang sakit gitawag Insulin Dependent Diabetes Mellitus, o Tipo I nga diabetes. Ang problema dinhi anaa sa pagkawalay-katakos sa pancreas sa paggamag insulin. Ang bag-ong ebidensiya nagapailang kining tipoha sa diabetes tingali ipahinabo, labing menos usahay, sa mga impeksiyon pinaagi sa virus. Ang tawong duna niining tipoha kasagarang nakakuha niini sa linghod nga edad (ubos sa 30), kasagaran niwangon, ug kinahanglag mga ineksiyon sa insulin aron mabuhi.

Sa kaso ni Mae, ang sakit gitawag Non-Insulin Dependent Diabetes Mellitus, o Tipo II nga diabetes. Subsob kining tawgong adult onset diabetes (diabetes nga moatake dihang hamtong na) ug lahi sa Tipo I. Ang problema dinhi dili nga ang pancreas wala magagamag insulin kondili nga ang gigama niini dili igo. Ang kadaghanan sa insulin nga gam-on niini suhopon ra sa mga selula sa tambok. Ang pancreas dili makaapas sa paggamag insulin, ug motaas ang kuwenta sa asukar sa dugo. Ang katawhang may ingong tipo sa diabetes kasagaran kapin sa 30, sobra sa timbang, ug usahay mabuhi ra nga dili ineksiyonan sa insulin. Mopatim-awng lagmit ilang napanunod ang ilang diabetes.

Pagtambal sa Tipo I nga Diabetes

Ang diabetes ni Kathy, ang Tipo I, ang labi pang seryoso, bisan tuod dili kaayo kasagaran. Mopatim-awng ang solusyon sa Tipo I maoy yano—pulihan lang ang insulin. Ugaling, bisan tuod ang mga ineksiyon sa insulin makapabuhi sa tawong diabeteson, kana dili makakonsiderar sa gutlo-gutlo nga pag-usab-usab sa insulin nga gikinahanglan sa lawas.

Aron mamenosan ang mga komplikasyon sa diabetes, sama sa pagkabuta ug suliran sa rinyon, hinungdanon ang pagkunhod sa gidaghanon sa asukar diha sa dugo ug sa ihi. Gikinahanglang sundogon ang normal ug kanunayng pag-usab-usab sa insulin. Apan ang pangutana mao kon unsaon gayod pagbuhat niana. Ang tambal maoy duha ka pilo: (1) masantaon nga pagmentenar ug (2) pagpuli sa insulin.

Sa masantaon nga pagmentenar, kinahanglang himoon ang mga lakang sa pagmenos sa matag-adlawng pag-usab-usab sa panginahanglan sa lawas sa insulin. Ang usa ka hinungdanong butang mao ang pagkaong ginakaon sa tawo, kay kini ang himoong asukar sa dugo sa sistema sa panghilis. Ang tawong maalamon nga may Tipo I nga diabetes mahibalo sa dili madugay nga kinahanglang mabatonan niya ang gipaigoigo pag-ayo nga diyeta. Kini nagaapil sa mas komplikadong carbohydrates, ingon man fats ug mga protena. Kini nga diyeta nagalikay sa asukar, dugos, pastries, mga ilimnong may asukar, ug susamang mga tam-is. Kini nga carbohydrates daling makaabot sa sapasapa sa dugo.

Kining diyetaha kinahanglang ihatag sa lawas sa regular nga mga interbalo. Kon mahimong danghag ang diabeteson, nga mokaon sa bisan unsang gusto niya sa bisan unsang panahon, ang mga lebel sa insulin ug asukar sa dugo daling mahimong dili timbang. Tungod niini ang tawo lagmit atakehon sa dali ug seryosong sakit o sa tagdugay nga mga komplikasyon sa sakit.

Ang ehersisyo mopakunhod sa asukar sa dugo. Busa ang mabinantayong Tipo I nga diabeteson magaapil sa ehersisyo diha sa matag-adlawng rutina, nga mag-amping nga anaa ang daling tinubdan sa asukar (sama sa gahing dulse) enkasog maubos kaayo ang kuwenta sa asukar sa dugo tungod sa ehersisyo. Kini mahimong motultol sa diabetic shock. Ang mga emosyon, usab, mahimong magdaot sa kuwenta sa asukar sa dugo ug mahimong usa ka hinungdan sa dili maayong pagpugong-sa-kaugalingon kon bahin sa pagkaon. Ang impeksiyon ug sakit kinahanglang tambalan dayon, sanglit kana makapausab ug dako sa mga lebel sa asukar sa dugo.

Apan, bisan pa sa pagkonsiderar niining tanang butanga, ang pasyenteng may Tipo I nga diabetes, sama kang Kathy, tingali maglisod pa sa pagpapondo sa asukar sa dugo. Nan unsa na man?

Ang ikaduhang pangunang bahin sa pagtambal mao ang paggamit sa mga ineksiyon sa insulin. Sa nagama ang insulin kapin ug 60 ka tuig nga miagi, kana nakaluwas sa kinabuhi sa daghang diabeteson. Ug ang kaugmaran sa ulahi sa mga ineksiyong kausa sa adlaw sa sinugdan gisabot nga dakong bentaha.

Bisan tuod ang matag-adlawng mga ineksiyon labi pang kombenyente, adunay kabalaka bahin sa posibleng madugay pang mga komplikasyon, sama sa pagkagahi sa mga arteriya. Busa, ang pipila nagasugyot sa mas subsob nga mga ineksiyon sa daling-molihok nga insulin sa pagkontrolar nga mas estrikto sa asukar sa dugo sa lakaw sa adlaw. Ang ubay-ubayng bag-ong mga kaugmaran naghimo niini nga dili lamang posible kondili praktikal usab.

Ang usa ka kauswagan sa pagsusi sa balay sa kuwenta sa asukar sa dugo gitawag “ang unang bililhon kaayong kauswagan sa pagtambal sukad sa pagdiskobre sa insulin.” Pinaagi sa paggamit sa simpleng madaladalang makina, ang diabeteson makasusi sa kaugalingon niyang asukar sa dugo sa daghang panahon sa usa ka adlaw. Sa ingon siya makahimo sa iyang subsob nga pagpasibo sa dosis sa insulin ug makapaduol sa pondo normal nga mga lebel sa asukar sa dugo.

Ang usa ka kakulian sa pagsusi sa balay mao nga ang diabeteson kinahanglang magtusdik sa iyang tudlo sa pagsusi sa dugo. Apan dunay espesyal nga mga lanseta alang niini, ug kadtong hanas sa paagi nagaingong kini dili gayod lisod. Ang laing kakulian mao ang bili sa makina. Hinuon, kanang prisyoha mous-os ra gayod tungod sa maarang-arang nga teknolohiya.

Ang ubang kauswagan nagaapil sa paggama sa barato, ikalabay, hait kaayong mga dagom sa insulin. Tungod niini ang mga ineksiyon sa insulin dili kaayo sakit. Gawas pa, ang insulin nga mapalit karon dili na kinahanglang ibutang sa repriherador; sa ingon ang grabeng kalisdanan malikayan sa panahon sa mga biyahe.

Ang insulin nga katumbas sa insulin sa tawo karon ginabaligya na ug subsob gisugyot alang sa bag-ong-nadiskobrehang mga diabeteson. Bag-o na usab ang gi-pressurize, walay-dagom nga tig-ineksiyon sa insulin ug ang insulin infusion pump (bomba). Ang bomba maoy madaladala insulin nga tig-ineksiyon nga itaod sa pasyente sa iyang bakos. Kini kanunay nagaineksiyon ug insulin agi sa usa ka dagom diha sa tiyan. Ang infusion pump, bisan pag gigamit karong adlawa, giisip sa daghang doktor nga peligroso pa ug pagagamiton lamang sa pagdumala sa usa ka espesyalista.

Mahitungod sa mga batang diabeteson sa Tipo I, ang bag-ong kiling mao nga dili kaayo mabalaka sa diyeta. Gibati sa pipila nga sila makakaon sa normal nga diyeta ug unya pun-an kanang diyetaha sa gikinahanglang insulin. Hinuon, ang maong mga bata dili gihapon angay mokaon ug daghang tam-is. Ang dakong pasukaranan sa ilang pagkinabuhi sa may pagkanormal nga kinabuhi mopatim-aw nga mao ang suod nga pagsusi sa asukar sa dugo ug subsob nga pagpasibo sa insulin.

Pagtambal sa Tipo II nga Diabetes

Dili sama ka daghan ang kauswagan sa pagtambal sa labi pang kasagarang Tipo II nga diabetes. Sumala sa giingon na, ang problema dinhi dili ang pagkawalay-katakos sa pancreas sa paggamag insulin. Kini mao ang pagkadili-makaapas sa pancreas sa mauswagong panginahanglan sa lawas sa insulin, nga kasagarang magrabe tungod sa sobrang timbang.

Bisan tuod kaylap gigamit ang mga pildora, kini nagaduso sa pancreas sa pagpagawas ug mas daghang insulin. Apan may limite kon unsa ka daghan nga ikaw ‘makalatos sa gikapoy na nga kabayo,’ niining kasoha, usa ka gikapoy nga pancreas. Ang maayong diyeta nga nagakunhod sa timbang ug nagakunhod sa simple nga mga asukar, nga inubanan sa maalamong ehersisyo, mas mapuslanon pa.

Kon ang diyeta, ehersisyo, ug paglikay sa mga tam-is dili mopaubos sa asukar sa dugo nga igo, nan ikareseta ang mga pildora. Dinhi, nagkadaiya ang mga opinyon. Palabihon sa pila ka doktor ang paggamit sa ineksiyon sa insulin inay mga pildora bisan sa Tipo II nga mga diabeteson. Mahimong adunay mga segundaryong epekto sa mga pildora, ug dunay pagduhaduha kon kaha kana motabang ba gayod sa pagsanta sa madugay pang mga komplikasyon.

Sa matag kaso, ang tanang butang kinahanglang tulotimbangon sa may-katakos nga mga doktor una isugyot ang tambal. Ug ang diabeteson kinahanglang magtulotimbang sa mga sugyot ug mohimo sa panapos nga desisyon kon unsay iyang pagabuhaton.

Pagkinabuhi Uban sa Imong Diabetes

Busa, ang pagsagubang sa diabetes naglangkit sa nagkalainlaing lakang, depende kon unsang tipoha ang nabatonan sa usa ka tawo. Alang sa Tipo II nga diabeteson ang solusyon tingali mao ang diyeta ug pagpaniwang. Apan usa ka doktor miingon: “Sa pagkamatinud-anon, gipadayag sa akong kasinatian nga gamay ang posibilidad nga kana mahitabo. Sa kadaghanang kaso ako andam mohatag sa akong mga pasyente sa mga pildora o bisan sa insulin sukad sa sinugdan.”

Alang sa Tipo I nga diabeteson, ang solusyon sa pagkinabuhi uban sa sakit dili kaayo yano. Dinhi, usab, ang bahin sa kasulbaran tingali wala diha sa medikal nga tambal nga nalangkit kondili sa tinamdan sa indibiduwal ngadto sa diabetes. Matuod, dili nindot ang pagpanglantaw sa matag-adlaw nga mga ineksiyon, tingali makadaghan sa usa ka adlaw, ni sa pagtusdik sa tudlo sa pagsusi sa asukar sa dugo. Ni sayon ang pagtino nga ang kinabuhi sa usa organisado sa gidak-ong ang usa magakaon sa susamang mga pagkaon sa regular nga mga interbalo sa susamang panahon matag adlaw ug maayong pagkaplano ang ehersisyo ug pahulay.

Sa samang panahon, ang matinud-anong panglantaw nagkahulogan sa pagdawat sa kamatuorang sa pagkakaron walay pagkaayo ang diabetes. Apan adunay pagtambal nga, bisan tuod nagkinahanglan sa disiplina, makahupot sa mga diabeteson nga buhi ug maayoayog panglawas sa daghan pang katuigan kay sa kahimtang unta kon walay tambal.

Mga Tinamdan nga Pagalikayan

Ang usa kinahanglang molikay sa duha ka sobrang tinamdan. Sa usa ka bahin, ang tawong may diabetes kinahanglang molikay nga magdinanghag bahin sa suliran, nga dili mosunod sa maayong medikal nga direksiyon, ug tingali maglaom nga mahanaw ang suliran. Kana dili mahanaw.

Sa laing bahin, sanglit ang mga emosyon magpahinabog mag-usab-usab nga mga lebel sa asukar sa dugo, dili mapuslanong mabalaka sa labihan sa suliran. Dili makatabang nga kanunayng mahadlok ug mapuliki sa pag-atiman sa diabetes nga mahigawas na ang normal nga kalihokan. Bisan pag ang kinabuhi sa mga diabeteson kinahanglang paigoigoon, ang kinabag-an mahimong magkinabuhi sa organisado kaayong mga kinabuhi.

Ang diabetes ba, ingon man ang ubang sakit, mamaayo sa walay kataposan? Ang Pulong sa Diyos, ang Bibliya, nagahatag sa makalipay nga tubag: Oo, nga dili mapakyas! Ug kana mahitabo sa haduol na! Kining pagkaayo mahitabo dinhi sa yuta ilalom sa pagmando sa Gingharian sa Diyos, ang kagamhanan nga gitudlo ni Jesus nga iampo sa iyang mga sumusunod. (Mateo 6:9, 10) Nianang panahona, “walay molupyo ang moingon: ‘Ako masakiton.’”—Isaias 33:24.

[Blurb sa panid 19]

Ang bahin sa kasulbaran tingali anaa sa tinamdan sa indibiduwal

[Letrato sa panid 18]

Sa pagtabang sa pagkontrol sa asukar sa dugo, kinahanglang disiplinahon sa diabeteson ang iyang kaugalingon sa paglikay sa mga tam-is