Uso—Karaang Grego nga Estilo

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA GRESYA

NGANONG ang Kristohanong mga magsusulat nga si Pablo ug Pedro kinahanglang mohatag ug tinong tambag bahin sa panapot sa babaye sa unang siglo? Pananglitan, si Pablo misulat: “Gitinguha ko nga ang mga babaye magdayandayan sa ilang kaugalingon sa mahapsay nga sinina, uban ang kaligdong ug pagkamabuot sa hunahuna, dili pinaagi sa mga estilo sa pagsalapid sa buhok ug bulawan o mga perlas o mahalon kaayo nga sapot.” (1 Timoteo 2:9) Sa susama, giisip ni Pedro nga kinahanglang hisgotan “ang panggawas nga pagsalapid sa buhok,” “ang pagsul-ob ug mga pahiyas nga bulawan,” ug “ang pagsul-ob ug panggawas nga mga biste.”​—1 Pedro 3:3.

Sila nagsulat ngadto sa mga Kristohanong nagkinabuhi ubos sa impluwensiya sa Helenistikong kultura, nga direktang nagsukad sa karaang klasiko nga Gregong sibilisasyon. Naglungtad ba gayod ang maong uso sa karaang Gresya? Kon ang daghan maghunahuna sa usa ka kasagaran nga karaang Grego, sila basin maghanduraw nga nagasul-ob siya ug mabisan-asa nga khi·tonʹ, o tyunik​—ang biste nga samag-bata—​walay sapayan sa yugto sa panahon nga gikonsiderar o ang sekso o dapit-natawhan sa nagsul-ob.a Husto ba kanang paghulagwaya? Dili!

Kon Giunsa Paggama ug Pagsul-ob ang Pang-ilalom nga Biste

Ang pagtan-aw pag-ayo sa mga estatwa, mga dibuho sa seramiks, ug klasikong mga sinulat magpadayag nga ang karaang Gregong biste dili lang kay hatag-as nga mga bisteng puti. Ang mga estilo, mga panapton, mga kolor, ug mga desinyo, ingon man mga pang-adorno, maoy kadaiya ug lainlain. Ang mga babaye ilabina migamit ug lainlaing mamugnaong mga paagi sa pagpaanyag sa ilang panagway.

Ang mga nakabasa sa taas nga balak sa karaang Gregong magbabalak nga si Homer nga Odyssey, nga nagbatbat sa paglaaglaag sulod sa napulo ka tuig sa bayani sa kasugiran nga si Odysseus, makahinumdom nga samtang nagpaabot sa iyang pagpauli sa balay, si Penelope, ang asawa sa bayani, nagpadayon paghablon ug pagtangkas sa samang piraso sa panapton nianang tanang katuigan. Si Homer mihimog pipila pa ka paghisgot sa panapot, nga nagpasabot nga ang paggamag panapton usa sa dagkong mga responsabilidad sa panimalay sa usa ka babaye sukad sa karaan kaayong mga panahon.

Human sa paghabol sa panapton, gitabas kadto aron magama ang khi·tonʹ​—lino, ug sa ulahi usahay delana, samag-polo nga sapot—​nga nahimong pangunang sapot sa mga lalaki ug mga babaye. Sa Archaic nga kapanahonan (mga 630 ngadto 480 W.K.P.), ang khi·tonʹ sa babaye (nga gitawag niadto ug e·sthesʹ) gilangkoban sa usa ka pirasong panaptong walay desinyo nga ang gisangkaron sama sa kahabog sa babaye ug ang gitas-on maoy doble sa dupa sa iyang mga bukton. (Itandi ang Juan 19:23; Buhat 10:​30, The Kingdom Interlinear.) Ang khi·tonʹ gitapot pinaagig mga kimpit, nga sa sinugdan ginama gikan sa mga bukog sa bitiis sa gagmayng mga hayop ug sa ulahi gikan sa metal. Abli kadto sa duha ka kilid, nga gihugpong sa usa ka bakos sa hawak ug busa daw duha ka separadong biste nga tan-awon.

Sa ulahi, sa sinugdan sa ikaunom nga siglo W.K.P., ang Ionian nga khi·tonʹ daw bestidang tan-awon inay tyunik, kay gitahi nga pataas sa mga kilid ug dili pinilo sa ibabaw, ug busa, mas nakadaginot sa paggamit niinig panapton. Dili gayod lunlon nga puti, ang panapton usahay dunay mga badlis nga lainlaig kolor, o gidugangag mga ribete. Ang dulaw ug pula nahiapil sa paboritong mga kolor nga gigamit. Sa Helenistikong yugto, ang Asianhong impluwensiya nagpatunghag bag-ong masanagong mga kolor, sama sa rosas, asul, biyoleta, ug dalag. Ang ubang panapton, nga inadornohan sa bulawang hilo o binordahan sa mga bulak, sa sinugdan gitagana alang sa mga estatwa sa mga diyosdiyos o sa mga aktor nga nagdala sa ilang papel.

Unsa pay Isul-ob sa Usa ka Babayeng Taga-Atenas?

Walay nagatahod-sa-kaugalingon nga babayeng taga-Atenas ang mogawas sa iyang balay nga dili magsul-ob sa iyang hi·maʹti·on, o kalupo. Kining rektanggulong panapton ikasul-ob sa lainlaing mga paagi​—iambilay nga samag abrigo, nga itabon sa tuong abaga ug iilok sa walang bukton, o ipandong sa ulo ingong salipod gikan sa adlaw. Lainlain usab ang mga gidak-on sa mga kalupo, ang mas dagko maoy alang sa matugnawng panahon nga mas samag kapa. Ang hi·maʹti·on kasagarang adunay dekorasyon sa ngilit, ug ang pagpilo ug pagsul-ob niana sa paagi nga daw pligis kon tan-awon ang mga pilo nagkinahanglan gayod ug dakong kahanas.

Ang kyʹpas·sis, usa ka matang sa mubong dyaket nga binutonesan sa atubang, mao ang isul-ob usahay inay ang hi·maʹti·on. Walay mga kalo, sumala sa atong nailhan kana karong adlawa, ang gisul-ob sa mga babaye, bisan tuod nga sa init nga adlaw, ang ski·aʹdei·on, o parasol, mahimong dad-on. Ang datong Gregong mga babaye kasagarang magsul-ob ug peʹplos, o delana nga biste. Ang Gregong Kasulatan nagtumong usab sa usa ka “pandong sa ulo” (Grego, pe·ri·boʹlai·on) diha sa mga sinulat ni Pablo.​—1 Corinto 11:15.

Sa sulod sa balay, ang sapatos dili kasagarang isul-ob sa karaang mga Grego, ug usahay bisan sa gawas sa balay. Sumala sa magbabalak nga si Hesiod, ang katawhan sa banika magsul-ob ug panit-sa-baka nga sandalyas nga hinapinan ug balhibo sa hayop. Ang mugbong mga babaye usahay magsul-ob ug sapatos uban sa hinaklapag duul nga lapalapa aron mas taas nga tan-awon.

Ang Pagsul-ob ug Bulawang mga Pahiyas

Ang mga pahiyas nga ginama sa bulawang mga pliego nga giadornohag alsadong mga hulagway, ilabina sa mga hayop ug mga tanom, kasagaran kaayo. Ang ubang popular nga mga pahiyas mao ang scarab ug ang scaraboid, nga naandang tampok sa malisoliso nga mga singsing. Ang mga pulseras​—usahay gitawag ug oʹphis (serpente) o draʹkon (dragon)​—maoy paboritong mga alahas.

Ang mga pangubkob nakaugkat ug mga diadema, mga medalyon, mga kulentas, mga pabitay, mga singsing, ug ubang mga pahiyas. Ang maong mga butang nga pang-adorno sa lawas kasagarang ginama sa bulawan, puthaw, ug tumbaga ug panalagsa gikan sa plata, samtang ang mga lobitos maoy ginama sa bildo o mahalon nga mga bato.

Ang mga ariyos popular usab. Usahay kana maoy panggawas nga timaan sa kahalangdon, mga ilhanan sa gahom, o mapasigarbohong pasundayag sa materyal nga katigayonan. Ang mga batang babaye kasagarang tusokan sa ilang mga dalunggan sa bata pa kaayo.

Mga Estilo sa Pagsalapid sa Buhok

Ang mga estilo sa buhok daghan ug nagkadaiya sa karaang Gresya. Ang hinapay sa tunga nga bugkotan ug dekolor nga laso ang buhok sa luyo maoy usa sa labing popular. Ang pipila ka babaye magpangko sa ilang buhok sa ibabaw sa ulo nila. Ang uban adunay mubo, tul-id nga bangs sa agtang. Usahay bugkotan nilag mga laso ang agtang ug adornohag gamayng butones nga metal sa atubang. Ang puthawng mga igkukulong gigamit sa pagmugnag artipisyal nga mga kulong. Dayag usab nga sa klasikong Atenas ang daghang babaye nagtina sa ilang buhok. Ang magsusulat nga si Lucian nagsaway sa pagkakiat sa mga babaye nga tiggamit ug “mga makina” sa pagkulong ug nag-usik sa salapi sa ilang mga bana diha sa Arabianhong mga pangtina sa buhok.

Ang popular nga mga estilo sa buhok nga gigamit sa datong karaang Gregong mga babaye makuti kaayo ug gastoso kaayog panahon. Ang maong mga estilo sa buhok nagkinahanglag daghang oras sa pag-andam sa usa ka tigpatahom ug dako kaayog gasto, ug kana tuman ka mapagawalon, nga nagdani sa pagtagad nganha sa tiggamit.

Mga Babayeng Nagdayandayan sa Ilang Kaugalingon

Ang paggamit ug mek-ap maoy laing Sidlakanhong batasan nga gidala ngadto sa Gresya pinaagi sa mga magpapatigayon ug mga magpapanaw. Sa ikalimang siglo W.K.P., ang mga babayeng taga-Atenas naggamit ug tingga aron papution ang ilang mga nawong. Ang mga ngabil gipapula, ug ang papula sa aping, nga ginama sa sagbot sa dagat o gikan sa mga gamot sa mga tanom, gigamit. Ang mga kilay gipabaga pinaagi sa anuos, ug ang mga pilok sa mata gipaitom sa kohl (sama sa pinulbos nga antimony sulfide), samtang ang maskara ginama gikan sa tai sa mga baka o gikan sa sinagol sa puti sa itlog ug tagok sa kahoy.

Ang arkeolohikanhong panukiduki sa karaang Gregong mga palasyo, mga menteryo, ug mga balangay nagpadayag ug kapid-ang mga butang labot sa pagpatahom sa mga babaye. Ang lainlaing mga instrumento ug mga sudlanan naglakip sa mga espeho, mga sudlay, pormag-taga nga mga sibit, eleganteng gagmayng mga kutsilyo, mga hirpin, mga labaha, ug gagmitoyng mga garapa alang sa mga pahumot, mga krema, ug mga pangkolor.

Ang Tinuod nga Kaanyag

Sa malangkobong pagkasulti, bisan pa sa mga pagsaway sa karaang Gregong mga magsusulat, ang pagkamakiuso gidayeg pag-ayo diha sa usa ka babaye ug ginahinan gayod sa karaang Gregong babaye ug daghang panahon, kahago, pag-atiman, ug pagtagad.

Alang sa Kristohanong babaye, kini mahimong daling makapatigbabaw sa pasiugda nga angay ihatag ngadto sa espirituwal nga mga hiyas. Kana ang hinungdang si apostol Pedro tukmang nagpasiugda nga ang labing matahom ug hinungdanong biste nga ikasul-ob sa usa ka babaye mao “ang natago nga pagkatawo sa kasingkasing diha sa dili-madunoton nga sapot sa malinawon ug malumong espiritu, nga maoy dakog bili sa mga mata sa Diyos.” (1 Pedro 3:​3, 4) Si bisan kinsang babaye nga nagasul-ob nianang estilo sa pangsulod nga dayandayan sa kaugalingon, uban ang mahinlo, kasarangang sapot, sa kanunay maoy matahom ug pamiste, nga usa ka uso nga walay-ikasaway ug walay-kinutoban. Si Pablo misulat kang Timoteo: “Gitinguha ko nga ang mga babaye magdayandayan sa ilang kaugalingon sa mahapsay nga sinina, uban ang kaligdong ug pagkamabuot sa hunahuna, dili pinaagi sa mga estilo sa pagsalapid sa buhok ug bulawan o mga perlas o mahalon kaayo nga sapot, apan sa paagi nga nahiangay sa mga babaye nga nagapailang masimbahon sa Diyos, nga mao, pinaagig maayong mga buhat.”​—1 Timoteo 2:​9, 10.

[Footnote]

[Kahon sa panid 24]

Mga Dayandayan ug Relihiyon

Kasagaran kaayong ang mga representasyon nga makaplagan sa karaang Gregong mga dayandayan maoy relihiyoso sa kinaiyahan. Ang pipila maoy mga medalyon nga naghulagway sa lainlaing mga diyosdiyos ug mga diyosa, sama kang Artemis, ug sa mga gipakadiyos, sama kang Hercules. Komon kaayong mga gasa nga gigahin alang sa mga halaran sa tibuok Gresya mao ang mga dayandayan nga may mga esena sa mga rituwal sa relihiyon. Nga nagpabanaag sa paganong pagtuo nga ang tawhanong kalag magpadayong buhi inigkamatay sa lawas, daghang dayandayan ang gibutang sa mga dapit lubnganan kauban sa tawong namatay.

[Mga hulagway sa panid 23]

Wala: Ang Parthenon, usa ka templo nga gipahinungod sa diyosa nga si Athena

Ibabaw: Bulawang medalyon uban sa busto ni Artemis

Tuo: Usa ka batan-ong babaye nga nagsul-ob ug “hi·maʹti·on”

Ubos nga tuo: Bulawang diadema

Layo nga wala: Usa ka diyosa nga sinul-oban ug “khi·tonʹ” ug “hi·maʹti·on”

Wala: Bulawang mga pulseras nga misangko sa mga ulo sa halas

[Credit Lines]

Ibabaw sa tuo: Museyo sa Acropolis, Gresya

Tanang ubang letrato: National Archaeological Museum, Atenas

[Picture Credit Line sa panid 22]

Acropolis, Atenas, Gresya