Pagpaniid sa Kalibotan
Salapi Gikan sa Dugo
Niadtong 1994 ang mga Aleman nakugang sa dihang nasayran nila nga ang mga 2,500 ka tawo natakboyan ug HIV pinaagi sa mga pag-abunog dugo ug mga produkto sa dugo. (Tan-awa ang Pagmata! sa Abril 22, 1994, panid 28.) Sa usa ka debate sa parliamento niadtong Enero 1995, nagtaho ang Süddeutsche Zeitung, ang pederal nga ministro sa panglawas nangayo sa mga biktima ug “pasaylo sa ngalan sa pederal nga gobyerno” sa mga sayop nga nagpasamot sa ilang kalisod. Sa debate giingon nga ang industriya sa tambal ug ang mga doktor maoy pangunang responsable ug nga ang Red Cross sa Alemanya nagdaot sa dungog niini pinaagi sa pagpaningkamot pag-ayo nga mahimong “tiggama ug mga tambal gikan sa dugo.” Usa ka babaye nga natakdan ug HIV gikan sa iyang namatayng bana mimulo: “Labing menos 700 ka hemophiliac ang mabuhi pa unta kon ang [industriya sa tambal] naghunahuna ug labaw pa kay sa pagpanapi.”
Kakulang ug mga Pari
Kanhi nailado sa pagpadala ug Katolikong mga misyonaryo sa ubang nasod, ang Espanya karon nanglimbasog sa pagtagana ug igong gidaghanon sa mga pari alang sa lokal nga mga panginahanglan. Ang mantalaan sa Madrid nga El País nagtaho nga ang total nga gidaghanon sa mga pari sa Espanya nagkamenos ug 150 kada tuig. Ang mga awtoridad sa iglesya nahadlok nga ang 2,000 ka seminarista nga nalista karon dili magtagana ug igong mga pari sa paghulip sa umaabot nga mga panginahanglag mga pari. Sa miaging tuig 216 lamang ka pari ang giordinahan—menos ug 73 kay sa 1993—ug 70 porsiento sa Espanyol nga klero maoy kapin sa 50 anyos ang edad. Sa laing bahin, di pa dugay ang mga Saksi ni Jehova sa Espanya adunay pag-uswag sa ilang mga payunir ug 300 kada tuig. Ang mga payunir maoy walay bayad nga mga ministro kinsa nagagugol ug labing menos 90 ka oras kada bulan sa pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian.
Dugang mga Kapeligrohan sa Pag-abuno ug Dugo
Sumala sa The Canberra Times sa Australia, ang Red Cross nagpasidaan sa mga doktor nga ang nahugawang dugo mahimong makapasa ug makamatayng bakteryal nga impeksiyon nga hangtod karon wala pay tinong paagi sa pagsusi sa organismo. Naghisgot sa usa ka asoy sa The Medical Journal of Australia, ang Times nag-ingon nga upat ka tawo sa estado sa New South Wales ang namatay gumikan sa natakboyan ug bakterya nga dugo tali sa 1980 ug 1989. Ang artikulo sa mantalaan padayong nag-ingon: “Ang suliran mao nga ang bakterya, Yersinia enterocolitica, kusog nga mosanay sa mga pakete sa bug-os nga dugo bisan pag ang dugo maoy duol na sa pagkabagtik. Ang mga tawo nga may mga impeksiyon sa tiyan mga semana una magdonar ug dugo usahay mahimong magpasa sa organismo, nga modaghan pag-ayo samtang ang dugo gipondo ug nagpaabot nga iabuno. Ang naabunohang mga pasyente mahimong mahiagom sa rapid toxic shock gumikan sa bakterya ug mamatay.”
Tambok nga Kabataan sa Canada
“Daghang nutrisyonista, mga doktor sa kabataan ug mga tigdukiduki” nag-ingon nga ang “gikapoyng mga ginikanan nagpakaon sa ilang mga anak ug dili timbang, sobrang pagkaproseso ug daghan-ug-tambok nga mga pagkaon,” nagtaho ang The Globe and Mail. Kasagaran kon parehong nagtrabaho ang mga ginikanan, ang kinabuhi maoy puliki, nga nagbilin ug diyutay na lang kaayong panahon, kon aduna man, aron ang pamilya magdungan sa pagpangaon ug sustansiyadong mga pagkaon. Ang resulta? Sumala sa mga banabana sa mga eksperto, “labing menos 20 porsiento sa Canadianhong kabataan maoy tambok tungod sa kombinasyon sa daghan-ug-tambok nga pagkaon ug kakulang sa ehersisyo,” matod sa The Globe. Si Dr. Stan Kubow, kaubang propesor sa eskuylahan sa kinaadman sa pangdiyeta ug nutrisyon sa McGill University sa Montreal, nag-ingon nga ang pagkatimbang gikinahanglan. Siya miingon nga ang mga ginikanan kinahanglang “magtino nga adunay mga produkto sa gatas, protina, mga prutas, mga utanon ug lanot diha sa pagkaon sa ilang [mga anak].” Ang usa ka nabalakang tigdukiduki nangutana: “Kon dili ka magpakabana sa imong panglawas, unsay imong gipakabanaan?”
Padayon ang Pagpabantay sa Asbestos
Linibong Britanikong mga trabahador sa konstruksiyon ang mangamatay gumikan sa nalangkit-sa-asbestos nga mga kanser tungod sa sayop nga kalkulasyon sa mga awtoridad sa kahilwas, nagtaho ang magasing New Scientist. Katuigan kanhi, sa katuigang 1960, sa dihang ang medikal nga mga eksperto nag-ingon nga ang mga lanot sa asbestos makadaot sa panglawas, ang gobyerno sa Britanya nagduso ug mga lagda sa mga pabrika sa paglimite sa gidaghanon niining maong mga lanot diha sa hangin. Apan, ang mga tigdukiduki nakakaplag karon nga ang mga empliyado nga nameligro pag-ayo mao ang mga karpentero, mga elektrisyan, mga tubero, ug mga tigtaod ug mga tubo sa gas, kinsa nagtrabaho nga walay panalipod sa nalangkit-sa-asbestos nga mga produkto. Sanglit ang usa ka matang sa kanser sa baga nagkinahanglag 30 ka tuig sa pag-ugmad, ang sayop bag-o pa lang nadiskobrehan. Sa pagkakaron wala masayri kon haing mga paagi sa pagtukod o mga produkto sa asbestos ang labing peligroso. Ingong sangpotanan, ang Health and Safety Executive sa Britanya nag-awhag sa mga trabahante sa konstruksiyon nga mag-amping pag-ayo kon may madiskobrehan silang butang nga adunay asbestos ug sa pagtaho sa ilang mga kabalaka ngadto sa ilang mga amo, kinsa kinahanglang magsusi sa mga materyal ug magtagana ug angayang panalipod.
Kinsa ang Mananaog?
“Sa negosyo sa sugal, walay krisis,” nagtaho ang Veja. Ang magasin nag-ingon nga ang mga Brazilianhon naggasto ug $4 ka bilyon (T.B.) matag tuig diha sa mga loteriya ug sa ubang mga matang sa sugal. Kana maoy labaw pa kay sa tinuig nga kita sa usa ka dakong nasodnong industriya sa sakyanan! Ang pangdani nga binggo gikaingon nga maoy sosyal nga bahin niini. “Sa binggo posible nga makigsulti sa mga langyaw o mga kaila, mokaon, moinom, ug moabiba samtang magsugal,” ang magasin nagtaho. Apan kinsa ang mananaog? “Walay laing matang sa sugal nga dako kaayo ang makita sa establisimento,” matod sa matematisyan nga si Oswald de Souza. “Ang mananaog sa dula [sa binggo] makadawat lamang ug 45 porsiento sa tanang salapi nga nagasto sa mga pusta.”
Mga Suliran nga Molabaw pa sa mga Solusyon
Bisan pa sa kamatuoran nga ang gobyerno sa India nagagasto sa kinadak-ang programa sa nutrisyon sa kalibotan, aduna gihapoy 250 ka milyong tawo nianang nasora nga nag-antos sa nagkalainlaing sukod sa malnutrisyon. Usa ka taho sa United Nations Children’s Fund nagpakita nga bisan pa sa mga paningkamot nga gihimo, 43.8 porsiento sa kabataan sa India nag-antos sa dili-kaayo-grabeng malnutrisyon sa enerhiya sa protina. Dugang pa, 6.6 milyon ang medyo may-diperensiya sa pangisip ug ang uban depektosog sistema nerbiyos, 2.2 ka milyon ang naapektohan sa cretinism, ug kada tuig 60,000 ang nangabuta tungod sa kakulang sa bitamina. Tali sa kabataan nga wala pa magtungha 56 porsiento ang kulang ug iron, ug ang kabataan maoy apil sa 40 ka milyong tawo nga adunay goiter.
Pagpalit ug Pagkaon nga Lumping ug Lata
“Ang mga mamalitay sa groseriya, nga naningkamot nga makadaginot ug kuwarta, tingali namalit o nagpondo ug mga linata nga angay nang ilabay tungod kay posibleng peligroso,” nagpasidaan ang Winnipeg Free Press. “Daghang lata nga may lumping ang maayo pa, apan ang pipila dili,” matod ni Peter Parys sa departamento sa panglawas sa siyudad. “Kasagaran ang mga linata maoy luwas sa panahon sa pag-empaki; magakadaot kini sa ulahi.” Ang mubo nga listahan sa angay nga ilabay, sumala sa departamento sa panglawas sa siyudad, naglakip sa mga lata nga may taya sa mga daplin niini, taya sa ibabaw o sa lawas nga dili daling mapapas, o may tingog nga morag nagsuyop sa dihang uyogon, maingon man ang mga lata nga miburot o mibugdo sa bisan unsang paagi, mga lata nga nagtulo, ug mga lata nga wala o daan nang marka. Ang taho sa mantalaan nagpasidaan: “Sa dihang matangtang ang selyo, ang mga lata mahimong maayong sanayanan sa salmonella ug staphylococcus. Ang matag usa makapahinabog kalibanga, pagsuka, ug pamikog.”
Ubos nga Gidaghanon sa Nangatawo
Daghang magtiayon sa Silangang Uropa ang wala una manganak tungod sa ilang mga pagbating kawalay-kasegurohan sa pinansiyal ug sa panarbaho. Ang The New York Times nag-ingon nga kining maong “kawalay-kasegurohan mitultol dili lamang sa dakong pag-us-os sa gidaghanon sa pagpanganak kondili usab sa pag-us-os sa gidaghanon sa nagminyo ug kapin sa napulo ka pilo nga pagdaghan sa mga pagpakapon.” Ang Times midugang nga sumala sa mga tigtuon sa populasyon “ang maong hilabihang pag-us-os wala pa sukad mahitabo gawas lamang sa panahon sa gubat, hampak o kanihit sa pagkaon.” Sa pagsanta sa susamang kiling, ang mga gobyerno sa Belgium, Luxembourg, Hungaria, Polandia, ug Portugal taudtaod nang naghatag ug salapi ingong panukmod nga manganak. Ning bag-ohay pa kaayo, ang gobyerno sa Alemang estado sa Brandenburg nagsugod sa pagtanyag ug $650 alang sa matag bag-ong natawo.
Dugay Kaayong mga Epekto sa Gubat
Ang mga nangamatay sa gubat sa kanhing Yugoslavia naglakip sa mas daghan pa kay niadtong nangamatay o nabaldado sa mga bala o mga bomba. Ang bag-ohayng pagtuon nagpadayag nga “ang ginatos ka toneladang makahilong mga substansiya nga gipagula ngadto sa kalikopan pinaagi sa mga sunog, mga pagbuto ug kemikal nga mga inagos adunay grabeng mga epekto sa panglawas,” matod sa The Medical Post. Kining maong mga kemikal ug makahilong mga metal naghugaw sa mga suba ug mahimong maghugaw sa katubigan sa ilawom sa yuta. Sumala sa Post, ang mga eksperto nagpasidaan nga aduna unyay “dakong pag-uswag sa gidaghanon sa kabataan nga adunay mga depekto gikan sa pagkatawo ingong resulta sa pag-inom sa ilang mga ginikanan ug tubig nga nahugawan sa makahilong mga substansiya.”