Ang Trahedya sa Gubat

SA Imperial War Museum sa London, Inglaterra, ang mga bisita naikag sa usa ka talagsaong relo ug digital counter. Kining maong relo dili orasan. Ang katuyoan niini mao ang pagtabang sa mga tawo nga makasabot sa gidak-on sa pangunang hitabo niining sigloha—ang gubat. Samtang ang kamot sa relo motuyok, ang counter magdugang ug laing numero sa ihap niini matag 3.31 segundos. Ang matag numero nagrepresentar sa usa ka lalaki, babaye, o bata nga namatay ingong resulta sa gubat panahon sa ika-20ng siglo.

Ang counter nagsugod sa pag-ihap niadtong Hunyo 1989. Sa tungang gabii sa Disyembre 31, 1999, matapos ang pag-ihap. Kini maglista na ug usa ka gatos ka milyon, kasarangang banabana sa gidaghanon niadtong nangamatay sa gubat sulod sa milabayng 100 ka tuig.

Tiaw mo kana—usa ka gatos ka milyong tawo! Kana maoy kapin sa duha ka pilo sa populasyon sa Inglaterra. Bisan pa niana, kanang maong estadistika wala magbutyag sa kalisang ug kasakit nga nasinati sa mga biktima. Ni naghubit kini sa pag-antos sa mga minahal niadtong nangamatay—ang milyonmilyong inahan ug mga amahan, mga igsoong babaye ug mga igsoong lalaki, mga biyuda ug mga ilo. Ang gitug-an kanato sa estadistika mao kini: Ang atong siglo sa pagkakaron mao ang labing malaglagong siglo sa tibuok tawhanong kasaysayan; ang kaluog niini dili-hitupngan.

Ang kasaysayan sa ika-20ng siglo nagpakita usab kon sa unsa nang gilapdon nga ang mga tawo nahimong eksperto sa pagpamatay. Latas sa kasaysayan ang paghimo ug bag-ong mga hinagiban naghinayhinay hangtod sa ika-20ng siglo, nga nagpatungha ug daghan kaayong hinagiban. Sa dihang ang unang gubat sa kalibotan nagsugod sa 1914, ang kasundalohan sa Uropa naglakip sa mga lalaki nga mangangabayo, nga armadog mga bangkaw. Karon, sa tabang sa mga satelayt sensor ug kompiyuterisadong mga sistema sa paggiya, ang mga misil makapahinabog kamatayon bisan diin sa yuta, uban ang makapatingalang katukma. Sulod sa nagsal-ang nga mga tuig gigama ug gihimong mas episyente ang mga pusil, tangke, submarino, ayroplanong iggugubat, biolohikanhon ug kemikal nga mga hinagiban ug, siyempre, “ang bomba.”

Sa kasukwahi, ang tawo nahimong episyente kaayo sa pagpakiggubat nga ang gubat karon nahimong dula nga dili na maarangan paggasto sa tawo. Sama sa dili-tinuod nga sugilanon ni Frankenstein, diin ang usa ka amamaliw naglaglag sa naghimo niini, ang gubat nagpameligrong molaglag niadtong naghatag niini ug dako kaayong gahom. Kini bang maong amamaliw makontrolar o mapapha? Ang mosunod nga mga artikulo magsusi niini nga pangutana.

[Picture Credit Lines sa panid 3]

U.S. National Archives photo

U.S. Coast Guard photo

By Courtesy of the Imperial War Museum