Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Daotan sa Pagsultig Kantalita?

‘Hawod ka ra kaayo . . . alang sa usa ka buang!’

‘Nindot kaayo kana nga sinena. Ang nakaapan lang kay dili kana sakto nimo!’

‘Ang kataposang panahong nakakita akog mek-ap nga sama niana maoy sa sirkus.’

MAHAIT nga mga pulong, bisag unsa pay tuyo niini, makalagbas sa pagtamod sa kaugalingon sa tawo. Bisan kon kinomedyang isulti, ang makantalitahong mga pulong mosangpot ug mga kaaway, nasakitang mga pagbati, mangadaot nga mga panaghigalaay.

Apan, tingali “hanas” kang mosultig kantalita. Ang mga higala moagik-ik sa pagkatawa sa imong malala nga mga pasiaw ug pakaulawng mga sulti. Aghaton ka nila sa pagpadayon ug dasigon ka sa pagsultig abtik nga mga pulong. O kaha ang kantalita nahimong imong pangunang kasangkapan sa pagdepensa sa kaugalingon. Armado sa samag-hinagibang mga pulong, imong samaran ug piangan ang bisan kinsa nga mahimong hulga sa imong pagkatawo​—o sa imong garbo. Tingali may panahong imong makita nga nagasulti kag mapintas nga mga pulong sa imong mga ginikanan o mga igsoon.

Dunay dapit ang kantalita. Sa dili kaayo grabeng porma, kini makapakatawa. Ug usahay ang kantalita mopahayag sa dulot nga mga pagbati. Aw, ang Bibliya nagpakita nga si apostol Pablo, Job, ug bisan ang Diyos mismo misultig kantalita sa pagpahayag sa matarong nga kasuko. (Job 12:2; Zacarias 11:13; 2 Corinto 12:13) Ugaling, ang dili-maluloton o mabangis nga kantalita maoy usa ka mapintas, agresibo nga kagawian. Sumala sa gipunting sa awtor nga si Mary Susan Miller sa iyang librong Childstress!, kini maoy usa ka porma sa “pagluba ug pagluglog,” pinaagi lamang sa “mas madawat sa katilingban nga mga hinagiban” kay sa mga posil o mga kutsilyo.

Sa gihapon, gilantaw sa kadaghanan ang pagsultig kantalita nga usa lamang ka paagi sa pagpahayag ug pakatawa. Nan, unsay daotan sa pagsulti niini?

Dili ba Makadaot nga Tiaw Lang?

“Sa akong trabahoan,” miingon si Eric, “ang tanan mangantalita. Sa kadaghanang higayon kini gilantaw ingong komedya.” Makaiikag, ang The New York Times nagtaho: “Ang mga sikolohista masubsob nga nag-ingon . . . nga ang mga lalaki mainitong moreaksiyon kay sa mga babaye sa ‘mahagiton’ nga tiaw.” Nan, ang tin-edyer nga mga lalaki, malingaw kaayong manistis, magsulogsulog, ug magsurangsurang sa uban.

Tugotan ta, ang malumong kantalita tingali kataw-anan. Apan kon ang kantalita may pagkapintas, ang kasakit sa mahapdos nga sulti tingalig magpabilin ug dugay human nga mawala ang katawa. (Itandi ang Proverbio 14:13.) Sagad ang madulaong gubat sa mga kalaki sa sulti mahimong mainit nga panaglalis. Sama sa gipahayag niana sa usa ka bayong: “Kon nasakitan ka kaayo sa gisulti sa usa ka tawo, tingali moreaksiyon ka pinaagi sa pagbalos uban sa labing masakit nga butang nga imong mahunahunaan. Nan dili na kini tiaw; ikaw sa aktuwal naningkamot sa pagsakit sa lain nga tawo. Ug ang kantalita mahimong epektibo kaayong hinagiban.”

Tinuod, ang Ingles nga pulong “sarcasm” gikuha gikan sa Gregong berbo nga sa literal nagkahulogang “sa paglaksi sa unod samag mga iro.” (Itandi ang Galacia 5:15.) Sama nga gamiton sa iro ang iyang hait nga tango sa paglaksi sa panit gikan sa bukog, ang tawong makantalitahon makalaksi sa dignidad sa laing tawo. Sama sa giingon sa Journal of Contemporary Ethnography: “Ang sentro sa kantalita . . . maoy bukas nga pakig-away o pagtamay.” Dili hinungdanon kon kini maoy usa ka direkta nga pag-atake, malalangong pagpakaulaw, o pagligas sa dila. Ang dili-maluluton, makantalitahong sulti nagapahimo sa usa ka tawo nga tumong sa pagbiaybiay​—usa ka biktima.

Uban sa unsang mga epekto? Sama sa pagkapahayag niana sa 19-anyos nga Josh: “Ang kantalita mopabati kanimong tinuod nga buang.” Ang kadaot, hinunoa, malungtaron. Diha sa iyang librong Toxic Parents, si Dr. Susan Forward nakamatikod sa mga epekto sa pag-abuso pinaagig mga pulong sa mga ginikanan: “Nakakita akog libolibong mga pasyente [kinsa] nag-antos sa nadaot nga pagtamod sa kaugalingon tungod kay ang usa ka ginikanan . . . ‘nagtiaw’ kon unsa siya ka buang o kangil-ad ug nawong o sa ilang pagkawala-kinahanglana.” Handurawa lang, kon unsay mosangpot sa paghatag ug mapintas nga kantalita sa usa ka higala, kaila, o igsoon. Mihinapos si Dr. Forward: “Ang pakatawa nga nagatamay makadaot kaayo.”​—Itandi ang Proverbio 26:18, 19.

Nan, diili ikahibulong nga ang libro bahin sa kaugmaran sa bata mihinapos: “Ang kantalita . . . angay kuhaon gikan sa sinultihan sa tawo. Sagad kini makasilo, dulot nga molagbas, ug halos dili gayod mosangpot ug mapuslanong panagsultihay.”

Likayi ang Dinalidali nga Sinultihan

Apan, komosta kon ang pagsultig kantalita nakagamot na nga batasan? Nan panahon na sa pagtuon sa paghunahuna sa dili ka pa mosulti. Ang maalamong Haring Solomon miingon: “Nakakita ka ba ug tawo nga madalidalion sa iyang mga pulong? Aduna pay paglaom ang usa ka buang kay kaniya.”​—Proverbio 29:20.

Ang madalidaliong pulong ilabinang makadaot kon gamiton diha sa mga membro sa pamilya. Ngano? “Tungod kay ang ilang mga opinyon mao ang makahuloganon kaayo kanimo,” matud pa sa 16-anyos nga Penny. Bisan pa, ang librong Raising Good Children mikutlo sa edukador nga si John Holt nga nagaingon: “Kasagaran ang mga membro sa pamilya magpahungaw diha sa matag usa sa tanang kasakit ug kapakyasan sa ilang mga kinabuhi nga dili nila kini ikapahungaw sa uban.” Ang mga sakop sa pamilya sinati na kaayo sa matag usa nga sila kiling nga dili moantos sa mga kahuyangan sa usag usa; masuko dayon, ug magbaslanay sa pagsulti ug kantalita.

Alang sa maayong katarongan ang Bibliya nagtambag: “Diha sa daghang pulong dili mawad-an sa kalapasan, apan kadtong nagapugong sa iyang mga ngabil nagalihok nga maalamon.” (Proverbio 10:19) Sama sa nakat-onan sa 18-anyos nga Joanne: “Kinahanglang imong hunahunaon kon kinsay imong kaestorya ug unsay imong ipamulong sa dili ka pa mosulti.” Kon nasuko ka, ayaw pagdalidali sa pagpahayag sa imong gibati. Hinunoa, hunong makadiyut ug pangutan-a ang imong kaugalingon: ‘Ang mga pulong nga gusto nakong isulti maluluton ba? Kinahanglan ba kini? Basolan ko ba unya sa ulahi ang akong isulti?’

Pinaagi sa pagpili sa imong mga pulong sa maampingon, makalikay ka nga dili makasakit sa mga pagbati sa uban, ug malikayan pa nimo ang wala-kinahanglanang kaulaw ug panglipaghong.

Kon Ikaw ang Biktima

Apan, komosta kon ikaw ang biktima sa kantalita, tingali gikan sa mga higala o mga kauban sa klase? Sa dili pa magpadaog sa pangagda sa pagbalos, amgoha nga kita nagkinabuhi na sa “kritikal nga panahon nga malisod sagubangon.” (2 Timoteo 3:1-5) Ang mga batan-on nagaatubang ug dagkong mga kalisod. Miingon ang librong The Loneliness of Children: “Dalhon sa mga bata . . . sa eskuylahan ang ilang mga pagpihig, mga kasuko, ug kaagresibo, ug napugngang negatibong mga pagbati nga gitudlo kanila diha sa balay.” Ang maong mga negatibong mga pagbati sagad ipahungaw diha sa porma sa mapintas nga sinultihan.

Ang kasayoran niini motabang kanimo sa paglikay sa kiling sa pagbalos kon biktimahon. (Itandi ang Proverbio 19:11.) Kini motabang usab sa paghinumdom sa mga pulong ni apostol Pablo: “Ayaw pagbasli ang daotan tungod sa daotan kang bisan kinsa.” (Roma 12:17) ‘Ang pagtahan sa pikas aping’ sa usa ka tawo nga nakasagpa kanimo sa pulong nagkinahanglag pagpugong sa kaugalingon. (Mateo 5:39) Apan wala kini magkahulogan nga dili ka mobalos ug bisan unsa kon ang makantalitahong pulong sama nag usa ka insulto​—o usa ka hulga. Ang librong Violence, nga gisulat sa kaubang-awtor nga si Irwin Kutash, nag-ingon: “Ang mga pag-atake nga dili-malamposong balosan may taas ug abot nga mga epekto sa mga biktima . . . Kining mga biktimaha mahimong masayon nga mga tumong sa dugang nga pagkahimong biktima.”

Usahay, ang mga sirkumstansiya magkinahanglan nga imong balosan ang berbal nga pag-atake, dili sa pagbalos pinaagi sa madumtanong mga pulong, kondili pinaagi sa kalmado ug malinawong makigsulti sa tig-abuso sa pribado.a (Proverbio 15:1) Gisulayan kini ni Joanne, gisultihan ang iyang kauban sa klase: “Wala ako malipay sa imong komento atubangan sa klase. Masakit kaayo kadto.” Ang resulta? Miingon si Joanne: “Sukad niadto gitahod niya ako ug wala nay gisulti pang lain.”

Ang 20-anyos nga si David, hinunoa, nagpunting ug laing tuboran sa masakit nga sinultihan, nga nag-ingon: “Ang imong mga ginikanan gidahom nga mohigugma kanimog dako; apan, sila usahay mao ang mosultig mahapdos nga mga komento.” Sa tinuod, kini gihimo nga walay daotang tuyo; sa pagsulay sa pagtul-id kanimo, sila sa wala-tuyoa dulot nga nakasakit kanimo. Nganong dili sulayan nimong makigsulti sa imong mga ginikanan mahitungod niana, pahibaloa sila kon unsay imong gibati? Tingalig mas magbantay sila sa imong mga pagbati sa sunod higayon.

Sa kataposan, kini makatabang kanimo sa dili kaayo pagkabalaka sa imong kaugalingong pagbati. Ang awtor nga si Donald W. Ball miingon: “Ang pagkaepektibo sa kantalita . . . nahasandig sa gihanduraw niining mga sangpotanan.” Oo, ayaw padakoa ang usa ka hitabo pinaagi sa paghanduraw nga naagoman mo ang dili-mamaayo nga kadaot tungod sa usa ka dili-malulutong sulti. Hupti ang pagpakatawa!

Ang labing maayong paagi aron malikayan nga mahimong biktima sa kantalita, hinuon, mao ang paglikay sa paggamit niini mismo. Ang Bulawanong Lagda nag-ingon: “Ang tanang mga butang nga buot nga buhaton sa mga tawo diha kanimo, maoy buhata usab ngadto kanila.” (Mateo 7:12) Kon imong ipadapat kining lagdaa, imong malikayan nga tiggamit​—ug tingali usa ka biktima​—sa masakit, makantalitahong sinultihan.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 18]

Ang kantalita makasakit