Ang Makalingaw nga Kalibotan sa Gagmitoyng mga Libro
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRITANYA
MAKAPAIKAG ang mga naghingapin—ang kinatas-ang bukid, ang kinalawmang dagat, ang kinahabogang tinukod, ang kinatas-ang tunel—busa, komosta ang bahin sa kinagamyang libro? Makalingaw ang gagmitoyng mga libro! Minilyon niini gipatik, sa matag mahunahunaang ulohan ug sa labing menos 20 ka pinulongan. Kon wala pa nimo masuhid ang kalibotan niini, susiha kini sa makadiyot karon.
Unsaon man nato paghubit ang usa ka gamitoyng libro? Ang dinawat nga sukdanan mao ang libro nga dili mosobrag 76 milimetros ang gitas-on o gilapdon man. Kining mga sukora maglakip sa hapin, bisan tuod ang pipila ka kutihang mga tigkolekta buot lamang mosusi sa mga panid sa libro. Nganong gipatik man kining gagmitoyng mga tomo?
Mga Bahin sa Arte
Sukwahi sa kon unsay madahom tingali sa usa, ang kadaghanan sa gagmitoyng mga libro sayon kaayong basahon. Busa ang gagmitoyng mga almanaki, klasikal nga mga teksto, nobela, dula, diksiyonaryo, ug sagradong mga sinulat daling madaladala ug magamit. Bisan tuod katuigan kanhi kini ang pangunang rason sa pagbaton sa maong gigming nga mga tomo, ang modernong kolektor mas maikagon sa laing bahin sa gagmitoyng mga libro: ang kahanas niadtong kinsa nagpatik ug naghapin niini.
Kinahanglang buntogon sa mga tig-imprenta ang daghang teknikal nga mga suliran sa disenyo ug maghimog tipo nga sayong basahon, gamitan man ug lente o dili. Nakapatunghag matahom kaayong mga libro ang dakong bahin sa ilang trabaho. Ang mga tiggamag papel ug tinta nagtampohay usab sa ilang mga kabatid sa pagseguro sa dalisayng katin-aw sa pinatik nga panid.
Human mapatik ang usa ka libro, kini hapinan; ug ang mga hapin sa gagmitoyng mga libro mahimong nindot kaayo. Ang kahanite sa hanas nga mga tiggama makita diha sa paghimog gigming nga mga hapin nga panit nga giadornohan ginamit ang usa ka himan, dayandayan nga bulawan o plata, balayan sa pawikan, o inadornohang enamel. Ang ubang mga hapin hinimo sa seda o panaptong balhiboon o binordahan o dinayandayanan pa ganig mga perlas ug mga sequin, ug ang ubang mga libro adunay mga sudlanan sa pagtipig niini.
Ang mga tigkulit nga nagdibuho sa mga teksto nakamugnag talagsaon detalyadong mga hulagway, nga sagad nagkobreg wala pay usa ka pulgada kuwadrado nga papel! Ang pananglitan mao ang hulagway ni Dr. Samuel Johnson, ang Ingles nga leksikograpo, diha sa 368-panid nga Bryce’s Thumb English Dictionary, nga gipatik sa mga 1890; ug ang lain mao ang ilustrasyon atubangan sa ulohang panid sa King Richard III ni Shakespeare, nga gipahinungod niadtong 1909 ngadto sa Ingles nga aktres nga si Ellen Terry.
Ang Bibliothèque Portative du Voyageur, nga gipatik sa Paris, maoy usa ka gamitoyng librarya nga gikaingong gidaladala ni Napoléon Bonaparte panahon sa iyang militaryong mga kampanya. Ang 49 ka tomo niini sa mga klasikong Pranses gitipigan diha sa pinutos-sa-panit nga kahon, nga kon sirhan may gitas-on nga kapin sa 30 sentimetros nga libro.
Mga Bibliyang Thumb
Ang mga Bibliyang thumb dili kanunay kompletong mga Bibliya. Ang pipila maoy “mga Bag-ong Testamento” lamang. Ang uban maoy mga sumarya sa mga estorya sa Bibliya o naundan sa tibuok nga kasaysayan sa Bibliya nga gipamubo ngadto sa mga 7,000 ka pulong, ug kini linaing gidisenyo aron basahon sa mga bata. Kini adunay mga ulohang sama sa The Bible in Miniature, The History of the Holy Bible, ug The Child’s Bible.
Sa unsang paagi ang Bibliyang thumb nakabaton sa ngalan niini? Ang tin-awng saysay mao nga ang maong Bibliya dako lag diyutay sa ibabaw nga bahin sa kumagko sa tawo. Apan ang libro nga Three Centuries of Thumb Bibles nag-ingon nga ang termino lagmit gimugna human sa pagduaw sa Inglaterra sa iladong Amerikanong enano nga si Charles Stratton, mas nailhan ingong si Heneral Tom Thumb. Nagpaluyo niining maong pangangkon mao ang kamatuoran nga si Tom Thumb miduaw sa Inglaterra niadtong 1844 ug ang terminong “thumb Bible” maorag gigamit sa unang higayon sa London niadtong 1849.
Talagsaong mga Tomo sa Kasulatan
Ang makapadaning pagdugang sa kalibotan sa gagmayng mga Bibliya mao ang The Finger New Testament, nga gipatik sa hapit nang magsugod kining sigloha. Kini maoy 3 sentimetros lamang ang gilapdon ug 9 sentimetros ang gitas-on—ang gitas-on sa tudlo—busa, maoy nahimong ngalan niini. Bisan pa niana, sanglit kini maoy kapin sa 76 milimetros sa gitas-on, sa estriktong pagkasulti, kini dili usa ka gamitoyng libro, bisan tuod sa katibuk-an kini giklasipikar uban sa maong mga Bibliya. Ang 4-punto nga gidak-on sa tipo nga gigamit niining gamayng tomo klaro kaayo ug daling mabasa sa daghan nga dili gamitag lente.
Ang talagsaong pananglitan nag-ulohag The Illustrated Bible, nga may mga balak nga nag-ulohag Railway to Heaven. Kini padayong giimprenta sulod sa kapin sa 50 ka tuig panahon sa unang mga adlaw sa mga riles sa Britanya. Gitagik sa awtor ang bahin sa mga riles, nga may duha-ka-panid nga balak nga nag-ulohag “Sa Pagtultol Kanimo Ngadto sa Laing Ruta.” Kanang laing ruta gipaila nga mao si “Jesu-Kristo, ang Anak ni Jehova.” Ang balak nagtiklop: “Anak ko, nag-ingon ang Diyos, ikiling kanako ang imong kasingkasing. Pagdali—aron dili ka mabiyaan sa tren.”
Talagsaon usab mao ang tomo nga My Morning Counsellor, sa tuig 1900. Gipakita niini ang adlaw-adlaw nga teksto sa Bibliya, ug ang matag bulan gipasiunhan sa usa ka porma sa balaang ngalan. Ang porma alang sa Pebrero, pananglitan, maoy “Jehovah-Shalom.” Kining libroha ug ang The Illustrated Bible, nga unang gihisgotan, nagpasundayag sa kamatuoran nga ang Jehova, ang ngalan sa Diyos, komon nga gigamit sa Britanya usa ka gatos ka tuig kanhi.
Ang Kinagamyan?
Panahon sa kasiglohan gihimo ang daghang pangangkon bahin sa kinagamyang gipatik nga libro. Ang unang balidong pangangkon gihimo niadtong 1674 sa dihang ang libro nga Bloem-Hofje, ni C. van Lange, gipatik sa gigming nga tipo. Ang Miniature Books naghubit niana ingong “ang gidak-on sa kuko sa kamot,” ug wala kini hitupngi sulod sa kapin sa 200 ka tuig.
Ang iladong edisyon sa La Divina Commedia ni Dante nga gipatik sa 2-punto nga tipo, gikaingong mao ang kinagamyang tipo nga gigamit sukad—nga halos dili mabasa sa yanong mata. Ang libro gihimo sa Padua, Italya, niadtong 1878. Mikabat ug usa ka bulan ang pagpatik sa 30 ka panid, ug ang bag-ong tipo gikinahanglan sa matag bag-ong porma sa pagpatik. Bisan pa niini, 1,000 ka kopya ang napatik.
Ang pagpakunhod sa gidak-on nagpadayon. Sa 1978 ang nursery rhyme nga Three Blind Mice gikan sa Gleniffer Press sa Paisley, Scotland, nahimong ang “kinagamyang libro sa kalibotan.” Kining limitadong edisyon nalabwan niadtong 1985 sa mao gihapon nga mga tig-imprenta sa dihang ilang giimprenta ang 85 ka kopya sa laing nursery rhyme, ang Old King Cole! Ang matag kopya may gidak-on lamang nga 1 ka milimetro kuwadrado. Ang mga panid mapakli—sa tabang sa dagom!
Ang maong gagmating nga mga libro, nga gihubit ni Louis Bondy ingong “halos mga tulbok lamang sa abog,” naghatag ug pamatuod sa di-mahubit nga pailob ug kabatid. Bisan pa niana, kining gigming nga mga libro misaylo sa orihinal nga ideya sa gagmitoyng mga libro, nga mao ang pag-imprentag mga libro nga sayon basahon ug daling gamiton.
Ang igoigong koleksiyon niining makalingaw nga gagmitoyng mga tomo makita diha sa mga museyo, ug daghang uban pa ang pribadong gipanag-iya. Kon imo unyang susihon ang makalingaw nga kalibotan niini, hinumdomi nga mag-amping pag-ayo sa paggunit niining gagmitoyng mga libro. Kini gayod maoy mga buhat sa arte!
[Kahon/Hulagway sa panid 14]
“Photomechanical” nga Pagpagamay
Ang kinagamyang “Bag-ong Testamento” nga naimprenta sukad maoy pinaagi ni David Bryce, sa Glasgow, Scotland, niadtong 1895. May gidak-on kini nga 1.9 por 1.6 sentimetros ug 0.8 sentimetros lamang ang gibag-on! Sa unsang paagi naposible ang pagpatik niini? “Kini gipatik sa kapino ug katin-aw pinaagig photo-mechanical nga pagpagamay,” misaysay si Louis Bondy diha sa Miniature Books. Ginamit ang wala pa maugmad nga potograpiya usa ka gatos ka tuig kanhi, kadto maoy talagsaon kaayong kalamposan.
Si David Bryce nagpatik usab ug ubay-ubayng kompletong mga Bibliyang Thumb nga naggamit sa samang metodo. Alang niadtong malisdan sa pagbasa sa pinong mga sinulat, ang matag Bibliya adunay gamayng lente nga gisuksok sa sulod sa putos sa hapin. Sa tabang niini, ang pagbasa posible alang niadtong molahutay.
Angayng matikdan nga ang proseso sa pagpatik sa potograpikanhong paagi sa pagpagamay sa mga publikasyon gigamit sa maayong paagi sa mga Saksi ni Jehova panahon sa paglutos kanila sa mga Nazi panahon sa Gubat sa Kalibotan II ug sa mga Komunista sa ulahi. Makita sa nag-uban nga mga ilustrasyon mao ang usa ka tabang sa pagtuon sa Bibliya nga gipatik niining paagiha. Gitago diha sa kahon sa posporo, kini gipayuhot ngadto sa mga Saksi sa usa ka kampo konsentrasyon sa Nazi.
Kini mihaom sa kahon sa posporo ug gipayuhot ngadto sa usa ka kampo konsentrasyon
[Hulagway sa panid 13]
Bisag gagmay, ang gagmitoyng mga libro mahimong sayon nga basahon
[Hulagway sa panid 15]
Librarya sa gagmitoyng mga libro