Pagpaniid sa Kalibotan
Ang Hampak sa Mananakod nga mga Sakit
Ikatulo ka bahin sa 52 ka milyong kamatayon nga nahitabo sa miaging tuig maoy gumikan sa mananakod nga mga sakit, matod pa sa World Health Organization (WHO). Kadaghanan sa gibanabanang 17 ka milyong nangamatay maoy kabataan. Sumala pa sa The World Health Report 1996, nga giluwatan sa WHO, labing menos 30 ka bag-ong mananakod nga mga sakit ang naila sa miaging 20 ka tuig, lakip na ang Ebola virus ug AIDS. Bisan tuod ang dagkong mga sakit sama sa tesis, kolera, ug malarya mapugngan o matambalan sa diyutayng gastos, nanungha na usab kini ug nahimong labi pang di-madutlan ug tambal. Ang rason, matod pa sa taho, mao “ang walay pugong ug di-tukmang paggamit sa antibiotikong mga droga,” gilakipan sa ubang mga hinungdan, sama sa internasyonal nga pagbiyahe ug pagtubo sa populasyon sa daghag-lamok nga tropikanhong mga dapit.
Mga Kumpisalan sa Tindahag Libro
Usa ka Italyanhong asosasyong Katoliko midesidir sa pagpahimutang ug mga kumpisalan diha sa daghang relihiyosong mga tindahag libro niini, ang matag usa may usa ka tigpakumpisal. Ang eksperimento nagsugod sa Milan. Matag Miyerkoles sa tindahag libro sa lungsod, ang usa ka pari andam sa “tanang buot makigkita ug pari—apan dili sa simbahan—aron mangayog espirituwal nga tambag, o bisan sa pagpangumpisal,” matod pa sa manedyer sa tindahan. Siya midugang: “Maayo kaayo ang unang mga resulta kay sa among labing malaomong mga pagdahom.” Nganong gibuhat kana? “Aron mahulipan ang pag-us-os sa sakramento sa pagkumpisal,” misaysay ang Italyanhong mantalaang La Repubblica.
Walay Nausik
Tapos makuha ang mga 270 o kapin pa ka kilong karne, unsay buhaton sa nahibilin sa baka? Pipila sa organo sa sulod, sama sa ubol-ubol, hagorila, baga, lapay, pantog, mga tagoangkan, pituitary gland, ug apdo gikan sa atay ug ang putos sa apdo, gigamit sa paghimog medisina. Ang collagen gikuha gikan sa mga bukog, kuko, ug panit, aron gamiton sa paghimog mga moisturizer ug mga losyon. Ang lukaylukay ug tambok gamiton sa mga sangkap sama sa butyl stearate, PEG-150 distearate, ug glycol stearate nga gigamit sa daghang mga produkto sa pagmek-ap ug pag-atiman sa buhok. Ang kadaghanang sabon gihimo gikan sa mga tambok sa hayop. Ug ang mga bukog ug kuko gipolbos aron sa paghimog gelatin nga gigamit sa ginatos ka matang sa pagkaon, lakip na sa sorbetes, pipila ka kendi, ug daghang “walay tambok” nga produkto. Ang mga bahin gigamit usab sa daghang produkto sama sa krayola, posporo, plorwax, linolyum, antifreeze, semento, pangpatay sa sagbot, silopin, potograpikong papel, gamit sa paugnat sa kusog, upholstery, ug pamesti. Ang mahal kaayong bili gibayad alang sa mga bato sa pantog—$600 (T.B.) matag onsa! Ang mga negosyante gikan sa Halayong Sidlakan nagpalit niini aron gamitong pamukaw sa sekso.
Trahedya sa Pagpanganak
Mga 585,000 ka babaye ang mangamatay matag tuig sa panahon sa pagsabak o samtang nagapanganak, matod pa sa usa ka bag-ong malukpanong surbi sa UNICEF (United Nations Children’s Fund). Sumala pa sa taho sa The Progress of Nations 1996, mapugngan ang kadaghanang katalagman sa pagpanganak. Kini nag-ingon: “Sa kadaghanang bahin, kini maoy mga kamatayon nga dili tungod kay nasakit, o tigulang na kaayo, o bata pa kaayo, apan sa mahimsog nga kababayen-an nga anaa sa kinakusgang yugto sa ilang mga kinabuhi.” Duolan sa 75,000 ka babaye ang mangamatay matag tuig tungod sa minaomao nga mga aborsiyon; 40,000 ingong resulta sa napugngang pag-utong; 100,000 gumikan sa blood poisoning; 75,000 gumikan sa pagkadaot sa utok ug rinyon nga eclampsia (pagpangurog ug alta presyon ulahi sa pagsabak); ug kapin sa 140,000 tungod sa pagdugo. Ang kakulang sa pag-atiman sa pagpanganak sa daghang kayutaan sa dakong bahin maoy gikaingong responsable. Ang mga opisyal sa UNICEF nag-ingon nga ang impormasyon nagpakita sa 1 sa 35 ka babaye sa Habagatang Asia ug 1 sa 13 sa duol-Saharang Aprika mangamatay sa mga hinungdan nga nalangkit sa pagsabak ug pagpanganak, kon itandi sa 1 sa 7,300 sa Canada, 1 sa 3,300 sa Tinipong Bansa, ug 1 sa 3,200 sa Uropa. Ang gidaghanon maoy duolan sa 20 porsiyento nga mas taas kay sa unang gibanabanang mga 500,000 ka kamatayon matag tuig.
Mga Kaso sa AIDS Nagauswag Gihapon
“Ang virus nga nagpahinabog AIDS padayong mikaylap sa tumang kakusog sa dagkong mga bahin sa kalibotan, ilabina sa Asia ug habagatang Aprika, ug ang gidaghanon sa mga tawong nasakit sa AIDS usab misulbong pag-ayo,” mitaho ang The New York Times. Ang impormasyon nga natipon sa United Nations Joint Program on H.I.V.-AIDS nagpakita nga niadtong 1995 mga 1.3 ka milyong tawo ang nasakit sa mga simtoma sa AIDS, usa ka 25-porsiyentong pag-uswag kay sa miaging tuig. Gibanabana karon nga 21 ka milyong hamtong sa tibuok kalibotan ang natakboyan sa HIV, ug mga 42 porsiyento nila maoy mga babaye. Dugang 7,500 ka tawo ang matakboyan matag adlaw. Daghang minilyong kabataan ang gikaingon usab nga natakboyan. Molungtad pag mga napulo ka tuig gikan sa panahon sa impeksiyon una pa ang seryosong sakit motakboy. Ang taho sa HK mibanabana nga 980,000 ka tawo ang nangamatay gumikan sa nalangkit-AIDS nga mga sakit niadtong 1995 ug kini mouswag pa ngadto sa 1,120,000 sa 1996. Ang virus karong bag-o mikuyanap pag-ayo sa habagatang Aprika ug India ug gidahom nga buhaton ang ingon sa Tsina ug Vietnam. Ang gikusgon sa pagtakboy sa pipila ka Aprikanhong nasod anaa na sa gitas-ong 16 ngadto sa 18 porsiyento. Makapasubo nga ang gidaghanon sa batan-ong kababayen-an nga natakboyan kusog kaayong nagatubo sa tibuok kalibotan. Mga 33 porsiyento sa mga masuso nga matawo niining mga bayhana matakboyan usab sa virus.
Pag-amping Nianang Gikusgona!
Ang pagmanehog paspas kaayo nakapatay ug 1,000 ka Britano matag tuig ug nagpahinabo sa 77,000 nga pagkaangol, mitaho ang The Daily Telegraph sa London. Bisan ang pagpabilin sa limite sa gikusgon mahimong di-luwas ubos sa pipila ka kahimtang. Kapin sa 10 porsiyento sa mga aksidente sa paspas-gidaganang kadalanan gipahinabo sa pagmanehong duol kaayo sa gisundang sakyanan. Ang British Highway Code nagrekomendar nga pat-angan nimog duha ka segundong kal-ang tali kanimo ug sa kotse sa atubangan, apan kining gilay-onona angayng doblehon sa dihang magmaneho sa basa o danlog o di-kaayo makitang kadalanan. Dili lamang delikado ang pagsunod nga duol kaayo; makapahago usab kini ug makapakulba. Ang mga drayber kasagaran moreklamo nga sa dihang sila mobiya sa luwas nga gilay-on, ang laing kotse mosapaw. Apan, ang bugtong luwas nga sanong niini mao ang pagpahinay ug tugotan nga molayo na usab ang kal-ang. Ang kalit nga pagtamak sa preno makapahinabog aksidente, busa magmaalisto sa posibleng mga kakuyaw. Ang paggamit ug antilock braking system dili makapakunhod sa mga distansiya sa paghunong. Matod pa sa instruktor sa pagmaneho nga si Paul Ripley: “Ang luwas nga gikusgon sa bisan unsang kahimtang kasagaran mas hinay pa kay sa gihunahuna sa kadaghanang drayber.”
Mga Siruhano, Pagmatngon Kon Unsay Inyong Isulti
Ang mga tigdukiduki gikan sa Erasmus University sa Netherlands nakakaplag nga ang mga pasyente nga ginaoperahan “makadungog,” bisan pa ilalom sa heneral nga anestesya. Human sa pagdisdis, 240 ka pasyente ang gisultihan sa unang silaba sa usa ka pulong nga gisulti panahon sa pagdisdis ug gihangyo nga kompletohon kana pinaagi sa pagsulti sa unang pulong nga ilang mahinumdoman. Bisan tapos sa 24 oras, ang kadaghanang pasyente makahinumdom pa sa mga pulong nga kausa lamang gilitok. Kini nagsugyot, matod pa sa mga tigdukiduki, nga ang gianestesyahang mga pasyente “makapaminaw” sa panahon sa ilang operasyon ug tingali mahiubos sa negatibo o makapainsultong mga komento. Ang Research Reports From the Netherlands, nga giluwatan sa Netherlands Organization for Scientific Research, mihinapos: “Busa ang medikal nga kawani kinahanglang magmatngon sa ilang mga panaghisgot panahon sa mga operasyon.”
“Mad Cow Disease”
◼ Ang pagkuyanap sa “mad cow disease” sa Britanya nakapailado sa daan nang kamatuoran maylabot sa pagpamuhig hayop. Ang mga hayop mausab gikan sa natural nga pagkakumakaon ug sagbot ngadto sa pagkakumakaon ug karne pinaagig paglawog ug mga karne sa ubang mga hayop. Ang pinaugang dugo, dinugmok nga bukog, ug meat meal, o bahog, nga naglakip sa pinolbos nga mga tinai, dugokan, utok, ug uban pang organo sa sulod sa lawas, sama sa hagorila, tilaok, ug rinyon, maoy kasagarang gigamit sa paningkamot nga matipigan ang kahinguhaan, mapauswag ang ganansiya, ug mapakusog ang tubo sa hayop. Inig-edad sa ordinaryong nating baka ug unom ka bulan, siya gipakaon na ug mga 12 ka kilo sa lawog nga hinimo gikan sa mga salin nga karne sa ubang hayop, miingon si Dr. Harash Narang, usa sa mga eksperto kinsa unang mipatugbaw ug pahimangno bahin sa sakit. “Nahingangha ako,” siya miingon, nga nagpunting sa iyang pagduaw sa usa ka ihawanan. “Sa aktuwal atong gipakaon ang baka ngadto sa laing baka. Alang kanako kini maoy kanibalismo.”
◼ Sa mas maayong bahin, usa ka Britanikong tigbuhig baka nakakaplag ug paagi sa paggamit sa mas tigulang nga mga baka nga dili na niya ikabaligya aron makasapi gumikan sa kahadlok sa “mad cow disease.” Ingon sa gitaho sa Newsweek, iyang gigamit sila ingong mga karatula. Iyang imontar ang mga paanunsiyo sa iyang mga baka nga manabsab sa daplin sa usa ka puliking dalan ug nakasapig $40 matag baka sa matag semana. “Kinahanglang mangita kitag bag-ong mga paagi sa panguwarta,” ang tigbuhi miingon. “Maorag usa ka maayong paagi ang paggamit sa mga baka sa pagbaton ug ikasustento kanila.”