Elektrisidad—Mapuslanong Higala nga Nagkinahanglag Pagtahod
HINUNGDANON kaayo ang elektrisidad sa atong modernong sibilisasyon. Gamiton halos sa tanan ang elektrisidad kada adlaw. Apan tungod sa kapeligrohan niini, kini nagkinahanglag pagtahod. Kon tagdon sa hustong paagi, mapuslanon kaayong higala ang elektrisidad. Ayawg tagda ang kinaiyahan niini, ang resulta makalilisang, makamatay pa ngani!
Sa imong balay adunay duha ka matang sa elektrisidad. Ang labing komung matang nagagikan sa planta sa elektrik ug moabot sa imong balay pinaagig mga alambre sa koryente. Ang laing matang nga imong gigamit sa imong balay gikuha gikan sa mga bateriya.
Paggamag Elektrisidad
Una, hisgotan nato ang ginamang elektrisidad. Ang mga alambre sa koryente sa imong balay nagdalag alternating current, kasagaran 110-120 ka boltahe o 220-250 ka boltahe o bisan hain niining duha. ‘Unsay labot ko niana?’ tingali mangutana ka. Una, ang kasangkapan sa imong balay gidesinyo nga moobra lamang sa espisipikong boltahe, o presyor. Ang mga kasangkapan sa kinatibuk-an adunay mga marka nga magpaila sa ilang nagaobrang boltahe. Kinahanglang imong tugbangan ang boltahe sa imong kasangkapan diha sa mga pansakanan sa elektrisidad. Kon dili magkatugbang ang boltahe magguba ang imong kasangkapan ug dili na moobra sa husto.
Lain pa, pinaagi sa pagkasayod sa boltahe sa imong kasangkapan, imong mabanabana ang gidaghanon sa koryenteng magamit niini sa mga termino sa amperes. Sa kasagaran ang marka sa imong kasangkapan naglista dili lamang sa boltahe kondili sa watts usab, o puwersa, nga gamiton. Ang ubang modernong kasangkapan mogamit sa terminong “volt-amps” imbes sa watts. Aron mabanabana ang gikusgon sa ampereha nga gikinahanglan sa imong kasangkapan, bahina ang watts, o volt-amps, sa volts. Pananglitan, AMPERES = WATTS, o VOLTS-AMPS, bahinon sa VOLTS.
Mga Timan-anan sa Pagkaluwas sa Peligro
‘Nganong mapuslanon kining impormasyona? tingali matingala ka. Tungod kay ang matag alambre sa koryente sa imong balay gidesinyo nga makadalag labing dakong gidaghanon sa amperahe sa elektrisidad nga luwas sa peligro. Busa, kon modesider ka sa pagpansak sa imong elektric toaster o plansa sa mao gihapong pansakanan sa samang higayon, imong napasobrahan pagkarga ang mga alambre sa elektrik. Ang piyos o circuit breaker sa imong kahon sa piyos mopahunong ug kalit sa pag-agos sa elektrisidad diha nianang kasangkapana hangtod nga imong matul-id ang problema. O mas grabe pa, kon sayop ang imong matang sa piyos ug dili mapahunong niini ang pag-agos sa elektrisidad mosobra kainit ang mga alambre sa koryente nga makapasiga sa bungbong sa imong balay.
‘Unsaon nako sa pagkasayod sa luwas sa peligro nga gikusgon sa amperahe, o koryente?’ mangutana ka. Tan-awa ang imong kahon sa piyos. Ang kada piyos o circuit breaker magpakita kon pila ka amperahe ang makaagos niini sa mga alambre nga luwas sa tanang dapit sa imong balay.
Ang mga ekstensiyon kord makatabang ug kasagarang gigamit. Pinaagi sa mga kord makahimo ka sa pagpansak ug mga upat ka butang. Maalamon ba ang pagbuhat niini? Dili, sa samang katarongan nga gihatag sa dili pagpansak sa toaster o plansa sa samang pansakanan sa bungbong. Adunay daotang resulta kon magamit ang daghan kaayong amperahe sa koryente. Ug dili maalamon sa pagbutang ug ekstensiyon kord ilalom sa alpombra nga maagiagian. Ngano? Tungod kay ang alambre sa ekstensiyon kord sa ulahi maputol, nga moresultag short circuit. Moresultag sunog ang short circuit.
Nagasubay ang elektrisidad sa dalan nga dili hago. Tigdalag elektrisidad ang tubig, ug ilabina usab ikaw. Busa pagbantay sa pagtindog diha sa basa nga kaligoanan nga sa samang higayon maghupot ug kasangkapan o radyo nga gikonektar sa koryente sa imong balay. Kinahanglan usab ang pag-amping kon mogamit ka ug mga kasangkapan nga gipaandar sa elektrik, sama sa gabas nga elektrik, o igpuputol ug sagbot, sa gawas sa balay. Ang koneksiyon diha sa yuta, ang third pin sa pansakanan sa elektrik, kinahanglang dili putlon o dili dag-on.
Mga Bateriya
Ang mga bateriya maoy laing tuboran sa elektrisidad sa imong balay. Tingali aduna kay gamayng bateriya sa imong kamera, relo, o orasan sa bungbong. Ang imong madaladalang radyo o teyp rekorder adunay bateriya usab; maingon man sa imong plaslayt. Kon buot kang mamati ug musika samtang maligo, makaliso ka sa radyo nga luwas sa peligro nga gipaandar sa mga bateriya.
Dili maayong ibilin ang daot nga bateriya diha sa kasangkapan, kay maguba kini. Ang ubang mga bateriya mahimong makargahan pag-usab, apan pag-amping. Ang ubang mga tiggama nagpahibalo nga mobuto ang ilang mga bateriya kon kargahag usab.
Ang elektrisidad maoy imong higala. Pahimusli ang daghang kaayohan niini, apan tahora kini.
[Kahon sa panid 26]
Boltahe, Watts, Amperahe
Ang boltahe maoy sukod sa enerhiya nga gikan sa tuboran sa koryente nga maoy mopaagos sa koryente diha sa alambre. Sa yano, ang boltahe mao ang presyor.
Ang amperahe mao ang sukod sa koryente; kini mao ang kakusgon sa koryente nga nagaagi sa kompletong linya. Sa yano, ang amperahe mao ang sukod sa kakusgon sa pag-agos sa koryente.
Ang watt maoy sukod sa puwersa sa elektrisidad, diin ang kakusgon niini mabug-os ang pag-obra. Sa yano, ang watt mao ang kunsumo nga magamit sa de-koryenteng kasangkapan.
Sa pag-ilustrar: Ang tubig nga ibisbis sa tanaman mosulod sa mga tubo sa balay nga prenisyor (boltahe) gikan sa mga tuboran. Ang tubig moagos sa hos sa gikusgon sa daghan kaayong galon sa usa ka minuto (amperahe). Ang gidaghanon sa puwersa (watt) nga nagamit mao ang presyor (boltahe) nga imultiplikar sa kakusgon sa agos (amperahe).
[Kahon/Letrato sa panid 27]
Pag-ayo sa Plag—Paagi
Ang mga plag sa kasangkapan tingali kinahanglang ayohon o pulihan tungod sa putol nga alambre. Nagkalainlain ang desinyo sa mga plag sa nagkalainlaing bahin sa kalibotan, apan kon ang imong plag sama sa gipakita dinhi, kini ang paagi sa pag-ayo:
● Iduso ang mga alambre sa plag.
● Hinaya pagputol ang mga katunga sa pulgadang insulador sa alambre pinaagig korta.
● Budbora ang nagkabulag nga gilas sa alambre sa kada alambre.
● Baligtosa sa underwriters knot ang alambre. (Tan-awa ang ilustrasyon.) Makatabang kini nga dili kaayo mainat ang alambre kon hulboton ang plag gikan sa pansakanan.
● Biraha ang kord hangtod sa ulo-ulo sa plag.
● Taptapi ang makitang tumoy sa alambre libot sa mga tuwerka ubos sa mga ulo sa tuwerka sa samang direksiyon sa pagpahugot sa tuwerka. Tinoa nga nakahawid ang alambre sa ikatulong tuwerka.
● Hugti pag-ayo ang mga tuwerka diha sa mga terminal sa tuwerka.