Duhag-Kinitaang mga Magtiayon—Usa ka Hataas nga Kasaysayan

SI Richard dili maulawng mosul-ob ug apron. Siya, nga molihok sa kusina, maghipos sa lamesa, manilhig sa salog, manghugas sa mga plato​—usa ka hulagway sa pagkahanas sa panimalay. “Akong turno ang pagpanglimpiyo,” siya misaysay. “Si Carol nanghingapas sa duha ka oras nga katulog tungod kay unyang gabii siya moadto sa trabaho.”a

Si Richard ug si Carol adunay estilo sa kinabuhi nga sa kadaghanang dapit maoy lagda inay eksepsion: Usa ka duhag-kinitaang kaminyoon. Sa Tinipong Bansa ang gidaghanon sa mga asawa nga nanarbaho halos mitulo ka pilo sukad 1950. Ug sumala sa usa ka bag-ong banabana, kapin sa tulo ka bahin sa lima sa mga magtiayon sa Tinipong Bansa ang dunay duha ka pangita. Ang kanasoran sama sa Pransiya, Australia, Canada, Belgium, Sweden ug Hapon nagasunod sa samang sumbanan.

Hinuon, ang mga magbabasa diha sa gitawag nagkaugmad nga kanasoran tingali mahibulong kon unsay gikagubtan. Kay didto, ang kababayen-an adunay dakong bahin sa pagpangita. (Tan-awa ang panid 4.) Bisan pa niana, ang pag-uswag sa duhag-kinitaang pamilya may pagkakatingad-anan sa Kasadpan. Ngano mang ingon?

“Ekonomikanhong Kapildihan”

Nga ang mga lalaki mao ang bugtong tigpangitag pangabuhian maoy dili ra kay Kasadpanhon kondili may pagkamakibag-o. Ang librong The Individual, Marriage, and the Family nagaingong latas sa kinadak-an sa tawhanong kasaysayan “ang mga babaye bug-os sama sa mga lalaki diha sa pagtagana sa panginahanglan sa pangabuhi sa pamilya.”

Ang Bibliya nagailustrar sa unsang paagi ang kababayen-an sa karaang panahon miamot sa pangabuhi. Sa Proverbio 31, ang “asawang may katakos” gibatbat. Dili ra kay siya magaatiman sa mga buluhaton sa panimalay kondili siya nangitag pangabuhi. Ang pagpalit ug yuta, pag-uma, ug paggama ug pagbaligyag panapot mao ang pipila sa iyang mga kahanas nga makasapi. (Proverbio 31:​16, 24) Sa Buhat 18:​2, 3 ang Bibliya nagahinugilon bahin sa magtiayong ginganlang si Aquila ug Prisila nga naghiusa sa pagbuhat sa samang trabaho. Ang komentarista sa Bibliya si Adam Clarke nag-ingon: “Ang kababayen-an, bisan sa kinatas-ang mga ranggo, taliwala sa mga Grego, mga Romano, ug mga Israelinhon, nagbuhat pinaagi sa ilang mga kamot sa tanang matang sa buluhaton nga gikinahanglan sa pagbuhi sa pamilya.”

Sulod sa kasiglohan ang mga lalaki ug mga babaye nagbuhat ingong mga kauban sa pangabuhian. Hinuon, ang trabaho nasentro sa panimalay. Unya miabot ang industriyal nga rebolusyon, ug ang mga lalaki nangitag mga trabaho sa pabrika sa dagkong mga siyudad. Ang maong kausaban gikan sa mga industriya sa balay ug pag-uma, hinunoa, nagbutang sa mga lalaki sa “mga trabahong halayo sa balay​—mga trabaho kansang mga panginahanglan wala maglakip sa mga asawa o mga anak.” Unsay misangpot? Ang kababayen-an, nag-ingon ang pipila, nahimong “ekonomikanhong kapildihan.”​—Scientific American.

Hinuon ang industriyalisasyon nagdalag usa ka sukod sa kauswagan. Ug samtang ang Kasadpanhong kanasoran nakagawas sa usa ka depresyon ug sa ikaduhang gubat sa kalibotan, ang kasarangang-klase (o mas taas pa) nga sukdanan sa pangabuhi nahimong ikag gipangitang tumong sa daghang pamilya. Ug sa makadiyut ang dagkong mga suweldo, baratong mga prisyo, ug sayon nga utang mitugot nga ang pila ka lalaki nakatagana sa ilang mga pamilya sa mga balay, mga kotse​—ug bisan sa pipila sa katingalahang han-ay sa bag-ong mga produkto ug mga kasangkapan nga sa maong panahon gipaibog sa ilang atubangan.

Ugaling, ang pangandoy sa kasarangang klase napamatud-ang malalangon nga lit-ag samtang ang implasyon misugod sa iyang makadaot nga pagpataas. Ingon ka sayo sa katuigang 1960, matud sa magsusulat si Marvin Harris, “ang mga ginikanan nalisdan sa pagkab-ot o paghawid sa kasarangang-klase nga kahimtang.” Sa pag-ilustrar: Sa 1965 ang aberids nga baratilyong prisyo sa bag-o usag-pamilyang balay sa Tinipong Bansa maoy $20,000. Sa tungatunga sa 1984 ang prisyo misulbong ngadto sa duolag $100,000! Ang bili sa pagkaon ug sinina susamang dili makontrolar. Sa ingon ang mga asawa misugod sa paghugop ngadto sa pangitaag trabaho sa talagsaong mga gidaghanon.

‘Gikinahanglan Namo ang Dugang Salapi’

Si Richard ug si Carol (nga gihisgotan sa sinugdan) nanag-iya sa hamugaway apan, sa mga sukdanan sa U.S., igoigo rang balay. Apan sama sa daghang ubang magtiayon ilang nadiskobrehang sila gipiit sa implasyon. Matud ni Carol: “Yanong among gikinahanglan ang dugang salapi aron among mabayran ang mga bayranan. Akong naamgohang si Richard dili mokitag labaw kay sa iyang kinitaan. Busa ako walay laing kapaingnan gawas ang pagbatog bug-os-panahong trabaho.” Dili, ang pilosopiya sa Kalihokan sa Kagawasan sa Kababayen-an dili mao ang pangunang puwersa nga nagatulod sa kababayen-an ngadto sa trabahoan. Sa pangutan-on nganong silang duha nagatrabaho, ang kadaghanang magtiayon motubag: ‘Kay among gikinahanglan ang salapi!’ (Tan-awa ang panid 5.)

Ang pila ka babaye nayugot nga gilangkat gikan sa panimalay. “Ang pagtrabaho sa gawas sa panimalay inanay nagapatay kanako,” mao ang reklamo sa usa ka babaye. Apan dunay daghan nga nahinangop sa ilang mga trabaho. “Gusto kong motrabaho,” matud sa laing babaye nga nagadumala sa usa ka tindahag muwebles. “Ako dili ra usa ka ginang sa panimalay.” Ang misulbong nga mga proporsiyon sa diborsiyo ug ang kahadlok nga mabiyuda may bahin usab sa pagkadani sa kababayen-an sa trabaho. “Ako mahadlok kaayo nga dili manarbaho,” matud sa usa ka babaye. “Ako nawad-an sa akong unang bana sa bayente-dos pa ako . . . Karon sa kanunay anaa sa likod sa akong alimpatakan ang hunahuna nga kon mamatay si Stephen o makigtaban ug batan-on ako mahimutang sa terible nga kahimtang kon wala akoy trabaho.”

Sa gihapon, alang sa kadaghanang magtiayon, ang tinguha nga dili malumsan sa utang ang naghimo kanilang duhag-kinitaang mga pamilya. Nan, unsa ang pipila ka hagit nga ilang giatubang, ug sa unsang paagi malamposon nilang masagubang kana?

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 4]

Kababayen-ang May Trabaho Diha sa Nagkaugmad nga Kanasoran

“Ang kababayen-an sa Habagatan-silangang Asia nagaluto sa kalamay sa palma. Ang kababayen-an sa Kasadpang Aprika nagagamag serbesa. Ang kababayen-an sa bahin sa Mexico ug sa ubang dapit nagagamag mga kolon. Ang kababayen-an sa kadaghanang nasod nagahablon ug nagatahig mga sinina. Ang kababayen-an sa kadaghanang kultura nagabaligya sa ilang kapin nga pagkaon sa mga tiyanggihan sa ilang dapit. Ang ganansiya niining mga trabahoa kadaghanan iyaha ra sa kababayen-an.”​—Irene Tinker diha sa librong Women and World Development.

Tagda, pananglitan, ang katawhang Akan sa habagatan ug sentral Ghana. Misulat si Rae André: “Ang kababayen-an ang nagatanom, ang kalalakin-an maoy nagaani; ang kababayen-an nagabaligya sa tiyanggihan, ang kalalakin-an nagabaligya sa lagyong mga distansiya. Sa naandan, ang mga bana ug mga asawa adunay bulag nga mga tinigom ug mga gikapitalan ug may katungod sa mga ganansiya nga mahimo gikan sa kaugalingong paghago o trabaho.”

Ang daang mga paagi sa kinabuhi, hinunoa, kusog nagakabalhin samtang ang kanasoran nangandam sa industriyalisasyon. Ang hinungdan? Ang mga industriyalista nagpailaila dili ra sa Kasadpanhong teknolohiya kondili sa Kasadpanhon usab nga kultura. Sa mahulagwayon, ang mga mag-uugmad motudlog bag-ong mga teknik sa pagpanguma ngadto sa kalalakin-an​—bisan pag ang ang pag-uma maoy dominyo sa kababayen-an. Ang mga trabaho sa pabrika susamang halos bukas lamang sa kalalakin-an. Unsay epekto niining tanan?

Palandonga ang Indonesia. Didto, ang trabaho sa pagpabugas sa humay sa naandan buhaton sa kababayen-an. Apan, sa sinugdanan sa katuigang 1970, ang gagmay ginamag-Hapon nga mga galingan sa humay gipailaila, nga naghikaw sa kababayen-an sa ilang pangabuhian.

Sa lungsod sa San Pedro sa Guatemala, ang mga asawa nagatrabaho ingong mga maghahablon, samtang ang mga bana maoy mag-uuma ug negosyante. Ang kababayen-an didto nagbaton sa gitawag ni Dr. T. Bachrach Ehlers nga “mabangis nga garbo” tungod kay may pangita. Sa kalit, gipailaila ang bag-ong mga makina sa paghablon. Apan ang kalalakin-an ra ang gipautang aron kana mapalit. Busa ang kababayen-an nawad-ag gahom sa industriya sa paghablon ug karon nagatrabaho alang sa menos nga mga suweldo nga ginabayad sa mga manedyer sa pabrika.

Sa Kenya ang pila ka babaye ibilin “sa lote sa pamilya aron makapangabuhing kakha-tuktok alang sa ilang kaugalingon ug sa ilang mga anak” samtang ang ilang mga bana nagahimo sa suweldadong mga trabaho sa mga siyudad. Sa dihang sa kataposan sila moduyog sa ilang mga bana sa pagpuyo sa tag-as nga mga apartment, ilang makaplagan, sumala sa usa ka opisyal sa Kenya, “ang usa ka dapit nga mahikogan ra sa mga tawo.” Ngano? “Ang mga taga-Kenya,” siya misaysay, “gustong diha sa yuta; gusto nilang makabatog lote nga matawag nga ilang kaugalingon.”

Sa India ang kababayen-an sa naandan dunay “ubos nga kahimtang.” Busa ang dakog-suweldong mga trabaho kadaghanan isipong dili angayan sa usa ka babaye. (Bisan si Gandhi, kinsa naghisgot mahitungod sa pagkamanagsama sa mga babaye, kas-a miingon nga “ang pagkamanagsama sa sekso wala magpasabot sa pagkamanagsama sa mga trabaho.”) Bisan pa niana, nag-ingon ang librong Women in Contemporary India, ang kababayen-an sa kasarangang klase nga may trabaho karon dunay “higayon nga makaugmad sa tinguha sa materyal nga mga manggad.” Ang kultural ug relihiyosong mga pagdili sa ingon moiway alang sa laing timaan sa pagkahimong Kasadpanhon​—ang materyalismo.

Katingad-anan, ang kababayen-an sa Ikatulong Kalibotan nagahago nga labaw pa kay sukad masukad, apan wala makabaton sa ekonomikanhong independensiya​—o seguridad​—nga ilang napahimuslan sa nangagi.

[Kahon sa panid 5]

Kon Nganong ang Duha Nagatrabaho

Tinipong Bansa: Sa usa ka surbi sa 41,000 ka babaye, 82 porsiento sa mga babayeng may trabaho miingong sila nagtrabaho kay ilang gikinahanglan ang salapi aron ibayad sa ilang presenteng mga galastohan.

Pransiya: Didto, “mas daghang kababayen-an nagatrabaho sa gawas sa panimalay kay sa bisan unsang laing nasod sa Kasadpang Uropa.” Mga 84 porsiento nagatrabaho “tungod kay kinahanglan sa pangabuhi.”

Canada: Ang usa ka pagtuong gihimo sa University of Toronto mipadayag nga ang “ang mga bana sa mga babayeng nagatrabahog bug-os panahon menos ug kita kay sa ubang mga lalaki. Ang aberids nga kinitaan taliwala sa mga lalaki sa mga pamilya diin ang mga babaye nagatrabaho nga bug-os panahon maoy $18,240, kon itandi sa . . . $22,273 diin ang mga bana mao ang bugtong nangitag pangabuhian.”

India: Ang sosyologong si Zarina Bhatty nag-ingon: “Ang kababayen-an nagatrabaho kay gikinahanglang sila magtrabaho, ug dili kay ilang nakaplagan niana ang paagi alang sa labawng kagawasan, ekonomikanhong independensiya o kapahayagan sa kaugalingon.”

[Mga Letrato sa panid 5]

Ang industriyal nga rebolusyon nagkuha sa mga lalaki gikan sa mga uma ug naghatag kanilag mga trabaho sa mga pabrika. Gibati sa pipila nga ang kababayen-an nahimong “ekonomikanhong kapildihan”