Tibuok-Yutang Kasulbaran
ANG komperensiya sa Toronto, nga gihisgotang sayosayo, natapos uban ang mainitong hangyo alang sa internasyonal nga kooperasyon bahin sa suliran sa greenhouse effect. “Nga nagtindog atubangan sa 12 metros nga dibuho sa dag-umong kalangitan,” mitaho ang magasing Discover, “ang mga primer ministro nga si Brian Mulroney sa Canada ug si Gro Harlem Brundtland sa Norway misaad nga hinayan sa ilang mga nasod ang paggamit sa sugnod fossil.”
Si Gng. Brundtland, ang Norwegong primer ministro, mao ang babayeng tsirman sa UN World Commission on Environment and Development. “Ang epekto sa kausaban sa klima diha sa kalibotan basin mas dako kay sa bisan unsang hagit nga giatubang sa katawhan, gawas lamang sa pagsanta sa nukleyar nga gubat,” matud pa niya. Giawhag niya ang usa ka internasyonal nga kasabotan aron mapanalipdan ang atmospera batok sa dugang kadaot.
Unsay malangkit sa maong kasabotan? Si Dr. Michael McElroy sa Harvard University, diha sa usa ka kasulatan nga gipahayag sa komperensiya, mipahayag niini: “Sa kataposan angay nga atong kunhoran pag-ayo ang paggamit nato sa sugnod fossil. Dili kini sayon nga trabaho. Sa unsang paagi makadani kita sa mga nasod sama sa Tsina nga may dagayang mga tinubdan sa karbon sa paglimite sa kaugmaran ug paggamit sa ilang labing daghan ug baratong sugnod? Kinahanglan nato ang internasyonal nga paagi sa pagduol. . . . Kinahanglang ugmaron nato ang mga panukmod sa pagdani sa Ikatulong Kalibotan sa pagsunod sa mas maalamong dalan kay kanato.”
Apan unsay purohan nga ang Ikatulong Kalibotan mosanong sa maong pagdani? Ang dinatong pagkinabuhi sa Kasadpan nga gitinguha sa mga katawhan sa kabos nga kanasoran nagakinahanglag dagko kaayong kahinguhaan sa enerhiya. Ang mga kotse, kanang nagaidlak nga mga simbolo sa gahom ug kalamposan, nagakinahanglag gasolina gawas kon sila gamiton rang mga adorno sa lagwerta. Ang mapagawalon, agresibo-gibaligyang mga produkto nagakinahanglag plastik nga putos, nga ginatawag ni Dr. Lester Lave sa Carnegie-Mellon University nga “natibuok nga enerhiya.” Ang bag-ong mga haywey ug habog nga mga tinukod ug gipasigarbong internasyonal nga mga tugpahanan ug mga dagkong tindahan nagakinahanglag daghan kaayong enerhiya aron matukod ug masugaan ug mamentenar. Karon ang datong kanasoran, sa pagkamatuod, nagasugyot nga sultihan ang kabos nga kanasoran: ‘Nakabaton na kami sa among dinato nga pagkinabuhi. Sa kalit kami nahimong mabalak-on kaayo sa silinganan. Gikasubo namo, apan dili kamo makabaton sa amo nang nabatonan. Kinahanglan nga kamo mahimong “mas maalamon” kay kanamo. Dili kamo makagamit niining tanang baratong enerhiya sama sa among gihimo. Kinahanglang gamiton ninyo ang mas mahal nga enerhiya ug mouswag nga mas hinay, nga pahulaton ug dugaydugay ang inyong katawhan aron maangkon ang pagkinabuhi nga gisulti namo nila nga pagasundon.’ Unsay purohan nga kana sundon sa Ikatulong Kalibotan?
Kay nailhan kining sulirana, si Dr. McElroy mipadayon: “Kini magkinahanglan, nga dikalikayan, sa pagbalhin sa kahinguhaan gikan kanamo [ang ugmad nga kanasoran] ngadto kanila [ang Ikatulong Kalibotan]. . . . Maorag angay nga kini suportahan sa usa ka buhis diha sa mga sugnod fossil, ang tinubdan sa daghan kaayo sa among mga suliran. Dili tin-aw unsaon paggamit ang maong buhis. Mopatim-aw nga kinahanglan ang usa ka internasyonal nga pundok nga may dihitupngang gahom ug awtonomiya. Nga dili kalikayan magkinahanglan kini nga itugyan sa kanasoran ang labing menos usa ka bahin sa giisip nila sa nangagi nga dimabulag nga mga katungod sa independenteng pagpalandong ug aksiyon.”
Apan unsa ka realistiko ang maong paglaom? Ang datong kanasoran ba lagmit moboluntaryo sa paghatag sa soberinidad ug gahom sa pagbuhis ngadto sa usa ka internasyonal nga pundok aron ibalhin ang kuwarta ngadto sa kabos nga kanasoran ug pukgoon ang greenhouse effect? Ang dato ug gamhanang mga nasod sa atong planeta wala mangadato ug magamhanan pinaagi niining matanga sa layog-panan-awng pagkamatinabangon. Sila abughoan kaayo sa ilang nasodnong pagkasoberano. Magbag-o ba sila karon tungod kay ang pila ka siyentipiko nabalaka bahin sa greenhouse effect?
Tinuod nga Paggahom sa Kalibotan
Aron masagubang ang tibuok-yutang kapeligrohan sama sa dimapugngang greenhouse effect, ang gikinahanglan dili mao ang mga resolusyon, mga kalaoman, ug mga sumong sultisulti kondili ang usa ka tinuod nga kagamhanan sa kalibotan, nga may katakos sa pagpatuman sa maayong mga polisa bahin sa silinganan gikan sa Artiko ngadto sa Antartiko. Ang kasaysayan sa tawo hangtod karon dili mohatag katarongan sa paglaom nga maugmad niya sa dili madugay ang maong kagamhanan. “Sa atong kasaysayan nahimo nato ang tanang sayop nga mahanduraw, ug nabalikbalik nato paghimo kana nga tanan, nga nagpatunghag waykinutobong serye sa nagkadaiyang mga kalainan ug kabag-ohan sa matag usa ka dakong sayop, nga wala gayoy nahikat-onan,” mimulo ang manunulat sa siyensiya si Allan Wirtanen diha sa New Scientist nga magasin.
Ang seryosong mga estudyante sa kasaysayan sa tawo nakakitag usa ka dakong leksiyon niining tanan—ang kawalay-katakos sa tawo sa pag-atiman sa planeta nga bulag sa iyang Maglalalang. Kana ba daw “relihiyoso” kaayong paminawon alang kanimo? Dili “siyentipikanhon” nga igo? Tingali “inosentehon” ug diyutay?
Apan, hain ang mas inosentehon—ang paglaom nga balit-aron sa katawhan ang iyang masulob-ong kasaysayan, mabuntog ang nasodnon, politikanhon, relihiyoso, ug kultural nga mga babag ug himoon ang layog-abot nga aksiyon sa pagpugong sa katalagman sa sunod nga siglo—o ang pagtuo nga ang Diyos mobalda sa dili pa kana ulahi na kaayo? Ang Maglalalang nagsaad diha sa iyang Pulong nga “laglagon kadtong nagalaglag sa yuta.” (Pinadayag 11:18) Adunay igong makasaysayanhon ug siyentipikanhong ebidensiya nga iyang katuyoan ang pagbuhat niana. Nganong dili mogahig pila ka minutos sa pagtan-aw sa mga saad nga gihimo bahin sa atong yuta diha sa Bibliya sa Salmo 37 ug Isaias kapitulo 11 ug 65? Itandi kini sa mangiob nga mga panagna karon bahin sa greenhouse. Hain ang tinuod nga nagabatbat sa umaabot sa yuta? Dili ba obligado kang mosusi niana alang sa imong kaugalingon ug sa imong mga anak?