Ang Pagkadaot sa Maayong Pamatasan

Milyon-milyon pa ang nagpakita gihapon ug maayong pamatasan. Milyon-milyon pang uban ang nagayatak niana.

SA PAGSUGOD sa siglo, ang maayong pamatasan dili maayog pagsugod, sumala sa The New Encyclopædia Britannica: “Sa hinapos sa ika-19ng siglo ug sa sayo sa ika-20ng siglo gilantaw sa mga alta-sosyedad sa katilingban ang pagsunod sa wala gayoy hinungdang mga lagda sa maayong pamatasan ingong usa ka pasatiempo lamang ug, alang sa kababayen-an, ingong usa ka gikalingahan nga kalihokan. Nagkadaghan ang makalibog nga mga rituwal nga gidesinyo aron mamugna ang usa ka pagbati sa pagkanalahi alang sa bag-ong mga membro sa mga alta-sosyedad ug sa paghimo sa mga tawong ordinaryo, nga ignorante bahin niini, nga lahi gikan sa mga alta-sosyedad.”

Lahi kaayo kana gikan sa gilantaw nga maayong pamatasan. Si Amy Vanderbilt maoy usa ka tinamod nga awtoridad bahin sa ulohan sa maayong pamatasan, ug nagsulat siya diha sa iyang New Complete Book of Etiquette: “Ang kinamaayohang mga lagda alang sa maayong pamatasan makita diha sa Kapitulo 13 sa Unang Corinto, ang matahom nga pagpatin-aw ni San Pablo bahin sa gugma. Kining mga lagdaa walay kalabotan sa makuting mga detalye bahin sa pamiste ni naghisgot bahin sa salingkapaw nga mga pamatasan. Kini may kalabotan sa mga pagbati ug mga tinamdan, sa kalulot, ug konsiderasyon sa uban.”

Ang gihisgotan ni Amy Vanderbilt mao ang mga pulong sa Bibliya diha sa 1 Corinto 13:4-8, nga nag-ingon: “Ang gugma taas-ug-pailob ug malulot. Ang gugma dili abughoan, kini dili magapanghambog, dili magapaburot, dili magagawing binastos, dili magapangita sa kaugalingon niining kaayohan, dili mapasuko. Kini dili magahambin ug talaan sa kadaot. Kini dili magamaya sa pagkadili-matarong, apan magamaya uban sa kamatuoran. Ginaantos niini ang tanang butang, nagatuo sa tanang butang, nagalaom sa tanang butang, nagaagwanta sa tanang butang. Ang gugma dili gayod mapakyas.”

Pagkatalagsaon unta nga makita nga ang ingon niini nga gugma ginabatasan karong adlawa! Bisan diin, ang tanang pamatasan dili gayod unta masaway! Ang pagtudlo ug pagkat-on sa maong pamatasan magsugod diha sa Kristohanong panimalay. Ang pamilya maoy sama sa usa ka delikadong makina kansang mga piyesa suod kaayong nalanggikit sa usag usa. Ang maayong pagbutang ug grasa lamang ang makahimo nianang maayong moandar. Ang pagkahibalo kon unsaon sa pagkahimong matinabangon, pagpakitag kortesiya, pagkamahigalaon, ug pagkamatinahoron maoy hinungdanong butang sa paghimo sa usa ka panimalay nga malipayon. Ang pagtuon kon unsaon pagpahayag sa naandang adlaw-adlaw nga mga ekspresyon sa pagpakitag kortesiya ug konsiderasyon​—sama sa “Salamat,” “Palihog,” “Pasayloa ako,” “Pasensiya”​—dakog mahimo sa pagwala sa makadaot nga panagbingkil sa atong mga panag-ubanay. Kini maoy gagmayng mga pulong nga adunay dagkong mga kahulogan. Ang matag usa makasulti niini sa hustong paagi. Walay salaping nalangkit niini, apan pinaagi niini kita makabaton ug mga higala. Kon adlaw-adlaw natong ipakita ang maayong pamatasan diha sa atong mga panimalay, madala nato kini iniggawas nato sa panimalay ug sa makigsandurot sa publiko.

Ang maayong pamatasan naglakip sa pagpakitag konsiderasyon sa mga pagbati sa uban, nagarespeto kanila, nagatagad kanila sama sa buot natong itagad nila kanato. Daghan ang nakamatikod, hinunoa, nga ang maayong pamatasan mismo nagakadaot. Usa ka magsusulat miingon: “Kulang kitag pagtahod tungod kay ang interes sa kaugalingon maoy nangibabaw.” Ang pilosopong si Arthur Schopenhauer misulat: “Mangil-ad gayod ang kahakog mao nga giimbento nato ang pagkamatinahoron aron kana matago.” Karong adlawa daghan ang nagtuo nga ang “pagkamatinahoron” nagkahulogang “mahuyang” ug nga ang pag-una sa uban maoy kahuyangan. Dili ba ang Ako nga dekada sa katuigang 1970 ang nagdala kanato ngadto sa presenteng ako-una nga paagi sa pagkinabuhi? Usa ka mantalaan sa dakong-siyudad miingon: “Ang suliran nakaabot na sa punto diin ang paggawi nga naandang gidawat dili na matawag nga maoy naandan.”

Ang Daily Mail sa London nagtaho nga ang mga bata nga ingon ka linghod sa singko anyos ang edad dugang nga nangahimong palaaway, walay-respeto sa butang sa ubang kabataan, walay-pagtahod sa mga hamtong, ug malaw-ayg sinultihan. Ang kadaghanang magtutudlo nga gisurbi nagtuo nga pinatumanan sa gusto sa mga ginikanan ang ilang mga anak ug nga kini maoy hinungdan sa pagdaghan sa kawalay-batasan. Bahin sa nainterbiyu nga mga magtutudlo sa usa ka surbi, 86 porsiento nagpasangil sa “kakulang ug tin-aw nga mga sukdanan ug mga pagdahom diha sa panimalay.” Otsentay-dos porsiento ang nagpunting sa dili maayong mga panig-ingnan sa mga ginikanan ingong hinungdan sa kawalay-batasan sa kabataan. Ang bungkag nga mga panimalay, diborsiyo, mga puyopuyo, sobrang telebisyon, walay disiplina, walay gipatuman nga mga balaod sa paggawi​—ang tanan mosangpot sa kagun-oban sa panimalay.

Usa ka prinsipal sa tunghaang elementarya miingon: “Nabalaka ako sa pagkawalay pagtahod sa kabataan karong adlawa. Sila daw walay pagtagad kon pakaulawan nila ang ilang mga higala o pasuk-on ang mga hamtong. . . . Ilang ginapakita ang ilang kawalay pagtahod sa daghang paagi​—makalagot nga mga lihok, pagpamalikas, pagdumili sa pagsugot sa yanong mga sugo . . . , gusto nila nga silay mokontrolar sa bola sa ilang pagdula . . . [Sa laing bahin,] ang mga bata nga gikan sa pipila ka panimalay matinahoron sa uban. Dili kinahanglang paborito sila sa magtutudlo . . . , apan sila nagagawi nga matinahoron sa uban. Sila maghulat sa ilang panahon samtang ang uban magtinukloray . . . Madayag kon nakat-onan [sa mga bata] ang pagtahod o wala.”

Ang laing prinsipal sa tunghaang elementarya, nga eksperyensiyado sa daghang tuig, naghatag ug dugang impormasyon: “Nakita namo ang dayag nga pagkasalawayon. Diha sa dulaanan ang mga bata daw dili makigdula sama sa ilang naandan; sila maglibodlibod nga grupo-grupo. Dali nilang mailhan ang mga luyahon, ang mga bata nga giisip nga lahi, ang mga bata nga wala magsul-ob sa uso nga gomang sapatos o maong nga karsones. Ila kining samokon, biaybiayon; hasion pa gani. Misulay kami sa pagpahunong niini, apan wala kami molampos.”

“Daghang tawo ang walay batasang nagamaneho,” matud ni Propesor Jonathan Freedman sa Columbia University. “Halos usa ka panggubatan ang mga haywey.” Ang Monthly Letter sa Royal Bank sa Canada naghisgot bahin sa “walay hunong nga pinatyanay diha sa kadalanan” ug mihinapos nga “ang tuboran sa suliran mao ang pagkadili-urbanisado. Ang kortesiya, konsiderasyon, kamapailobon, kamatamdanon ug respeto sa tawhanong mga katungod nga hinungdanon aron maugmad ang sibilisasyon sa pagkamakauulaw nagkulang.”

Ang The New York Times nagbatbat sa kadalanan sa Siyudad sa New York niining paagiha: “Mga Motorista Kontra mga Ambulansiya Niini.” Nagkadaghang motorista nianang siyudara ang dili mohatag ug lugar sa emerhensiyang mga sakyanan, sama sa mga ambulansiya ug mga trak sa sunog​—nga nagpasamot sa kapeligrohan nga ang usa nga himalatyon o nasamdan mamatay tungod kay dili makaabot ang ambulansiya o ikapadala dayon sa hospital. Si Kapitan Ellen Scibelli sa Emergency Medical Services nag-asoy bahin sa usa ka tawo nga nagmaneho diha sa Pelham Parkway sa Bronx nga wala mohatag ug lugar alang sa usa ka ambulansiya nga mirespondi sa nangayog tabang nga biktima nga giataki sa kasingkasing. “Siya nagpatig-a ug wala gayod mohatag ug lugar, apan sa dihang miabot siya sa iyang balay, naamgohan niya kon unsa ka binuang kadto. Ang iyang inahan giataki sa kasingkasing ug ang ambulansiya naningkamot nga makaabot kaniya.”

Ang The New York Times International nag-asoy bahin sa usa ka Ingles nga organisasyon nga gitawag ug Polite Society nga gitukod tungod kay ang “mga tawo sobra ka walay-pagtahod sa usag usa, ug kinahanglang adunay buhaton.” Sa usa ka lindog diha sa The Evening Standard, usa ka tigbalita naaghat sa pagreklamo: “Ang usa ka nasod nga kaniadto nabantog tungod sa maayong batasan nahimong usa ka nasod sa mga walay-modo.” Usa ka kompaniya sa seguro sa Scotland “mihinapos nga 47 porsiento sa tanang aksidente sa dalan ikasubay ug balik sa usa ka lihok sa kawalay-batasan.”

Ang telebisyon dakog nahimo sa pagdaot sa maayong mga pamatasan, ilabina sa kahimtang sa kabataan ug sa mga tin-edyer. Ang paagi sa pagpamiste sa mga tawo, paagi sa pagpanulti sa mga tawo, paagi sa pagdumala sa mga tawo sa tawhanong mga relasyon, paagi sa mga tawo sa pagsulbad kanunay sa ilang mga suliran pinaagig kapintasan​—ang telebisyon mao ang magtutudlo. Kon kita ug ang atong kabataan motan-aw kanunay sa tinumotumo ug walay-pulos nga mga programa, sa ngadtongadto makita diha sa atong pamatasan ang dili-maligdong, walay-respeto, ug mabiaybiayong mga tinamdan sa mga bida nga atong ginatan-aw. Ang mga ginikanan kasagarang gihulagway ingong mga burong ug ang mga bata ingong mga utokan.

Ang kalibotan malipay nga mosultig makusog, maharihariong mosingka​—mosakgaw, magarbohon sa pagkahimong dominante, sabaan, mapahitas-on, sungogan, mahagit-hagiton. Sa una ang pagkabastos gikasilagan sa komunidad sa katibuk-an, ug ang nagpakita niana gisalikway. Sa katilingban karong adlawa ang usa ka bastos nga buhat mahimong himoon nga dili-mohatag daotang ngalan sa tagsala. Ug kon adunay moreklamo, siya mahimong atakehon sa pisikal o sa pulong! Ginapuno sa pipila ka batan-ong nagabiyahe uban sa banha nga mga grupo ang ilang palibot ug mahilas nga pinulongan, malaw-ayng mga lihok, nga nagapasuko sa mga magtan-aw sa ilang dili maayong panggawi, nga ang tanan gituyo sa pagbuhat aron ipakita ang ilang mahagiton nga pagkarebelyoso ug sa pagpakurat sa mga hamtong sa ilang dayag nga pagpasundayag sa pagkabastos. Ugaling, sumala sa gikaingon na, “ang pagkabastos maoy huyang nga pagsundog sa tawo sa kalig-on.”

Ang mga balaod nga natigom sa mga tawo aron sa pagdumala sa paggawi sa katawhan daghan kaayo, bisan pa kini wala makahatag sa gikinahanglang giya sa katawhan. Nagkinahanglan pa ba kita ug daghan pa? O tingali mas diyutay pa? Gikaingon nga kon mas maayo ang usa ka katilingban, mas diyutayng balaod ang gikinahanglan niini. Komosta kon usa lamang ka balaod? Kining usa, pananglitan: “Busa, ang tanang butang nga buot ninyo nga buhaton sa mga tawo nganha kaninyo, kamo usab kinahanglang magbuhat sa ingon ngadto kanila; kini, sa tinuod, mao ang gikahulogan sa Balaod ug sa mga Propeta.”​—Mateo 7:12.

Ang pagsunod sa maong balaod mowagtang sa kadaghanang mga suliran karon, apan sa gihapon, aron makompleto ang mga panginahanglan sa katilingban, usa ka mas hinungdanong balaod ang kinahanglang idugang: “Higugmaon mo gayod si Jehova nga imong Diyos sa tibuok mong kasingkasing ug sa tibuok mong kalag ug sa tibuok mong kaisipan ug sa tibuok mong kusog.”​—Marcos 12:30.

Gitagad sa katilingban karong adlawa kining duha ka Biblikanhong kinahanglanon ingong dili hinungdanon, duyog sa uban pang mga kinahanglanon nga makita diha sa Bibliya. Ang Bibliya naghisgot niana diha sa Jeremias 8:9: “Ang mga tawong maalamon naulawan. . . . Ilang gisalikway ang pulong mismo ni Jehova, ug unsang kinaiyaha sa kaalam ang anaa kanila?” Nakita usab nila nga wala sila magkinahanglan sa pag-uyon sa katilingban labot sa matuod nga mga sukdanan nga sa naandan giila ingong hinungdanon alang sa atong paggiya. Ang ilang bag-ong moralidad maoy halapad nga dalan nga magtugot ug bisan unsang kapiliang mga estilo-sa-kinabuhi nga mahimong pilion sa mga indibiduwal​—ang halapad nga dalan nga gipaila ni Jesus nga mao ang dalan nga motultol ngadto sa kalaglagan​—ug daghan ang nagaganayan ngadto niana.​—Mateo 7:13, 14.

Ang Hingpit nga Panig-ingnan

Si Jesu-Kristo, ang usa “kinsa anaa sa dughan nga pagkabutang uban sa Amahan,” maoy usa ka talagsaong panig-ingnan nga takos nga pagasundogon. (Juan 1:18) Sa pagpakiglabot sa mga tawo, siya malumo ug mahangawaon sa usa ka paagi, kusganon ug malig-on sa lain; bisan pa siya dili gayod bastos o dili-maluluton ngadto sa tanan. Mikomento bahin sa “iyang talagsaong gasa sa pagbating komportable uban sa tanang matang sa mga tawo,” ang librong The Man From Nazareth nag-ingon bahin kang Jesus: “Diha sa publiko ug sa pribado siya nakig-uban sa mga lalaki ug sa mga babaye nga walay pagpihig. Siya komportable uban sa gagmayng kabataan sa ilang pagkainosente ug sa pagkakatingalahan komportable usab kauban sa gitulisok-sa-tanlag nga mga tikasan sama kang Zaqueo. Ang matinahorong mga babaye nga tig-areglar-sa-balay, sama kang Maria ug Marta, nakapakigsulti kaniya nga may natural nga kaprangka, apan gipangita usab siya sa mga babayeng bigaon ingon nga daw gipasaligan nga siya makasabot ug mahimong ilang higala . . . Ang iyang talagsaong kahibalo sa mga utlanan nga naglimite sa mga tawong ordinaryo maoy usa sa iyang labing talagsaong mga hiyas.”

Si Jehova nga Diyos kanunay nga maayog pamatasan sa dihang makiglabot uban niadtong ubos kaniya, nga sagad nagadugang ug “palihog” sa iyang mga hangyo. Sa dihang naghatag ug panalangin sa iyang higalang si Abraham, siya miingon: “Iyahat ang imong mga mata, palihog, ug tan-awa ang dapit nga imong nahimutangan.” Ug usab: “Tan-awa, palihog, ang mga langit ug ihapa ang mga bituon.” (Genesis 13:14; 15:5) Sa dihang naghatag kang Moises ug ilhanan sa Iyang gahom, ang Diyos miingon: “Isulod ang imong kamot, palihog, nganha sa itaas nga bahin sa imong besti.” (Exodo 4:6) Daghang tuig sa ulahi, si Jehova, pinaagi sa iyang manalagna nga si Miqueas, miingon bisan ngadto sa iyang baliko nga katawhan: “Pamati, palihog, kamong mga pangulo ni Jacob ug kamong mga magmamando sa balay ni Israel. . . . Pamati, palihog, niini, kamong mga pangulo.” (Miqueas 3:1, 9) Niining bahina, kita ba “nahimong mga tigsundog sa Diyos” sa pag-ingog palihog sa dihang makiglabot sa uban?​—Efeso 5:1.

Busa, unsang mga kinahanglanon o mga lagda sa maayong pamatasan ang ikatanyag sa maalamon-sa-kalibotan ingong kapuli sa mga kinahanglanon sa Bibliya nga ilang gisalikway ingong dili dalawaton? Ang mosunod nga artikulo maghisgot niini.

[Blurb sa panid 4]

Ang paggawi nga naandang gidawat dili na matawag nga maoy naandan

[Blurb sa panid 5]

Ang ambulansiya naningkamot nga makaabot sa iyang inahan

[Blurb sa panid 6]

“Ang pagkabastos maoy huyang nga pagsundog sa tawo sa kalig-on”

[Picture Credit Line sa panid 3]

Left: Life; Right: Grandville