Pagpaniid sa Kalibotan

Pagpangandam Alang sa Tuig 2000

“Ang tuig 2000 mahimong magpahinabo ug teknolohikal nga kagubot, apan ang Federal Reserve Board [sa T.B.] gustong maneguro nga bisag unsay mahitabo, ang mga Amerikano makapalit ug mga groseriya sa bag-ong milenyo,” nag-ingon ang The Wall Street Journal. “Ang bangko sentral nagpedido ug dugang nga $50 ka bilyong bag-ong kuwarta aron iapod-apod kon pananglit ang mga konsumedor maghugop sa pagkuha sa ilang kuwarta sa mga bangko ug mga automated teller machine.” Ang ekstrang kuwarta kinahanglang andam na sa kataposan sa Septiyembre 1999. Ang mas karaang mga kompiyuter nga naggamit lamang sa kataposang duha ka numero sa pag-ila sa mga tuig mahimong mohubad sa tuig 2000 ingong 1900. Ang pipila ka eksperto nahadlok nga ang ubang kompiyuter mopalyar tungod niining maong pagkadaot, nga nailhan ingong ang Y2K. Ang problema masulbad pinaagi sa malukpanon, makahurot-ug-panahong pagprograma pag-usab, apan daghang bangko ug mga kompaniya dili pa lang dugay nga misugod sa maong pagprograma. “Ang pipila ka kabalaka sa publiko maylabot sa posibleng paghunong sa pinansiyal nga kalihokan gipasamot sa ebanghelikal nga relihiyosong mga grupo nga nag-isip sa kataposan sa milenyo ingong timailhan sa malaglagon nga biblikanhong tagna” ug usa ka “posibleng pagkahugno sa katilingban,” matod sa taho.

Pagbalik sa Langawng Tsetse

Sa 1974, ang Angola mitaho ug tulo ka kaso sa sakit sa pagkatulog. Di pa dugay, gibanabana sa World Health Organization ang gidaghanon sa kaso didto nga labing menos 300,000. Linibo, basin minilyon pa, ang mahimong nameligro. Ang sakit sa pagkatulog gipahinabo sa pagpaak sa langawng tsetse. Human masupsop ang dugo sa tawong natakboyan sa parasito, ang langaw magpadayon sa pagtakod sa sunod nga biktima niini. Ang mga tawong nagtrabaho sa umahan o naglabag mga sinina sa suba—ug, labi pa gayod, ang mga masuso nga gikabiba diha sa likod sa ilang mga inahan—maoy daling mapaakan. Sa sinugdan ang mga biktima makaagom ug sakit sa ulo, hilanat, ug pagsuka. Kay dili makatulog kon gabii, sila kasagarang magduka sa adlaw. Ang parasito moatake sa sentro sa sistema nerbiyos ug sa kataposan sa utok, nga moresulta sa pagkabuang, pagkawala sa panimuot, ug kamatayon. Ang pagpahunong sa siklo sa pagtakod ug ang pagtambal sa mga biktima mahal ug lisod—mga $90 kada pagpatambal, “mahal kaayo sa Angola,” nagtaho ang The Daily Telegraph sa London.

Pagpabiling Himsog

“Ang pisikal nga buluhaton dili kinahanglan nga pakusog kaayo aron mapauswag ang imong panglawas,” nag-ingon ang The Physical Activity Guide, nga di pa dugayng giluwatan sa Health Canada. Sumala sa gitaho diha sa The Toronto Star, “imong mapauswag ang imong panglawas ug ang imong kasingkasing pinaagi sa paghimog gaang buluhaton sulod sa 10-minutos nga mga yugto hangtod imong makab-ot ang total nga usa ka oras sa maong buluhaton kada adlaw.” Unsa ang pipila sa girekomendar nga mga buluhaton? Naglakip kini sa paglakaw, pagsaka sa hagdan, pagpananom, ug pagtuyhad. Ang mga buluhaton sa panimalay sama sa pag-vacuum o pagtrapo sa salog hinungdanon usab, ug kini mopauswag sa kasayon sa paglihoklihok. Ang giya nagsugyot nga ang tumong sa pagtigom ug 60 minutos kada adlaw “maabot pinaagi sa paghimo sa pisikal nga mga buluhaton nga bahin sa imong adlaw-adlawng rutina.” Matod ni Dr. Francine Lemire, presidente sa Organisasyon sa mga Mananambal sa Pamilya sa Canada: “Kon dili ka aktibo, ang mga pagtuon nagpakita nga ang kapeligrohan sa panglawas mahimong parehas ra sa pagpanabako.”

Kapeligrohan sa Kompiyuter Diha sa Sakyanan sa Kahanginan

“Ang mga eksperto nagtuo nga sa ngadtongadto ang usa ka gamay nga personal electronic device (PED) sama sa laptop, madaladalang telepono, CD player o kompiyuter sa dula makapahinabog trahedya sa usa ka ayroplano sama sa usa ka bomba sa terorista,” nag-ingon ang The Daily Telegraph sa Sydney, Australia. “Ang usa ka bag-ong taho nagrekord ug 50 ka panghitabo diin ang komersiyal nga ayroplano nakaagom ug mga problema nga posibleng malaglagon samtang naglupad tungod sa mga pasaherong naggamit ug mga personal electronic device.” Ang pananglitan nga gihatag mao kadtong sa usa ka ayroplano nga motugpaay sa erport sa Melbourne, Australia. Ang ayroplano, nga gimaneho sa awtomatikong paagi, kalit nga miigpot pawala, nga mitakilid ug mga 30 grado. Apan walay nagtandog sa mga kontrol. Gipadayag sa usa ka imbestigasyon nga ang pasahero sa ikatulong lumbay naggamit sa iyang laptop nga kompiyuter, bisan pa sa tin-awng mga instruksiyon sa piloto nga palongon ang tanang elektronikong kasangkapan. Ang maong mga galamiton maoy hinungdan sa pagpataas, pagtiurok, pag-usab sa direksiyon, ug bisan sa pag-usab sa presyur sa ayroplano samtang naglupad. Ang elektronikong mga senyas gikan sa mga PED madawat sa awtomatikong mga sistema sa nabigasyon sa ayroplano ug makaapektar niini. Ang mga pasaherong naglingkod sa unahan nga bahin sa ayroplano nagpatungha sa kinadak-ang problema, tungod kay direkta silang nahimutang ibabaw sa elektronikong seksiyon sa ayroplano.

Bag-ong Metodo sa “Cesarean”

“Ang usa ka bag-ong metodo sa cesarean mahimong mosangpot sa mas dali ug mas sayon nga mga pagpanganak,” nagtaho ang Alemang mantalaan nga Augsburger Allgemeine. “Nga naggamit sa Misgav-Ladach nga metodo, ang siruhano kinamot nga moinat sa tambok nga tisyu, sa bungbong sa tiyan, ug sa kaunoran sa babayeng manganakay, imbes samaran kini pinaagi sa kortang pangdisdis ingon sa naandan.” Sanglit gamay ra ang samad, ang pagdugo dili kaayo grabe, ug tulo lamang ka lut-od sa panit ug tisyu ang kinahanglang tahion pagkahuman, itandi sa pito kon gamiton ang naandang metodo. Dugang pa, ang metodo dili kaayo makahurot ug panahon, kini adunay mas diyutayng kapeligrohan sa impeksiyon, mas diyutayng tambal nga pangpahupay sa sakit ang gikinahanglan, ug ang mga babaye makagawas sa ospital human sa tulo hangtod lima ka adlaw. Ang metodo ginganlan sa ngalan sa ospital sa Israel nga maoy unang misulay niini.

Dili Mao ang Gitinguha nga Epekto

Ang trapiko sa siyudad sagad nga mopahinabog grabeng pagpit-os sa pailob sa drayber. Ang usa ka pagtuon nga gihimo sa mga sikologo sa La Sapienza University, sa Roma, nagpadayag nga samtang nag-uswag ang trapiko, maingon man usab ang mga pamalikas nga gipunting sa relihiyosong mga butang. Sumala sa mantalaang Corriere della Sera, diha sa mga haywey sa banika “54 porsiyento sa mga pamalikas ug mga panggawi nga dili-matinahuron sa relihiyon” gipahinabo sa mga problemang may kalabotan sa trapiko. Apan, sa trapiko diha sa dakong siyudad ang “kiling nga basolon ang mga santos ug mga santa” mas dayag. “Karong mga adlawa diha sa mga kaulohan, 78 porsiyento sa mga panampalas, nga kasagarang nailhan ingong mga pamalikas o mga panunglo, ang gipahinabo sa trapiko,” nag-ingon ang mantalaan. Ang trapiko di pa dugay nga nahimong mas dakong problema sa Roma tungod sa pagpanukod isip pagpangandam alang sa tuig 2000, nga gideklarar ingong tuig sa Katolikong Tinghugyaw diin itanyag ang mga indulhensiya. “Kini nagkasumpaki apan tinuod,” mikomento ang koordinetor sa laykong Tigbantay-sa-Tinghugyaw, “nga sa Roma ang unang epekto sa Tinghugyaw mao tingali ang pagdaghan, dili sa mga indulhensiya, kondili sa mga pamalikas.”

Ang Lig-ong “Tardigrade”

Ang tardigrade, usa ka insekto nga walay tunga sa milimetro ang gitas-on, gituohang mao ang kinalig-onang matang sa kinabuhi sa yuta, nagtaho ang magasing New Scientist. Kasagarang gitawag ug oso sa tubig tungod sa tambok nga hitsura niini kon tan-awon sa mikroskopyo, kini adunay walo ka tiil ug morag giputos ug armadora kon tan-awon. Makapabilin kining buhi sa mga temperatura gikan sa -270 grado Sentigrado ngadto sa 151 grado Sentigrado, sa pagkaladlad sa mga X ray o sa vacuum, ug sa mga presyur nga unom ka pilo nga mas kusog kay sa niadtong anaa sa kailaloman sa kinalawomang lawod. Makaplagan kini diha sa mga sandayong sa atop ug diha sa mga liki sa mga baldosa. Ang pipila niining maong gigming nga mga linalang naulian pa gani human nga nagpuyong walay-lihok kapin sa 100 ka tuig diha sa koleksiyon sa malang mga lumot sa museyo. Unsay nagpaposible niini? Ang kahimtang sa temporaryong paghunong sa hinungdanong mga galamhan sa dihang “ang gidak-on sa lawas mokunhod ug 50 porsiyento o kapin pa, dinuyogan sa halos bug-os nga pagkawala sa tubig,” matod ni Propesor Kunihiro Seki, sa Kanagawa University, sa Hapon.

Paghupay sa mga Pasahero Pinaagig Klasikal nga Musika

Ang mga pasahero maminaw na karon ug klasikal nga musika sa mga kompositor sama ni Strauss, Vivaldi, Chopin, Tchaikovsky, Mozart, Bach, Bizet, Schubert, ug Brahms samtang naghulat ug mga tren diha sa 18 sa mga estasyon sa subwey sa Rio de Janeiro. Niining paagiha, ang mga awtoridad sa subwey naglaom “sa pagpakalma sa mga pasahero panahon sa mga sal-ang tali sa mga pagbiyahe,” nag-ingon ang mantalaang O Globo. Sa dihang napili ang kompletong listahan, “gipili ang mga komposisyon nga mohupay sa mga pasahero apan dili maghatag ug impresyon sa usa ka baylehan diha sa mga estasyonan.” “Ang pag-uyon mas maayo kay sa gidahom,” matod ni Luiz Mário Miranda, marketing director sa sistema sa subwey sa Rio de Janeiro.

Tulubagon sa Tanan

“Gidaot sa mga tawo ang kapin sa 30 porsiyento sa kinaiyanhong kalibotan sukad sa 1970 pinaagig grabeng pagkunhod sa kalasangan, preskong tubig ug mga sistema sa dagat nga niana nagdepende ang kinabuhi,” nag-ingon ang artikulo sa mantalaang The Guardian Weekly. Ang artikulo, nga pinasikad sa di pa dugayng taho sa tulo ka hingtungdang mga organisasyon, lakip ang World Wide Fund for Nature (WWF), nag-ingon nga bisan pag ang mga nasod sa Kasadpan sa naandan mao ang kinalabwang mga tiggamit sa kinaiyanhong mga kahinguhaan, ang nagaugmad nga mga nasod karon “nagkunhod sa ilang kinaiyanhong kahinguhaan sa makapakulbang gikusgon.” Ang usa ka opisyal alang sa WWF nag-ingon: “Nasayod kami nga kini dunay peligrosong mga sangpotanan, apan wala kami makaamgo kon unsa ka peligroso hangtod nga gihimo namo kini nga taho.” Bisan tuod gibasol sa taho ang mga kagamhanan tungod sa ilang kapakyasan sa pagpahunong sa kiling, kini naghisgot nga ang “tanang indibiduwal nag-abaga ug tulubagon tungod sa kawalay-pagpakabana sa mga kahinguhaan sa kalibotan,” nag-ingon ang mantalaan.