Pag-ila ug Pagtambal sa mga Simtoma

INIGKAHITABO sa mga simtoma sa atake sa kasingkasing, kinahanglang tinguhaon dihadiha ang medikal nga tabang, kay ang kapeligrohang mamatay maoy kinadak-an sulod sa unang takna human sa usa ka atake. Ang dihadihang pagtambal makaluwas sa kusgang unod sa kasingkasing gikan sa dili-maulian nga kadaot. Kon mas dako ang dili-madaot nga kusgang unod sa kasingkasing, mas epektibo nga mobomba ang kasingkasing human sa atake.

Ugaling lamang, ang pipila ka atake sa kasingkasing maoy hilom, nga dili magpadayag ug gawasnong mga simtoma. Niining mga kasoha ang tawo mahimong wala masayod nga siya adunay coronary artery disease (CAD). Ikasubo, alang sa pipila ang grabeng atake basin maoy unang ilhanan sa suliran sa kasingkasing. Inigkahitabo sa cardiac arrest (ang kasingkasing mohunong sa pagbomba), gamay ra ang purohan nga maluwas gawas kon tawgon dayon ang pundok sa mga magtatabang ug magpadapat dayon sa cardiopulmonary resuscitation (CPR).

Sa kinabag-ang may mga simtoma sa CAD, ang Harvard Health Letter nagtaho, mga katunga maglanganlangan sa pagpatambal dayon. Ngano? “Kasagaran tungod kay wala sila mahibalo kon unsay ipasabot sa ilang mga simtoma o wala mag-isip nga kana seryoso.”

Si John,a usa ka biktima sa atake sa kasingkasing ug usa sa mga Saksi ni Jehova, nangaliyupo: “Inigkamatikod nimo nga adunay diperensiya, ayaw langana ang pagpatambal kay mahadlok nga isipong naghinobra. Ako hapit mawad-i sa akong kinabuhi tungod kay wala dayon ako molihok.”

Ang Nahitabo

Si John misaysay: “Usa ka tuig ug tunga sa wala pa ang akong atake sa kasingkasing, gipasidan-an ako sa usa ka doktor bahin sa akong taas nga cholesterol, usa ka dakong hinungdan sa kapeligrohan diha sa CAD. Apan wala nako tagda ang suliran, kay gibati kong ako bata pa​—wala pay 40​—ug maayog lawas. Gibasolan kog dako nga wala dayon ako molihok niadto. Ako may laing mga pasidaan​—lisod nga pagginhawa kon mangusog sa pisikal, mga sakit nga abi nakog pagkawala-mahilisi sa pagkaon ug, sulod sa ubay-ubayng mga bulan sa wala pa ang atake, hinobrang kakapoy. Kadaghanan niini akong gipasangil sa diyutay kaayong tulog ug hilabihang kapit-os sa trabaho. Tulo ka adlaw sa wala pa ang akong atake sa kasingkasing, abi nakog ako may panakit sa kusgang unod sa akong dughan. Kadto maoy dili-grabeng atake una pa sa dakong atake tulo ka adlaw sa ulahi.”

Ang pagsakit o paghuot sa dughan, nga gitawag ug angina, magpasidaan sa mga katunga niadtong may atake sa kasingkasing. Ang pipila makasinatig lisod nga pagginhawa o pangapoy ug kaluya ingong mga simtoma, nga magpailang ang kasingkasing nakulangan ug oksiheno tungod sa babag diha sa usa ka arteriya. Kining mga pasidaana angay magpalihok sa usa nga moadto ug doktor aron matulotimbang ang kasingkasing. Si Dr. Peter Cohn nagpahayag: “Human sa pagtambal sa angina, wala ing garantiya nga masanta ang atake sa kasingkasing, apan labing menos makunhoran ang purohan sa umaabot nga atake.”

Ang Atake

Si John nagpadayon: “Magpotbol kami niadtong adlawa. Samtang gidalidali nakog kaon ang usa ka hamburger ug piniritong patatas ingon nga paniudto, wala nako panumbalinga ang laing panimati sa lawas, pagkakasukaon, ug pagpanghugot sa ibabawng bahin sa lawas. Apan pag-abot namo sa dulaanan ug pagsugod pagdula, akong nasabtan nga may diperensiya. Sa lakaw sa hapon, gibati nako nga nag-anam ka grabe ang daotan kong panimati sa lawas.

“Daghang higayon, ako mihigda sa mga bangko sa mga magdudula, nga naghayang, ug misulay pagpaunat sa kaunoran sa akong dughan, apan kini nagkahugot ug nagkahugot. Samtang nagdula, ako namulong sa akong kaugalingon, ‘Tingalig may trangkaso ko,’ kay may mga panahong gibati ko ang kahagkot sa lawas ug kaluya. Sa midalagan ako, akong namatikdang naglisod ako pagginhawa. Mihigda na usab ako sa bangko. Sa akong pagbakod, walay duhaduha nga ako may grabeng suliran. Gisinggitan ko ang akong anak nga si James: ‘Kinahanglang moadto ako sa ospital KARON DAYON!’ Morag naguba ang akong dughan. Labihang sakita nga ako wala makatindog. Naghunahuna ako, ‘Atake kaha kini sa kasingkasing? Ako 38 anyos pa lamang!’”

Ang anak nga lalaki ni John, kinsa 15 anyos pa niadtong panahona, miasoy: “Gidangtag minutos lamang nga ang akong amahan nawad-an sa iyang kusog, mao nga kinahanglang siya pas-anon paingon sa kotse. Ang akong higala maoy nagdrayb sa kotse samtang nagsukitsukit kang Papa aron makasagnunot sa iyang kondisyon. Sa kataposan, si Papa wala na motubag. ‘John!’ misinggit ang akong higala. Apan wala na motubag ang akong amahan. Unya si Papa miugpot diha sa iyang gilingkoran, nga nakombulsiyon ug nagsuka. Ako nagsigeg singgit: ‘Pa! Gimahal ko ikaw! Ayaw intawon usag kamatay!’ Human sa iyang pagkombulsiyon, ang tibuok niyang lawas nalup-og diha sa lingkoranan. Abi nakog patay na siya.”

Didto sa Ospital

“Nagdalagan kami pagsulod sa ospital aron magpakitabang. Milabay na ang duha o tulo ka minutos sukad nga akong gihunahuna nga patay na si Papa, apan naglaom ako nga matabang siya. Sa akong katingala, mga 20 ka kaubang Saksi ni Jehova nga didto sa dulaanan didto na sa lawak-hulatanan. Tungod kanila gibati ko nga nahupayan ug gimahal, nga dakong tabang niadtong lisod kaayong panahon. Mga 15 minutos sa ulahi, usa ka doktor miduol ug misaysay: ‘Napabuhi namo pag-usab ang imong amahan, apan siya adunay grabeng atake sa kasingkasing. Kami dili makapaneguro nga mabuhi siya.’

“Unya iya akong gitugotan nga makakitag kadiyot kang Papa. Ang mga pahayag sa gugma ni Papa alang sa among pamilya nakapatandog kanako. Bisag gisakitan pag-ayo, siya miingon: ‘Anak, gimahal ko ikaw. Hinumdomi sa kanunay nga si Jehova ang labing hinungdanong persona sa atong mga kinabuhi. Ayaw gayod ug hunong sa pag-alagad kaniya, ug tabangi ang imong inahan ug mga igsoon nga dili gayod mohunong pag-alagad kaniya. Duna kitay lig-ong paglaom sa pagkabanhaw, ug kon mamatay ako, gusto nakong makita kamong tanan inigkabanhaw nako.’ Kaming duha nanghilak sa mga luha sa gugma, kahadlok, ug paglaom.”

Ang asawa ni John, si Mary, miabot usa ka oras sa ulahi. “Sa pagsulod nako sa lawak sa emerhensiya, ang doktor miingon: ‘Adunay grabeng atake sa kasingkasing ang imong bana.’ Nakuratan ako. Iyang gipatin-aw nga ang kasingkasing ni John walo ka beses gi-defibrillate. Ang maong lakang pang-emerhensiya naglangkit sa paggamit ug elektrikal nga boltahe aron mapahunong ang gubot nga pagpitik sa kasingkasing ug ipasig-uli ang normal nga pagpitik. Dugang sa CPR, paghatod ug oksiheno, ug agi-sa-ugat nga mga droga, ang defibrillation maoy modernong metodo sa pagluwas ug kinabuhi.

“Sa nakita nako si John, gibati ko ang kaguol ug kaluoy. Siya luspad kaayo, ug may daghang tubo ug alambre nga nagkonektar sa iyang lawas ngadto sa mga makina. Sa hilom, miampo ako kang Jehova nga hatagan akog kusog sa pag-antos sa maong pagsulay tungod sa among tulo ka anak lalaki, ug miampo ako alang sa giya sa paghimog maalamong mga desisyon bahin sa umaabot. Sa dihang miduol ako sa katre ni John, ako naghunahuna, ‘Unsay imong isulti ngadto sa imong minahal sa panahong sama niini? Andam ba gayod kita alang sa maong nag-ungaw-sa-kamatayon nga kahimtang?’

“‘Hani,’ matod ni John, ‘nasayod ka nga mahimong dili ako maluwas niini. Apan hinungdanon nga ikaw ug ang mga bata magpabiling matinumanon kang Jehova tungod kay sa dili madugay kining sistemaha matapos na ug wala na unyay sakit ug kamatayon. Buot nakong momata nianang bag-ong sistema ug makita ka ug ang atong mga anak didto.’ Ang mga luha midagayday sa among mga aping.”

Ang Doktor Mipatin-aw

“Ang doktor sa ulahi nagtawag kanako sa daplin ug nagpatin-aw nga gipadayag sa pagsusi nga ang atake sa kasingkasing ni John maoy tungod sa 100-porsiyentong babag diha sa wala paubos nga arteriya. Siya dunay lain usab nga babag sa laing arteriya. Giingnan ako sa doktor nga kinahanglang modesisyon ako bahin sa tambal ni John. Ang duha sa mga kapilian nga anaa mao ang mga droga ug ang angioplasty. Siya naghunahuna nga ang ikaduha mas maayo, mao nga among gipili ang angioplasty. Apan ang mga doktor wala mosaad nga molampos kini, sanglit kadaghanan dili makalabang niining matanga sa atake sa kasingkasing.”

Ang angioplasty maoy usa ka paagi sa pag-opera diin ang balon-ug-tumoy nga catheter ipasok sa arteriya sa kasingkasing ug unya paburoton aron makuha ang babag. Ang metodo malamposon kaayo sa pagpasig-uli sa agos sa dugo. Sa dihang grabeng mababagan ang ubay-ubayng arteriya, kasagarang irekomendar ang bypass nga operasyon.

Dili-Malaomon nga Panagna

Human sa angioplasty, ang kinabuhi ni John padayong nag-ungaw sulod sa laing 72 oras. Sa kataposan, ang iyang kasingkasing hinayhinay nga naulian gikan sa sakit. Apan ang kasingkasing ni John nagbomba ug katunga lang sa miaging kapasidad niini, ug ang dakong bahin niini nahimong ulat, busa ang palaabotong mahimo siyang inutil-ug-kasingkasing halos dili kalikayan.

Sa paghinumdom, si John mitambag: “Kita adunay obligasyon ngadto sa atong Maglalalang, atong mga pamilya, atong espirituwal nga mga igsoong lalaki ug babaye, ug sa atong kaugalingon nga mamati sa mga pasidaan ug mag-atiman sa atong panglawas​—ilabina kon kita nameligro. Sa dakong sukod, kita mahimong tinubdan sa kalipay o kasub-anan. Kita ang magpili.”

Ang kaso ni John maoy grabe ug nanginahanglag dihadihang pagtagad. Apan dili tanan nga adunay hilab-nga-tipo sa dili-maayong panimati sa lawas kinahanglang modalagan dayon sa usa ka doktor. Bisan pa, ang iyang kasinatian maoy pasidaan, ug kadtong mibating sila adunay mga simtoma kinahanglang magpasusi.

Unsay mahimo aron makunhoran ang risgo sa atake sa kasingkasing? Hisgotan kini sa sunod artikulo.

[Footnote]

[Kahon sa panid 6]

Mga Simtoma sa Atake sa Kasingkasing

• Alingasa nga pagbati sa huot, gikumot, o sakit nga dughan nga molungtad ug daghang gutlo. Hisaypan nga grabeng hilab

• Ang kasakit mahimong mokuyanap​—o anaa lamang​—sa apapangig, liog, mga abaga, mga bukton, mga siko, o wala nga kamot

• Tagdugay nga sakit sa ibabawng tiyan

• Paglisod pagginhawa, pagkalipong, pagkuyap, pagsingot, o pagbati sa kahagkot kon hikapon

• Pangapoy​—mahimong masinati sa daghang semana una sa atake

• Pagkakasukaon o pagsuka

• Sigeng atake sa paglisod pagginhawa nga wala ipahinabo sa pagpangusog

Ang mga simtoma mahimong magkadaiya gikan sa dili grabe ngadto sa grabe ug dili tanan mahitabo sa matag atake sa kasingkasing. Apan kon mahitabo ang bisan unsang kombinasyon niini nila, sa madali pangayog tabang. Hinunoa, sa pipila ka kahimtang wala ing mga simtoma; kini gitawag ug hilom nga mga atake sa kasingkasing.

[Kahon sa panid 7]

Pagabuhaton Aron Maluwas

Kon ikaw o usang imong nailhan magpadayag ug mga simtoma sa atake sa kasingkasing:

• Ilha ang mga simtoma.

• Ihunong ang imong ginabuhat ug unya lingkod o higda.

• Kon ang mga simtoma molungtad dili lang sa pipila ka minutos, tawga ang lokal nga numero sa telepono sa emerhensiya. Sultihi ang dispatser nga natahap ka sa atake sa kasingkasing, ug hatagi siya sa impormasyon nga gikinahanglan aron makaplagan ka.

• Kon imong madala ang biktima ngadto sa lawak sa emerhensiya sa ospital nga mas dali pinaagi sa pagdrayb paingon didto sa imong kaugalingon, buhata kana. Kon sa imong hunahuna ikaw may atake sa kasingkasing, hangyoa ang lain sa pagdrayb kanimo paingon didto.

Kon maghulat kag medikal nga mga magtatabang:

• Paluagi ang hugot nga sinina, lakip ang bakos o korbata. Tabangi nga makomportable ang biktima, nga bangilan siyag mga unlan kon gikinahanglan.

• Magpabiling kalmado, kon kaha ikaw maoy biktima o magtatabang. Ang kaukyab mahimong magpasamot sa purohan sa magpameligro-sa-kinabuhing di-regular nga pagpitik sa kasingkasing. Ang pag-ampo mahimong makapalig-ong tabang sa pagpabiling kalmado.

Kon ang biktima maorag wala na magginhawa:

• Sa kusog nga tingog pangutana, “Makabati ka ba nako?” Kon walay tubag ug ang biktima wala na magginhawa, sugdi ang cardiopulmonary resuscitation (CPR).

• Hinumdomi ang tulo ka pangunang ang-ang sa CPR:

1. Ipataas ang sulang sa biktima, aron mabuksan ang agianan sa hangin.

2. Uban sa nabuksang agianan sa hangin, samtang gipislit ang mga bangag sa ilong sa biktima, inanayng huypig kaduha ang baba hangtod nga moalsa ang dughan.

3. Iduot 10 ngadto 15 ka beses ang tungatunga sa dughan tali sa mga atngal aron mapugos paggawas ang dugo gikan sa kasingkasing ug sa dughan. Matag 15 segundos, balikbalika ang duha ka pagginhawa nga sundan ug 15 ka pagduot hangtod nga ang pulso ug pagginhawa mahibalik o moabot ang tem nga pang-emerhensiya.

Ang CPR angay nga himoon sa usang nabansay sa pagbuhat niana. Apan kon walay usang nabansay, “ang bisan unsang CPR mas maayo kay sa wala,” matod ni Dr. R. Cummins, usa ka direktor sa pang-emerhensiyang pag-atiman sa kasingkasing. Gawas kon adunay mosugod sa maong mga ang-ang, ang purohan sa pagkaluwas gamay kaayo. Ang CPR magpabuhi sa tawo hangtod nga moabot ang tabang.

[Hulagway sa panid 5]

Ang daling pagpatambal human sa atake sa kasingkasing mahimong magluwas sa kinabuhi ug magkunhod sa kadaot sa kasingkasing