Ang “Oil Palm” Usa ka Kahoy nga Daghag Gamit
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Solomon Islands
GUADALCANAL—alang sa daghang tawo ang ngalan sa isla nalangkit sa usa sa labing mangilngig nga panagsangka sa Gubat sa Kalibotan II. Karon, hinunoa, ang bisan kinsa nga mobalik ngadto niining panggubatan niadto sa Solomon Islands makakaplag ug lahi kaayong talan-awon—morag walay pagkatapos nga mga rehimento, dili sa mga sundalo, kondili sa tag-as kaayong mga oil palm.
Ang yuta ilalom niining labong ug habog nga mga oil palm nalukop niadto sa tinoneladang mga bomba ug ubang peligrosong mga gamit sa gubat. Apan kining mga kasangkapana sa gubat gipanguha aron katamnan ug oil palm. Sa unsang paagi ang pagkultibar niining kahoya nagsugod? Ug nganong kita makaingon nga kining maanindot taas nga kahoy daghag gamit?
Tugob sa Kasaysayan
Ang unang modernong paghubit sa kahoy nga morag oil palm narekord sa tungatunga sa ika-15ng siglo sa taga-Venice nga si Alvise Ca’da Mosto, nga nagsuhid sa kasadpang baybayon sa Aprika. Dayon, mga 500 ka tuig kanhi, ang Aprikanong mga ulipon nagdala sa bunga ngadto sa mga nasod tabok sa Atlantiko. Busa ang lana sa palma mitungha ingong usa sa labing kaylap nga gigamit nga mga lana nga gikan sa tanom sa kalibotan karon. Mas daghang lana ang makuha gikan sa mga oil palm sa matag ektarya kay sa bisan unsang ubang tanom nga kakuhaan ug lana. Dugang pa, ang oil palm maoy usa ka manggibuhion nga tanom nga kakuhaan ug bunga ug lana sulod sa 25 ngadto sa 30 ka tuig.
Usa ka hinungdanong butang sa produksiyon sa lana sa palma, ilabina sa pipila ka nasod sa Halayong Silangan, mao ang kaplag nga nahimo sa ulahing bahin sa katuigan sa 1970. Gituohan kaniadto nga ang mga oil palm mamaluan pinaagi lamang sa hangin. Busa, ang diyutayng ani gipasangil sa dili-maayong mga kahimtang sa klima. Apan, ang bag-ong panukiduki nagpakita nga sa kinadak-ang bahin ang mga insekto ang makapamalu! Busa, ang pagbalhin gikan sa Kasadpang Aprika ngadto sa Halayong Silangan sa mga insekto nga magpamalu sa mga tanom napamatud-ang mapuslanon.
Ang pulahong-orens nga kolor sa bunga sa oil palm mohatag ug duha ka matang sa lana. Ang duha gigamit sa nagkalainlaing mga produkto, ang pipila lagmit imong gigamit. Sa dili pa nato hisgotan kini, moduaw kita sa usa ka galingan sa lana sa palma ug motan-aw kon giunsa pagkuha sa lana.
Pagproseso sa Bulawang Likido
Samtang kita nagkaduol sa galingan, tagboon kita sa atong giya ug dad-on kita sa sulod. Sa atong palibot mao ang bug-at nga mga makinarya nga nag-andar. Ang unang lakang sa pagproseso sa bunga sa oil palm, matod pa niya, mao ang pagbutang niini diha sa usa ka linginong pugon nga gipainit sa alisngaw. Ang matag bulig sa bunga adunay duolan sa 200 samag-datiles-kadako nga mga bunga, nga dasok kaayo ang pagkapungpong. Ang pugon nga gipainit sa alisngaw mag-estilisar sa bunga ug magpabungkag sa mga bunga gikan sa bulig.
Ang sunod nga lakang mao ang pagkuha sa mga bunga gikan sa bulig pinaagi sa usa ka makina nga gitawag ug stripper. Ang nangatangtang nga mga bunga ipadala ngadto sa usa ka dakong blender, diin ang unod sa gawas sa bagol kuhaon. Kining lanotong unod pug-on sa dakong igpupuga, o ig-iipit, aron makuha ang dili pa lunsayng lana sa palma. Human mahinloan ug malunsay, ang lana sa palma andam nang ibiyahe.
Apan, adunay ikaduhang matang sa lana. Kini nagagikan sa bagol nga may unod. Kinahanglang buk-on una ang bagol sa oil palm aron makuha ang unod. Human niana, ang mga unod pug-on aron makuha ang bililhong likido niini. Kining lanaha gitawag ug lana sa palm-kernel.
Ang sapal gikan sa mga unod gamiton sa paggamag sustansiyadong pagkaon sa mga hayop. Sa samang paagi, human mabuntan ang mga bunga, ang nanghibilin sa mga bulig sa bunga ibalik sa yuta aron magsilbing abono. Ang lanot ug mga bagol sa bunga gamiton pag-usab, ingong sugnod alang sa mga boiler sa galingan. Pagkaepisyente nga palakaw!
Gikan sa Sorbete Ngadto sa Krema nga Ipahid sa Nawong
Ang lana sa palma mao ang ikaduhang kaylap nga gigamit nga lana nga gikan sa tanom sa kalibotan, sunod sa lana sa soybean. Ang The World Book Encyclopedia nag-ingon: “Sa katuigan sa 1700, gigamit sa mga Ingles ang lana sa palma ingong medisina ug krema sa kamot.” Apan, karon, kini makita diha sa sorbete, margarina, mantekilya, ug mga mantika sa pagluto, maingon man diha sa dili-pagkaon nga mga produkto sama sa mga sabon ug mga kosmetik.
Ang lana sa palm-kernel gigamit usab sa paggamag margarina maingon man sa tsokolet ug ubang mga tam-is nga pagkaon. Apan dili lamang kana ang gamit sa lana. Human sa dugang nga pagproseso, ang mga sangkap sa lana sa palma ug lana sa palm-kernel gamiton diha sa mga medisina, mga sabon, mga iglilimpiyo, mga kandila, ug bisan sa mga bomba!
Tinuod, ang oil palm popular kaayo sa Solomon Islands. Ang epekto sa oil palm sa ekonomiya makita sa kamatuoran nga 13 porsiyento sa eksportasyon sa nasod nagagikan niining kahoya.
Kon kita mohangad sa usa ka oil palm, makapahimuot ang paghanduraw nga ang produkto niining hayag-orens-kolor nga bunga mahimong nagtulo diha sa baba sa nagkatawang bata sa pormang sorbetes ug mahimong anaa kini sa nawong sa iyang inahan, sa iyang kolorete. Oo, ang oil palm maoy usa ka kahoy nga daghag gamit, ug kita magmapasalamaton sa abundang bunga niini.
[Kahon/Hulagway sa panid 27]
Duha ka Tonelada sa Usa ka Adlaw nga Kinamot
Bog . . . bog. Bog . . . bog! Ang hangin napuno sa pagpanglagubo sa nangahulog nga mga bulig sa bunga samtang ang mga mamumuo sa plantasyon nangani sa mga oil palm. Sa unsang paagi maabot nila ang bunga nga tag-as man kaayo kini diha sa mga punoan?
Pinaagi sa paggamit ug hait nga sanggot nga gisumpay sa tumoy sa mapatas-ang sungkit, abison sa mga mangangani ang bunga gikan sa punoan nga may gitas-on usahay sa upat-ka-andanang tinukod. Sa kasarangang adlaw, ang matag mamumuo makaanig tali sa 80 ngadto sa 100 ka bulig ug dad-on kini sa daplin sa dalan aron mahakot. Kay ang matag bulig motimbang ug duolan sa 25 kilos, nagkinahanglan kana ug daghang pag-alsa! Nagkinahanglag upat ug tunga ka toneladang bunga ang paggamag usa ka toneladang lana sa palma.