Ang “Flying Doctor”—Nagaluwas ug mga Kinabuhi sa Kamingawan

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Australia

KINI nahitabo kapig 80 anyos kanhi, sa sinugdan sa katuigang 1900. Si Jimmy, usa ka batan-ong bakero, nagpatigom sa mga baka duol sa Hall’s Creek sa halayong amihanan sa Western Australia. Sa takulahaw, ang iyang kabayo kalit mihunong. Si Jimmy nahilabog sa yuta ug grabeng nasamdan.

Ang hinayng biyahe diha sa kalesa nagdala sa grabeng nasamdan nga bayong ngadto sa Hall’s Creek, diin ang postmaster nag-alagad usab nga “doktor sa kamingawan.” Apan ang kredensiyal lamang niya mao nga siya nakatambong sa serye sa mga lektura bahin sa first-aid una mobiya sa Perth pila ka tuig nga miagi. Ang kinadul-an nabansayng medikal doktor maoy gatosgatos ka milya sa gilay-on.

Ang postmaster nagpadalag dinalian nga mensahe pinaagi sa telegrama, nga nahibalo lamang nga ang doktor gipatawag ug tingalig dili mahibalik sa ubay-ubayng mga adlaw. Kay nawad-ag paglaom, ang postmaster dayon mitelegrama sa doktor nga mao ang iyang first-aid nga instruktor sa Perth​—kapin sa 3,200 kilometros ang gilay-on. Pinaagi sa telegrama, ang doktor mihatag ug lakang-por-lakang nga mga instruksiyon. Uban ang dakong kakulba, ang postmaster nakaarang sa paghimog kinaraang operasyon sa nasamdang bakero, pinaagi sa paggamit ug hait nga kutsilyo ug labaha.

Ang doktor migikan dayon sa Perth sa dugay nga biyahe paingon sa Hall’s Creek. Mikabat ug 12 1/2 ka adlaw aron siya makaabot sa maong hilit nga lungsod, nga misakay una sa barko sa baka abot sa baybay sa West Australia, dayon agi sa lisod nga mga dalan pinaagi sa kotse, ug sa kataposan pinaagi sa kabayo ug duhag-ligid nga sakyanan. Nag-aginod sa pagsulod ang doktor sa opisina sa koreyo, nga gikapoy. Ang una niyang mga pulong mao: “Komosta ang pasyente?”

“Siya namatay gahapon,” matud sa postmaster nga masulob-on.

Kining matanga sa makagun-ob-kasingkasing nga kasinatian nagpahinabo nga gisugdan sa daghang tawo ang pag-atubang sa kinadakoang hagit sa kamingawan sa Australia​—ang distansiya! Sa unsang paagi daling maabot ang mga tawo nga nagkinahanglag dinaliang medikal nga panabang panahon sa mga emerhensiya?

Pagbuntog sa Distansiya

Sa sinugdanan sa siglo, makalilisang ang kalisdanan nga giatubang sa mga tawo sa hilit nga kamingawan. Dihay duha lamang ka doktor alang sa rehiyon nga 1,800,000 kilometro kuwadrado, usa ka rehiyon nga halos tumbas sa tulo ka pilo sa gidak-on sa Pransiya! Bisan pa niana, gisugdan sa pipila ang pagpanan-aw sa usa ka panahon sa dihang aduna unyay usa ka kahikayan sa pag-atiman sa panglawas nga mokobre sa tibuok nga kamingawan. Sa unsang paagi? Pinaagi sa paggamit sa kombinasyon sa mga ayroplano, mga radyo, ug medisina. Sumala sa gisulting pintok sa usa ka lalaki: “Ang mga kapaingnan mao ang ayroplano o lubnganan.”

Niadto, ang abyasyon wala pa masulayi ug kaduhaduhaan pa ang pagkaluwas, ug bag-o pa ang radyo. Hinuon, sa paglabay sa mga katuigan ang biyahe sa kahanginan nahimong mas matinud-anon ug ang radyo kusog nga miuswag. Apan ang laing babag mibutho: unsaon pagbatog enerhiya aron sa pagpaandar sa duhag-agi nga radyo sa kamingawan. Kadto mihatag dalan sa pag-imbento sa . . .

Ang Inimbentong Sikad nga Radyo

Sa hinapos sa katuigang 1920, ang usa ka batan-ong inhenyero sa radyo nakamugna sa usa ka ideya nga gamiton ang usa ka tawo diha sa bisikleta-tipong mga sikaran aron paandaron ang usa ka generator. Ang generator wala magkinahanglag mga bateriya, gigama sa rasonableng bili, ug nagpaposible sa transmisyon sa radyo sa gilay-ong 480 kilometros. Ang sikad nga radyo gigamit pag-ayo sa kamingawan sa daghang katuigan.

Sa sinugdan, ang isulting mga mensahe dili ikapadala o madawat. Ang telegrapikong Morse code​—uban sa mga tumbok ug mga mubong linya​—kinahanglang gamiton. Ang kalisod sa pagpadalag mga mensahe niadtong dili sinati sa Morse code nabuntog sa imbento sa espesyal nga teklado nga gigamit ang usa ka makenilya nga konektado sa transmitter sa radyo. Ang “bush” nga mga tigmakenilya nakahimo sa pagtulpok ug mga mensahe pinaagi sa usa ka tudlo. Pananglitan, ang pagtulpok sa “A” misangpot sa Morse nga signal nga “dit-dah” nga ginapadala, ug uban pa. Sa ulahing katuigan, ang telepono-tipo nga kahikayan gigamit, nga dili na kinahanglang gamiton ang Morse code.

Sa kadugayan, ang sikad nga radyo gipulihan sa mas modernong kasangkapan, ug ang nailhang single sideband nga paagi sa transmisyon sa radyo gipailaila. Ang ubay-ubayng mga base gimoderno pinaagi sa maong kasangkapan. Karong adlawa, kapin sa 2,600 ka gawas-estasyon nga mga transceiver makigkomunikar sa maong mga base.

Ang “Flying Doctor” Natuman

Niadtong Mayo 1928 ang Aerial Medical Service nagsugod. Ang unang ayroplanong gigamit makapasakay ug piloto, doktor, nars kaha o naglingkod nga pasyente, ug teheras. Ang usag-makinang de Havilland DH-50A nga biplane may katulin sa paglupad nga 130 kilometros lamang matag oras, apan kadto sinugdan​—ug tinong nagpildi sa kabayo ug kalesa! Niadtong 1941 ang ngalan gibalhin ngadto sa Flying Doctor Service. Dayon sa 1955 ang opisyal nga ngalan nahimong Royal Flying Doctor Service.

Ang mga suliran sa panalapi diha na sa sinugdan, ilabina panahon sa tibuok-kalibotang ekonomikanhong depresyon sa sinugdan sa katuigang 1930. Bisan pa niana, sa inanay ang mga ayuda sa mga gobyernong pederal ug estado regular nga nabatonan, uban sa salaping nadawat gikan sa trusts ug mga paghangyo sa katilingban. Hangtod niining adlawa, ang Flying Doctor Service nagadepende pag-ayo sa mga donasyon gikan sa mga kompaniya sa negosyo ug mga tawo, kay bisan pag ang mga pasyente sa kamingawan gidahom nga moamot alang sa mga pagbisita ug pagtambal, ang mga kantidad nga ikahatag nila mao lamay pahanungod sa mga nagasto.

Pila ka Unang Kapeligrohan

Karong adlawa, ang modernong ayroplano ug kasangkapan nagahimo sa paglupad nga labing sayon ug luwas, apan sa nangaging mga adlaw ang mga piloto nagpameligro sa ilang mga kinabuhi sa paglandig sa hilit nga mga bahin sa kamingawan. Daghang landiganan sagalsalon ug dili igo ang katas-on alang sa luwas nga mga paglandig ug paglupad. Kasagaran, ang piloto mopaubos ug motuyok sa landiganan aron abogon ang mga kabayo, kangaroo, baka, karnero, ug bisan mga emu una pa molandig. Kon gikinahanglan ang mga paglandig sa magabii, ang barot ginama-sa-balay nga mga sulo pasigaon. Sa ulahi, sa nagkadaghan ang mga kotse ug mga trak, ang mga suga sa atubang gigamit sa paglamdag sa “runways.”

Niadtong unang mga adlaw, may panahong ang biyahe usa ka hagit. Tungod sa dili-kasaligang mga mapa, o wala gayod, ang mga piloto kasagaran nga kinahanglang mag-ila sa mga timaan gikan sa kahanginan​—tingali pundok sa troso, utlanan nga koral, dalan nga yuta lamang, gamay nga lim-aw, o suba.

Duha Lamang ka Oras ang Gilay-on

Sa paglabay sa mga katuigan, ang Flying Doctor Service miuswag hangtod nga karong adlawa adunay 13 ka base sa tibuok katag nga mga dapit sa kamingawan sa Australia, apil ang usa sa Tasmania. (Tan-awa ang mapa.) Sa matag base sa kanunay may usa ka flying doctor nga anaa, ug ang pipila sa mas dagkong base tingali may tulo o labaw pa. Sa kanunay adunay usa ka piloto nga presente, ug ang pila ka base may abot sa tulo ka piloto nga matawag. Ang mga nars kasagarang makuha gikan sa lokal nga mga ospital nga duol sa mga base.

Karon adunay usa ka panon sa 32 ka ayroplano nga nagaaberids ug 6,500 ka paglupad sa usa ka tuig ug nagadalag abot sa 9,000 ka pasyente ngadto sa mga ospital kada tuig. Dugang pa, mga 90,000 ka pasyente nagakonsultag flying doctor ug ginatambalan niya. Kining bug-os nga pagkobre sa kamingawan nagkahulogan nga ang flying doctor makaabot ni bisan kinsang pasyente sa Australia sulod sa duha ka oras.

Bisan Pag-atiman sa Ngipon ug Kasingkasing

Karong mga adlawa, bisan ang ngipon niadtong nagapuyo sa diyutayg molupyo nga kamingawan sa Australia mahatagag regular nga mga paghiling ug hanas nga pagtagad. Ang pag-atiman sa ngipon dili himoon sa flying doctor mismo kondili pinaagi sa mga dentista nga regular nagabiyahe diha sa mga ayroplano sa flying doctor. Kada tuig tali sa 5,000 ug 6,000 ka pasyente nagadawat sa pagtambal sa nagaduawng mga dentista.

Komosta ang pag-atiman sa kasingkasing? Ang magasing Australasian Post misugilon sa makaikag nga estorya sa usa ka babayeng tigulang sa gamitoyng lungsod sa Tibooburra (populasyon 150) sa New South Wales. Ang iyang pinitik sa kasingkasing gisusi pinaagig radyo. Ang labing duol nga base sa flying doctor maoy sa Broken Hill, nga 340 kilometros ang gilay-on. Sa dihang mitungha ang mga sakit sa dughan ug dili mawala, ang pasyente gikonektar sa usa ka elektronik nga kasangkapan nga nagpasa ug elektrikal nga mga signal gikan sa iyang kasingkasing ngadto sa Broken Hill Base Hospital, aron ikareseta ang tambal.

Usa ka Linaing Pag-alagad

Kon bahin sa dapit nga gikobrehan ug pagkamabatonan, ang Australian Flying Doctor Service tinuod nga linain. Apan ang pila ka nasod may susamang kahikayan sa pag-atiman niadtong nagapuyo sa diyutayg molupyo nga mga dapit. Pananglitan, ang Canada dunay episyenteng mga serbisyo sa ambulansiya sa kahanginan. Apil niini kanila mao ang Saskatchewan Air Ambulance Service nga giinagurahan niadtong 1947. Ang East Africa nagsugod sa pagpahimulos sa mga benepisyo sa usa ka magkauban Britaniko ug Amerikanhong proyekto niadtong 1961.

Bisan pa niana, tungod sa bug-os nga pagkobre niini sa kapig dos-tersiya niining luag kaayong dapit nga may halos 7,770,000 kilometro  kuwadrado, ang Australian Flying Doctor Service nalahi. Sa pagkakaron, walay sama niini sa bisan haing laing dapit sa kalibotan.

Nan, dili katingad-ang ang opisyal nga brosyur sa Royal Flying Doctor Service of Australia mihinapos sa pag-ingon: “Ang Flying Doctor Service nagapaposible, walay sapayan sa pagtuo, kolor o rasa, sa linaing makitawhanong serbisyo nga walay gisundan sa dihang nagsugod kini kapig 50 ka tuig nga miagi, ug karong adlawa wala gihapoy sama sa kalibotan.”

[Mapa sa panid 18]

Ang 14 ka base sa Flying Doctor Service diha sa katag ug molupyo nga kamingawan sa Australia ug Tasmania

Mt. Isa

Charters Towers

Charleville

Broken Hill

Pt. Augusta

Ceduna

Kalgoorlie

Meekatharra

Carnarvon

Alice Springs

Pt. Hedland

Derby

Wyndham

Hobart

[Hulagway sa panid 17]

Ang matang sa ayroplano nga gigamit sa unang mga adlaw sa Flying Doctor