Pagtabang sa Akong Pamilya nga Mahimong Dato sa Espirituwal
Sumala sa giasoy ni Josephat Busane
Dili gayod nako makalimtan ang usa ka biyahe sa tren ngadto sa Johannesburg, Habagatang Aprika, niadtong Enero 1941. Ang akong higala sukad sa pagkabata nga si Elias Kunene ug ako mibalik sa among dapit-trabahoan human magbakasyon sa Zululand.
UBAN kanamo sa tren ang usa ka batan-ong lalaki nga nagdala ug muti, usa ka tambal nga gituohang nakabaton ug labaw-tawhanong gahom, nga sagad makuha gikan sa usa ka mananambal. Ang lalaki nagpahid sa muti sa iyang kilay sa pagtuo nga kana magtino nga paboran siya sa iyang puti nga amo. Samtang mikawas kami sa tren, si Elias miingon: “Kanang muti maoy iyang diyos.” Kadtong mga pulonga milagbas sa akong kasingkasing samag kutsilyo tungod kay sa akong bag ako may muti nga akong gisagol sumala sa reseta sa mananambal.
Si Elias ug ako nagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi ni Jehova, ug busa ako nakaamgo nga siya mas nag-uswag sa espirituwal kay kanako. Dihadiha gilabay nako ang akong muti sa basurahan ug human niadto miduyog kang Elias sa regular nga pagtambong sa mga tigom sa mga Saksi ni Jehova.
Si Elias ug ako pulos mga minyong lalaki. Busa nganong nagtrabaho man kami sa usa ka siyudad nga mga 400 kilometros gikan sa balay? Sa unsang paagi ang kinabuhi sa siyudad ikatandi sa kinabuhi sa uma sa Zululand? Ug ang amo bang pakig-uban sa mga Saksi ni Jehova nagdala ug mga kaayohan sa among pamilya nga gibilin sa balay?
Kinabuhi sa Zululand
Ako natawo sa Zululand, Habagatang Aprika, niadtong 1908. Ang among pamilya nagpuyo sa distrito sa Msinga, usa ka rehiyon sa mga sagbotong kapatagan, mga bungtod, ug mga kahoyng tunukon. Dinhi, sa tinghunlak, ang talinis nga mga bulak sa kahoyng aloe maghimo sa talan-awon nga pulahon. Ang mga baka ug mga kanding magsibsib sa mga daplin sa bungtod taliwala sa kakahoyan. Ang mga kraal (pundok sa mga payag) ug mga maisan nakatag sa kapatagan, kay ang mais maoy naandang kalan-on sa mga Zulu.
Ang among kraal, sama sa uban, nalangkoban sa payag alang sa akong mga ginikanan, usa alang sa akong magulang nga babaye, ug usa alang kanako ug sa akong manghod nga lalaki. Ang laing payag maoy kusina sa pamilya, ug dihay usa para pondohanan. Ang matag payag samag porma sa balay sa buyog, nga may bungbong nga lapok nga duolan sa usa ka metro ang gitas-on ug usa ka simboryo sa pinawod nga kogon sa ibabaw. Tali sa mga payag ang mga manok nangakha sa yuta, nanuka ug pagkaon, ug sa duol dihay toril alang sa mga baka. Ang among pamilya tagbaw na niining yano nga kinabuhi sa uma. Kami may pagkaon ug puy-anan, ug ang akong amahan dili kinahanglang motrabaho sa gawas.
Apan, ang kalinaw sa banika sa Zululand kanunayng matugaw. Kining maanindot nga mga bungtod ug mga sapa natumog sa tawhanong dugo. Sa sinugdanan sa ika-19ng siglo, ang Zululand giokupar sa pila ka independenteng mga tribo. Dayon mitungha ang usa ka Zulu nga manggugubat nga ginganlag Shaka. Ang iyang kasundalohan miatake sa tanang palibot nga tribo. Ang mga naluwas mikalagiw o nahisakop sa Zulu nga nasod.
Sa ulahi, ang mga gubat nahitabo tali sa mga Zulu ug sa mga molupyong Olandes. Ang usa gibugno diha sa usa ka sapa nga dili halayo sa among balay. Daghan kaayong dugo ang miagas nga ang tubig mipula, maong ginganlan kanag Sapa sa Dugo. Unya miabot ang Britanikong kasundalohan. Sa bungtod nga gitawag ug Isandlwana, nga dili halayo sa akong balay, linibong tawo ang gipamatay sa usa sa daghang ngilngig nga panagsangka tali sa kasundalohang Britaniko ug Zulu. Ikasubo, ang dumalayong kalinaw wala gayod moabot sa among dapit sa Zululand. Matag karon ug unya, ang karaang mga pagdumot sa tribo mosilaob.
Pagpangita sa Materyal nga mga Bahandi
Ang akong inahan namatay sa dihang nag-edad ako ug singko anyos. Ang akong amahan ug ang akong magulang nga babaye, si Bertina, nag-atiman kanako ug mitabang kanako nga makaeskuyla ug unom ka tuig. Unya, sa panuigong 19, ako misugod sa pagtrabaho ingong luyoluyo sa usa ka talyer sa kasikbit nga lungsod sa Dundee.
Nadungog nako nga daghang batan-ong lalaki ang mikita ug mas pang salapi sa siyudad sa Johannesburg, ang sentro sa industriya sa pagmina ug bulawan sa Habagatang Aprika. Busa, sa misunod nga tuig, mibalhin ako sa Johannesburg ug nagtrabaho sulod sa daghang tuig nga namilit ug mga panganunsiyo sa publikong mga dapit.
Sa Johannesburg, nadani ako sa mga kalingawan ug mga kahigayonan, apan sa wala madugay akong naamgohan nga ang kinabuhi sa siyudad nagdaot sa naandang moral sa akong katawhan. Hinuon, bisan ug daghang batan-on nga lalaki ang mibiya sa ilang mga pamilya nga nagpuyo sa kabanikanhan, wala gayod nako hikalimti ang akoa ug regular nga nagpadala ug salapi ngadto kanila.
Ang akong amahan namatay sa 1938. Ingon nga kamagulangang anak, napugos ako sa kustombre sa Zulu sa “pagtukod pag-usab” sa kraal sa among pamilya. Busa, sa misunod nga tuig, naminyo ako sa usa ka babaye gikan sa Zululand, si Claudina Madondo. Bisan ug minyo, mipadayon ako sa pagtrabaho sa Johannesburg nga 400 kilometros gikan sa amo. Kadaghanan sa akong mga isigkaingon nagbuhat sa susama. Bisan kon masakit nga mahimulag sa pamilya sa tagdugay nga mga yugto, gibati nako ang obligasyon sa pagtabang kanila nga makatagamtam ug hataas nga sukdanan sa pagkinabuhi.
Materyal o Espirituwal nga mga Bahandi?
Si Mama mao lamang ang tigsimba sa pamilya, ug ang iyang Bibliya mao ang bugtong libro sa among balay. Pila ka panahon human sa iyang kamatayon, nakakat-on ako sa pagbasa ug dihadiha misugod ako sa pagbasa niana. Apan ang mga doktrina ug mga tradisyon sa simbahan nagsugod sa paghasol kanako. Pananglitan, ang mga membro padayon nga maayo ug baroganan sa simbahan bisan kon sila makihilawason. Nangutana ako sa mga magwawali mahitungod sa maong mga panagsumpaki, apan walay nakapatin-aw pag-ayo niana kanako.
Samtang didto sa Johannesburg, si Elias Kunene ug ako nakahukom sa pagpangita sa matuod nga relihiyon. Miduaw kami ug mga simbahan sa among silinganan apan wala matagbaw sa bisan hain kanila. Unya nahibalag ni Elias ang mga Saksi ni Jehova. Sa dihang misulay siya sa pagpatin-aw kanako sa iyang nakat-onan gikan kanila, ako siyang giingnan nga siya nalimbongan. Apan human maminaw sa iyang pakighisgot uban sa mga lider sa simbahan ug sa pagkakita sa ilang kawalay-katakos sa pagpanghimakak kaniya, misugod ako sa pagbasa sa mga publikasyon sa Watch Tower Society nga gihatag ni Elias kanako. Niining panahona nahitabo ang halandumong biyahe nako sa tren sa dihang si Elias mitabang kanako sa pag-ila sa kapeligrohan sa pagsalig sa muti.—Deuteronomio 18:10-12; Proverbio 3:5, 6.
Miduyog dayon ako kang Elias sa regular nga pakig-uban sa unang kongregasyon sa itom nga mga Saksi ni Jehova sa Johannesburg. Sa 1942, human sa pagpahinungod sa akong kinabuhi kang Jehova, nabawtismohan ako sa Orlando, Soweto. Sa mga biyahe pauli sa Zululand, akong gipakig-ambit ang akong mga pagtuo kang Claudina, apan nalangkit kaayo siya sa mga kalihokan sa simbahan.
Apan, gitandi niya ang among literatura sa iyang Bibliya, ug sa hinayhinay ang kamatuoran sa Pulong sa Diyos midulot sa iyang kasingkasing. Sa 1945 siya nabawtismohan. Nahimo siyang madasigon nga Kristohanong ministro, nga nagpakig-ambit sa kamatuoran sa Bibliya uban sa iyang mga silingan ug nagpatisok niana sa mga kasingkasing sa among mga anak.
Kasamtangan, sa Johannesburg, nakapribilehiyo ako sa pagtabang sa pipila sa pagkadangat sa kahibalo sa kamatuoran sa Bibliya. Sa 1945 dihay upat ka kongregasyon sa mga itom sa palibot sa Johannesburg, ug ako nag-alagad ingon nga nagadumalang magtatan-aw sa Kongregasyon sa Small Market. Ngadtongadto ang Kasulatanhong sugo gihatag sa minyong mga lalaki nga nagtrabahong layo sa ilang mga panimalay sa pagpauli ngadto sa ilang mga pamilya ug hatagan ug labawng pagtagad ang ilang mga kaakohan ingong mga pangulo sa pamilya.—Efeso 5:28-31; 6:4.
Si Elias maoy unang mibiya sa Johannesburg, nga wala na gayod mahimulag pag-usab sa iyang pamilya. Ingong resulta ang iyang asawa ug ang lima niya ka anak nahimong aktibo nga mga Saksi ni Jehova. Si Elias nagmatuto usab ug upat ka ilo nga pag-umangkong babaye ug lalaki, nga nahimong dedikadong mga Saksi. Sa 1983 namatay siya, nga nakapakita ug maayong panig-ingnan sa matinumanong pagtuman sa mga sugo nga gihatag ni Jehova pinaagi sa iyang Pulong ug sa iyang yutan-ong organisasyon.
Sa 1949, gibiyaan nako ang akong trabaho sa Johannesburg aron sa pag-atiman sa akong pamilya sa paagi ni Jehova. Pag-uli nako sa amoa nakatrabaho ako uban sa usa ka inspektor sa mga kahayopan sa uma ingon nga luyoluyong tinugyanan sa dipping tank, usa ka tangke diin ang mga kahayopan sa uma ipatuna sa sambog nga pangkontra sa parasito. Malisod ang pagsuportar sa pamilyang may unom ka anak sa gamayng suweldo nga akong nadawat. Busa aron sa pag-atiman sa galastohan, namaligya usab ako ug mga utanon ug mais nga among tinanom.
Mga Panalangin nga Labaw ug Bili
Bisan kon ang among pamilya dili dato sa materyal, kami may espirituwal nga mga bahandi gumikan sa pagsugot sa mga sugo ni Jesus: “Hunong na kamo sa pagtigom alang sa inyong kaugalingon ug mga bahandi sa yuta, diin ang tangkob ug taya magakutkot, ug diin ang mga kawatan mosulod ug magakawat. Hinunoa, pagtigom kamo ug mga bahandi sa langit, diin walay tangkob ni taya ang makakutkot, ug diin ang mga kawatan dili makasulod ug makapangawat.”—Mateo 6:19, 20.
Ang pagkab-ot niining espirituwal nga mga bahandi nagkinahanglan ug hago nga trabaho, sama sa pagkalot ug bulawan sa mga minahan sa Johannesburg. Matag gabii akong ipaambit ang teksto sa Bibliya sa akong mga anak ug akong hangyoon ang matag usa nga mosulti kanako kon unsay iyang nakat-onan. Sa mga hinapos-sa-semana ako silang dad-on, nga puli-puli, sa pagsangyaw nga buluhaton. Samtang kami molakaw gikan sa usa ka kraal ngadto sa lain, akong hisgotan ang Kasulatanhong mga butang ug sulayan sa pagpatisok ang tag-as nga mga sukdanan sa moral sa Bibliya sa ilang mga kasingkasing.—Deuteronomio 6:6, 7.
Pananglitan, aron matino nga ang among mga anak dili mangawat, akong tinoon nga ang bisan unsang butang nga dad-on nila sa balay dili kinawat. (Efeso 4:28) Sa susama, kon ang usa kanila mamakak, dili ako magpanuko sa pagbunal. (Proverbio 22:15) Ako usab nga gihangyo nga sila magpakita ug hustong pagtahod sa mga tigulang.—Levitico 19:32.
Ingong ulo sa pamilya, nagpakita akog panig-ingnan pinaagi sa dili pagpalta sa mga tigom, ug akong gihangyo ang akong mga anak nga motambong usab sila niana. Akong gitino nga ang matag usa may songbok, Bibliya, ug ubang publikasyon nga gigamit sa mga tigom. Dungan usab kaming nangandam alang sa among mga tigom, ug kon may bata nga wala makakomento, ako siyang tabangan sa paghimo niana sa sunod nga tigom.
Sa daghang tuig ang among pamilya mao lamang ang makahimo sa pag-abiabi sa nagapanawng mga magtatan-aw. Kining maong mga hawas sa Watch Tower Society may maayong impluwensiya sa among mga anak ug nagtukod diha kanila sa tinguha nga mahimong mga payunir, o bug-os-panahong mga magwawali. Ang akong asawa ug ako nalipay sa dihang ang among kamagulangang anak, nga si Africa, nagpayunir human makatapos ug napulo ka tuig sa pag-eskuyla. Ngadtongadto nag-alagad siya ingong nagapanawng magtatan-aw, ug sa ulahi siya gidapit sa sangang buhatan sa Watch Tower Society sa Habagatang Aprika, diin nagtrabaho siya ingong maghuhubad. Minyo na siya karon ug may mga anak. Nag-alagad siya ingong ansiano sa usa ka kongregasyon sa Zululand, ug may pribilehiyo usab siya nga makatabang sa sanga sa Habagatang Aprika sa legal nga mga suliran nga motungha matag karon ug unya tungod sa mga isyu nga nalangkit sa matuod nga pagsimba.
Sa kinatibuk-an, kami may lima ka lalaki ug usa ka babaye. Ang unom ka bata karon hamtong na ug lig-on sa espirituwal. Nagpuno kini sa among kasingkasing sa dagayang kalipay—usa ka lalom nga katagbawan nga dili mapalit sa materyal nga mga butang. Upat sa akong mga anak nga lalaki nag-alagad ingong mga ansiano sa mga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova diin sila nakig-uban. Usa kanila, si Theophilus, karon nagpahimulos sa pribilehiyo nga mag-alagad sa Bethel sa sanga sa Habagatang Aprika.
Pagpakaylap sa Kamatuoran sa Zululand
Sa dihang sa kataposan mipauli ako aron sa pagpuyo ipon sa akong pamilya sa Zululand niadtong 1949, dihay tulo lamang ka magwawali sa Gingharian sa among Kongregasyon sa Collessie. Ngadtongadto ang kongregasyon miuswag, ug ang ikaduhang kongregasyon natukod sa balangay sa Pomeroy nga 30 kilometros ang gilay-on.
Latas sa katuigan ang among pagsangyawng buluhaton usahay masanta tungod sa panag-away sa mga pundok sa mga komunidad. Ang mga tigsimba nalangkit niining maong panag-away sa tribo. Ang mga Saksi ni Jehova lamang ang ilado sa ilang pagkaneyutral. Kas-a, nag-away ang Mabaso ug ang maBomvu nga mga tribo sa dapit diin ako nagpatuna sa mga baka. Ang mga tawo sa maong dapit maoy sa tribo sa Mabaso ug mahimong patyon ako tungod kay nasayod sila nga ako naggikan sa maBomvu nga tribo. Apan, nasayod usab sila nga ako usa sa mga Saksi ni Jehova, ug busa wala sila maghilabot nako.
Sulod sa katuigang 1970, ang mga away tali sa mga tribo migrabe, ug ang distrito sa Msinga nahimong dili gayod luwas. Kauban sa pipila, ako mihukom sa pagbalhin sa pamilya ngadto sa mas malinawong dapit sa Zululand. Sa 1978 mipuyo kami sa lungsod sa Nongoma, diin nakig-uban kami sa Kongregasyon sa Lindizwe. Sa misunod nga tuig, ang akong minahal nga asawa, si Claudina, namatay. Ang iyang kamatayon nakapatandog kaayo kanako, ug ang akong panglawas nadaot.
Apan, pinaagi sa dili-takos nga kalulot ni Jehova, naulian ako nga igong makaarang sa pagsulod sa payunir nga pag-alagad duha ka tuig sa ulahi. Pagkamapasalamaton nako kang Jehova nga ang akong panglawas sa aktuwal miarang-arang tungod niining pag-uswag sa pagsangyaw nga kalihokan! Ako karon nagpanuigon na ug 85 anyos ug nag-aberids gihapon ako ug 90 ka oras diha sa pagsangyawng buluhaton matag bulan. Niadtong Enero 1992, mibalhin ako uban sa akong anak nga si Nicholas ngadto sa Muden, usa ka bahin sa Zululand diin adunay panginahanglan sa dugang nga mga magwawali sa Gingharian.
Pagkamapasalamaton nako sa sugo gikan sa organisasyon ni Jehova nga nagdasig sa katawhang sama kanako sa paghatag ug labi pang maayo nga pagtagad sa espirituwal nga mga panginahanglan sa among mga pamilya! Ang mga panalangin nga miresulta mas labaw pa kay sa bisan unsa nga mapalit ug salapi. (Proverbio 10:22) Akong gidayeg si Jehova tungod niining tanan ug nag-ampo alang sa panahon dihang ang iyang Gingharian maghimo niining yutaa nga paraiso. Unya ang kinabuhi niining matahom nga kabungtoran ug kawalogan sa Zululand sa kataposan magmalinawon samtang ang mga molupyo “magalingkod, ang matag usa ilalom sa iyang parrasan ug ilalom sa iyang kahoyng higira,” nga “walay magapakurog kanila.”—Miqueas 4:4.