Pagsusi sa Wanang​—Diin na Kutob ang Tawo?

NIADTONG Abril 12, 1961, usa ka bag-ong Columbus misulod sa mga panid sa kasaysayan. Si Yuri Alekseyevich Gagarin, Rusong cosmonaut, mihimo sa unang biyahe sa tawo paingon sa wanang sakay sa salakwanang Vostok 1. Ang iyang biyahe gidangtag 108 ka minutos ug gidala siyag 40,900 kilometros libot sa yuta sa usa ka pagbiyo. Siya ang mananaog sa unang rawon sa dakong lumba sa wanang tali sa kanhi Unyon Sobyet ug sa Tinipong Bansa.

Ang U.S.News & World Report miingon: “Ang kamatuoran mao nga . . . ang Amerika natukmod ngadto sa wanang sa paninguha sa paglupig sa mga Ruso.” Si Presidente John F. Kennedy mitangka sa pagsulayg tak-op sa giwang tali sa mga kalamposan sa Sobyet ug Amerikano kabahin sa wanang. Si John Logsdon, direktor sa Sentro sa Internasyonal nga Siyensiya ug Teknolohiya nga Polisa, misulat diha sa Blueprint for Space: “Si Sorenson nag-ingon nga ang tinamdan ni Kennedy naimpluwensiyahan sa kamatuoran [nga] ‘ang mga Sobyet nakaaangkon ug dako kaayong dungog sa tibuok kalibotan tungod sa paglupad ni Gagarin sa samang panahon nga nakaagom kita sa pagkadaot sa dungog gumikan sa Bay of Pigs.a Kana mipasiugda sa kamatuoran nga ang dungog maoy tinuod, ug dili lang publikong pakiglabot, nga impluwensiya sa kahikayan sa kalibotan.’”

Si Presidente Kennedy mihukom nga bisag unsay mahitabo ang Tinipong Bansa kinahanglang may pagabuhaton nga talagsaon sa paglupig sa mga Sobyet. Siya nangutana: “Kita ba may purohan sa paglupig sa mga Sobyet pinaagi sa pagbutang ug laboratoryo sa wanang, o pinaagi sa usa ka biyahe libot sa bulan, o pinaagi sa pagpalandig ug usa ka roket sa bulan, o pinaagi sa pag-adto sa usa ka roket sa bulan ug pagbuwelta nga may tawong sakay? May lain bang programa sa wanang nga makatagana ug talagsaong sangpotanan nga niana kita ang makadaog?” Sa kataposan ang mga siyentipiko sa T.B. adunay politikanhong panukmod sa pagpaluyo sa ilang mga ambisyon. Apan kinahanglang hulaton nila ang ilang kalamposan.

Ang mga Ruso nagpadayon sa sunodsunod nila nga mga kalamposan sa 1963 sa dihang si Valentina Vladimirovna Tereshkova nahimong unang babaye nga nakabiyo sa yuta, dili kas-a, kondili 48 ka beses! Ang NASA (National Aeronautics and Space Administration) miatubang sa hagit sa pag-agpas sa lumba alang sa internasyonal nga dungog bahin sa wanang. Busa, sa kataposan unsay ilang nalampos?

Apollo ug ang Bulan

Ang mga siyentipiko sa NASA nagtuon sa posibilidad sa paglandig sa bulan sukad pa sa 1959. Nangayo silag permiso sa paggama ug salakwanang nga nganlag Apollo. Bisan pa niana, “si Presidente Eisenhower wala mosugot sa maong hangyo.” Nganong may ingon nga negatibong tinamdan? Ang gastos, gikan sa $34 bilyon ngadto $46 bilyon “dili makapatungha ug igong siyentipikanhong kahibalo sa pagpakamatarong sa pamuhunan. . . . Giingnan ni Eisenhower ang NASA nga dili siya moaprobar sa bisan unsang proyekto nga gipunting sa paglandig sa bulan.” (Blueprint for Space) Ang bugtong paglaom sa mga siyentipiko maoy diha sa bag-ong presidente, si John F. Kennedy.

Gibutang niya sa mga siyentipiko sa T.B. ang tumong sa pagpalandig ug tawo sa bulan una matapos ang napulo ka tuig​—ug una kay sa mga Ruso! Si Wendell Marley, kinsa usa ka eletrikal nga inhenyero nga nagtrabaho sa sistema sa giya ug nabigasyon sa Apollo, misugid sa Pagmata!: “Sa tino dihay pagbati sa pakig-indig batok sa U.S.S.R., ug kadto mao usab ang puwersang matukmoron taliwala sa daghan sa mga inhenyerong kauban nako sa trabaho. Magarbohon kami nga mibuhat sa among bahin sa pagpalandig ug tawo sa bulan nga una sa Ruso. Daghan kanamo nag-obertaym ug trabaho nga walay ekstrang suweldo sa pagpabiling sumala sa eskedyul.”

Ang resulta nianang tanan nga paningkamot karon maoy kasaysayan​—si Neil Armstrong ug Edwin “Buzz” Aldrin nagbilin sa unang mga tunob sa tawo sa bulan niadtong Hulyo 1969. Kining labihan ka dakong kahimoan dili ingong walay kapildihan. Niadtong Enero 27, 1967, tulo ka astronot nawad-an sa ilang mga kinabuhi sa usa ka sunog diha sa tigkontrol nga lawak sa may-tawo nga salakwanang sa usa ka una-molupad nga pagsulay. Walay tulo ka bulan sa ulahi, ang Rusong kosmonot nga si Vladimir Komarov namatay samtang naninguha sa pagbalik sa yuta tapos sa 18 ka pagbiyo sa yuta. Ugaling, sa gatosan ka katuigan, sagad kana ang bili nga ibayad sa mga lalaki ug mga babaye ilis sa panusisusi. Sila nangamatay sa pagpangita nilag kahibalo ug himaya.

Karon, gawas pa sa pagbiyahe sa bulan, unsang pag-uswag ang nahimo diha sa wanang?

Pagpangita sa mga Planeta

Ang NASA nagpadalag daghang satelayt ngadto sa wanang, ug sila ekselenteg mga resulta diha sa miuswag nga kahibalo bahin sa uniberso. Kana usa sa mga kaayohan nga ipunting sa mga siyentipiko sa pagpakamatarong sa labihan ka dagkong gastos sa may-tawong mga paglupad ug walay-tawong mga pagpaniksik sa salakwanang. Ang Marso 1992 mao ang ika-20ng anibersaryo sa usa sa mga estorya sa dakong kalamposan sa pagsusi sa wanang​—ang paglansad sa unang paniksik nga salakwanang nga migawas sa sistema solar. Ang Pioneer 10, nga gilansad niadtong 1972, nagbawi sa sunodsunod unang mga kapakyasan taliwala sa mga mag-uuna niini, nga balik pa niadtong 1958. Ang aktibong kinabuhi sa usa ka salakwanang gidahom nga maoy mga tulo ka tuig. Inay hinuon, salamat sa iyang tinubdan sa enerhiya nukleyar, nagapadala gihapon kinig impormasyon balik sa yuta. Si Nicholas Booth, sa nagsulat diha sa New Scientist, miingon nga “ang opisyales sa NASA nagdahom nga makabantay sa salakwanang hangtod sa kataposan sa siglo. Kini mabatbat ingong labing malamposong misyon sa paglupad tali sa mga planeta sukad.” Nganong espeyal kaayo ang Pioneer 10?

Kana naprograma nga moadto sa atong kinadak-ang silingang planeta, ang Jupiter, sa dili pa mogawas sa sistema solar. Nalangkit niini ang biyaheng mga 779 milyong kilometros nga gidangtag mga duha ka tuig. Nakaabot kini sa Jupiter niadtong Disyembre 1973. Sa dalan kini miagi sa Mars ug milatas sa luna sa asteroid nga saylo sa Mars. Kini nagtala ug 55 ka pakigbangga sa mga partikulo sa abog. Bisan pa niana, nakalingkawas ang salakwanang sa kadaot. Ang ubang mga instrumento nagsukod sa radyasyon ug sa magnetikong mga natad palibot sa Jupiter.

Unya gilansad ang Pioneer 11, ug human moagi sa Jupiter kini mipadayon ngadto sa Saturn. Nga gihimong sukaranan ang maong Pioneer nga mga proyekto, gisundan kana sa NASA sa Voyager 1 ug 2 nga salakwanang. Kini sila, sa mga pulong ni Nicholas Booth, nagpadalag balik “sa baha sa kasayoran mahitungod sa Jovian [Jupiter] nga sistema nga molabaw sa resulta sa Pioneer nga mga misyon.” Sa unsang paagi ang maong mga salakwanang magpadalag balik sa kasayoran nganhi sa yuta?

Adunay usa ka sistema sa pagsubay nga gitawag Sistema sa Lalom nga Wanang, nga gilangkoban sa mga antena sa radyo nga 64 metros sa diametro, nga magbanosbanos sa pagpunit ug mga senyas samtang mobiyo ang yuta. Ang maong mga antena nahimutang sa Espanya, Australia, ug sa Tinipong Bansa. Sila mao ang pasikaranan sa tukmang pagdawat ug mga senyas sa radyo sa salakwanang.

Aduna bay Kinabuhi sa Mars?

Ang pagsusi sa wanang lagmit mopadayon nga madasig sa makaiikag nga pangutana nga nakapukaw sa kamausisaon sa tawo sa kasiglohan: Ang intelihenteng kinabuhi nagalungtad ba sa bisan diin sa luag kaayong uniberso? Sa dugay nang panahon ang mga astronomo ug mga magsusulat nangagpas kon kaha may kinabuhi diha sa pulang planetang Mars. Kon bahin niana unsay gipamatud-an sa bag-o pang mga paglupad sa mga salakwanang?

Ang serye sa mga paniksik nga salakwanang Mariner sa katuigang 1960 ug 1970 nagpadalag balik sa mga letrato sa Mars. Dayon, sa 1976, ang Viking 1 ug 2 nga mga tiglandig milandig sa Mars ug, dili katuohan, nagpadalag balik sa impormasyon mahitungod sa bato ug sa yuta. Sa unsang paagi nakuha kana? Pinaagi sa paggamit ug awtomatikong kemikal ug biolohikal nga laboratoryo diha sa sakyanang tiglandig. Ang yuta gipudyot sa usa ka bukton sa robot, dayon gisulod sa salakwanang, ug gianalisar sa laboratoryong robot. May kinabuhi ba didto o bisan unsang paglaom niana? Unsay gibutyag sa mga letrato ug mga analisis?

Ang magsusulat bahin sa siyensiya sa wanang nga si Bruce Murray misaysay: “Walay gagmayng mga kahoy, walay balili, walay mga tunob o ubang timailhan sa kinabuhi naghupay sa kaumaw niining makaikag nga yuta. . . . Bisan pa sa labing mainampingong pag-usisa sa mga sampol sa yuta . . . , walay usa ka organikong molekula ang natiktikan . . . Ang yuta sa Mars labi pang umaw kay sa bisan unsang dapit sa Yuta. . . . Lagmit kaayong ang Mars walay kinabuhi sulod sa labing menos miaging binilyong katuigan.”

Si Murray mihinapos gikan sa tanang ebidensiya nga nahibalik gikan sa paniksik sa mga planeta: “Kita sa tinuoray nag-inusara niining Sistema Solar. Ang Yuta, nga nagpadayag sa bugtong may-tubig nga nawong, mao ang dangpanan sa kinabuhi. Kita walay lagyong mikrobyong mga ig-agaw sa Mars o sa bisan diin pa niining Sistema Solar.”

Unsay Dagway sa Venus?

Ang Venus, bisan pag susama sa gidak-on sa Yuta, maoy usa ka planeta nga lisod maduol sa tawo. Ang astronomong si Carl Sagan nagtawag niining “dili gayod nindot nga dapit.” Ang panganod sa ibabaw niini dunay asuprehong asido, ug ang atmospera niini kalabanan maoy carbon dioxide. Ang kabug-at sa atmospera sa nawong maoy 90 ka beses kay sa iya sa Yuta; kana katumbas sa gibug-aton sa tubig nga usa ka kilometros ang giladmon.

Sa unsang ubang mga paagi ang Venus lahi sa Yuta? Si Carl Sagan, diha sa iyang librong Cosmos, nag-ingon nga ang Venus nagabiyo “paatras, sa katugbang nga direksiyon gikan sa tanang ubang planeta diha sa sulodnong sistema solar. Ingong sangpotanan, ang Adlaw mosilang sa kasadpan ug mosalop sa silangan, nga mokabat ug 118 ka adlaw sa Yuta gikan sa pagsilang sa adlaw ngadto sa pagsilang sa adlaw.” Ang mga temperatura sa nawong maoy duolag 900 degrees Fahrenheit, o, sumala sa ginaingon ni Sagan, “mas init kay sa labing init nga hurno sa balay.” Sukad sa 1962, ang Venus gisusi sa lainlaing mga salakwanang sa Mariner ug Pioneer-​Venus ingon man pinaagi sa ubay-ubayng Sobyet Venera nga salakwanang.

Hinuon, alang sa pagmapa ang labing maayong mga resulta naggikan sa tigsiksik sa wanang nga Magellan, ang radar nga tigmapa sa Venus nga gidumala sa Jet Propulsion Laboratory sa NASA. Gilansad kini gikan sa salakwanang nga Atlantis sa Mayo 4, 1989. Kining talagsaong salakwanang, ang Magellan, gidangtag 15 ka bulan sa pag-abot sa Venus, diin kini karon nagabiyo sa planeta matag tulo ka oras ug 15 minutos samtang mokuha kinig mga hulagway pinaagig radar ug magpasa niana balik sa yuta. Si Stuart J. Goldman, sa pagsulat diha sa Sky & Telescope, nag-ingon: “Ang pagtawag sa resulta sa misyon sa salakwanang Magellan nga talagsaon maoy menos kaayo nga pagpahayag. . . . Kining robotikong tigsurbi nagmapa ug 84 porsiento sa tibuok planeta sa punto nga ang butang sa gidak-on sa usa ka potbol estadyum ug dako pa maila sulod sa unang 8 ka bulan niini nga pagbiyo. . . . Ang gidaghanon sa kasayoran nga gipasidlak balik sa Magellan ngadto sa maikagong mga siyentipiko maoy walay kasama. Sa sinugdanan sa 1992 ang salakwanang nakapadalag 2.8 trilyong tipik sa impormasyon. Kini tulo ka beses sa gidaghanon sa kasayoran nga nakuha gikan sa tanang nag-unang salakwanang tali sa mga planeta nga iponon.”

Ania ang usa ka kaso diin ang kombinasyon sa usa ka may-tawong salakwanang ug usa ka robot nakapatunghag dili-katuohang mga resulta. Ang kaayohan? Labaw nga kahibalo sa atong sistema solar. Ug kining tanan sa menos nga gasto, sanglit ang Magellan sa usa ka sukod maoy proyekto sa salin nga mga piyesa, nga migamit ug daghang salin nga piyesa gikan sa Voyager, Galileo, ug Mariner nga mga pagsiksik.

NASA ug ang mga Satelayt nga Pangespiya

Ang pagpangitag siyentipikanhong kahibalo dili mao lamang ang motibo sa pagsusi sa wanang. Ang laing matukmorong puwersa mao ang tinguha nga makab-ot ang militaryong bentaha ibabaw ni bisan kinsang lagmit nga kaaway. Latas sa katuigan, ang mga programa sa wanang gigamit sa Tinipong Bansa ug sa kanhing Unyon Sobyet ingong paagi sa pagpalapad sa ilang kapasidad sa pangespiya. Si Bruce Murray nag-ingon diha sa iyang librong Journey Into Space: “Ang pagbiyo sa Yuta sukad sa sinugdanan maoy usa ka nataran alang sa pagsurbi ug ubang militaryong kalihokan, usa ka dominyo sa seryoso kaayong estratehikong panag-indig tali sa Tinipong Bansa ug sa Unyon Sobyet.”

Si Joseph J. Trento nagtaho diha sa iyang librong Prescription for Disaster nga “niadtong 1971 ang CIA ug Air Force nagsugod sa pagdesinyo sa Keyhole o KH nga serye sa mga satelayt sa pangespiya. Niadtong Disyembre 19, 1976, ang unang Keyhole nalansad.” Kining tigletratong mga satelayt makapabilin sa pagbiyo sulod sa duha ka tuig ug magpadala sa ilang impormasyon balik sa yuta pinaagig digital transmisyon. Unsa sila ka epektibo? Si Trento nagpadayon: “Ang ilang katakos sa pagpaila maayo kaayo nga ang mga numero sa plaka sa lisensiya diha sa mga kotseng giparking mabasang tin-aw. Dugang pa, ang mga satelayt gigamit sa pagletrato sa Sobyet nga salakwanang nga nagbiyo ug sa estratehikong mga ayroplanong pamomba nga naglupad.”

Ang Komplikadong mga Salakwanang

Sa katuigang bag-o pa ang kalibotan nahinam sa pagkakita sa may-tawong mga tigbiyong salakwanang nga gilansad ngadto sa wanang. Nakahunahuna ka ba sukad mahitungod sa kakomplikado sa tibuok nga kalihokan? Kon pila ang magkasayop ug mosangpot sa disgrasya? Pananglitan, ang mga inhenyero naglisod sa mga problema mahitungod sa kon unsaon paghupot sa kabugnaw sa mga makina sa salakwanang aron sila dili matunaw tungod sa kaugalingon niining kainit. “Sa unang mga tuig sa pagsulay, sunodsunod nga mga makina natunaw ug mingbuto” misulat si Trento. Dayon anaa ang panginahanglan sa pagpasiga sa duha ka solidog-​sugnod nga booster nga mga roket nga sa hingpit dungan aron ang tibuok nga aparato dili motulilik sa pagkaguba. Kining mga hinungdan piho nga nakaamot sa pagtaas sa gastos.

Ang unang malamposong paglansad nahitabo sa Abril 12, 1981. Samtang ang duhag-tawong tripulante nga si John Young ug Robert Crippen naglingkod nga binaksan nga nagakot sa ilang mga lingkoran, matag usa sa tulo ka makina sa salakwanang mipatungha sa duso sa 170,000 kilos. Sumala kang Trento, pipila sa mga siyentipiko nahibulong: “Kini ba kaha kadaogan o ang damgo dili ikalansad sa husto ug mahulog lamang sa kalasakan sa Florida? Kon ang solidong sugnod dili mosiga sulod sa usa ka segundo tali sa matag usa aduna unyay sunog sa lawak 39A. . . . Sa sero ang solidong mga sugnod misiga. Ang kapunawpunawan napuno sa puting inalisngaw ug ang tigpugong nga mga pernog twerka nangatangtang. Nadungog sa tripulante ang dahunog. Nabati nila ang paglabyog sa sakyanan ug pagbul-og sa enerhiya.” Sila milampos. “Sa unang panahon sa kasaysayan sa T.B., ang mga Amerikano nakasakay sa usa ka wala pa hisayri kon moobra bang sistema sa roket ug nakapalupad niana. . . . Ang labing komplikadong sakyanan nga nabuhat sukad miobra.” Natawo ang usa ka bag-ong kaliwatan sa mga Columbus. Apan dili kay walay mga kapeligrohan​—ug dili kay walay bili. Ang Challenger nga disgrasya sa 1986 nga miresulta sa pagkamatay sa pito ka astronot maoy pamatuod sa maong kamatuoran.

Niadtong unang paglupad, mga letratong dekolor nagpakita nga ang mosukol ug kainit nga mga baldosa, nga kinahanglanon sa pagsulod balik sa atmospera sa yuta diha sa mga temperatura nga 1,100 degrees Celsius nawala gikan sa tiyan sa tigbiyo. Ang mga siyentipiko kinahanglang makatan-aw sa duol aron sa pagbanabana sa kadaot. Walay mga kamera nga nagsukad sa yuta ang may igong gikusgon sa paghatag ug tin-awng hulagway sa nadaot nga tiyan sa Columbia. Busa unsa ang sulbad? Ang KH-11 satelayt sa pangespiya didto niadto nagbiyo ibabaw sa salakwanang. Nahukman nga balit-aron ang tigbiyo maylabot sa yuta aron ang iyang tiyan maatubang sa satelayt. Ang mga resulta nga gipadalag balik sa yuta nagpasalig sa mga katawhan sa NASA nga dili dagkong mga bahin sa baldosa ang nawala. Ang misyon wala mameligro.

Programa sa Idabuweltang Salakwanang​—Alang sa Gubat o sa Kalinaw?

Ang kasaysayan sa NASA maoy kanunay nga panagbangi tali naidtong si kinsa nagsabot sa ahensiya ingong usa ka paagi sa malinawong pagsusi sa wanang ug niadtong nagsabot nga kini usa lang ka higayon aron makabentaha sa mga Sobyet diha sa Bugnawng Gubat. Niadtong 1982 kining panagbangi sa intereses gisumada ni Harold C. Hollenbeck, membro sa Kamara sa mga Representante, sa miingon siya ngadto sa Komite sa Siyensiya ug Teknolohiya sa Kamara: “Ang trahedya mao nga ang Amerikanhong katawhan wala masayod sa paglangkit sa sibilyang ahensiya sa wanang sa politika ug militaryo. . . . Usa ka tem nga gipalihok sa mga sibilyan ang nagbutang kanato sa bulan . . . Ako, sa akong kaugalingon, dili gustog usa ka programa sa wanang nga gastoso kaayo nga bahin sa Star Wars Pentagon. . . . Makalaom lang ako nga ang sunod nga kaliwatan sa mga Amerikano dili maghinumdom kanamo dinhi karong adlawa ingong ang mga pangulo nga naglingkod sa hilom samtang gihimo sa Amerika ang hamili nga proyekto ngadto sa tali-planetang kasangkapan sa gubat.”

Siya mipadayon uban sa komento nga nagsumada sa paggubot sa tawo sa iyang umaabot: “Kita nangadto sa wanang ingong usa ka bag-ong natad ug karon gidala nato ang pagdumot ug kayugot sa yuta ngadto sa kalangitan nga maorag katungod sa tawo ang pagpakiggubat sa bisan diin.” Ang dakong negosyo ug politikanhon ug militaryong intereses naninguha sa pagbanos sa NASA. Bilyonbilyong dolyar ug linibong mga trabaho (ug mga botos) nalangkit sa umaabot niini.

Ang makataronganong pangutana karon mao, Unsa ang pipila sa mga kaayohan sa pagsusi sa wanang alang sa katawhan, ug unsay anaa sa umaabot?

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 8, 9]

1. Ang lunar rover nga behikulo sa bulan gikan sa Apollo

2. Lunar module uban sa astronot nga si Edwin E. Aldrin, Jr., (Hulyo 20, 1969)

3. Tinukod nga Asembolan sa Behikulo, lagmit kinadak-ang nag-inusarang tinukod sa kalibotan

4. Idabuweltang salakwanang diha sa tigdala paingon sa lansaranan

5. Satelayt hapit nang ilansad

6. “Challenger” idabuweltang salakwanang uban sa buktong robot nga makita

7. Unang babaye sa wanang, Valentina Tereshkova

8. Ang unang lalaki sa wanang, Yuri A. Gagarin

9. Mga bukton sa robot nga nagkuhag mga sampol sa Mars

[Credit Lines]

Mga letrato 1-6 iyaha sa NASA; 7, 8 Tass/​Sovfoto; 9 Letrato sa NASA/​JPL