1945-1995—50 ka Tuig sa Pag-uswag?

NAKAKITA ka bag pila ka kauswagan sa kalidad sa imong kinabuhi latas sa miaging 50 ka tuig?a Tagda ang medisina. Sa pila ka nasod, sama sa Britanya, Canada, Cuba, ug Sweden, ang pagpailaila sa welfare state, uban sa iyang sistemang social medicine, migarantiya nga bisag unsay ekonomikanhong kahimtang sa mga pasyente, mabatonan sa tanan ang mga doktor ug mga ospital.

Bisan ang pipila sa nagakaugmad nga kanasoran nakapauswag sa mga sukdanan sa panglawas alang sa ilang mga lungsoranon. Ang JAMA (The Journal of the American Medical Association) miila nga “ang pipila ka serbisyo sa panglawas sa ikatulong kalibotan malamposong nakatagana ug paninugdang pag-atiman sa panglawas sa tanan sa bili nga maarangan sa ilang mga nasod. . . . Nahimo ang talagsaong pag-uswag sa pagpakunhod sa namatayng mga masuso ug mga bata sa Tsina, Costa Rica, Sri Lanka, ug sa Indiang estado sa Kerala.”

Materyal nga mga Kauswagan

Kon itandi sa kahimtang sa ekonomiya sa 1945, daghang tawo ang mas maayog kahimtang sa materyal sa 1995. Daghan si kinsa 50 ka tuig kanhi dili makapalit sa luhong mga butang karon aduna nay mga kotse, mga TV, mga VCR, CD nga mga player, mga repriherador, mga teleponong cellular, ug ubang mga produkto sa modernong pagkinabuhi. Tingali ikaw usa sa milyonmilyon.

Sumala sa gisaysay sa mga awtor sa serye sa librong A History of Private Life, “sulod sa trayenta anyos human sa Gubat sa Kalibotan II ang Pransiya [uban sa ubang mga nasod sa kasadpang Uropa] nakasinatig inanay nga pag-uswag sa ekonomiya, nga, bisan tuod wala magwagtang sa sosyal nga mga ranggo, mipahinabog bag-ong kauswagan sa tanang hut-ong sa katilingban. Uban sa usa ka ‘desenteng’ balay, ‘kasarangang’ kotse, ug telebisyon, uban sa dugang nga mga panalangin sa gobyernong mohinabang ug sa modernong medisina, mapahimuslan sa tanan, kon dili man paraiso sa yuta, labing menos ang maarang-arang nga pagkinabuhi.”

Bisan pa niana, ang pangutana mao, Ang daghang materyal nga mga butang nagkahulogan ba nga ang katawhan mas maayog kahimtang sa tanang diwa? Ang pagtigom ug materyal nga mga benepisyo awtomatikong nagkahulogan ba nga mas maayo o mas luwas ang kinabuhi? Ang dugang mga kabtangan sa pipila ka tawo sa gihapon nagbilin ug daghang tawong kabos. Kana modugang sa mga tentasyon sa pagpangawat, pagpanukmag, pagpanikas, ug ubang mas mabangisong krimen. Ang pipilang walay-nahot determinado nga madato​—sa bisan unsang paagi. Pananglitan, sa New York City, kapin sa 100,000 ka kotse kawaton kada tuig. Ang materyal nga mga benepisyo dili makapasalig sa mas luwas nga pagkinabuhi.

Adunay mga kauswagan sa ubang mga natad, bisan pag dili dako sumala sa gusto unta sa pipila.

Kababayen-an​—Niadto ug Karon

Ang Gubat sa Kalibotan II nakapadasig sa usa ka bag-ong papel alang sa pipila ka babaye. Naandan sa daghan nga mahimong mga inahan ug mga ginang sa balay, samtang ang bana maoy tigpangitag panginabuhi. Kanang tanan giusob sa ikaduhang gubat sa kalibotan. Gipadala sa gubat ang mga lalaki, ug sa kalit ang ilang mga asawa maoy nagtrabaho sa mga pabrika sa armas o sa ubang mga trabaho nga gibiyaan sa mga lalaki. Sa di pa dugayng kapanahonan, misulod ang pipila sa armadong kusog ug nakatuon sa pagpatay. Milyonmilyong babaye ang nahimong mga sinuholan ug nakapasiplat sa lahing pagkinabuhi uban sa pinansiyal nga pagkinaugalingon niini. Kana mao ang talinis nga sulab nga inanayng miligwat sa ganghaan ngadto sa “babayeng gawasnon” karong adlawa. Sa ilang pakigbisog alang sa panag-angay, ang pipila ka babaye nag-ingon nga halayo pa gihapon ang panag-angay diha sa daghang nasod. Nag-ingon sila nga adunay “bildong kisame” nga nagbabag sa ilang pag-asenso diha sa daghang trabaho.

Masa nga mga Paglalin Nagmugnag mga Suliran

Ang laing dako kaayong kausaban latas sa miaging 50 ka tuig mao ang pagbiya sa kinabuhi sa balangay ug sa pag-uma sa tinguhang hikaplagan ang mas maayong kinabuhi diha sa siyudad. Natuman ang maong pangandoy alang sa pipila. Apan unsay sangpotanan alang sa daghan pang uban?

Kada tuig milyonmilyon manglalin ngadto sa mga siyudad nga daghan kaayog tawo, diin kulang ug mahal ang puy-anan. Usa ka sangpotanan? Mga dapit sa barongbarong nga nahimong sanayanan sa sakit, krimen, ug pag-alsa sa gobyerno. Kining kinaugalingong-pagkagamang mga puy-anan, nga gibalay gikan sa biniyaang mga pirasong karton, tabla, o sin, mao ang mga payag, barracas o chabolas (Kinatsila), nga gipuy-an sa kabos nga mga hut-ong sa katilingban sa kalibotan. Kining mga dapit sa barongbarong​—favela sa Portuges ug gecekondu sa Turko (nagkahulogang “gigama sa usa ka gabii”)—​maoy usa ka kamatuoran sa kinabuhi nga dili mahimong dili panumbalingon, kon sa Amerika del Sur, Aprika, India, o sa bisan diin pa.

Ang Karon ug Umaabot sa Pila ka Aprikanhong mga Nasod

Unsay ikaingon sa Aprika? Duha ka doktor nga nagsulat diha sa JAMA nag-ulohan sa ilang artikulo: “Aprika Diha sa Pangpang​—Makahahadlok Apan Dili pa Way-Paglaom nga Umaabot.” Naila nila nga ang politikanhon ug sosyal nga mga kahimtang sa kinadak-an sa Aprika nagpadayag sa usa ka bumubutong kahimtang. Misulat sila: “Alang sa nait-Sahara nga Aprika [usa ka dapit nga may 45 ka nasod], ang miaging 20 ka tuig maoy makatalagmanon. Ang rehiyon gisakit sa mga gutom, mga hulaw, mga gubat sibil, politikanhong kahiwian, AIDS, kusog nagauswag nga populasyon, nakunhorang abot sa pagkaon, kadaot sa silinganan . . . Ang mga eksperto nagkausa sa ilang panagna nga ang dugang pag-us-os sa ekonomiya, kakabos, ug pag-antos dili kalikayan, labing menos sa hamubong panahon.” Ang samang artikulo nagtaho nga 32 sa 40 ka labing kabos nga mga nasod sa kalibotan anaa sa nait-Sahara nga Aprika.

Nan komosta ang moral nga kahimtang karon sa kalibotan? Ang mosunod nga artikulo sa daklit maghisgot sa “pag-uswag” sa kalibotan niining bahina.

[Footnote]

[Picture Credit Line sa panid 6]

Letrato sa USAF

[Picture Credit Line sa panid 7]

Letrato sa USAF