Ulahi Nang Nakaplagan ni Addie ang Tubag Apan Dili Sobra ka Ulahi

Sugilanon kini bahin sa usa ka itom nga babaye nga 87-anyos nga nangitag sosyal nga hustisya. Siya naglingkod sa batang nga namasol sa lamak. Hamis ang iyang kutis, tin-aw ang iyang hunahuna, ug siya may pagkaugdang. Siya malig-on, eksperyensiyado, daghag-nahibaloan, apan diha sa iyang mga mata imong makita ang kaalam ug katistis, dugang sa makapahimuot nga pagkamapaubsanon. Maayo kaayo siyang moestorya. Dayag ang iyang pagka-Aprikano, nga may mga panumdoman sa kahiladman sa Habagatan. Pamati samtang iyang buhion-pag-usab ang iyang kinabuhi.

“ANG akong apohang babaye natawo diha sa barko nga gisakyan sa mga ulipon gikan sa Aprika paingon sa Georgia. Siya luya kaayo nga walay nagtuo nga siya mabuhi. Busa sa dihang gibaligya ang iyang inahan, ilang gipauban na lang sa inahan ang masakitong bata. Kini nahitabo niadtong 1844. Ang bata ginganlag Rachel.

“Si Dewitt Clinton maoy nagdumala sa plantasyon sa gapas sa iyang uyoan. Pinaagi kang Dewitt, gipanamkon ni Rachel ang akong amahan, si Isaiah Clinton, nga natawo sa Hunyo 1866. Ilang gianggaan siyag Ike. Sa bata pa, kanunay silang magkabayo sa usa ka kabayo uban kang Dewitt ug gitudloan sa tanang butang bahin sa pagpalakaw sa plantasyon. Sa milabay ang pipila ka tuig, gisultihan ni Dewitt si Ike: ‘Panahon na nga mangita kag imong kaugalingong kabuhian.’ Unya iyang gitangtang ang iyang gibakos nga kuwarta ug gihatag kini kang Ike.

“Human niini mitrabaho ang akong amahan sa usa ka tawo nga ginganlag Gn. Skinner, nahimong ingkargado sa plantasyon ni Skinner, ug naminyo kang Ellen Howard. Natawo ako sa Hunyo 28, 1892, sa Burke County, duol sa Waynesboro, Georgia. Maayo kaayo ang kinabuhi kanako. Gusto kaayo akong mogawas sa balay. Apan pugngan ako ni Mama hangtod iyang malaso ang bakos sa akong senina, ug madungog ko siya nga moingon adlaw-adlaw: ‘Bakos lasoha ug siya palakta.’ Mokatkat ako sa kabayo sa daro aron mahiduol sa akong amahan.

“Usa ka adlaw sa dihang nagbagyo sa panahong ting-init, naigo sa liti si Gn. Skinner ug ang iyang kabayo diha sa dakong hawan. Silang duha namatay. Si Gg. Skinner maoy usa ka babayeng puti gikan sa Amihanan ug gidumtan sa tanang tawo sa Burke County tungod sa gihimo ni Heneral Sherman sa dihang iyang gisunog ang Atlanta panahon sa sibil nga gubat. Busa gidumtan sa mga tawong puti si Gg. Skinner labaw pa sa ilang pagdumot sa mga itom! Nanimalos si Gg. Skinner kanila. Agig panimalos, sa dihang namatay ang iyang bana, iyang gibaligya ang plantasyon ngadto sa akong amahan, usa ka tawong itom. Handurawa lang ang usa ka tawong itom nga nakapanag-iya ug plantasyon sa wala pa matapos ang siglo sa Georgia!”

Gn. Neely ug ang Tindahang Sarisari

“Kon may kinahanglan si Papa, siya moadto kang Gn. Neely, nga tag-iya sa usa ka tindahang sarisari. Aduna sila sa tanang kinahanglanon. Kon nagkinahanglan kag doktor, adto sa tindahang sarisari. Kon nagkinahanglan kag lungon, adto sa tindahang sarisari. Di na kinahanglang mobayad ka pa; ilista lang kini hangtod sa pag-ani sa gapas. Nadiskobrehan ni Neely nga si Papa may pundo sa bangko, busa gidalhan niya kami ug tanang butang, mga baligya nga wala namo kinahanglana​—kamigganan sa pagkaon, makina sa panahi, mga posil, mga bisikleta, duha ka mula. ‘Wala namo kana kinahanglana!’ miingon si Papa. Tubag ni Neely: ‘Gasa kini. Ilista ko kini sa imong listahan.’

“Usa ka adlaw miabot si Neely sa among uma nga uban sa usa ka dako itom nga Studebaker. Si Papa miingon: ‘Gn. Neely, wa kami magkinahanglan niana! Walay makamaong momaneho niana o moatiman niana, ug ang tanan nahadlok niana!’ Wala panumbalinga ni Neely kadto. ‘Dawata kana, Ike. Ilista ko kini sa imong listahan ug patudloan ko ang imong mga trabahante sa pagmaneho niana.’ Wala namo mapusli kadto. Mihangyo ako kang Papa sa pag-uban sa mga trabahante sa pagpalit ug gasolina usa ka adlaw. Si Papa miingon: ‘Ayaw kanag hilabti; suheto kaayo ko nimo!’ Sa dihang nawala na kami sa iyang panan-aw, miingon ako: ‘Pasulaya ra ako ug maneho niana. Si Papa nahibalo nga mosulay gayod ako sa pagmaneho niana.’ Kalit nga midagan ang awto, gipalikoliko nako ang manibela sa wala ug unya sa tuo ngadto sa kabagnotan ug sa kakahoyan. Nadasmag ko kini sa sapa.

“Akong gipangutana si Papa kon nganong wala siyay gibalibarang mga baligya ni Gn. Neely, ug siya mitubag: ‘Dili maayo kana, usa kana ka insulto. Gawas pa, dili among-amongan sa KKK [Ku Klux Klan] ang mga negrong amigo ni Gn. Neely.’ Busa gibayran namo ang tanan niyang mga baligya nga wala namo kinahanglana. Ug gipalandong ko kanunay ang gisulti ni Papa: ‘Ayawg palit ug mga butang nga wala nimo kinahanglana, kay dili magdugay dili ka na makapalit sa butang nga imong gikinahanglan.’ Naglagot ako kang Gn. Neely!

“Sa dihang gisaulog sa tanan ang bag-o nga siglo, Enero 1, 1900, namatay ang akong inahan samtang nanganak sa iyang ikaupat nga bata. Otso anyos ako niadtong higayona, apan gisultihan nako si Papa diha sa lubnganan nga atimanon nako siya.

“Kami nga mga bata gitabangan sa among apohang babaye. Ang iyang ngalan mao si Mary. Siya relihiyoso kaayo, maayo kaayog memorya, apan dili makabasa o makasulat. Giutasan ko siyag pangutana diha sa kusina. ‘Nganong ang mga tawong puti dili gustong magpasamok sa mga tawong itom, sanglit sila moingon nga ang tanang tawo managsama sa panan-aw sa Diyos? Sa dihang moadto kita sa langit, moadto ba usab ang tanang tawong puti? Atua ba unya didto si Gn. Neely?’ Si Mary mitubag: ‘Wala ako mahibalo. Managlipay gayod kitang tanan.’ Ako wala makaseguro niana.

“‘Lola, unsay atong buhaton sa langit?’ ‘Aw, manglakaw diha sa mga dalan nga sementado sa bulawan! Tuboan unya kitag mga pako ug maglupadlupad diha sa mga kahoy!’ Namalandong ako: ‘Mas maayo pang magduladula sa gawas.’ Di man sab ko gustong moadto sa langit, apan di sab ko gustong moadto sa impiyerno. ‘Lola, unsay atong kaonon sa langit?’ Siya mitubag: ‘Oh, mangaon kitag gatas ug dugos!’ Misinggit ako: ‘Apan di ko gustog gatas, ug dugos! Lola, mamatay ako sa gutom! Mamatay ako sa gutom sa langit!’”

Nagsugod Ako sa Akong Edukasyon

“Gusto ni Papa nga ako maedukar. Sa 1909 iya akong gipadala ngadto sa Tuskegee Institute sa Alabama. Si Booker T. Washington mao ang tigtaganag emosyonal ug moral nga pagtultol sa eskuylahan. Gitawag siya sa mga estudyante ug Papa. Tigbiyahean siya aron sa pagpangayog amot alang sa eskuylahan, ang kadaghanan sa salapi nga madawat maoy gikan sa mga tawong puti. Samtang didto siya sa eskuylahan, iyang giwali kini nga mensahe kanamo: ‘Pagkuhag edukasyon. Pagbaton ug trabaho, ug tigoma ang inyong kuwarta. Unya pamalit kamo ug parsela nga yuta. Ug ayaw gayod ako paduawa kaninyo ug makakita nga wala kahabasi ang mga sagbot, nga walay pintal ang balay, o ang mga bintana buak nga gisuksokan ug mga nuog aron dili makasulod ang kabugnaw. Pagbaton kamo ug garbo. Tabangi ang inyong katawhan. Tabangi sila nga mouswag ang ilang kinabuhi. Kamo mahimong usa ka panig-ingnan.’

“Sila tinuod gayod nga nagkinahanglag ‘pag-uswag.’ Mga maayong tawo sila​—daghan silag maayong mga hiyas. May mga butang nga kinahanglang hinumdoman sa mga puti bahin sa nangagi kon magpalandong siya bahin sa Negro. Ang Negro wala hatagig higayon nga makakat-on. Batok sa balaod sa pagpaulipon ang pagtudlo sa Negro. Kami lamang ang mga tawo nga mianhi niining nasora nga supak sa among kabubut-on. Ang uban maikagon kaayong makaabot dinhi. Kami dili. Kami ilang gikadenahan ug gidala dinhi. Kami ilang gipapatrabaho sa 300 ka tuig nga walay suhol. Kami nagtrabaho sa 300 ka tuig alang sa tawong puti, ug kami wala nila hatagi ug igong pagkaon o sapatos nga masul-ob. Kami ilang gipatrabaho gikan sa buntag hangtod sa gabii, latigohon kami sumala sa gusto. Ug sa dihang kami ilang gibuhian, kami wala gihapon nila hatagig higayon nga makakat-on. Buot nila kami nga patrabahoon sa uma ug ang among mga anak sa pagtrabaho usab ug sa pag-eskuyla tulo ka bulan sa usa ka tuig.

“Ug nahibalo ka ba kon unsang matanga sa eskuylahan kadto? Usa ka gamayng simbahan tungod kay walay eskuylahan alang sa Negro. Bangko ang mga lingkoranan niini. Sa Hunyo, Hulyo, ug Agosto, ang labing init nga bulan sa tuig. Walay mga iskren ang mga bintana. Ang kabataan manglingkod sa salog. Usa ka gatos ug tulo ka estudyante sa usa ka magtutudlo, ug ang tanang mga insekto makasulod. Unsay imong matudlo sa mga bata sa tulo ka bulan? Sa usa ka tingbakasyon sa Tuskegee, nagtudlo ako ug 108, gikan sa tanang pangedaron.

“Migraduwar ako sa 1913 ingong usa ka nars. Sa 1914, nagpakasal ako kang Samuel Montgomery. Sa ulahi milakaw siya alang sa Gubat sa Kalibotan I, ug ako mabdos sa akong bugtong anak. Wala magdugay sa pagpauli ni Samuel, siya namatay. Uban sa akong gamayng anak nga lalaki, mibiyahe ako pinaagig tren sa pagduaw sa akong igsoong babaye sa Illinois, naglaom nga makakitag trabaho ingong nars didto. Ang tanang Dili-Puti gipaadto sa bagon sa likod lamang sa bagon sa karbon. Init kaayo kadto, bukas ang mga bintana, ug kami napuno sa uling ug anuos. Sa ikaduhang adlaw ang among mga pagkaon nahurot ug walay gatas alang sa bata. Misulay ako sa pagsulod sa komedor sa tren apan gipahunong sa usa ka itom nga porter. ‘Dili ka makasulod dinhi.’ ‘Mahimo bang mopalit ako ug gatas alang sa akong anak?’ Ang tubag maoy dili. Si Gn. Neely mao ang unang inhustisya nga nagpukaw sa akong dakong kayugot. Kini mao ang ikaduha.

“Sa 1925, gipakaslan nako si John Few, usa ka porter sa tren. Siya nagpuyo sa St. Paul, Minnesota, busa mibalhin ako didto. Kini naghatod kanako sa ikatulong inhustisya nga nagpukaw sa akong dakong kayugot sa isyu labot sa sosyal nga inhustisya. Sa St. Paul, halayo kaayo ako gikan sa sidlakan, apan ang pagpihig mas grabe kay sa Habagatan. Ang hospital sa nasod wala modawat kanako ingong nars. Sila miingon nga wala pa gayod sila makadungog nga dunay itom nga nars. Sa Tuskegee kami maayo kaayong pagkabansay, ug ang pasyente mao gayod ang ginauna, apan sa St. Paul, ang kolor sa panit maoy ginauna. Busa akong gibaligya ang akong gamayng balay sa Waynesboro ug gigamit ang kuwarta ingong paunang bayad sa usa ka lote ug tinukod. Nagbukas ako ug talyer, nagsuhol ug tulo ka mekaniko, ug wala magdugay miuswag ang negosyo.”

Akong Nadiskobrehan ang NAACP

“Sa mga 1925 nga akong nadiskobrehan ang NAACP [National Association for the Advancement of Colored People] ug nalangkit pag-ayo. Dili ba miingon man si Booker T. Washington: ‘Tabangi ang inyong katawhan. Tabangi sila nga mouswag’? Ako dayong giadto ang gobernador sa estado uban sa taas kaayong listahan sa itom nga mga botante nga nakapanag-iyag mga balay ug nagbayad ug mga buhis. Siya namati, ug iyang napatrabaho ang usa ka batan-ong itom nga nars sa mao gihapong hospital sa nasod nga mibalibad kanako. Apan, gidaogdaog siya sa puti nga mga nars​—gibuboan gani ug ihi ang iyang tanang mga uniporme​—nga gumikan niana siya miadto sa California ug nahimong doktor.

“Bahin sa akong talyer, kini maayog lakat hangtod usa ka adlaw sa 1929. Mao pay akong pagdeposito ug $2,000 sa akong bangko, ug samtang ako naglakaw, ang mga tawo misugod sa pagsinggit nga nahapay ang mga bangko. Duna pa akoy duha ka datahanan sa talyer. Nabangkarota ang akong negosyo. Akong gibahin uban sa mga mekaniko ang salapi nga akong nahipos.

“Walay usa ang may kuwarta. Akong napalit ang akong unang balay pinaagi sa pagkobra sa akong life-insurance policy nga balor ug $300. Akong napalit ang balay nga balor ug $300. Namaligya akog mga bulak, mga manok, ug mga itlog; midawat ug mga kasera; ug gigamit ang sobrang kuwarta sa pagpalit sa mga lote nga balor ug $10 ang matag usa. Wala gayod ako magutmi ug wala gayod mangayog tabang sa gobyerno. Mga itlog maoy among ginakaon. Mga manok maoy among ginakaon. Among galingon ang mga bukog niini nga maoy ilawog sa akong mga baboy.

“Sa ulahi nagkahigala kami ni Eleanor Roosevelt ug suod kaayong managhigala ni Hubert Humphrey. Gitabangan ako ni Gn. Humphrey nga makapalit ug usa ka dakong apartment sa dapit sa siyudad nga daghan ang nagpuyong mga puti sa St. Paul. Ang ahente sa balay-ug-yuta nahadlok sa iyang kinabuhi, busa iyang gipasaad ako nga dili usa puy-an ang apartment sulod sa 12 ka bulan.”

Usa ka Dakong Kausaban sa Akong Kinabuhi

“Usa ka talagsaong butang ang nahitabo sa 1958 nga dili ko gayod makalimtan. Duha ka tawong puti ug usa ka tawong itom miduol kanako nga nangitag dapit nga katulogan sa usa ka gabii. Abi nako ug bitik kadto aron magkaproblema ako sa balaod, busa gisukitsukit ko sila sa daghang oras. Ang ilang giingon mao nga sila maoy mga Saksi ni Jehova nga nagpaingon sa kombensiyon sa New York. Ilang gipakita kanako kon unsay giingon sa Bibliya bahin sa katuyoan sa Diyos alang sa usa ka paraisong yuta diin didto walay pagpihig. Usa ka panag-igsoonay sa katawhan. Naghunahuna ako, ‘Mao kaha kini sila ang akong gipangita niining daghan nang katuigan?’ Daw sama gayod sila sumala sa ilang gipangangkon​—mga managsoon. Dili sila gusto nga lainlain silag estaran sa gabii.

“Unya sa milabay ang pipila ka tuig giduaw nako ang usa sa nagpuyo sa akong apartment nga akong nahibaloan nga himalatyon. Minnie ang iyang ngalan. Sa dihang gipangutana nako siya kon unsay akong mahimo alang kaniya, siya miingon: ‘Palihog basahi ako gikan nianang gamay asul nga libro.’ Kadto mao Ang Kamatuoran nga Motultol sa Kinabuhing Dayon, usa ka libro nga giapod-apod sa mga Saksi ni Jehova. Busa matag duaw dugang ug dugang nga ginabasahan nako siya gikan sa gamayng asul nga libro. Usa ka adlaw namatay si Minnie, ug sa dihang miadto ako sa iyang apartment, usa ka babayeng puti nga ginganlag Daisy Gerken didto niadtong higayona. Halos buta siya. Siya miingon kanako nga nagtuon siya uban kang Minnie sa gamayng asul nga libro. Gipangutana ako ni Daisy kon duna bay butang dinhi nga gusto nako nga batonan. Miingon ako: ‘Ang iya lamang nga Bibliya ug ang gamayng asul nga libro.’

“Ako nahibalo nga kon ipadayon ko ang mga butang diha sa asul nga libro, kinahanglang undangon ko ang tanan nakong buluhaton alang sa akong katawhan. Dili nako mahubit ang tanang butang nga akong ginahimo nga gibati ko nga mapuslanon. Nag-organisar ako ug usa ka unyon alang sa mga porter sa tren. Miapil ako sa mga buroka sa korte nga nakadaog ug pipila ka sibil nga mga katungod alang kanila. Naghikay ako ug mga demonstrasyon, usahay sa daghang bahin sa lungsod sa samang higayon. Ginatino nako nga dili makalapas sa balaod ang akong katawhan, ug kon sila makalapas, ako ang naghimog paagi nga makagawas sila sa bilanggoan. Membro ako sa kapin sa napulo ka klab apan ngadto lamang sa naghimog buluhatong sibil.

“Busa abi nako ug dili na nako angay kabalak-an ang laing kinabuhi. Ang akong katawhan nag-antos karon! Daghan akog mga trabahante sa NAACP, apil sa usa ka puti nga sekretarya. Gikan sa 1937 ngadto sa 1959, ako ang bise presidente sa NAACP sa St. Paul ug gikan sa 1959 ngadto sa 1962 ingong presidente niini. Giorganisar ko ang upat ka estado nga magkombensiyon ug nag-alagad didto aron madani ang NAACP sa kataposan sa paghimo ug nasyonal nga kombensiyon niini sa St. Paul. Daghang panag-away ang nahitabo sa paglakaw sa panahon, ang matag hitabo makaiikag. Sa wala pa ako miretiro sa edad 70 sa 1962, miduaw ako kang Presidente John F. Kennedy. Ikasubong isulti, niadtong higayona nalangkit ako pag-ayo sa pagpangitag hustisya sa akong paagi nga wala gayod mangitag higayon nga makakat-on sa dalan sa Diyos.”

Sa Kataposan Nadiskobrehan Ko ang Bugtong Dalan sa Sosyal nga Hustisya

“Si Daisy Gerken ug ako kanunayng magtawagay sa telepono, ug nakigkita siya kanako tuig-tuig. Wala magdugay human nga miadto ako sa Tucson, Arizona, ang akong gasa nga suskrisyon sa Ang Bantayanang Torre natapos na. Wala ako makalakaw tungod sa sakit nga tuhod, busa sa dihang miduaw si Adele Semonian, nga usa sa mga Saksi ni Jehova, maayo kay diha ako sa balay. Dungan namong gisugdan pagtuon ang Bibliya. Sa kataposan, ang bug-os nga epekto sa kamatuoran nadayag kanako. Akong naamgohan nga dili nako masulbad ang mga problema sa akong katawhan ug sa ‘pagpauswag kanila.’ Ang problema mas dako kay kang Gn. Neely. Mas dako kay sa Habagatan. Mas dako kay sa Tinipong Bansa. Sa pagkamatuod, mas dako kay sa niining kalibotana.

“Usa kini ka unibersohanong gumonhap. Kinsa ang may katungod sa pagmando sa kalibotan? Tawo ba? Ang kaaway ba sa Diyos nga si Satanas? O katungod ba kini sa Maglalalang? Iya, siyempre! Sa dihang mahusay na kining maong gumonhap, ang mga simtoma sa sosyal nga inhustisya nga akong gipakigbisogan sa tibuok kinabuhi mahanaw. Ug bisan unsa pay akong nahimo, alang sa itom ug puti, kita matigulang ug mamatay gihapon. Himoon sa Diyos ang yuta nga usa ka paraiso nga adunay hustisya sa tanan. Nalipay kaayo ako sa palaaboton nga mabuhing walay kataposan ug sa pag-atiman sa mga tanom ug mga mananap ug higugmaon ang silingan sama sa akong kaugalingon​—sa ingon nagatuman sa orihinal nga katuyoan sa Diyos sa paglalang sa lalaki ug babaye dinhi sa yuta. (Salmo 37:9-11, 29; Isaias 45:18) Nalipay usab ako sa pagkahibalo nga dili na ako kinahanglang moadto sa langit ug magkaon ug gatas ug dugos o mamatay sa kagutom!

“May mga pagmahay ako, ilabina nga gigugol ko ang dakong bahin sa akong kinabuhi sa pagpangitag sosyal nga hustisya gikan sa sayop nga tuboran. Mahigugma unta ako sa paghatag sa Diyos sa kusog sa akong pagkabatan-on. Sa pagkamatuod, abi nako ug mao kanay akong gihimo, pinaagi sa pagtabang sa ubang mga tawo. Ako nagtabang gihapon, apan karon pinaagi sa pagtudlo sa mga tawo sa paglaom sa Gingharian sa Diyos ubos ni Kristo Jesus, ang bugtong ngalan nga gihatag ubos sa langit diin kita mahimong maluwas. (Mateo 12:21; 24:14; Pinadayag 21:3-5) Ang akong amahan kanunay moingon samtang iyang pakitaan ako ug usa ka kumo: ‘Kon hawiran nimog hugot kaayo ang imong kamot, nan walay makasulod ug walay makagawas.’ Buot ko nga bukas ang akong kamot aron makatabang sa uban.

“Nabawtismohan ako ingong usa sa mga Saksi ni Jehova sa edad 87. Dili ako mahimong maghinayhinay karon tungod kay mubo na ang akong panahon. Aktibo gihapon ako apan dili sama kaaktibo sa una. Tingali duha lang ka tigom sa kongregasyon nga ako wala makatambong sa kataposang duha ka tuig. Kinahanglang matun-an ko ang tanan aron makatudlo ako sa akong pamilya kutob sa akong mahimo sa dihang sila pagabanhawon. Mogawas ako sa kanataran nga makakuhag tali sa 20 ug 30 ka oras sa usa ka bulan, uban sa tabang ni Adele.

“Karon, kining mga butanga nga akong gisugilon mao ang dagkong bahin sa akong kinabuhi. Dili nako masugilon kanimo ang tanan, kay maabtan kitag daghang semana nga maglingkod dinhi sa batang nga mag-estoryahanay lamang.”

Unya hinayng migawas sa batang ang usa ka dako kaayong bitin, ug si Addie misinggit: “Diin ba gikan kanang bitina?” Iyang gikuha ang iyang pasol ug ang tuhog sa mga isda nga iyang nakuha ug milakaw. Ang interbiyu natapos.​—Sumala sa giasoy ni Addie Clinton Few ngadto sa usa ka reporter sa “Pagmata!” Wala magdugay human niini nga interbiyu, si Addie namatay sa edad nga 97.