Pagpaniid sa Kalibotan
Produkto sa Hilit nga Kakahoyan
● Ang giila kaniadtong negosyong mama-ug-papa nahimong $10-bilyones sa usa ka tuig nga negosyo nga gidumala sa mga binilanggo kanhi ug mabangis walay trabahong mga indibiduwal. Unsa man kini? Ang pagpananom ug marijuana mitaho ang The New York Times. Ang mga dapit nga nanguna sa pagpananom niini mao ang amihanang California, Hawaii, Oregon, Kentucky, Missouri, Arkansas, Oklahoma, Washington, Idaho. Ang pinakadakong manananom migamit ug mga dapit sa kamingawan sa kasagaran sa mga yuta sa publiko, sa pagtanom ug matang sa maisog kaayong marijuana—nga balor ug $2,000 ngadto sa $3,500 matag tanom—nga nailhang sinsemilla. Gipamosil sa mga manananom sa amihanang California ang tigbaktas ug mga mangangayam kinsa walay kalibotang nakatadlas sa ilang mga lugar ug nakaangol ug pipila tungod sa mga laang. “Ang pagpamatay ug pagpaangol sa mga tawo nahitabo halos kada adlaw sa lalawigan,” miingon ang The Ukiah Daily Journal, usa sa labing dakong peryodiko sa maong dapit. Mahitungod sa mga manananom si John Rooney, direktor sa Idaho Department of Law Enforcement, miingon, “Dili na kini sila mga tipong hippie, apan mabangis nga mga tawong walay trabaho kinsa nagtagad niini ingong negosyo, ug seryoso sila ug mapanalipdanon kaayo sa ilang negosyo.”
Kanihit sa Kahoyng Igsusugnod
● “Ang kahoyng igsusugnod, ang igluluto ug sugnod sa pagpainit sa kabus hapit nang mahurot ug nagkanihit sa kadaghanang mga dapit,” miingon ang magasing Science sa pagsumariya sa bag-ong taho sa Earthscan, nga bahin sa sukad-sa-London nga International Institute for Environment and Development. Ang pagkanihit—nga unang gipahibalo sa publiko sa napulo ka tuig nga milabay—nagpadayon bisan pa sa mga paningkamot sa daghang nasod sa ikatulong kalibotan ug nagpaluyong mga ahensiya nga nagdasig sa pagpananom ug kahoy ug ubang mga plano. Ang gibanabanang panginahanglan nagpakita nga “diha sa tanang dapit ang panginahanglan maoy lima ka pilo ngadto sa, diha sa ubang bahin sa Aprika, 20-ka-pilo o mas labaw pa diha sa dapit nga gitamnan” ug kahoy. “Alang niadtong tinuod gayod nga kabus,” mitapos ang Earthscan, “ang pagkahurot sa mga suplay nga kanhi libreng kahoy nga igsusugnod nagpasabot nga moduyog ang pagkaon, tubig, ug pagpamalay diha sa listahan sa pangunang mga kinahanglanon nga dili arang ikatagana ug anaa sa dakong kapeligrohan.”
Lumba sa Wanang
● Sa miaging Nobyembre, duha ka adlaw human nga misulpot ang space shuttle nga Discovery sa wanang sa pagpabalik sa duha ka nangadaot nga satelayt, ang wala kaayong mapasibyang Ariane V 11 misulpot gikan sa kalasangan sa French Guiana ug gibutad ang duha ka satelayt sa telekomunikasyon didto sa orbito—ang usa kanila gipanag-iya sa kompaniya sa Amerika. Ang Time nga magasin mitawag sa misyon nga “malamposon kaayo.” Kay ngano? Tungod kay kini ug ubang malamposong mga misyon nakapahimo sa roket sa wanang nga Ariane—usa ka produkto sa European Space Agency—ang numero unong kompetensiya sa negosyo sa shuttle diha sa wanang. Unsay nakapahimo sa Ariane nga madanihon mao ang iyang mas taas nga proporsiyon sa malamposong pagpasulpot sa mga satelayt kon itandi sa mga shuttle. Lain pa, ang prisyo sa pagpasulpot sa mga satelayt sa Ariane nga roket tigihay, usa ka hinungdanong butang, ilabina kay ang mga bayranan sa shuttle sa pagpasulpot sa mga satelayt gieskedyol nga pasakaan ug 80 porsiento sa sunod nga Oktubre.
Pagpamampam sa Dagkong Siyudad
● “Ang dagkong mga grupo sa mga pampam kaniadto maglabaylabay sa 5 1/2-milya (9-km) nga dalan sa Sunset Boulevard sa Hollywood,” mitaho ang The New York Times. “Apan di pa dugayng Biernes nakakita lamag tulo ang patrolya sa kapolisan, nga mius-os ug mga 80” sa walo ka bulang milabay. Ang mga pagpanakop mius-os gikan sa 30 o 40 sa usa ka gabii ngadto sa mga 7. Unsay nahitabo? Gawas pa sa maayong pagkaplanong mga pagpatrolya sa kapolisan sa mga dalan, ang paggamit sa mga kompiyoter nakasanta sa paningkamot sa mga pampam sa paggamit ug mga alyas. Takdoon sa kompiyoter ang pisikal nga mga kabatbatan, kriminal nga kaagi, mga alyas, mga patik sa tudlo. Ang masakpan nga pabalikbalik nga maglalapas gihatagan ug taastaas nga sentensiya sa pagkabilanggo.
● Diha sa New York City, nakadakop ang mga polis ug 17,000 tungod sa pagpamampam sa miaging tuig, kadaghanan diha sa dalan. Apan 5 porsiento lamang sa pagpanakop miresultag mga sentensiya sa pagkabilanggo. Halos katunga sa mga pampam pagawason dayon sa pipila ka oras, ug ang nanghibilin gipamulta. Sumala sa taho, ang pagpamampam “milambo diha sa sulod halos walay kababagan.” Ang ubang mga pampam motrabaho diha sa mga otel nga natago luyo sa mga pultahan sa maluhong mga apartment. Ang uban nagtrabaho alang sa mga serbisyo sa pagkuyogkuyog o nagkinaugalingon. Magpaanunsiyo sila sa mga basahon sa sekso, o sa direktoryo sa telepono ubos sa ngalang mga serbisyo sa pagkuyogkuyog.
● Sa Melbourne, bisag makita ang pagpamampam diha sa mga parlor sa pagpamasahe nga gihatagag permiso sa pagpalakaw sa negosyo ug sa industriyal nga mga dapit, ang pagpangitag pampam sa kadalanan supak sa balaod. Sa West Germany, ang mga otel ug ang pakigsabot diha sa dalan gitugotan sa balaod sa “kontroladong mga dapit.” Sa Hamburg, Amsterdam, ug Zurich kaliboan sa mga turista madani sa kabadok kada tuig. Miingon ang tag-iya sa popular kaayong otel, “Samtang ania pa ang kalibotan, magpabilin ang pagpamampam.”
Pagdaghan sa mga Batang Pinaangkan
● “Kapin sa usa sa matag tulo ka bata nga natawo sa siyudad sa New York [sa 1983] nangatawong pinaangkan,” mitaho ang The New York Times. Makatulo pil-a kanang proporsiyona sa miaging 20 ka tuig. Nabalaka ang mga tigplano sa siyudad, miingon ang taho, “dili sa moral nga mga katarongan,” kondili sa katarongan sumala sa ilang gituohan nga kining mga bataa “hayan magpuyo sa kakabos ug makabaton ug mas malisod nga panahon sa pagpaedukar sa ilang kaugalingon, sa pagpangitag trabaho ug sa pagdawat sa mga kaakohan sa edad-edaran.” Ang dramatikong pag-uswag sa imoralidad, miingon ang mga eksperto, maoy tungod sa hataas nga porsentahi sa ubos ug kita nga mga pamilya nga nagpuyo sa New York City ug sa mas matugutong tinamdan sa mga tawo sa kinatibuk-an bahin sa pagbaton ug pinaangkang mga bata. Ang sosyologong si Kenneth B. Clark mikutlo ug laing katarongan. “Halos walay gibuhat ang mga batan-on,” miingon siya. “Wala silay trabaho. Wala kaayo silay kalingawan sa kinabuhi gawas sa sekso ug mga droga.”
Nabanhawng Hulongihong
● “Sa 1982, unang mikaylap ang hulongihong gikan sa Protestanteng mga pundamentalista,” miingon ang The Wall Street Journal. “Ning higayona, ang bugtong labing dakong tuboran nga grupo . . . mao ang mga madre ug mga pari sa Romano Katoliko.” Unsa kini nga hulongihong? Nga ang presidente sa Procter & Gamble, ang pinakadako sa nasod nga tiggama sa mga produkto nga gamitonon sa balay, mipahayag sa kaugalingon nga magsisimba ni Satanas ug nga ang marka sa kompaniya nga adunay “bulan ug mga bitoon” nasudlan sa mga signal ni Satanas. Sa miaging duha ka bulan, nagpapatik ang P&G ug mga paghimakak ug matukiong gisubay ang mga tuboran, naghikay ug mga testimoniya gikan sa mga lider sa relihiyon, ug mipasakag sumbong sa korte samtang mainit pa ang hulongihong. Apan sa miaging Septiyembre nabuhi pag-usab ang sugilanon. Usa ka madre sa amihanang Pennsylvania nakadawat diha sa iyang buson ug pulyeto nga nagpadayag ug sugilanon—wala hibaloi kon kinsa ang nagpadala—ug mipadalag mga kopya ngadto sa uban. Ingong resulta, sa Oktubre 1984 lamang, nakadawat ang P&G ug 5,000 ka pangutana sa mga opisina niini. Sa gisultihan nga dili tinuod ang hulongihong, daghan sa mga tawo nga mihatod niining hulonghihong nangayog pasaylo. “Apan ang uban nga mituo sa hulongihong nasuko sa pagtapos niini—bisan unsay ebidensiya,” miingon ang taho.
CPR sa mga Iro
● “Matumba ang imong iro sa iyang kan-anan ug mawad-ag panimuot. Unsay imong buhaton?” nangutana ang The Wall Street Journal. Pabulhoti ug gininhawa sila, miingon si Dr. Gabor Vajda, taga Phoenix, Arizona, doktor sa hayop nga nakabansayg mga 200 ka tag-iyag mga binuhi ug mga doktor sa hayop sa “CPR (canine cardiopulmonary resuscitation]) sa iro. Gitudloan ang mga kliyente kon unsaon sa pagpabalik sa gininhawa sa ilang mga iro pinaagi sa pagbulhot ug mugbong gininhawa sa ilang simod. Dugang pa, ang tiggamag edukasyonal nga gamit nakahimog bersiyon sa monyekang Resusci-Annie—nga gamiton sa CPR nga mga kurso—nga gitawag Resusci-Dog. Kini adunay balhibo ug mga koneksiyon sa alambre ug uban pa,” miingon ang representante sa kompaniya. Mahitungod sa paghinlo sa agianan sa hangin sa hayop, si Dr. Vajda miingon, “Ayaw gayod gamita ang imong kamot sa pagkuha sa pagkaon sa natuk-ang iro. Mamaak ang iro.
AIDS sa Uropa
● “Ang mga kaso sa AIDS miuswag halos 100% sa 8 ka bulan” sa napulo ka nasod sa Uropa nga regular nga mohatag ug impormasyon, mitaho ang Morbidity and Mortality Weekly Report, kapin sa 215 ka kaso nga gitaho sa 1983 sa Oktubre ngadto sa 421 ka kaso sa Hulyo 15, 1984. “Taliwala sa mga pasyente gikan sa napulo ka nasod sa Uropa, 87.4% maoy mga lalaking homoseksuwal, 3.4%, mga pasyenteng may hemophilia, ug 1.4%, mga tig-abuso sa droga,” miingon ang taho. Apan hapit tanan sa mga pasyente nagagikan sa Caribbeano ug sa Aprika nga gisusi sa Uropa, walay mahibaloang hinungdan sa kapeligrohan ang natukian.
‘Nanagana sa Linog’ nga Lungsod
● Ang lungsod sa Ech-Cheliff (El Asnam kaniadto), Algeria, nalumpag sa mga linog labing menos unom ka beses. Ang labing dakong kalumpagan niini, sumala sa sugilambong, nahitabo sa ika-limang siglo. Makaduha kini nalumpag sa ika-19ng siglo. Nalumpag pag-usab kining lungsora sa 1936, dayon sa 1954—nagbilin ug 470,000 sa mga pumuluyo niini nga walay mga balay. Ang labing bag-ong linog, nga nahitabo sa 1980, nagbilin ug 3,000 ka patay—gumikan sa pagkahugno sa daghang andanang konkretong mga apartment nga gitukod human sa linog sa 1954. Karon natukod na pag-usab kining lungsora pinaagi sa paggamit ug 23,000 usay-andanang ginamang daang mga balay nga gitukod sa mabaw nga pundasyon. “Kon mouyog pag-usab ang yuta,” miingon si Rachid Artouf, ang hepeng administratibong opisyal sa Ech-Cheliff, “ang mga balay mountol-untol lang samag mga kahong metal.” Masaligon siya nga makakunhod kini sa mga disgrasya.
Delikadong mga Mini
● Dili lamang nahimong $19-bilyones sa usa ka tuig nga negosyo ang paggamag mini nga mga produkto, miingon ang U.S. Customs Service—kapin sa 4.5 bilyones sa milabayng upat ka tuig—kondili hataas nga porsentahi sa mini nga mga produkto karon makapatay. “Lahi nga butang ang paghisgot sa mining [may nganlang marka] mga kamesita, dili sila makadaot sa imong lawas,” miingon si James Bikoff, presidente sa International Anticounterfeiting Coalition sa San Francisco. “Lahi kini sa mini nga mga brake lining, mga kasangkapan sa pagbomba sa kasingkasing diha sa ospital ug mga medisina.” Sa Inglaterra dihay sunodsunod nga mga hitabo nga ang hinungdan mao ang mini nga mga brake shoes nga wala moobra. Lain pa, ang mini nga mga medisina maoy hinungdan sa labing menos 12 ka kamatayon. Ang American Medical Association miisyu ug pasidaan bahin sa mini nga mga tranquilizer ug mga amphetamines nga ubos sa sukdanan.
Dili-komiks nga Komiks
● “Ang bag-ong basahong komiks sa mga edad-edaran dili komiks,” miingon ang The Toronto Star. “Nangibabaw ang pagpasundayag sa pagkahubo ug dayag nga kapintasan sa mga dibuho ug mga sugilanon nga kaamgid sa kang de Sade kay sa Disney, ilang gibungkag ang karaang butang nga gidili ug nakapabangon ug talan-awon sa pagsensora.” Sagad gipatik sa mabulokong kolor sa mahalong papel ug gibaligya sa $2 ang kopya, gidensiyo kining maong mga komiks alang sa mga magbabasa sa ulahi sa ilang pagkatin-edyer sa ilang katuigang 20. Apan mopalit usab ang mga mas bata pa kanila. Ang usa ka tag-iyag tindahan sa Toronto, nabalaka nga basig pahunongon sa mga awtoridad kining mga magasina sa pagprinta, midumili sa pagpundo sa ubang mga titulo niini. Siya mipadayag sa iyang katarongan “ang gidaghanon sa kapintasan ug dugo ug ang pagtangtang ug ang paglangkat ug pagkawalay pagtagad sa pagkatawhanon” nga maoy unod nila.
“Nagsakop sa Tanang Kabatbatan”
● “Ang PMS [premenstrual syndrome] nagsakop sa tanang kabatbatan sa problema sa buot [sa kadaghanang mga babaye] . . . sa dili pa magsugod ang pagdugo.” Mao kanay pagsumariya sa Globe and Mail sa Toronto, Canada, sa usa sa mga punto nga gipahayag ni Dr. Anthony Clare, propesor sa medisina sa sikolohiya, diha sa di pa dugayng simposyon sa Toronto. “Ang ubay-ubayng mga babaye nga adunay naandang PMS, uban sa mga simtoma nga grabe nga nagkinahanglag pagtambal,” miingon ang doktor, “mga . . . 5 porsiento.” Siya midugang nga ang mga babayeng nagreklamo bahin sa PMS sa pagkatinuod nag-antos sa kapit-os, panagsangka sa mga kaakohan, o problema sa kaminyoon nga mapasamot gumikan sa, o tungod sa, panahon sa pagdugo. Bisag unang napaila ang PMS sa 1931, si Dr. Clare miingon nga ang hinungdan niini “hanap ug makalilibog gihapon.”