Reperensiya Para sa Workbook sa Tigom nga Kinabuhi ug Ministeryo
Oktubre 1-7
BAHANDI GIKAN SA PULONG SA DIYOS | JUAN 9-10
“Giatiman ni Jesus ang Iyang mga Karnero”
(Juan 10:1-3) “Sa pagkatinuod gayod ako magaingon kaninyo, Siya nga dili mosulod sa toril agi sa pultahan kondili mokatkat sa laing dapit, kana siya kawatan ug mang-aagaw. 2 Apan siya nga mosulod agi sa pultahan maoy magbalantay sa mga karnero. 3 Pagabuksan siya sa magbalantay sa pultahan, ug ang mga karnero magpatalinghog sa iyang tingog, ug pagatawgon niya sa ngalan ang iyang kaugalingong mga karnero ug pagagiyahan sila paingon sa gawas.
(Juan 10:11) Ako ang maayong magbalantay; ang maayong magbalantay magatugyan sa iyang kalag alang sa mga karnero.
(Juan 10:14) Ako ang maayong magbalantay, ug ako nakaila sa akong mga karnero ug ang akong mga karnero nakaila kanako,
nwtsty media
Toril
Ang toril maoy kinoralang luna alang sa mga karnero aron dili kini makawat o matukob sa ubang mananap. Inigkagabii, ipasulod sa mga magbalantay ang ilang mga karnero sa toril. Panahon sa Bibliya, ang mga toril walay atop ug lainlaig porma ug gidak-on, sagad may mga paril nga bato ug usa ray entrada. (Num 32:16; 1Sa 24:3; Sof 2:6) Gihisgotan ni Juan ang pagsulod sa toril “agi sa pultahan,” nga dunay “magbalantay sa pultahan.” (Ju 10:1, 3) Sa toril nga gigamit sa tibuok komunidad, kapin pa sa usa ka panon sa mga karnero ang anaa dinhi sa tibuok gabii, ug ang magbalantay sa pultahan magbantay niini aron panalipdan ang mga karnero. Inigkabuntag, ablihan sa magbalantay sa pultahan ang entrada alang sa mga magbalantay sa karnero. Tigomon sa matag magbalantay ang iyang panon pinaagi sa pagtawag sa mga karnero, ug mailhan sa karnero ang tingog sa magbalantay niini ug mosunod. (Ju 10:3-5) Gihisgotan ni Jesus kini nga paagi sa pag-atiman sa pag-ilustrar kon giunsa niya pag-atiman ang iyang mga tinun-an.—Ju 10:7-14.
Kristohanong Pamilya—‘Magtukaw Kamo’
5 Sa masambingayong pagkasulti, ang relasyon tali sa magbalantay ug sa karnero gibase sa kahibalo ug pagsalig. Ang magbalantay nakaila gayod sa iyang mga karnero, ug ang mga karnero nakaila ug nagsalig kaniya. Sila nakaila ug mosunod sa tingog sa magbalantay. “Ako nakaila sa akong mga karnero,” matod ni Jesus. Dili mabaw ang iyang kahibalo bahin sa mga membro sa kongregasyon. Ang Gregong pulong nga gihubad ug “nakaila” nagpasabot ug “personal, lalom nga kahibalo.” Oo, ang Maayong Magbalantay nakaila sa tagsatagsa niya ka karnero. Siya nahibalo sa ilang mga panginahanglan, kahuyangan, ug katakos. Walay bisan unsang butang bahin sa iyang mga karnero ang dili niya mamatikdan. Ug ang mga karnero bug-os nakaila sa magbalantay ug nagsalig sa iyang pagpanguna.
(Juan 10:4, 5) Sa mapagawas na niya ang tanan nga iyaha, siya molakaw nga magauna kanila, ug ang mga karnero mosunod kaniya, tungod kay nakaila man sila sa iyang tingog. 5 Dili gayod sila mosunod sa usa ka estranyo apan mokalagiw gikan kaniya, tungod kay wala sila makaila sa tingog sa mga estranyo.”
“Kon Walay Sambingay Siya Dili Mosulti Kanila”
17 Gikan sa personal nga pagpaniid, si George A. Smith misulat diha sa iyang librong The Historical Geography of the Holy Land: “Usahay mamahulay kami sa udto duol sa usa sa mga atabay sa Judea, nga niana manganha ang tulo o upat ka magbalantay nga magdala sa ilang mga panon sa karnero. Ang mga panon magsagol, ug nahibulong kami kon unsaon pagtigom pag-usab sa matag magbalantay ang iyang panon. Apan human sa pagpainom ug sa pagduladula sa mga karnero, ang mga magbalantay mag-iyaiya paglakaw paingon sa lainlaing mga kiliran sa walog, ug ang matag usa motawag sa iyang linain nga pagtawag; ug ang mga karnero mobulag sa nagtapok nga panon ug mopaingon sa ilang kaugalingong magbalantay, ug ang mga karnero manglakaw nga hapsay sama sa ilang pag-abot.” Napili gayod ni Jesus ang labing maayong sambingay aron ipasabot ang iyang punto, nga mao, kon kita makaila ug motuman sa iyang mga pagtulon-an ug kon kita mosunod sa iyang pagpanguna, nan kita mailalom sa pag-atiman sa “maayong magbalantay.”
(Juan 10:16) “Ug ako adunay ubang mga karnero, nga wala niining torila; kinahanglan nga dad-on ko usab sila, ug sila magpatalinghog sa akong tingog, ug sila mahimong usa ka panon, usa ka magbalantay.
nwtsty study note sa Ju 10:16
dad-on: O “giyahan.” Ang Gregong verb nga aʹgo nga gigamit dinhi mahimong nagkahulogang “dad-on” o “giyahan,” depende sa konteksto. Usa ka Gregong manuskrito nga gisulat mga 200 C.E. ang naggamit ug susamang Gregong pulong (sy·naʹgo) nga sagad gihubad nga “tigomon.” Ingong Maayong Magbalantay, si Jesus nagtigom, naggiya, nanalipod, ug nagpakaon sa mga karnero nga sakop niining torila (gitawag sab nga “gamayng panon” sa Luc 12:32) ug sa iyang ubang mga karnero. Sila nahimong usa ka panon ubos sa usa ka magbalantay. Kini nga ilustrasyon nagpasiugda sa panaghiusa sa mga sumusunod ni Jesus.
Pagpangitag Espirituwal nga Bahandi
(Juan 9:38) Unya siya miingon: “Nagbutang ako ug pagtuo kaniya, Ginoo.” Ug siya miyukbo kaniya.
nwtsty study note sa Ju 9:38
miyukbo kaniya: O “mihapa atubangan kaniya; nagpasidungog kaniya.” Dihang ang Gregong verb nga pro·sky·neʹo gigamit sa pagtumong sa pagsimba sa usa ka diyos o bathala, kini gihubad nga “misimba.” (Mat 4:10; Luc 4:8) Apan niini nga konteksto, ang naayong tawo, kinsa natawong buta, miila kang Jesus ingong representante sa Diyos ug miyukbo kaniya. Iyang giila siya, dili ingong Diyos o bathala, kondili ingong gitagna nga “Anak sa tawo,” ang Mesiyas nga gihatagan sa Diyos ug awtoridad. (Ju 9:35) Dihang miyukbo siya kang Jesus, dayag nga gihimo niya kadto sa paagi nga sama sa ginahimo sa mga tawo nga gihisgotan sa Hebreohanong Kasulatan. Sila moyukbo dihang moatubang sa mga propeta, hari, o ubang representante sa Diyos. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Ha 1:16; 2Ha 4:36, 37) Sa daghang higayon, ang pagyukbo kang Jesus nagpakita nga gipabilhan ang pagpadayag nga gikan sa Diyos o nga giila siya ingong inuyonan sa Diyos.—Tan-awa ang study notes sa Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Juan 10:22) Nianang panahona ang pista sa pagpahinungod gisaulog sa Jerusalem. Tingtugnaw kadto,
nwtsty study note sa Ju 10:22
ang pista sa pagpahinungod: Ang Hebreohanong ngalan niini nga pista maoy Hanukkah (chanuk·kahʹ), nga nagkahulogang “Inagurasyon; Pagpahinungod.” Gisaulog kini sulod sa walo ka adlaw, sugod sa ika-25 nga adlaw sa bulan sa Kislev, sa hapit na ang winter solstice, (tan-awa ang study note sa wintertime niini nga bersikulo sa nwtsty-E ug sgd, seksiyon 19) sa paghandom sa pagpahinungod pag-usab sa templo sa Jerusalem niadtong 165 B.C.E. Gitamay sa Siryanhong hari nga si Antiochus IV Epiphanes si Jehova, ang Diyos sa mga Hudiyo, pinaagi sa pagpasipala sa Iyang templo. Pananglitan, siya nagtukod ug halaran sa ibabaw sa dakong halaran, diin gitanyag kanhi ang adlaw-adlawng halad nga sinunog. Sa Kislev 25, 168 B.C.E., aron bug-os nga hugawan ang templo ni Jehova, si Antiochus naghalad ug baboy diha sa halaran ug iyang giwisik ang sabaw sa unod niini palibot sa templo. Iyang gisunog ang mga ganghaan sa templo, gigun-ob ang mga lawak sa mga saserdote, ug gidala ang bulawang halaran, lamesa sa pasundayag nga tinapay, ug bulawang tangkawan. Unya iyang gipahinungod pag-usab ang templo ni Jehova ngadto sa paganong diyos nga si Zeus sa Olympus. Duha ka tuig sa ulahi, nakuha pag-usab ni Judas Macabeo ang siyudad ug ang templo. Human mahinloi ang templo, gipahinungod kini pag-usab niadtong Kislev 25, 165 B.C.E., tulo gyod ka tuig human magtanyag si Antiochus sa iyang makaluod nga halad sa halaran ni Zeus. Unya gibalik ang pagtanyag kang Jehova ug halad nga sinunog adlaw-adlaw. Walay giingon ang inspiradong Kasulatan nga nagpakita nga si Jehova ang naghatag kang Judas Macabeo ug kadaogan ug nagsugo niya nga ipasig-uli ang templo. Hinuon, naggamit si Jehova ug mga tawo sa langyawng mga nasod, sama kang Ciro sa Persia, aron matuman ang pipila niya ka katuyoan labot sa pagsimba Kaniya. (Isa 45:1) Busa makataronganong mohinapos nga si Jehova mogamit ug tawo gikan sa iyang dedikadong katawhan sa pagtuman sa Iyang kabubut-on. Ang Kasulatan nagpakita nga ang templo kinahanglang nagbarog ug ginahimo na ang mga kalihokan niini aron matuman ang mga tagna bahin sa Mesiyas, sa iyang ministeryo, ug sa iyang halad. Dugang pa, ang pagtanyag sa mga Levihanon ug mga halad matapos dihang itanyag sa Mesiyas ang mas labaw nga halad, ang iyang kinabuhi alang sa katawhan. (Dan 9:27; Ju 2:17; Heb 9:11-14) Ang mga sumusunod ni Kristo wala sugoa sa pagsaulog sa pista sa pagpahinungod. (Col 2:16, 17) Apan walay rekord nga gisaway ni Jesus o sa iyang mga tinun-an ang pagsaulog niini nga pista.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 9:1-17) Karon sa iyang pag-agi siya nakakitag usa ka tawo nga buta sukad sa pagkahimugso. 2 Ug ang iyang mga tinun-an nangutana kaniya: “Rabbi, kinsa ang nakasala, kining tawhana o ang iyang mga ginikanan, mao nga natawo siya nga buta?” 3 Si Jesus mitubag: “Dili kining tawhana ang nakasala ni ang iyang mga ginikanan, apan aron ang mga buhat sa Diyos ikapadayag diha sa iyang kahimtang. 4 Kinahanglan nga atong buhaton ang mga buhat niya nga nagpadala kanako samtang adlaw pa; ang gabii nagsingabot sa dihang wala nay tawo nga makabuhat pa. 5 Samtang ako ania sa kalibotan, ako ang kahayag sa kalibotan.” 6 Human niya isulti kining mga butanga, siya miluwa sa yuta ug nagmasa ug lapok pinaagi sa laway, ug nagbutang sa lapok sa mga mata sa tawo 7 ug miingon kaniya: “Lakaw, panghilam-os didto sa linaw sa Siloam” (nga kon hubaron ‘Pinadala’). Ug busa siya milakaw ug nanghilam-os, ug mibalik nga makakita na. 8 Busa ang mga silingan ug ang mga nakakita kaniya kaniadto ingong makililimos miingon: “Mao kining tawhana nga naglingkoran ug nagpakilimos, dili ba?” 9 Ang pipila nag-ingon: “Mao kini siya.” Ang uban nag-ingon: “Dili gayod, apan siya amgid kaniya.” Ang tawo nag-ingon: “Ako mao siya.” 10 Busa sila miingon kaniya: “Nan, naunsa man pagkabuka ang imong mga mata?” 11 Siya mitubag: “Ang usa ka tawong gitawag nga Jesus nagmasa ug lapok ug mipahid niini sa akong mga mata ug miingon kanako, ‘Adto sa Siloam ug panghilam-os.’ Busa ako miadto ug nanghilam-os ug nakakita na.” 12 Niini sila miingon kaniya: “Hain man ang maong tawo?” Siya miingon: “Wala ako mahibalo.” 13 Ilang gidala ang kanhi buta nga tawo ngadto sa mga Pariseo. 14 Naatol nga kadto Igpapahulay sa adlaw nga si Jesus nagmasa ug lapok ug nagpabuka sa iyang mga mata. 15 Busa, niining higayona ang mga Pariseo nangutana usab kaniya kon giunsa niya pagkakita. Siya miingon kanila: “Iyang gibutangan ug lapok ang akong mga mata, ug ako nanghilam-os ug ako nakakita na.” 16 Busa ang pipila sa mga Pariseo miingon: “Dili siya tawo nga gikan sa Diyos, tungod kay wala siya magtuman sa Igpapahulay.” Ang uban miingon: “Unsaon man sa usa ka tawong makasasala paghimo nianang matanga sa mga ilhanan?” Busa dihay pagkabahin sa ilang taliwala. 17 Busa sila miingon na usab sa tawong buta: “Unsay imong ikaingon bahin kaniya, sanglit iya mang gipabuka ang imong mga mata?” Ang tawo miingon: “Usa siya ka manalagna.”
Oktubre 8-14
BAHANDI GIKAN SA PULONG SA DIYOS | JUAN 11-12
“Sundoga ang Kaluoy ni Jesus”
(Juan 11:23-26) Si Jesus miingon kaniya: “Mobangon ang imong igsoon.” 24 Si Marta miingon kaniya: “Ako nahibalo nga mobangon siya diha sa pagkabanhaw sa kataposan nga adlaw.” 25 Si Jesus miingon kaniya: “Ako ang pagkabanhaw ug ang kinabuhi. Siya nga magpasundayag ug pagtuo kanako, bisan siya mamatay, siya mabuhi; 26 ug ang matag usa nga buhi ug magpasundayag ug pagtuo kanako dili na gayod mamatay. Motuo ka ba niini?”
nwtsty study notes sa Ju 11:24, 25
Ako nahibalo nga mobangon siya: Si Marta nagtuo nga ang gitumong ni Jesus mao ang umaabot nga pagkabanhaw, sa kataposang adlaw. (Tan-awa ang study note sa Ju 6:39.) Hugot kaayo ang iyang pagtuo sa maong pagtulon-an. Ang pipila ka lider sa relihiyon sa iyang panahon, nga gitawag ug mga Saduseo, dili motuog pagkabanhaw, bisag tin-aw kining gitudlo sa inspiradong Kasulatan. (Dan 12:13; Mar 12:18) Sa laing bahin, ang mga Pariseo nagtuo nga ang kalag dili mamatay. Apan nahibalo si Marta nga si Jesus nagtudlog paglaom sa pagkabanhaw ug namanhaw pa gani, bisag ang gidugayon sa ilang pagkamatay dili sama nianang kang Lazaro.
Ako ang pagkabanhaw ug ang kinabuhi: Ang kamatayon ug pagkabanhaw ni Jesus nagpaposible nga mabanhaw ang mga patay. Human mabanhaw si Jesus, gihatagan siya ni Jehova ug gahom dili lang sa pagbanhaw sa mga patay kondili sa paghatag sab ug kinabuhing walay kataposan. (Tan-awa ang study note sa Ju 5:26.) Sa Pin 1:18, gitawag ni Jesus ang iyang kaugalingon nga “ang buhing usa,” kinsa dunay “mga yawi sa kamatayon ug sa Hades.” Busa si Jesus ang paglaom sa mga buhi ug sa mga patay. Siya nagsaad nga iyang buksan ang mga lubnganan ug hatagan ang mga patay ug kinabuhi, sa langit man ingong kauban niyang magmamando o sa iyang bag-ong yuta nga mandoan sa iyang langitnong gobyerno.—Ju 5:28, 29; 2Pe 3:13.
(Juan 11:33-35) Busa, si Jesus, sa iyang nakita siya nga naghilak ug ang mga Hudiyo nga mikuyog kaniya nga naghilak, miagulo diha sa espiritu ug naguol; 34 ug siya miingon: “Diin ninyo siya gipahiluna?” Sila miingon kaniya: “Ginoo, ari ug tan-awa.” 35 Si Jesus mihilak.
nwtsty study notes sa Ju 11:33-35
naghilak: Ang Gregong pulong alang sa “naghilak” sagad nagtumong sa paghilak nga madungog ang tingog. Ang samang verb gigamit kang Jesus dihang gitagna niya ang umaabot nga kalaglagan sa Jerusalem.—Luc 19:41.
miagulo . . . ug naguol: Ang kombinasyon niining duha ka pulong sa orihinal nga pinulongan naghubit sa grabeng emosyon ni Jesus niining tungora. Ang Gregong verb nga gihubad ug “miagulo” (em·bri·maʹo·mai) sagad nagtumong ug kusganong pagbati, apan niini nga konteksto kini nagpakita nga si Jesus natandog pag-ayo mao nga siya miagulo. Ang Gregong pulong alang sa “naguol” (ta·rasʹso) sa literal nagtumong ug kasamok. Sumala sa usa ka eskolar, niini nga konteksto kini nagkahulogang “makapaukay sa kahiladman; makahinabog grabeng kasakit o kaguol.” Ang samang verb gigamit sa Ju 13:21 sa paghubit sa reaksiyon ni Jesus bahin sa ideya nga siya budhian ni Judas.—Tan-awa ang study note sa Ju 11:35.
diha sa espiritu: Ang Gregong pulong nga pneuʹma dayag nga gigamit dinhi sa pagtumong sa puwersa nga gikan sa simbolikong kasingkasing sa tawo ug mopalihok niya sa pagsulti ug pagbuhat sa usa ka butang.—Tan-awa ang Glossary, “Spirit.”
mihilak: Ang pulong nga gigamit dinhi (da·kryʹo) mao ang verb sa Gregong noun alang sa “mga luha” nga gigamit sa mga teksto sama sa Luc 7:38; Buh 20:19, 31; Heb 5:7; Pin 7:17; 21:4. Daw sa mga luha ang pokus, dili sa tingog sa paghilak. Sa Kristohanon Gregong Kasulatan, kini nga Gregong verb gigamit lang dinhi, ug lahi kini sa gigamit sa Ju 11:33 (tan-awa ang study note) sa paghubit sa paghilak ni Maria ug sa mga Hudiyo. Si Jesus nahibalo nga banhawon niya si Lazaro, apan naguol siya pag-ayo kay nakita niyang naguol ang iyang minahal nga mga higala. Tungod sa iyang dakong gugma ug kaluoy alang sa iyang mga higala, siya mihilak atubangan sa mga tawo. Kini nga asoy tin-awng nagpakita nga si Jesus dunay simpatiya sa mga namatyag minahal sa kinabuhi tungod sa sala nga napanunod kang Adan.
(Juan 11:43, 44) Ug sa dihang nasulti na niya kining mga butanga, siya misinggit sa makusog nga tingog: “Lazaro, gula ngari!” 44 Ang tawo nga namatay migula nga ang iyang mga tiil ug mga kamot binugkosan ug mga igpuputos, ug ang iyang nawong giputos ug panapton. Si Jesus miingon kanila: “Badbari siya ug palakta siya.”
Pagpangitag Espirituwal nga Bahandi
(Juan 11:49) Apan dihay usa kanila, si Caifas, kinsa hataas nga saserdote nianang tuiga, miingon kanila: “Wala gayod kamoy nahibaloan,
nwtsty study note sa Ju 11:49
hataas nga saserdote: Dihang ang Israel independente pa nga nasod, ang hataas nga saserdote naghupot sa iyang katungdanan hangtod kini mamatay. (Num 35:25) Apan dihang ang Israel nailalom sa Roma, ang mga magmamando nga gitudlo sa Roma may awtoridad sa pagtudlo ug pagpalagpot sa hataas nga saserdote. (Tan-awa ang Glossary, “High priest.”) Si Caifas, nga gitudlo sa mga Romano, maoy usa ka hanas nga diplomat nga naghupot sa iyang katungdanan nga mas dugay kay sa iyang mga gisundan. Siya gitudlo niadtong mga 18 C.E. ug nagpabilin sa iyang katungdanan hangtod sa mga 36 C.E. Dihang miingon si Juan nga si Caifas maoy hataas nga saserdote nianang tuiga, sa 33 C.E., dayag nga gipasabot niya nga ang termino ni Caifas ingong hataas nga saserdote naglakip sa halandomong tuig nga gipatay si Jesus.—Tan-awa ang sgd, seksiyon 16 sa posibleng lokasyon sa balay ni Caifas.
(Juan 12:42) Bisan pa niana, daghan bisan gani sa mga magmamando ang nagbutang usab ug pagtuo kaniya, apan tungod sa mga Pariseo wala nila ipahayag siya, aron sila dili mapalagpot gikan sa sinagoga;
nwtsty study notes sa Ju 12:42
mga magmamando: Dinhi ang Gregong pulong alang sa “mga magmamando” dayag nagtumong sa mga membro sa hataas nga korte sa mga Hudiyo, ang Sanhedrin. Ang termino gigamit sa Ju 3:1 may kalabotan kang Nicodemo, nga membro niana nga korte.—Tan-awa ang study note sa Ju 3:1.
mapalagpot gikan sa sinagoga: O “gisalikway; gidid-an nga moadto sa sinagoga.” Ang Gregong adjective nga a·po·sy·naʹgo·gos gigamit lang sa Ju 9:22; 12:42; ug 16:2. Ang gipalagpot nga tawo ginalikayan ug ginatamay ingong sinalikway sa katilingban. Siya dili na mahimong makig-uban sa ubang Hudiyo ug kini dako kaayog epekto sa pinansiyal nga kahimtang sa iyang pamilya. Ang mga sinagoga, nga pangunang gigamit alang sa edukasyon, gigamit sab ingong dapit sa mga lokal nga korte nga may awtoridad sa pagpahamtang sa silot nga paglatigo ug pagpalagpot.—Tan-awa ang study note sa Mat 10:17.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 12:35-50) Busa si Jesus miingon kanila: “Ang kahayag maanaa pa kaninyo sa kadiyot na lamang nga panahon. Panglakaw kamo samtang anaa pa kaninyo ang kahayag, aron dili kamo dag-on sa kangitngit; ug siya nga magalakaw sa kangitngit dili mahibalo kon asa siya paingon. 36 Samtang anaa pa kaninyo ang kahayag, ipasundayag ang pagtuo sa kahayag, aron mahimong mga anak sa kahayag.” Gisulti ni Jesus kining mga butanga ug siya milakaw ug mitago gikan kanila. 37 Apan bisan tuod nakahimo siyag daghan kaayong mga ilhanan sa ilang atubangan, wala sila magbutang ug pagtuo kaniya, 38 sa ingon natuman ang pulong ni Isaias nga manalagna nga iyang giingon: “Jehova, kinsa ang nagbutang ug pagtuo sa mga butang nga among nadungog? Ug kon bahin sa bukton ni Jehova, kang kinsa kini gipadayag?” 39 Ang hinungdan kon nganong wala sila makatuo mao nga miingon na usab si Isaias: 40 “Iyang gibutaan ang ilang mga mata ug iyang gipatig-a ang ilang mga kasingkasing, aron dili sila makakita pinaagi sa ilang mga mata ug makasabot pinaagi sa ilang mga kasingkasing ug moliso ug akong ayohon sila.” 41 Gisulti ni Isaias kining mga butanga tungod kay iyang nakita ang iyang himaya, ug misulti siya bahin kaniya. 42 Bisan pa niana, daghan bisan gani sa mga magmamando ang nagbutang usab ug pagtuo kaniya, apan tungod sa mga Pariseo wala nila ipahayag siya, aron sila dili mapalagpot gikan sa sinagoga; 43 kay labi pa nilang gihigugma ang himaya sa mga tawo kay sa himaya sa Diyos. 44 Bisan pa niana, si Jesus misinggit ug miingon: “Siya nga magbutang ug pagtuo kanako magbutang ug pagtuo, dili lamang kanako, kondili kaniya usab nga nagpadala kanako; 45 ug siya nga nakakita kanako nakakita usab kaniya nga nagpadala kanako. 46 Ako mianhi ingon nga kahayag sa kalibotan, aron nga ang matag usa nga magbutang ug pagtuo kanako dili magpabilin sa kangitngit. 47 Apan kon may si bisan kinsa nga magpatalinghog sa akong mga pulong ug dili magasunod niini, dili ko siya pagahukman; kay ako mianhi, dili aron sa paghukom sa kalibotan, kondili aron sa pagluwas sa kalibotan. 48 Siya nga dili manumbaling kanako ug dili magadawat sa akong mga pulong adunay usa nga magahukom kaniya. Ang pulong nga akong gisulti mao ang magahukom kaniya sa kataposang adlaw; 49 tungod kay wala ako magasulti pinasukad sa akong kaugalingong pagbuot, apan ang Amahan nga nagpadala kanako naghatag kanakog sugo kon unsay akong isugilon ug isulti. 50 Dugang pa, nahibalo ako nga ang iyang sugo nagkahulogan ug kinabuhing walay kataposan. Busa ang mga butang nga akong ginasulti, sumala sa gisulti kanako sa Amahan, ginasulti ko usab kini sila.”
Oktubre 15-21
BAHANDI GIKAN SA PULONG SA DIYOS | JUAN 13-14
“Ako Nagtagana ug Sumbanan Alang Kaninyo”
(Juan 13:5) Human niana iyang gibutangan ug tubig ang usa ka palanggana ug gisugdan ang paghugas sa mga tiil sa mga tinun-an ug gitrapohan sila pinaagi sa toalya nga iyang gibakos.
nwtsty study note sa Ju 13:5
paghugas sa mga tiil sa mga tinun-an: Sa karaang Israel, komon kaayo ang paggamit ug sandalyas. Usa kini ka sapin nga ang lapalapa ihigot sa tiil ug buolbuol, mao nga mahugaw gyod ang tiil sa nagbaktas kon moagi sa abogon o lapokon nga dalan. Busa naandan nga huboon ang sandalyas ayha mosulod sa balay, ug segurohon sa maabiabihong tagbalay nga mahugasan ang tiil sa iyang bisita. Kadaghan hisgoti kini nga kostumbre diha sa Bibliya. (Gen 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Luc 7:37, 38, 44) Dihang gihugasan ni Jesus ang tiil sa iyang mga tinun-an, gitudloan niya sila nga magpaubos ug alagaran ang usag usa.
(Juan 13:12-14) Karon sa dihang nahugasan na niya ang ilang mga tiil ug nakasul-ob na sa iyang panggawas nga besti ug nakapahiluna na pag-usab sa lamesa, siya miingon kanila: “Nakasabot ba kamo sa akong gibuhat kaninyo? 13 Kamo nagtawag kanako, ‘Magtutudlo,’ ug ‘Ginoo,’ ug husto ang inyong gisulti, kay mao man ako. 14 Busa, kon ako, bisan tuod Ginoo ug Magtutudlo, naghugas sa inyong mga tiil, kamo usab angay nga maghinugasay sa mga tiil sa usag usa.
nwtsty study note sa Ju 13:12-14
angay: O “obligado.” Ang Gregong verb nga gigamit dinhi sagad gamiton kon maghisgot ug kuwarta, nga nagkahulogang “utangan; mangutang sa uban.” (Mat 18:28, 30, 34; Luc 16:5, 7) Dinhi ug sa ubang konteksto, gigamit kini sa mas lapad nga diwa, nga mao, pagkahimong obligado sa pagbuhat ug usa ka butang.—1Ju 3:16; 4:11; 3Ju 8.
(Juan 13:15) Kay ako nagtagana ug sumbanan alang kaninyo, nga, ingon sa akong gibuhat kaninyo, pagabuhaton usab ninyo.
Ang Labing Bantogang Tawo Nagbuhat ug Mapainubsanong Pag-alagad
Pinaagig paghugas sa mga tiil sa iyang mga tinun-an, si Jesus naghatag ug usa ka kusganong pagtulon-an sa pagkamapainubsanon. Sa pagkatinuod, ang mga Kristohanon dili angayng maghunahuna nga sila importante kaayo nga ang uban kanunayng mag-alagad kanila, ni angay silang mangagpas sa dungganong mga posisyon ug pagkainila. Hinunoa, angay nilang sundon ang sumbanan nga gipahimutang ni Jesus, kinsa “mianhi, dili aron alagaran, kundili sa pag-alagad ug sa paghatag sa iyang kalag nga usa ka lukat baylo sa daghan.” (Mateo 20:28) Oo, ang mga sumusunod ni Jesus angayng andam sa pagbuhat sa kinaubsang mga pag-alagad alang sa usag usa.
Pagpangitag Espirituwal nga Bahandi
(Juan 14:6) Si Jesus miingon kaniya: “Ako ang dalan ug ang kamatuoran ug ang kinabuhi. Walay makaadto sa Amahan kon dili pinaagi kanako.
nwtsty study note sa Ju 14:6
Ako ang dalan ug ang kamatuoran ug ang kinabuhi: Si Jesus ang dalan kay pinaagi lang niya nga makaduol ta sa Diyos diha sa pag-ampo. Siya usab “ang dalan” aron ang mga tawo mapasig-uli ngadto sa Diyos. (Ju 16:23; Rom 5:8) Si Jesus ang kamatuoran kay siya nagasulti ug nagkinabuhi subay sa kamatuoran. Daghan sab siyag natuman nga mga tagna nga nagpakita sa iyang hinungdanong papel sa katumanan sa katuyoan sa Diyos. (Ju 1:14; Pin 19:10) Kini nga mga tagna nahimong “Oo [o natuman] pinaagi kaniya.” (2Co 1:20) Si Jesus ang kinabuhi kay pinaagi sa lukat, gipaposible niya nga ang katawhan makabaton sa “tinuod nga kinabuhi,” ang “kinabuhing walay kataposan.” (1Ti 6:12, 19; Efe 1:7; 1Ju 1:7) Mapamatud-an sab niya nga siya “ang kinabuhi” alang sa minilyon nga banhawon nga may paglaom nga mabuhing walay kataposan sa Paraiso.—Ju 5:28, 29.
(Juan 14:12) Sa pagkatinuod gayod ako magaingon kaninyo, Siya nga magpasundayag ug pagtuo kanako, siya maghimo usab sa mga buhat nga akong ginahimo; ug pagahimoon niya ang mga buhat nga labaw pa niini, tungod kay ako moadto sa akong Amahan.
nwtsty study note sa Ju 14:12
mga buhat nga labaw pa niini: Wala moingon si Jesus nga ang mga milagro nga himoon sa iyang mga tinun-an mas labaw kay sa iyang mga milagro. Hinuon, mapainubsanon niyang giila nga mas labaw ang ilang mahimo sa pagsangyaw ug pagpanudlo kay sa iyang mahimo. Mas dako ang ilang makobrehan nga teritoryo, mas daghan silag masangyawan, ug mas taas ang ilang panahon sa pagsangyaw. Tin-aw nga gipakita sa giingon ni Jesus nga gidahom niyang ipadayon sa iyang mga sumusunod ang iyang buluhaton.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 13:1-17) Karon, tungod kay nahibalo siya sa wala pa ang pista sa paskuwa nga miabot na ang iyang takna aron siya mobiya niining kalibotana ug moadto sa Amahan, si Jesus, kay nahigugma sa mga iyaha nga ania sa kalibotan, naghigugma kanila hangtod sa kataposan. 2 Busa, samtang nagpadayon ang panihapon, sa dihang ang pagbudhi kaniya gikapasulod na sa Yawa sa kasingkasing ni Judas Iskariote, ang anak nga lalaki ni Simon, 3 siya, kay nahibalong ang Amahan naghatag na sa tanang butang ngadto sa iyang mga kamot ug nga siya naggikan sa Diyos ug moadto sa Diyos, 4 mitindog gikan sa panihapon ug mipadaplin sa iyang panggawas nga besti. Ug, nga nagkuhag toalya, iyang gibaksan ang iyang kaugalingon. 5 Human niana iyang gibutangan ug tubig ang usa ka palanggana ug gisugdan ang paghugas sa mga tiil sa mga tinun-an ug gitrapohan sila pinaagi sa toalya nga iyang gibakos. 6 Ug siya nahiabot kang Simon Pedro. Siya miingon kaniya: “Ginoo, hugasan mo ba ang akong mga tiil?” 7 Sa pagtubag si Jesus miingon kaniya: “Ang akong ginabuhat dili nimo masabtan sa pagkakaron, apan imo rang masabtan kining mga butanga pagkahuman niini.” 8 Si Pedro miingon kaniya: “Dili mo gayod pagahugasan ang akong mga tiil.” Si Jesus mitubag kaniya: “Gawas kon ako maghugas kanimo, ikaw walay bahin kanako.” 9 Si Simon Pedro miingon kaniya: “Ginoo, dili lamang ang akong mga tiil, kondili ang akong mga kamot usab ug ang akong ulo.” 10 Si Jesus miingon kaniya: “Siya nga naligo na dili kinahanglang hugasan pa gawas sa iyang mga tiil, hinuon mahinlo na sa katibuk-an. Ug kamo mahinlo, apan dili ang tanan.” 11 Sa pagkatinuod, nahibaloan niya ang tawo nga magbudhi kaniya. Mao nga siya miingon: “Dili kamong tanan mahinlo.” 12 Karon sa dihang nahugasan na niya ang ilang mga tiil ug nakasul-ob na sa iyang panggawas nga besti ug nakapahiluna na pag-usab sa lamesa, siya miingon kanila: “Nakasabot ba kamo sa akong gibuhat kaninyo? 13 Kamo nagtawag kanako, ‘Magtutudlo,’ ug ‘Ginoo,’ ug husto ang inyong gisulti, kay mao man ako. 14 Busa, kon ako, bisan tuod Ginoo ug Magtutudlo, naghugas sa inyong mga tiil, kamo usab angay nga maghinugasay sa mga tiil sa usag usa. 15 Kay ako nagtagana ug sumbanan alang kaninyo, nga, ingon sa akong gibuhat kaninyo, pagabuhaton usab ninyo. 16 Sa pagkatinuod gayod ako magaingon kaninyo, Ang ulipon dili labaw kay sa iyang agalon, ni ang pinadala labaw kay sa nagpadala kaniya. 17 Kon nahibalo kamo niining mga butanga, malipayon kamo kon inyo kining buhaton.
Oktubre 22-28
BAHANDI GIKAN SA PULONG SA DIYOS | JUAN 15-17
“Kamo Dili Bahin sa Kalibotan”
(Juan 15:19) Kon kamo bahin pa sa kalibotan, higugmaon sa kalibotan ang mga iyaha. Karon tungod kay kamo dili man bahin sa kalibotan, apan gipili ko kamo gikan sa kalibotan, tungod niini ang kalibotan nagdumot kaninyo.
nwtsty study note sa Ju 15:19
kalibotan: Niini nga konteksto, ang Gregong pulong nga koʹsmos nagtumong sa katawhan nga lahi sa mga alagad sa Diyos, ang dili matarong nga katilingban nga nahimulag sa Diyos. Si Juan lang ang magsusulat sa Ebanghelyo nga nagkutlo kang Jesus dihang miingon siya nga ang iyang mga sumusunod dili bahin sa kalibotan. Kini nga ideya kaduha hisgoti ni Jesus sa iyang kataposang pag-ampo uban sa iyang matinumanong mga apostoles.—Ju 17:14, 16.
(Juan 15:21) Apan kining tanan ilang pagabuhaton batok kaninyo tungod sa akong ngalan, tungod kay sila wala man makaila kaniya nga nagpadala kanako.
nwtsty study note sa Ju 15:21
tungod sa akong ngalan: Sa Bibliya, ang terminong “ngalan” usahay nagrepresentar sa tawo nga nagdala sa maong ngalan, sa iyang reputasyon, ug sa tanan nga iyang girepresentahan. (Tan-awa ang study note sa Mat 6:9.) Bahin sa ngalan ni Jesus, kini nagrepresentar sa awtoridad ug posisyon nga gihatag kaniya sa iyang Amahan. (Mat 28:18; Flp 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Gipatin-aw dinhi ni Jesus kon nganong ang katawhan sa kalibotan mobuhat ug bisan unsa nga batok sa iyang mga sumusunod: tungod kay sila wala man makaila kaniya nga nagpadala niya. Kon nakaila sila sa Diyos, matabangan sila nga masabtan ug ilhon kon unsay girepresentahan sa ngalan ni Jesus. (Buh 4:12) Apil niini ang posisyon ni Jesus ingong Magmamando nga tinudlo sa Diyos, ang Hari sa mga hari, nga kinahanglang yukboan sa tanang katawhan agig pagpasakop aron makabaton ug kinabuhi.—Ju 17:3; Pin 19:11-16; itandi ang Sal 2:7-12.
(Juan 16:33) Gisulti ko kining mga butanga kaninyo aron nga pinaagi kanako makabaton kamo ug kalinaw. Sa kalibotan kamo adunay kasakitan, apan magmaisogon! Gidaog ko na ang kalibotan.”
Kaisog
Ang Kristohanon nagkinahanglag kaisog aron magpabiling dili mahugawan sa mga tinamdan ug mga buhat sa kalibotan nga kaaway ni Jehova nga Diyos ug magpabiling matinumanon Kaniya bisan pag atubangon ang pagdumot sa kalibotan. Gisultihan ni Jesu-Kristo ang iyang mga tinun-an: “Sa kalibotan kamo adunay kasakitan, apan magmaisogon! Gidaog ko na ang kalibotan.” (Ju 16:33) Wala gayod magpadaog ang Anak sa Diyos sa impluwensiya sa kalibotan, apan iyang gidaog ang kalibotan pinaagi sa iyang pagkalahi gikan niini sa tanang paagi. Ang ekselenteng panig-ingnan ni Jesu-Kristo ingong usa ka mananaog ug ang sangpotanan sa iyang pagkinabuhi nga walay ikasaway makahatag sa usa ka tawo sa gikinahanglang kaisog aron mosundog kaniya sa pagpabiling bulag ug sa pagkawala mahugawi sa kalibotan.—Ju 17:16.
Pagpangitag Espirituwal nga Bahandi
(Juan 17:21-23) aron nga silang tanan mahimong usa, ingon nga ikaw, Amahan, nahiusa kanako ug ako nahiusa kanimo, nga sila usab mahiusa unta kanato, aron nga ang kalibotan motuo nga ikaw nagpadala kanako. 22 Dugang pa, gihatag ko kanila ang himaya nga imong gihatag kanako, aron nga sila mahimong usa ingon nga kita usa. 23 Ako nahiusa kanila ug ikaw nahiusa kanako, aron nga sila hingpit nga mahiusa, aron ang kalibotan makahibalo nga ikaw nagpadala kanako ug nga ikaw nahigugma kanila ingon nga ikaw nahigugma kanako.
nwtsty study note sa Ju 17:21-23
usa: O “nagkahiusa.” Si Jesus miampo nga ang tinuod niyang mga sumusunod mahimong “usa,” magkahiusang mobuhat sa usa ka katuyoan, sama nga siya ug ang iyang amahan “usa,” nga nagpakitag kooperasyon ug panaghiusa sa hunahuna. (Ju 17:22) Sa 1Co 3:6-9, gihubit ni Pablo kini nga panaghiusa sa Kristohanong mga ministro samtang sila nagtinabangay ug nagbuhat uban sa Diyos.—Tan-awa ang 1Co 3:8 ug ang study notes sa Ju 10:30; 17:11.
hingpit nga mahiusa: O “bug-os nga mahiusa.” Niining bersikuloha, gihisgotan ni Jesus nga ang hingpit nga panaghiusa konektado sa gugma nga gipakita sa Amahan. Subay kini sa giingon sa Col 3:14: “Ang gugma . . . maoy usa ka hingpit nga bugkos sa panaghiusa.” Kining hingpit nga panaghiusa maoy relatibo. Wala kini magkahulogan nga mawala na ang panaglahi sa personalidad, sama sa mga abilidad, batasan, ug konsensiya. Nagkahulogan kini nga ang mga sumusunod ni Jesus magkahiusa sa buhat, tinuohan, ug pagtulon-an.—Rom 15:5, 6; 1Co 1:10; Efe 4:3; Flp 1:27.
(Juan 17:24) Amahan, kon bahin sa imong gihatag kanako, buot ko nga, kon asa ako, sila mauban usab unta kanako, aron makakita sila sa akong himaya nga imong gihatag kanako, tungod kay ikaw nahigugma man kanako sa wala pa ang pagkatukod sa kalibotan.
nwtsty study note sa Ju 17:24
pagkatukod sa kalibotan: Ang Gregong pulong alang sa “pagkatukod” gihubad ug “pagpanamkon” sa Heb 11:11, diin gigamit kini uban sa “binhi [o kaliwat].” Kini gigamit sa ekspresyong “pagkatukod sa kalibotan” ug dayag nga nagtumong sa pagkahimugso sa mga anak ni Adan ug Eva. Gilangkit ni Jesus ang “pagkatukod sa kalibotan” kang Abel, nga dayag ang unang lukatonong tawo ug ang unang tawo kansang ngalan ‘nasulat sa linukot nga basahon sa kinabuhi sukad sa pagkatukod sa kalibotan.’ (Luc 11:50, 51; Pin 17:8) Kini nga mga pulong ni Jesus sa pag-ampo ngadto sa iyang Amahan nagkompirmar usab nga dugay na kanhi—sa wala pa magpatunghag mga kaliwat si Adan ug Eva—ang Diyos nahigugma sa iyang bugtong nga Anak.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 17:1-14) Gisulti ni Jesus kining mga butanga, ug, nga giyahat ang iyang mga mata sa langit, siya miingon: “Amahan, ang takna miabot na; himayaa ang imong anak, aron nga ang imong anak maghimaya kanimo, 2 sumala sa imong paghatag kaniya ug awtoridad ibabaw sa tanang unod, aron nga, labot sa bug-os nga gidaghanon nila nga gihatag mo kaniya, iyang mahatagan sila ug kinabuhing walay kataposan. 3 Kini nagkahulogan ug kinabuhing walay kataposan, ang ilang pagkuha ug kahibalo bahin kanimo, ang bugtong matuod nga Diyos, ug sa usa nga imong gipadala, si Jesu-Kristo. 4 Gihimaya ko ikaw dinhi sa yuta, kay natapos ko ang buluhaton nga imong gihatag kanako aron buhaton. 5 Busa karon, Amahan, himayaa ako uban kanimo sa himaya nga akong nabatonan uban kanimo sa wala pa ang kalibotan. 6 “Gipadayag ko ang imong ngalan sa mga tawo nga imong gihatag kanako gikan sa kalibotan. Sila imoha, ug sila imong gihatag kanako, ug sila nagsunod sa imong pulong. 7 Karon nahibalo sila nga ang tanang butang nga imong gihatag kanako nagagikan kanimo; 8 tungod kay ang mga pulong nga imong gihatag kanako gihatag ko kanila, ug ilang gidawat kini ug ilang nahibaloan gayod nga ako migula ingon nga imong hawas, ug sila mituo nga ikaw nagpadala kanako. 9 Naghangyo ako mahitungod kanila; naghangyo ako, dili mahitungod sa kalibotan, apan mahitungod kanila nga imong gihatag kanako; tungod kay sila imoha, 10 ug ang tanan nga akoa imoha ug ang imoha akoa, ug ako gihimaya na sa ilang taliwala. 11 “Dugang pa, ako wala na sa kalibotan, apan sila ania sa kalibotan ug ako moanha kanimo. Amahan nga Balaan, bantayi sila tungod sa imong ngalan nga imong gihatag kanako, aron nga sila mahimong usa nga sama kanato. 12 Sa dihang ako uban pa kanila sila akong gibantayan tungod sa imong ngalan nga imong gihatag kanako; ug sila akong giampingan, ug walay usa kanila nga nalaglag gawas sa anak sa kalaglagan, aron nga ang kasulatan matuman. 13 Apan karon ako moanha na kanimo, ug ako nagsulti niining mga butanga dinhi sa kalibotan aron mabatonan nila ang akong kalipay sa bug-os. 14 Gihatag ko ang imong pulong kanila, apan ang kalibotan nagdumot kanila, tungod kay sila dili bahin sa kalibotan, ingon nga ako dili bahin sa kalibotan.
Oktubre 29–Nobyembre 4
BAHANDI GIKAN SA PULONG SA DIYOS | JUAN 18-19
“Si Jesus Nagpamatuod sa Kamatuoran”
(Juan 18:36) Si Jesus mitubag: “Ang akong gingharian dili bahin niining kalibotana. Kon ang akong gingharian bahin pa niining kalibotana, ang akong mga alagad makig-away na unta aron dili ako ikatugyan ngadto sa mga Hudiyo. Apan, sa pagkatinuod, ang akong gingharian dili gikan niini nga tinubdan.”
(Juan 18:37) Busa si Pilato miingon kaniya: “Nan, kon mao, hari ka ba diay?” Si Jesus mitubag: “Ikaw ang nag-ingon nga ako hari. Tungod niini ako gipakatawo, ug tungod niini ako mianhi sa kalibotan, aron ako magpamatuod sa kamatuoran. Ang matag usa nga dapig sa kamatuoran mamati sa akong tingog.”
nwtsty study notes sa Ju 18:37
magpamatuod sa: Sama sa pagkagamit sa Kristohanon Gregong Kasulatan, ang mga Gregong pulong nga gihubad ug “magpamatuod” (mar·ty·reʹo), “pamatuod” (mar·ty·riʹa), ug “saksi” (marʹtys) lapad ug kahulogan. Ang maong mga termino gigamit nga ang pangunang diwa maoy pagpamatuod sumala sa kon unsa gyoy personal nga nahibaloan sa usa, apan maglakip usab sa ideya sa “pagpahayag; pagkompirmar; pagdayeg.” Dili lang kay gipamatud-an ug gipahayag ni Jesus ang mga kamatuoran nga kombinsido siya kondili nagkinabuhi usab siya sa paagi nga iyang gipamatud-an nga tinuod ang mga tagna ug saad sa iyang Amahan. (2Co 1:20) Detalyado kaayong gitagna ang katuyoan sa Diyos bahin sa Gingharian ug sa Mesiyanikong Magmamando niini. Ang tibuok kinabuhi ni Jesus sa yuta, nga natapos sa iyang kamatayon, nagtuman sa tanang tagna bahin kaniya, lakip ang mga landong, o sumbanan, diha sa pakigsaad sa Balaod. (Col 2:16, 17; Heb 10:1) Busa sa pulong ug buhat, si Jesus ‘nagpamatuod sa kamatuoran.’
kamatuoran: Gitumong ni Jesus dinhi ang kamatuoran bahin sa mga katuyoan sa Diyos, dili ang kamatuoran sa katibuk-an. Ang pangunang bahin sa katuyoan sa Diyos mao nga si Jesus, ang “anak ni David,” mag-alagad ingong Hataas nga Saserdote ug Magmamando sa Gingharian sa Diyos. (Mat 1:1) Gipatin-aw ni Jesus nga ang katuyoan sa iyang pag-anhi sa kalibotan, iyang kinabuhi sa yuta, ug iyang ministeryo mao ang pagmantala sa kamatuoran bahin niana nga Gingharian. Ang samang mensahe gimantala sab sa mga anghel sa wala pa ug dihang natawo si Jesus sa Betlehem sa Judea, ang siyudad nga natawhan ni David.—Luc 1:32, 33; 2:10-14.
(Juan 18:38a) Si Pilato miingon kaniya: “Unsa bay kamatuoran?”
nwtsty study note sa Ju 18:38a
Unsa bay kamatuoran?: Ang pangutana ni Pilato dayag nga nagtumong sa kamatuoran sa katibuk-an, dili sa “kamatuoran” nga bag-o pang gihisgotan ni Jesus. (Ju 18:38) Kon kining pangutanaha tininuod pa, tubagon unta kini ni Jesus. Pero lagmit gipangutana kini ni Pilato nga may pagduhaduha, nga morag miingon, “Kamatuoran? Unsa na? Wala may ingon ana!” Wala na gani hulata ni Pilato ang tubag, mibiya hinuon siya ug migawas paingon sa mga Hudiyo.
Pagpangitag Espirituwal nga Bahandi
(Juan 19:30) Karon sa nainom na niya ang aslom nga bino, si Jesus miingon: “Natuman na!” ug, nga giduko ang iyang ulo, siya mitugyan sa iyang espiritu.
nwtsty study note sa Ju 19:30
siya mitugyan sa iyang espiritu: O “siya namatay; siya nabugtoan sa gininhawa.” Ang terminong “espiritu” (Grego, pneuʹma) mahimong sabton dinhi nga “gininhawa” o “puwersa sa kinabuhi.” Nahiuyon kini sa pagkagamit sa Gregong verb nga ek·pneʹo (literal, “mawad-an sa gininhawa”) sa susamang asoy sa Mar 15:37 ug Luc 23:46 (diin kini gihubad ug “nabugtoan sa gininhawa”). Ang uban miingon nga ang pagkagamit sa Gregong termino nga gihubad ug “mitugyan” nagpasabot nga si Jesus wala na maningkamot nga mabuhi pa, kay ang tanang butang natuman na. Kinabubut-on niyang ‘gibubo ang iyang kalag ngadto gayod sa kamatayon.’—Isa 53:12; Ju 10:11.
(Juan 19:31) Unya ang mga Hudiyo, sanglit kadto Pagpangandam man, aron nga dili magpabilin ang mga lawas sa estaka sa pagsakit sa Igpapahulay, (kay dako man kadtong adlawa nga Igpapahulay,) mihangyo kang Pilato nga balion ang ilang mga bitiis ug kuhaon ang mga lawas.
nwtsty study note sa Ju 19:31
dako man kadtong adlawa nga Igpapahulay: Kanunayng igpapahulay ang Nisan 15, adlaw human sa Paskuwa, bisag unsang adlawa pa sa semana kini matunong. (Lev 23:5-7) Kon kining espesyal nga Igpapahulay matunong sa regular nga Igpapahulay (ikapitong adlaw sa semana sa mga Hudiyo, nga magsugod pagsalop sa adlaw sa Biyernes hangtod sa pagsalop sa adlaw sa Sabado), kini maoy “dako” nga Igpapahulay. Ang kamatayon ni Jesus, nga maoy Biyernes, gisundan niini nga igpapahulay. Sa mga tuig 29 hangtod 35 C.E., diha lang sa tuig 33 C.E. natunong ug Biyernes ang Nisan 14. Busa kini nagpamatuod nga namatay si Jesus niadtong Nisan 14, 33 C.E.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 18:1-14) Sa nakasulti na niining mga butanga, si Jesus miadto uban sa iyang mga tinun-an tabok sa sapa sa tingtugnaw sa Kidron diin didtoy tanaman, ug siya ug ang iyang mga tinun-an misulod niini. 2 Karon si Judas, nga iyang magbubudhi, nakatultol usab sa maong dapit, tungod kay si Jesus sa makadaghan nakigtagbo man didto sa iyang mga tinun-an. 3 Busa si Judas nagdala sa pundok sa mga sundalo ug sa mga polis gikan sa pangulong mga saserdote ug sa mga Pariseo ug miadto didto nga may mga sulo ug mga lampara ug mga hinagiban. 4 Busa, si Jesus, kay nahibalo sa tanang butang nga modangat kaniya, misugat ug miingon kanila: “Kinsay gipangita ninyo?” 5 Sila mitubag kaniya: “Si Jesus nga Nasaretnon.” Siya miingon kanila: “Ako mao siya.” Karon si Judas, nga iyang magbubudhi, nagtindog usab kauban nila. 6 Hinunoa, sa dihang siya miingon kanila: “Ako mao siya,” sila misibog ug nangatumba sa yuta. 7 Busa nangutana na usab siya kanila: “Kinsay gipangita ninyo?” Sila miingon: “Si Jesus nga Nasaretnon.” 8 Si Jesus mitubag: “Gisultihan ko kamo nga ako mao siya. Busa, kon ako ang gipangita ninyo, palakta kini sila”; 9 aron matuman ang pulong nga iyang giingon: “Wala ako mawad-i bisag usa niadtong imong gihatag kanako.” 10 Unya si Simon Pedro, sanglit may espada man siya, mihulbot niini ug gitigbas ang ulipon sa hataas nga saserdote ug naputlan sa iyang tuong dalunggan. Ang ngalan sa ulipon maoy Malco. 11 Hinunoa, si Jesus miingon kang Pedro: “Iuli ang espada sa sakoban niini. Ang kopa nga gihatag kanako sa Amahan, dili ko ba gayod kini imnon?” 12 Unya ang pundok sa mga sundalo ug ang komandante militar ug ang mga polis sa mga Hudiyo midakop kang Jesus ug migapos kaniya, 13 ug gidala nila siya pag-una ngadto kang Anas; kay siya ugangang lalaki ni Caifas, nga hataas nga saserdote nianang tuiga. 14 Si Caifas, sa pagkatinuod, mao ang nagtambag sa mga Hudiyo nga para sa ilang kaayohan nga ang usa ka tawo mamatay alang sa katawhan.