“Pagkaalaot, Pagkaalaot, Ikaw nga Dakong Siyudad”

SA TANANG siyudad sa kalibotan nga nag-angkong dako, daw walay usa nga angayang mohimo niana kay niadtong giisip nga sa relihiyoso sagrado. Apan ang mga pulong nga “pagkaalaot, pagkaalaot” nagpakita nga ang relihiyosong siyudad nga gitawag ug “dako” sa Pinadayag 18:10 dayag nga walay diyosnong pag-uyon, ingon sa atong makita sa ulahi.

Pagtabok Ngadto sa Imortalidad?

Ang sagrado nga Hindung mga siyudad sa India gitawag nga tīrthas, nga nagkahulogang “mga tabokanan” o “mga labanganan.” Daghan, sama sa Banaras (gitawag usab ug Benares, Kasi, o Varanasi), nahimutang sa mga tampi sa mga suba. Apan sila gisabot nga, dili literal nga mga tabokanan, kondili mga espirituwal nga labanganan nga magtugot konohay sa mga tawo sa pagtabok sa mga tubig sa kinabuhi nga luwas ngadto sa mas maayong kinabuhi sa unahan.

Usa ka ensiklopedia nag-ingon: “Ang Vārānasi maoy usa sa kinakaraanang padayong gipuy-an nga mga siyudad sa kalibotan . . . , ang unang Aryan nga balangay sa tungatunga sa walog sa Ganges.” Kadto maoy relihiyosong sentro ingon pa ka sayo sa ikaduhang milenyo W.K.P. Bisan tuod usa ka Hindu nga siyudad, kana makita usab sa mga kasaysayan sa Budhismo ug Islam. Sulod sa ikaunom nga siglo W.K.P., samtang ang Banaras maoy kaulohan sa Gingharian sa Kasi, si Budha nagsangyaw sa iyang unang wali sa haduol. Ang Islam nalangkit sa 1194 K.P., sa dihang ang mga Muslim mimando sa siyudad.

Nahimutang sa amihanang India sa subang Ganges, ang Banaras maoy usa sa pito ka labing balaang mga siyudad nga Hindu sa nasod. Sulod sa mga utlanan niini usa ka simbolikong dapit ang giasayn sa matag Hindu nga diyosdiyos ug matag usa sa ubang dagkong tīrthas. Busa, ang The Encyclopedia of Religion nagtawag sa siyudad nga “usa ka gamayng hulad sa sagradong geograpiya sa India.” Kana nagdugang: “Ang gikusgon sa gahom nga naggikan sa simbolikong panagtigom sa mga diyos, tīrthas, ug sa mga maalamon niining usa ka dapit naghimo sa Banaras nga labing kaylap nga pinasidunggang dapit sa balaang pagduaw sa India.”

Ang mga Hindu nag-isip sa Banaras nga labing maayong dapit nga pakamatyan. Ang popular nga praseng Kāśyām maranam muktih nagkahulogang “Kamatayon diha sa Kasi maoy kagawasan.” Sumala sa tradisyon si bisan kinsang mamatay didto pagatudloan ni Siva mismo, nga katumbas sa pagkahimong dinala “latas sa baha sa samsāra ngadto sa ‘halayong baybayon’ sa imortalidad.”a

Sama sa mga suba sa bisan diin, ang Ganges naglikoliko agi sa mauswagong mga siyudad, nga nagdala sa mga hugaw ug mga kemikal samtang kana nag-agos. Kasamtangan, ang debotadong mga Hindu, ingon sa gimando sa relihiyosong tradisyon, naglabay ug gibanabanang 10,000 ka patayng lawas ngadto sa suba matag adlaw. Sa samang panahon, ang mga perigrino, nga wala-manumbaling sa tinong kapeligrohan sa sakit, manaog sa mga hagdan subay sa mga tampi sa suba aron malangkit sa relihiyosong pagkaligo. Kini ba gayod ang dalan ngadto sa imortalidad?

Unsa ka Walay-Kataposan ang “Walay-Kataposang Siyudad”?

Laing suba, nga posibleng gitawag kanhi nga Albula sa pagtumong sa pagkaputi sa mga tubig niini, nag-agos latas sa usa ka relihiyosong siyudad sa Uropa, ang “Walay-Kataposang Siyudad” sa pito ka bungtod. Ang suba, nga nawad-an sa kaputi niini, nailhan karon nga Tiber. Ug ang siyudad dugay nang midako pa sa pito ka bungtod niini. Bisan pa niana, “ang kabilin sa nangagi nga naglungtad sa Roma,” matud sa The New Encyclopœdia Britannica, “dili hilabwan sa bisan unsang siyudad sa Kasadpan.”

Dinosenang monumento ug makasaysayanhong mga tinukod ang nagpamatuod niining kabilina. Nga sila nagpabilin pa maoy makapatingala, sa paghunahuna nga sa daghang panahon ang siyudad nabuntog ug nalaglag​—sa sinugdanan sa ikaupat nga siglo W.K.P. sa mga Gaul ug sa Komong Panahon, sa mga Visigoth sa 410, sa mga Vandal sa 455, sa mga Norman sa 1084, sa imperyal nga mersenaryong mga sundalo sa 1527, sa kasundalohan ni Napoleon sa 1798, ug sa mga Aleman ug mga Alyado panahon sa Gubat sa Kalibotan II.

Bisan tuod nga ang orihinal nga kinutaang siyudad sa Roma naglangkob lamang sa 4 porsiento sa katibuk-ang luna sa modernong siyudad, ang Roma mao ang dugokan sa minilyong turista aron manan-aw, kay diha niana ang kinadaghanang monumento nahimutang. Laing makadani sa turista, labing menos sayo sa 1993, mao ang pasundayag nga “Sixtus V ug ang Roma.” Ingong papa gikan sa 1585 hangtod sa 1590, si Sixtus nagbilin ug ingon ka dumalayong timaan sa dagway sa Roma nga siya gitawag nga “amahan sa modernong pagplano sa mga lungsod.” Nga nagsaysay kon nganong siya nagbag-o sa Roma, ang The European misulat: “Una, aron sa pagtagana ug lig-ong arkitektural nga pasikaranan alang sa pagmatuod sa gahom sa Batikano batok sa hulga sa Protestantismo. . . . Ikaduha, aron sa paghimo sa siyudad sa Roma, nga sa daghang paagi usa gihapon ka banikanhong lungsod, ang angayang dapit sa Bag-ong Jerusalem.”

Ang Siyudad sa Batikano, usa ka gamay nga teritoryo sa Roma, nag-angkon nga mao ang “dapit sa Bag-ong Jerusalem.” Sa 1929 ang Pasistang Italyanhong gobyerno nagpirma sa Lateran Treaty, sa ingon nag-ila sa pagkasoberano sa Siyudad sa Batikano. Sukad niadto ang papa nagmando nianang siyudara uban ang absolutong ehekutibo, lehislatibo, ug hudisyal nga awtoridad. Ang Batikano adunay kaugalingong sistema sa koreo ug telepono ug kaugalingon niining mga sundalo, lakip ang unipormadong mga Swiss Guard, nga responsable sa pagpanalipod sa papa. Apan ang unang gustong makita sa mga turista mao ang St. Peter’s Basilica, nga sulod sa kasiglohan mao ang kinadak-ang simbahan sa Kakristiyanohan. Kining dungoga nahanaw niadtong 1989 sa pagkatapos sa simbahan sa Yamoussoukro, Côte d’Ivoire.

Ang The New Encyclopedia Britannica nag-ingon nga “sulod sa 1,000 ka tuig, ang pagkahimong molupyo sa Roma maoy paghupot sa mga yawi sa kalibotan, pagpuyo diha sa kahilwas, kagarbo, ug relatibong kaharuhay.” Apan dili na karon! Ang politikal nga korapsiyon sa Roma ug relihiyosong kawalay-lihok sa Siyudad sa Batikano nagpamatuod nga ang gitawag nga mga himaya sa kanhiayng panahon maoy dili dumalayon.

Labing Balaang Dapit sa Islam

Mga usa ka bilyong Muslim sa tibuok kalibotan nag-isip sa siyudad sa Mecca ingong “dapit sa diyosnon, manulondaon, propetiko, ug mauswagon nga tawhanong kalihokan sukad pa sa pagsugod sa paglalang.”b Sumala sa Islam kana ang dapit diin nagsugod ang paglalang, diin si Abraham nagtukod sa unang balay sa pagsimba, ug diin iyang gidala ang iyang puyopuyo nga si Agar ug ang ilang anak, si Ismael.

Labing bag-o pa, lagmit sa 570 K.P., ang Mecca, Saudi Arabia, maoy natawhan ni propetang Muhammad. Sa sinugdan diyutay ra ang misanong sa iyang mga pagtulon-an. Ang Mecca maoy usa ka lunhawng dapit diha sa agianan sa panon sa mga magpapatigayon tali sa India ug Uropa, ug ang gamhanan nga mga negosyante niini nahadlok nga ang iyang relihiyosong mga reporma basin motultol sa paghinay sa ekonomiya. Kay napakyas sa pagpanukad didto, ang propeta miliso sa Yathrib, nga nailhan nga Al-Madīnah (Medina), usa ka siyudad nga kapin sa 300 kilometros sa amihanan-sidlakan. Apan sa 630 K.P., siya mibalik sa Mecca, misakop niana, ug naghimo niana nga espirituwal nga sentro sa Islam.

Karon ang Mecca maoy adunahan ug modernong siyudad, bisan tuod nga mga Muslim lang ang mahimong mopuyo didto. Panahon sa Dhuʼl-Hijja, ang balaang bulan sa pagduaw, minilyon ang moduaw aron sa pagtuman sa ilang relihiyosong katungdanan sa hajj. Samtang anaa sa Mecca ang mga perigrino moduaw sa Sagradong Moske, diin sila molakaw makapito ka beses libot sa usa ka gamayng halaran nga nahimutang haduol sa sentro sa walay atop nga sawang sa moske.

Kining halarana mao ang Kaaba, usa ka pormang-kubo nga tinukod nga kasagarang tinabonan sa dakong kurtina sa itom nga brokado ug nasudlan sa sagradong Itom nga Bato. Kining batoha, nga gituohan sa mga Muslim nga gihatag kang Adan alang sa kapasayloan sa mga sala sa dihang siya gipagawas gikan sa Eden, sa sinugdan maoy puti. Sa tradisyon sa Muslim ang orihinal nga Kaaba nawala sa Lunop ni Noe, apan ang Itom nga Bato natipigan ug sa ulahi gihatag kang Abraham pinaagi sa manulondang Gabriel, nga human niana gitukod pag-usab ni Abraham ang Kaaba ug nagpasig-uli sa Itom nga Bato sa hustong dapit niini. Maoy sa direksiyon sa Kaaba​—sumala sa Islam ang labing balaang dapit sa yuta​—nga ang mga Muslim moatubang sa ilang kaugalingon diha sa pag-ampo lima ka beses matag adlaw.

Kaluhaan-ug-upat ka ganghaan ang motultol ngadto sa sawang sa Sagradong Moske, apan ang naandang ganghaan alang sa mga perigrino mao ang Ganghaan sa Kalinaw, nga nahimutang sa amihanang eskina. Sa gihapon, ang mga butang dili kanunayng malinawon panahon sa hajj. Sa 1987, ang Islamikong mga masupilon misulay pag-ilog sa moske. Ang kahusay sa wala madugay napasig-uli apan kapin na sa 400 ka Muslim ang namatay ug mga 650 ang nasamdan. Ang maong dayag nga kakulang sa kalinaw didto sa labing balaan sa tanang Islamikong halaran makapasubo, apan ang mga Muslim nakabaton ug kahupayan gikan sa Islamikong pagtulon-an, nga sumala niana si bisan kinsang mamatay samtang anaa sa hajj makasulod dayon sa langit.

Pagbaton sa Duha-ka-Pilo nga Kalinaw?

Ang Jerusalem, nga gilantaw sa mga Hudiyo ug nag-angkong mga Kristohanon ingong Balaang Siyudad ug sa mga Muslim ingong ikatulong labing balaang dapit sa yuta (sunod sa Mecca ug Medina), nagkahulogang “Pagbaton sa Duha-ka-Pilo nga Kalinaw.” Gikan sa 1070 W.K.P., kana maoy kaulohang siyudad sa karaang Israel, bisan tuod kana naglungtad halos 900 ka tuig nga sayo pa ubos sa ngalang Salem. (Genesis 14:18) Ingong administratibong sentro sa nasod, kana bantaawng pagkabutang, nga nahimutang taliwala sa kabungtoran sa gitas-ong mga 750 metros ibabaw sa lebel sa dagat, nga naghimo niana niadtong panahona nga usa sa kinatas-ang mga kaulohan sa kalibotan.

Sa ikaupat nga siglo W.K.P., ang Jerusalem nailalom sa Gregong pagmando. Sa ikaduhang siglo W.K.P., kana labi pang naimpluwensiyahan sa nagakadako nga Romanhong Empiryo. Sulod sa pagmando ni Herodes nga Bantogan, miuswag ang Jerusalem. Ang bahin sa pader sa sawang sa templo nga iyang gitukod dayag nga nagpabilin gihapon, nga karon nailhang Kasadpan (Nagminatay) nga Pader. Tungod kay ang mga Hudiyo misulay sa pagpalagpot sa pagmando sa Roma, ang Romanong mga sundalo miatake sa Jerusalem sa Abril 70 K.P. Wala dangtig lima ka bulan sa ulahi, ang siyudad ug ang templo niini nagun-ob.

Sumala sa usa ka ihap, ang Jerusalem napildi 37 ka beses. Sa daghang kaso kini miresulta sa dili-bug-os o bug-os nga kalaglagan niini. Apan ang bag-ong Jerusalem kanunayng mitungha ibabaw sa karaan. Busa sa mga 130 K.P., si Emperador Hadrian nagmando nga tukoron ang usa ka bag-ong siyudad, usa nga ginganlag Aelia Capitolina. Walay Hudiyo nga gitugotan sa pagsulod niana sulod sa duolan ug duha ka siglo. Unya, sa unang katunga sa ikapitong siglo K.P., ang mga Muslim miilog sa siyudad ug sa ulahi nagtukod sa Dome of the Rock diha o haduol sa kanhing dapit sa templo.

Ang modernong Estado sa Israel natukod sa 1948, ug sa 1949, ang Jerusalem nabahin tali sa Israel ug Jordan. Apan sa 1967, sulod sa Unom-ka-Adlaw nga Gubat, ang mga Israelinhon miilog sa sidlakang katunga niini. Sukad niadto gihimo nilang moderno ang siyudad, samtang naningkamot sa pagpabilin sa makasaysayanhong integridad niini. Sa 1993 ang populasyon niini maoy kapin sa tunga sa milyon.

Nga adunay tulo ka dagkong relihiyon sa kalibotan nga nag-isip sa Jerusalem nga balaan, ang relihiyosong mga tensiyon hilabihan. “Sa tanang panagbangi tali sa mga Hudiyo ug mga Arabo, ang naglangkit sa Jerusalem mao ang labing makuti ug dili-masubay,” matud sa Time. Sa pagkakaron walay pamatuod sa duha-ka-pilo nga kalinaw nga gisaad sa ngalan sa Jerusalem.

“Ang Imong mga Siyudad Mahimong Awaaw nga Kagun-oban”

Ang siyudad nga nahisgotan sa Pinadayag 18:10 nagsimbolo sa tanang relihiyon nga dili-makapahimuot sa Diyos. “Pagkaalaot, pagkaalaot, ikaw nga dakong siyudad, ikaw nga kusganong siyudad nga Babilonya, tungod kay sa usa ka takna nahiabot ang imong paghukom!” Tin-aw, kini nagkahulogan nga ang relihiyon nga supak kang Jehova nga Diyos nahukman na. Bisan pa sa ilang mga templo, mga seremonyas, ug relihiyosong kagamitan, ang “dagkong” mga siyudad sa relihiyon karon dili makatagana ug walay-kataposang panalipod sa adlaw sa paghukom sa Diyos.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 24]

Ang sagradong moske sa Mecca ug ang Kaaba

[Credit Line]

Camerapix

[Hulagway sa panid 25]

Hudiyonhong Nagminatay nga Pader sa Jerusalem ug ang Muslim nga Dome of the Rock (wala)

[Credit Line]

Garo Nalbandian