Ang Tuboran sa Tinuod nga mga Sukdanan

ANG moral nga lagda presente sa tanang tawhanong mga katilingban. Dawaton man nila kini o dili, gibati sa tanang tawo ang panginahanglag puwersa sa paggiya gikan sa itaas ug sa luyo sa ilang kaugalingon. Sila sa kinaiyanhon nagadangop sa hataas nga gahom nga pagasimbahon o alagaran. Adlaw man kini, bulan, bitoon, bukid, suba, mananap, tawo, o organisasyon. Ang ilang moral nga lagda tingali anaa sa usa sa daghang sagradong mga sinulat sa nagkalainlaing mga kultura. Ang panginahanglan makita diha sa mga tawo bisan asa. Kini maoy kinaiyahan sa tawo.

“Ang relihiyon,” sumala sa iladong sikyatrista si C. G. Jung, “maoy usa ka kinaiyanhong tinamdan nga iya sa tawo, ug makita kini sa tibuok tawhanong kasaysayan.” Ang iladong siyentipiko si Fred Hoyle misulat bahin sa “moral nga lagda nga presente diha sa tanang tawhanong mga katilingban” ug midugang: “Masayon ang paghimog igong argumento sa pagpakita nga ang moral nga pagbati diha sa tawo naglungtad bisan pa sa tanang mga tentasyon [ug mga paglutos] nga nagalihok kanunay batok niana.”

Ang labing ilado ug labing napakaylap sa tanang sagradong mga sinulat, ang Bibliya, miila niining kinaiyanhong moral nga pagbati diha sa tawo. Kini nag-ingon diha sa Roma 2:14, 15: “Kon tuman sa kinaiya ang mga tawo sa kanasoran nga walay kasugoan magabuhat sa gimbut-an sa kasugoan, nan, kining mga tawhana, bisan wala silay kasugoan, sila kasugoan na sa ilang kaugalingon. Sila nagpakita nga ang gimbut-an sa kasugoan nahisulat diha sa ilang mga kasingkasing, ug ang ilang tanlag usab magapamatuod niini ug ang ilang mga hunahuna magasumbong o tingali magapangulipas kanila.”

Giisip ni Hoyle ang ebolusyon nga “usa ka bukas nga karta sa tanang porma sa mabentahusong kagawian,” ug siya mipadayon: “Sa prangka, kanunay mosantop sa akong hunahuna ang pagtuo nga ang nihilistikong pilosopiya nga maoy gipili sa gitawag nga edukadong opinyon human sa publikasyon sa The Origin of Species nagtugyan sa katawhan sa usa ka dalan sa awtomatikong pagkalaglag sa kaugalingon. Ang makinang Doomsday gipaandar. . . . Ang mga tawo karong adlawa nga nakamatikod nga ang usa ka butang nga nawala diha sa katilingban dili diyutay, apan makasubo ilang giusikan ang ilang mga kahago sa pagprotesta batok sa usa ka walay-pulos nga butang ngadto sa lain.”

Kinaadman sa Luyo sa Sinugdan sa Kinabuhi

Unya, uban sa matematikal nga katukma, mipadayon si Hoyle sa pagpakita nga wala gayoy posibilidad nga ang kinabuhi nagsugod sa yuta sa sulagmang paagi. Ang Ortodoksong mga siyentipiko, siya miingon, natab-angan sa ideyaha sa usa ka mamugnaong puwersa tungod “sa relihiyosong mga paghingapin sa nangagi.” Apan si Hoyle nagtuo nga ang kinabuhi gilalang sa usa ka intelehenting gahom gawas sa unibersohanong wanang. Siya nagtuo nga ang imposibleng butang sa yuta posible sa gawas nga wanang—apan bisan pa didto siya nagtuo nga usa ka matang sa kinaadman ang nagaobra. Bisan ang labing yanong porma sa kinabuhi, usa ka gamayng bakteriya, nga hilabihan sa pagkadili-matukib nagpakita nga may nalangkit gayod nga kinaadman sa paglalang niini, apan siya dili gayod makagahom sa pagtawag niana nga kinaadman nga Diyos.

Ang uban kinsa “nakamatikod nga usa ka hinungdanong butang ang nawala diha sa katilingban” wala magpanuko sa pagbuhat sa ingon. Ang usa niini nga sikyatrista mao si Jung, nga gikutlo ganiha: “Ang tawo nga walay pagtuo sa Diyos dili makasukol sa iyang kaugalingong kusog sa pisikal ug sa moral nga mga pangagda sa kalibotan. Alang niini siya nagkinahanglag ebidensiya sa kinailadman, labaw sa kinaiyanhong eskperyensiya nga maoy bugtong makapanalipod kaniya gikan sa dili-malikayang pagkaunlod diha sa masa.”

Ang nagadumalang Huwes si Francis T. Murphy sa Appellate Division miingon nga ang modernong tawo “wala mahibalo sa kinaultimang kahulogan sa iyang kinabuhi ug nagduhaduha nga dunay kahulogan ang kinabuhi. Bisan unsay iyang moral nga mga pangangkon, siya sa pagkamatuod nagbugaw sa Diyos gikan sa iyang kinabuhi, gikan sa iyang opisina, gikan sa iyang balay. Busa siya kulang ug moral nga dugokan.” Gikan sa kalibotan sa dula, si Howard Cosell mipatugbaw ug samang opinyon sa dihang mihisgot bahin sa suliran sa pag-abuso sa droga sa mga magdudula. Siya miingon: “Wala na gayoy klarong moral nga dugokan sa Amerika . . . ug kana mao ang suliran sa bug-os nga kultura.”

“Imposible,” miingon ang kolumnista sa mantalaan si Georgie Anne Geyer, “ang pagbaton ug moral nga komunidad o nasod nga walay pagtuo sa Diyos, tungod kay ang tanang butang kalit nga mahulog sa ‘ako,’ ug ang ‘ako’ lamang walay kahulogan. . . . Sa dihang ang ‘ako’ mahimong sukdanan sa tanang butang—sa kadaot sa Diyos, sa iglesya, sa pamilya ug sa gidawat nga sukdanan sa sibil ug sibikong tawhanong kagawian—kita mameligro.”

Si Aleksandr Solzhenitsyn miingon nga kon siya pangutan-on sa pag-ila diha sa pipila ka pulong sa nangibabawng kagawian sa ika-20ng siglo, siya moingon: “Ang mga tawo nakalimot sa Diyos.” Siya mipadayon: “Ang enterong ikakawhaan ka siglo gisuyop sa alimpulos sa ateyismo ug pagkalaglag sa kaugalingon. . . . Ang tanang pagsulay sa pagpangitag kasulbaran nga kalutsan sa kahimtang sa kalibotan karon walay-kapuslanan gawas kon atong usbon ang direksiyon sa atong panimuot, diha sa paghinulsol, ngadto sa Maglalalang sa tanan: kon kana wala, walay lutsanan ang modan-ag, ug kita magapangita niana sa walay kapuslanan.”

Sulod sa unom ka libo ka tuig, nasulayan na sa tawo ang iyang paagi, nagahukom kon unsa ang matarong ug daotan. Karon ang modernong kiling mao ang pagbuhat sa imong kaugalingong butang—walay husto ug sayop. Ang kasaysayan nagrekord sa makalilisang nga sangpotanan sa duha ka paagi, nagapamatuod nga dili iya sa tawo ang pagtultol sa iyang mga lakang. “Dunay dalan nga daw matarong sa usa ka tawo, apan ang kataposan niana mao ang dalan sa kamatayon.” (Proverbio 14:12, Revised Standard Version; Jeremias 10:23) Gihimo ni Jehova nga Diyos ang tawo, nahibalo sa sulod ug sa gawas niya, ug naghatag mapa sa kalipay: “Ang imong pulong maoy lamparahan sa akong mga tiil, ug kahayag sa akong alagianan.” (Salmo 119:105) Ang Iyang Pulong, ang Bibliya, nagpaila sa matuod nga mga sukdanan alang sa panalangin sa tawo. Ang nagaubang kahon naglista sa pila sa angay ug dili angayg buhaton.

[Kahon sa panid 7]

Mga Sukdanan nga Pagakinabuhian

▸ Higugmaa si Jehova nga imong Diyos sa bug-os mong kasingkasing, hunahuna, kalag, ug kusog.

▸ Higugmaa ang imong silingan sama sa imong kaugalingon.

▸ Buhati ang uban sa mga butang nga gusto nimong buhaton sa uban diha nimo.

▸ Sunda si Jesus ingong imong Sulondan.

▸ Pasayloa ang uban kon ikaw buot nga pasayloon.

▸ Tahora ang imong amahan ug ang imong inahan.

▸ Sa pagtahod palabiha ang uban.

▸ Magmatinumanon sa tanan mong mga pakigsabot.

▸ Magpakigdait sa tanan.

▸ Pangitaa ang kaaghop, kalulot, pagpugong sa kaugalingon.

▸ Ayaw baslig daotan ang daotan.

▸ Dag-a ang daotan pinaagi sa maayo.

▸ Ayaw pagsimba sa bakak nga mga diyos.

▸ Ayaw pagyukbo sa mga larawan.

▸ Ayaw pagbuno.

▸ Ayaw pangawat.

▸ Ayaw pagsaksig bakak.

▸ Ayaw pasipalahi ang ngalan sa Diyos.

▸ Ayaw kaibog sa kabtangan sa imong silingan.

▸ Ayaw pasalopi ang adlaw sa imong kasuko.