Pagsusi sa Wanang Unsa ang Umaabot?

TUNGOD sa pagkalumpag sa Sobyet Komunismong Imperyo, kadaghanan sa pag-indigay nahanaw diha sa lumba sa wanang. Pila ka siyentipiko sa pagkakaron wala na makabaton sa ilang unang panukmod​—nga adunay pagalupigon. Inay sa pakig-indig, ang Ruso ug Amerikanong mga siyentipiko sa wanang naghisgot bahin sa pagtinabangay, sa pag-ipon sa ilang kahibalo ug kahanas. Apan sa gihapon adunay mga tumong nga pagakab-oton ug mga pangutana nga pagatubagon. Usa ka pangutana nga gisukna sa daghan mao, Unsa ang mga kaayohan alang sa katawhan gikan ning tuman ka dakong kabudlay ug gasto sa pagsusi sa kawanangan?

Usa ka basahon sa NASA nag-ingon nga sa gidugayong trayenta anyos, “kapin ug 300 ka paglansad [sa way-tawong salakwanang] gihimo alang sa mga programa nga nagagikan sa pagsusi sa sistema solar ngadto sa mas maayong pagtagna sa panahon, tibuok-yutang komunikasyon ug mga pagtuon sa kahinguhaan sa Yuta.” Ang mga resulta ba nagpakamatarong sa labihan ka dakong salapi nga gibubo sa maong mga programa? Ang NASA nagpatuo nga sila “labaw pa nga nagbawi sa pangapital sa nasod diha sa panahon, kuwarta, ug teknikal nga kahibalo.” Ang NASA sa dugang nagpakamatarong sa gasto pinaagi sa pag-ingon: “Mga 130,000 ka Amerikano ang may trabaho tungod sa programa sa wanang nga nagahimog panukiduki sa pagpauswag sa di-hidutlag-kalayo nga mga panapton ug pintal, mas gagmay ug mas malungtarong mga radyo ug mga TV, mas gahing mga plastik, mas lig-ong mga patapot, elektronik nga mga sistema sa pagsubay alang sa mga pasyente sa ospital, mas maayong teknolohiya sa kompiyutir, ingon man sa ubang mga natad sa panukiduki.”

Laing pakapin nga kaayohan sa programa sa wanang mao ang mas detalyadong pagmapa sa nawong sa yuta, ug bisan sa ilalom sa yuta. Ang ikaduhang paglupad sa idabuweltang salakwanang nag-apil sa usa ka eksperimento “nga migamit sa pagkakaraang optical recorder.” Kadto “unta usa ka yanong pagsurbi nga magagamit ug radar nga maghatag ug hulagway sa nawong sa yuta.” (Prescription for Disaster, ni J. J. Trento) Apan adunay wala-dahomang balos. “Sa diha nga ang salakwanang mibalik ug ang mga hulagway . . . gikopya, ug ang mga karsada ug mga kalye sa usa ka karaang siyudad nga nalubong sa balas sa Sahara nadayag. Nadiskobrehan ang usa ka nawalang sibilisasyon.” Dugang pa, aduna pay laing kaayohan nga nagaapektar kanatong tanan.

Unsa Kaha ang Panahon?

Ang matag-adlawng panagna sa panahon, uban sa mga mapa ug mga tabang sa panan-aw, maoy butang nga gipakaordinaryo karon sa kadaghanang tawo nga adunay TV. Bisan pa niana, kini mag-usob ug dako sa atong katakos sa pagplano sa matag adlaw! Kasagaran, kon mahitabo ang bagyo o mag-ulan o magniyebe, ikaw mahibalo nga abante ug daghang oras​—salamat sa mga satelayt sa panahon nga nagabiyo sa yuta.

Sa miaging 30 ka tuig, ang meteorolohikanhong mga satelayt nagapasag impormasyon mahitungod sa panahon sa yuta. Usa ka basahon sa NASA nag-ingon: “Ang maong mga satelayt dili lamang mopahinabo nga mas hisabtan nato ang atong kalikopan, sila mobulig usab sa pagpanalipod kanato gikan sa mga kapeligrohan niini.” Kini mipahayag sa dugang nga sa 1969 usa ka unos mihampak sa Baybayon sa Gulpo sa Mississippi, nga nagpahinabog kadaot sa propiedad nga mobilig $1.4 bilyon. “Bisan pa niana, salamat sa tagna sa satelayt sa panahon, 256 lang ka tawo nawad-an sa ilang mga kinabuhi ug kadaghanan kanila makalingkawas unta kon sila namati pa sa sayong mga pasidaan nga mopahawa sa dapit.” Sa pagkatinuod, kining mga kaayohana mapadapat ngadto sa ubang mga bahin sa yuta nga sa regular mahiagom sa makapatayng mga epekto sa kusog nga ulan ug mga bagyo.

Ang mga siyentipiko sa wanang dili lang interesado sa pakaping mga kaayohan alang sa mga molupyo sa yuta. Ang ilang mga tumong moabot sa layo pa. Busa, unsay anaa sa umaabot sa pagsusi sa wanang?

Ang Hagit sa Estasyon sa Wanang

Ang nakita sa daghang siyentipiko sa wanang ingong kinahanglanon kaayo mao ang usa ka tinuod, nagaobrang estasyon sa wanang. Ang NASA nagkalkular nga $30 bilyon ang kinahanglanon hangtod sa tuig 2000 alang sa estasyon sa wanang nga Freedom nga ginatukod. Sukad sa pagplano sa estasyon sa pila na ka tuig, $9 bilyon na ang gasto, sumala sa usa ka tinubdan sa NASA. Apan sa unsang paagi mapabiyo sa mga eksperto ang ilang estasyon sa wanang? Gikalkulo nga ang mobuweltang salakwanang kinahanglang mohimog labing menos 17 ka may-tawong paglupad aron madala didto ang Freedom nga piniraso. Kana katumbas sa gastoso kaayo ug kalas-ug-panahon nga kalihokan. Unsa kahay sulbad?

Gisugyot sa pipila nga ang mga Ruso ug mga Amerikano magtapo sa kusog ug gamiton ang kusgang Russian Energia nga mga roket aron sa pagdala sa Freedom didto. Ang Energia, nga gibatbat sa magsusulat sa New York Times nga si Serge Schmemann ingong “20-andanang nagalupad habog nga tinukod,” makabulig sa pagpadali sa estasyon sa wanang nga proyekto sa T.B. Ang mga Ruso nagkinahanglan sa dolyares sa T.B., ug ania ang ilang kahigayonan alang sa inabtik nga kapitalismo. Ang U.S.News & World Report mipahayag: “Unom ka way-tawong mga Energia makabutang sa itaas sa enterong estasyon sa wanang, nga barato ug dili peligroso sa kinabuhi sa tawo.”

Hinuon, ang Tinipong Bansa ug ang Rusong Pederasyon dili mao lamang ang mga nasod nga nalangkit sa pagsusi sa wanang. Apil sa ubang mga proyekto, ang Uropanhong Ahensiya sa Wanang, pinaagi sa French Arianespace nga kompaniya, nagagamag maut-ot nga mga roket alang sa komersiyal nga paglansad ug satelayt. Ang Hapon nagapangab-ot usab sa kabituonan, ug “sa pagkatapos ning sigloha, ang Hapon nagplano nga mahimong unang nasod sa Asia nga motukod ug permanente tawhanong presensiya sa wanang,” sumala sa bag-ong impormasyon nga gipatik diha Asiaweek. Ang unang opisyal Hapones nga astronot, si Mamoru Mohri, naeskedyul alang sa pito-ka-adlawng misyon gikan sa Cape Canaveral, Florida, sa 1992. Ang samang taho nag-ingong “ang misyon maoy usa ka hinungdanong pasiuna sa mga plano sa Hapon sa pagtabang sa [T.B.] Freedom nga estasyon sa wanang.” Kining proyektoha magbaton usab sa tabang sa Uropanhon ug Canadianong mga siyentipiko sa wanang.

Pagpuyo sa mga Planeta

Ang laing ambisyon nagdasig usab sa handurawan sa daghan​—ang tinguha nga puy-an ug pahimuslan ang ubang mga planeta. Si George Henry Elias, diha sa iyang librong Breakout Into Space​—Mission for a Generation, misulat: “Ang pagtukod sa usa ka tali-planetang sibilisasyon kinahanglanon sa paglahutay sa atong espisye. . . . Kitang mga tawo karon nagaokupar sa usa ka enterong planeta, ug panahon na nga kita mobalhin ngadto sa mas dakong puloy-anan. Ang way-sulod nga sistema solar nagahulat kanato.” Ang iyang unang gisayetan mao ang planetang Mars.

Usa ka tawo si kinsa naghunahuna gayod nga ang tawo kinahanglang moadto sa Mars mao si Michael Collins, kanhing astronot nga maoy nagmaneho sa Gemini 10 niadtong 1966 ug nagmaneho usab sa command module sa Apollo 11, nga nagdala sa tawo ngadto sa bulan. Sa iyang librong Mission to Mars, siya nag-ingon: “Ang Mars daw mahigalaon, maabot, mapuy-an pa.”

Si Bruce Murray, dugay nang manedyer sa Pasadena Jet Propulsion Laboratory, kusog nga nagpasiugda sa magkaubang Tinipong Bansa-​Rusya nga proyekto ngadto sa Mars. Ingong kaubang-magtutukod sa Planetaryong Sosyedad, siya karong bag-o nagduso sa proyektong “Ngadto sa Mars . . . nga Magkauban.” Matud niya: “Ang Mars mao ang planeta sa umaabot. Kini mahimong dulaanan sa abenturosong mga membro sa umaabot nga mga kaliwatan.”

Si Marshall Brement, kanhi embahador sa T.B. ngadto sa Iceland, misulat: “Ang duha ka nasod daghag ikatudlo sa usag usa niining natara [sa wanang]. Ang Sobyet may-tawong programa sa wanang maoy labing maayo; ang Sobyet nga mga kosmonot naghupot sa kinalabwang mga rekord sa panahon sa pagbiyo. . . . Ang mga panaad sa duha ka nasod sa pagtukod nga magkauban ug estasyon sa bulan, sa paglibot sa Venus, ug sa paglandig sa Mars makabaton ug dakong siyentipikanhong bili.”

Ang Planetaryong Sosyedad, nga nagaapil sa astronomo sa Cornell University nga si Carl Sagan ingong usa ka magtutukod, nagpatik sa “Ang Deklarasyon sa Mars,” nga nag-ingon: “Ang Mars mao ang tapad nga kalibotan, ang kinadul-an nga planeta diin ang tawhanong mga eksplorador luwas nga makalandig. . . . ang Mars mao ang pondohanan ug siyentipikanhong impormasyon​—nga importante sa pagtuon sa Mars mismo apan alang usab sa kahayag nga tingali ihatag niini bahin sa sinugdanan sa kinabuhi ug sa pagpanalipod sa kalikopan sa Yuta.” Ang mga siyentipiko maikag sa misteryo sa sinugdanan sa kinabuhi. Ang yanon tubag sa Bibliya dili magtagbaw kanila: “Takos ka, Jehova, bisan ang among Diyos, sa pagdawat sa himaya ug sa kadungganan ug sa gahom, tungod kay gilalang mo ang tanang butang, ug tungod sa imong kabubut-on sila naglungtad ug nalalang.”​—Pinadayag 4:11; Roma 3:3, 4.

Mga Problema nga Atubangon

Ugaling, si Murray, kauban sa ubang mga siyentipiko, nag-ila sa pipila sa mga problema sa maong lagyo kaayong mga paglupad tali sa mga planeta. Pananglitan, ang mga astro-​cosmonaut dangtag mga usa ka tuig sa tali-planetang paglupad aron makaabot sa Mars. Sa ingon, ang idabuweltang biyahe dangtag labing menos duha ka tuig, nga walay apil sa panahon nga gugolon diha sa Mars. Ang mga epekto sa pagkagaan wala sa hingpit hisabti. Usa ka basahon sa NASA nag-ingon: “Apil kanila mao ang pagkawagtang sa pila ka minerales gikan sa mga bukog; pagkayatyat sa kaunoran sa dihang dili maehersisyo; ug sakit sa pagpahiuyon sa wanang, usa ka matang sa pagkadagaton nga hikaplagan lang sa paglupad sa wanang.”

Sa pagkakaron, wala pay tawong nakasinati sa kagaan sulod sa ingon ka taas nga panahon. Hinuon, ang mga Rusong kosmonot nag-eksperimento na sa labing dugay nga mga panahon sa pagkagaan. Niadtong Marso 25, 1992, tapos sa napulo ka bulan sa wanang diha sa Rusong estasyon sa wanang nga MIR, ang 33-​anyos nga si Sergei Krikalev mibalik sa Yuta. Siya nalipong ug diyutay sa dihang gialsa gikan sa pabalik nga kapsula, apan gipakita niya nga ang tawo makaagwanta sa tagdugayng mga yugto sa pagkagaan. Ug ang pagkagaan dili mao lamang ang problema nga atubangon sa mga astro/​cosmonaut, sumala sa nadiskobrehan sa mga Ruso.

Sa dihang isulod nimo ang usa ka grupo sa katawhan sa piot nga lugar sulod sa bisan unsang gidugayon sa panahon, sa kadugayan mabatonan nimo ang mga problema sa personalidad ug sa pangisip. Ang Time-​Life nga librong Outbound, diha sa seryeng Voyage Through the Universe, nag-ingon: “Ang mga sukod sa kamapikalon lagmit modako duyog sa matag semana sa usa ka misyon. Panahon sa [Sobyet] Salyut nga mga misyon, ang mga kontroler sa yuta nakamatikod nga ang mga kosmonot sa mausbawon nahimong mapikalon tungod sa ilang giisip nga binuang nga mga pangutana. . . . Panahon sa dugay 1977 nga misyon sa Grechko ug Romanenko, ang mga kontroler sa yuta mitukod usab ug ‘sikolohikanhong tigpaluyo nga pundok’ aron sa pagbantay sa maayong panghunahuna sa mga kosmonot.” Si Grechko miingon: “Ang kompetisyon taliwala sa mga tripulante maoy usa sa labing makadaot nga mga butang, ilabina kon matag usa mosugod sa pagsulay sa pagpamatuod nga siya ang labing hawod.” Siya midugang nga sa kawanangan, “ikaw walay kapahungawan sa mga hunahuna. Labi pang peligroso didto.”

Busa, ang bisan unsang tagdugay nga biyahe tali sa mga planeta mamahimong usa ka delikadong situwasyon nga magkinahanglag kahanas ug taktika, sa pagtagad sa tanang siyentipikanhon, mekanikal, ug sikolohikanhong mga butang nalangkit. Ang pag-antosay sa usag usa dili sayon alang sa mga tawo dinhi sa yuta; pagkalabi pang lisod diha sa pit-os nga salakwanang.​—Itandi ang Colosas 3:12-14.

Ang Tawo Makaabot ba Gayod sa mga Planeta?

Ang bantogang Amerikanhong Star Trek nga mga pelikula nakadasig sa gana sa minilyon alang sa biyahe sa wanang. Unsa ang mga palaaboton sa may-tawong pagsusi sa ubang mga planeta? Adunay duha ka panglantaw nga pagatagdon​—ang tawhanon ug ang diyosnon. Kon buot sabton, ang Bibliya nag-ingon nga si Jehova mao “ang Magbubuhat sa langit ug sa yuta. Mahitungod sa mga langit, ang mga langit iya ni Jehova, apan ang yuta iyang gihatag ngadto sa mga anak sa mga tawo.”​—Salmo 115:15, 16; Genesis 1:1.

Ato nang nakita nga daghang siyentipiko malaomon mahitungod sa katakos sa tawo sa pag-abot sa Mars ug pagpuyo niana. Ang tawhanong kamausisahon ug pangandoy sa kahibalo sa walay duhaduha magpadayon sa pagtukmod sa mga lalaki ug mga babaye sa pagpahalapad sa mga nataran sa pangdiskobre. Usa sa mga katuyoan sa Hubble Space nga Teleskopyo, sumala sa usa ka mantalaan sa NASA, mao “ang pagpangita ug laing mga kalibotan, laing mga galaksiya ug sa sinugdanan sa uniberso mismo.” Ang NASA nag-ingon usab: “Ang kalaoman sa mga kalihokan sa wanang sa ika-21ng siglo makapaukyab ug mahagiton. Makahanduraw kita sa hinungdanong mga kahimoan sama sa mga industriya nga magalihok samtang nagabiyo, mga base sa Bulan, may-tawong mga ekspedisyon ngadto sa Mars. Karon nga ang natad sa wanang natadlas na, wala na ing pagbalik.”

Unsay ikaingon gikan sa Biblikanhong punto de vista? Tinuod, ang tawo gisugo sa Diyos nga ‘sumanay kamo ug pun-a ninyo ang yuta.’ (Genesis 1:28) Sa samang panahon, siya gihatagag intelihensiya ug dili-matagbaw nga tinguha nga mahibalo ug dugang sa iyang palibot, apil ang biospera, stratospera, ug lapaw pa. Ang maong palibot nagaapil sa atong giming nga sistema solar ug sa kabituonan sa unahan. Busa, si Haring David nainspirar sa pagsulat mga tulo ka libo ka tuig kanhi: “Sa diha nga akong makita ang imong mga langit, ang mga buhat sa imong mga tudlo, ang bulan ug ang kabituonan nga imong giandam, unsa ba ang himalatyong tawo nga siya imong gibutang sa hunahuna, ug ang anak sa yutan-ong tawo nga siya imong giatiman?”​—Salmo 8:3, 4.

Ang Hubble nga teleskopyo karong bag-o nagpasa sa usa ka hulagway sa higanteng galaksiya nga M87. Kana gibatbat ingong usa ka tibugol sa kahayag nga gilangkoban sa duha ka trilyong kabituonan! Makahanduraw ka ba nianang numeroha? Unsa ka layo ang M87? Kalim-ag-​duha ka milyong light-​years gikan sa yuta​—“may pagkaduol kon tagdon ang mga distansiya tali sa mga galaksiya!” Atubangon nato kini, ang tawo ug ang yuta labihan ka giming kon itandi sa dili-mahanduraw nga kaluag sa wanang sa uniberso! Ang ginabuhat ug pagabuhaton ni Jehova nianang tanang way-kinutobang wanang dili nato hisabtan sa pagkakaron. Bisan kon unsa ang mga ambisyon sa tawo alang sa kawanangan, usa ka isyu gipatungha sa atong planeta nga kinahanglang husayon una pinaagi sa pagsalga sa Diyos.​—Pinadayag 16:14-16.

Isyu nga Pagahusayon

Ang isyu mao ang pagpili tali sa pagmando sa Diyos ug pagmando ni Satanas. Kana ang hinungdan ang mga Saksi ni Jehova nagamantala sa tibuok kalibotan nga ang Diyos kinahanglang molihok sa dili na madugay aron sa paghinlo sa yuta sa pagkadaotan, kadunotan, pagbuno, kapintasan, ug gubat.​—Marcos 13:10; 2 Corinto 4:4.

Ang mga astronot nga nakadungaw sa atong yuta gikan sa ginatos ka milya sa wanang nahingangha sa katahom niining daw-mutya nga planeta. Kon tan-awon gikan sa kahitas-an, walay makita sa yuta nga politikanhong mga utlanan nga nagabahin ug nagaseparar. Kini mao lamay usa ka matahom, tibuok-yutang puloy-anan sa tawhanong banay. Bisan pa, dinhi kita nagbaton ug usa ka kalibotan nga puno sa kadalo, kasina, kabakakan, pagpanghimulos, inhustisya, kalisang, kahadlok, krimen, ug kapintasan. Unsay gikinahanglan sa katawhan aron mohunong sila sa maong binuang?

Ang Bibliya nagpakita nga si Jehova nga Diyos, ang Magbubuhat ug Tag-iya sa yuta, sa dili madugay molihok batok sa masukihon ug dili-mamandoan nga mga gipapuyo. Ang tinuod nga maaghop lamang ang mahibilin sa pagpanunod sa yuta. Sa maong panahon na lamang nga atong makita kon unsang dugang mga katuyoan ang anaa sa hunahuna sa Diyos alang sa masinugtanong tawhanong pamilya.​—Salmo 37:11, 29; Pinadayag 11:18; 16:14-16.

[Kahon sa panid 14]

Pagluwas sa Satelayt

ANG NASA milampos sa paghimog usa ka coup sa Mayo ning tuiga sa dihang tulo ka astronot gikan sa salakwanang nga Endeavor nagmaneobra sa mitipas 4,080 kilos nga satelayt sa komunikasyon panahon sa paglakaw sa wanang. Gidala nila kana ngadto sa cargo bay o lawak sa karga diin gitaod ang bag-ong booster rocket. Unya ang satelayt gipasidlit ngadto sa taas nga orbito una pa dad-a sa ubos ngadto sa iyang posisyon sa trabaho sa 35,900 kilometros ibabaw sa yuta.

[Hulagway sa panid 15]

1. Paghulagway sa dibuhista sa gilarawng “Freedom” nga estasyon sa wanang;

2. Ang pagkagaan maoy problema nga atubangon sa mga biyahedor tali sa mga planeta;

3. Yuta ingon nga makita gikan sa bulan;

4. Venus;

5. Mars

[Credit Line]

Mga letrato 1-4, iyaha sa NASA; 5 Letrato sa NASA/​JPL