Ang Sapa nga Nagaagay Gikan sa Langit
Sinulat sa koresponsal sa “Pagmata!” sa Venezuela
HALAYO sa habagatan sa makidlapkidlapong kaulohan sa Venezuela, Caracas, nahimutang ang katingalahang yuta, ang Guiana Highlands. Mao kini ang misteryosong dapit nga gigamit ni Sir Arthur Conan Doyle ingong dapit nga nahitaboan nga nobela sa sugilanon sa siyensiya ang The Lost World, diin nagsulat siya mahitungod sa nahilain patag nga bukid nga may mga dagko pa kaayong mga hayop nga naglibodlibod.
Wala, wala nay dagko kaayong mga hayop didto. Apan ibabaw sa lunhawng mga tagaytay nagtindog ang habog, patag nga bukid nga samag dagkong mga kuta. Kining lalom kaayog pangpang, patag sa ibabaw nga kabukiran ginganlag tepuís.
Ang pinakadako ug ang usa sa labing habog nga tepuís nagtindog hapit 8,000 ka tiil (2,400 m), dugay na kaayong nadiskobrehan sa lokal nga mga Indian. Ilang ginganlan kinig Auyán Tepuí, nga nagkahulogang “Devil Mountain.” Gihanduraw sa mga Indian nga lugar kini sa Yawa tungod sa grabeng kondisyon sa klima, ang samag bagyong hangin ug unos, ug ang mabagang panganod nga sagad magtabon sa tumoy sa tepuí.
Gikan sa batoong mga lungag sa Devil Mountain adunay sapa sa ilalom ang Churún, nga moagos sa wanang nga nakapahimo niini nga mao ang labing hataas nga busay nga nahibaloan ug usa sa pinakamaanindot. Ang matahom nga busay gitawag nga Churún Merú sa Kamaracotos nga mga Indian, Salto Angel sa mga taga Venezuela, ug Angel Falls sa Ingles ug sinultihan nga kalibotan.
“Nakakita Ako ug Busay!”
Sa sayo niini nga siglo, sa 1910, si Ernesto Sánchez La Cruz, usa ka eksplorador sa Venezuela nga nagpangitag bulawan ug goma misubay sa naglikoliko nga dal-og sa Churún River ug nakakitag tagsaong busay. Siya miingon nga siya nakakitag sapa nga daw ‘nahulog sa langit!’
Sa ulahi ginganlag kinig Angel Falls nga gikan kang Jimmy Angel, usa ka Amerikanong adbenturerong piloto ug tigpangitag bulawan. Gisulat ni Angel diha sa iyang diyariyo (ang sulat gipetsahan sa Nobyembre 16, 1933) sa una niyang pagpalupad sa ibabaw sa busay, “Nakakita ako ug busay!” Sa mibalik siya sa 1937 ug misulay sa paglandig sa iyang gamayng ayroplano sa Auyán Tepui̇́, nakras hinuon siya sa ibabaw sa patag nga bukid. Sa milabay ang onse ka adlaw siya ug ang iyang mga pasahero, lakip sa iyang asawa, nakigbisog sa pagkanaog gikan sa tumoy sa patag nga bukid. Ang resultang publisidad nakakuha sa pagtagad sa tagsaong talan-awon nga iyang nakita sukad. Sa ulahi, nakitang ang sukod sa busay maoy 3,212 ka tiil (979 m) ang gihabugon—kapin sa katunga sa usa ka milya nga pangpang!
Karon, sayon lamang kaayo ang pag-ingog 3,212 ka tiil nga gihabugon, apan hundarawa lang—kana maoy sobra pa sa doble ang gihabugon kay sa Empire State Building sa New York City, ka duha piloa ang gihabugon kay sa Ribbon Falls sa Yosemite National Park, California, o kapin sa tulo ka pilo ang gihabugon kay sa Skykje Falls sa Norway, Staubach Falls sa Switzerland, o sa Candelas Falls sa Colombia!
Sa katingalahan, walay linaw diha sa patag nga bukid. Sa ting-ulan sa panahon sa mga unos, ang mga bul-og sa tubig mahulog gikan sa langit, mapundo sa lawom nga mga lungag, mga dalama, ug mga dal-og, ug moagos ngadto sa ilalom sa yuta nga Churún River.
Natago pa ba Gihapon ang Angel Falls?
Makaduaw ka ba niining natagong katingalahan sa kalalangan? Oo, sa duha ka paagi, nga pulos malisod. Magsugod gikan sa Puerto Ordaz, makahimo ka sa duha ka semana nga pagbiyahe sa baroto.
O makalupad ka agi sa Angel Falls, mogikan sa Caracas o Puerto Ordaz. Gamayng ayroplano ang modala kanimo latas sa naglikolikong dal-og sa Churún River nga sa matag kilid adunay habog kaayong mga bukid ug ipalupad ka sa ubos sa kilid sa pangpang sa kabukiran. Adunay daghan kaayong mga busay nga makapatingala. Apan inigkakita ninyo sa kataposan sa Angel Falls nga nagdagayday sa pangpang, mawala ang tanang pagduhaduha. Sanglit daklit lamang nga makita, ilalom sa maayong klima moagi sa makaduha ang piloto aron matagbaw ang mga biyahedor.
Apan, walay garantiya nga makita o makuhaag letrato ang Angel Falls, sanglit dili matag-an ang mga kondisyon sa klima. Dili makita sa daghang panahon ang busay tungod kay bug-os nga matago kini sa ulan, yamog, o mabagang mga panganod. Tinuod nga makapahigawad kon nakagugol ka nag panahon ug salapi sa paglaom nga makakita sa matahom nga talan-awon. Apan tugbang na sa gastos ug kahago ang kalalim sa paglupad paubos sa nagkahiktin nga sangkoanan sa dal-og.
Hinuon adunay usa pa ka tsansa. Magpadayon sa inyong panaw sa ayroplano moabot ra kamo sa kataposan sa kolor rosas nga balas sa Canaima. Dinhi makahikay ka ug ekskursyon nga may giya ngadto sa tiil sa Angel Falls. Sa pagpadulong didto nagkinahanglan kinig duha o tulo ka adlaw, pinaagig baroto sa mga suba sa Carrao ug Churún ug dayon motungas agi sa kalasangan sa bantaaw nga dapit. Didto maghulat ka hangtod nga mokooperar ang panganod nga mobulag ug dayon mobiya. Dayon makita ang Angel Falls sa iyang magilakon, tagsaong pag-agos ubos sa pangpang sa Auyán Tepuí.
‘Unsa ang anaa sa tumoy sa patag nga bukid?’ tingali mahibulong ka. Giantos sa pipila nga nakaabot sa tumoy ang hamugong katugnaw didto; moubos pa ang temperatura hapit 32 grado Fahrenheit (0° C.) sa gabii. Adunay daghang bangag ug mga dalama ang tumoy sa bukid nga adunay katingalahang mga bato nga samag gidak-on sa dagko kaayong mga patukoran.
Naghinan-aw sa kataposan sa gabonon nga buhagay, kami nakaapresyar nga halayo nga mahimong lugar sa Yawa, ang Angel Falls maoy usa ka matahom nga kapahayagan sa lalang sa Usa nga maoy nagbuhat sa matahom nga mga busay, alang sa iyang kalipay ug sa kalipay sa mga tawo.
[Letrato sa panid 13]
Kanunayng dili makita ang busay tungod sa gabon o panganod