Ang Bag-ong Panahon Pangdiskobre

Sinulat sa usa ka kawani sa Pagmata!

IKAW ba nakatan-aw sukad sa paglansad ug usa ka space-​shuttle diha sa TV? Nahibulong ka ba kon unsa ka dagko kadtong mga roket? Ug unsa ka dako ang lawak sa mga astronot sulod sa space shuttle? Nakahigayon ako sa pagkakita mismo sa diha nga miduaw ako sa Spaceport USA sa Cape Canaveral, nga nailhan usab nga Kennedy Space Center, sa Florida, T.B.A.

Kay nakasud-ong sa tanang matang sa mga paglansad padulong sa kawanangan diha sa TV ug nahinam sa unang paglupad sa Apollo padulong sa bulan niadtong 1969, talagsaon nga kasinatian nga didto ako sa sentro mismo sa maong kalihokan, nga usa ka oras lamang nga biyahe sa kotse pasilangan sa Orlando. Samtang nagpadulong kami sa parkinganan, nakita nako sa layo ang pasundayag sa mga roket nga gigamit sa nangagi sa pagpadalag mga tawo ug mga instrumento ngadto sa kawanangan. Ug didto, giparking sa tarmac nga tapad sa Rocket Garden, mao ang hingpit nga kopya sa mga idabuweltang tigbiyo nga gigamit sa mga proyekto sa pagbiyo sa yuta. Gitawag kining Ambassador, ug bisan pag kopya lamang, makapahingangha kini nga tan-awon, duawon, ug letratohan. Kini 17 metros sa gihabogon diha sa ikog ug 37 metros sa gitas-on, nga may bukhad sa pako nga 24 metros.

Biyernes kadto, Nobyembre 22, sa miaging tuig, ug ako maikagon nga makaduol sa lansaranan, ilabina ang usa diin ang shuttle nga Atlantis nagpaabot nga ilansad sa Dominggo, Nobyembre 24. Adunay ubay-ubayng ingon nga mga lansaranan, apan sila maoy pila ka milya sa gilay-on gikan sa dapit sa eksibisyon. Busa ako miduyog sa opisyal nga pasiyo pinaagig bus sa pangunang tinukod alang sa roket ug sa mga pasilidad nga lansaranan.

Ang una namong gihunongan mao ang Tinukod sa Pagbansay sa Tripulante sa Paglupad, diin nakita namo ang parehong mga kopya sa service ug lunar modules nga gigamit niadtong makasaysayanhong biyahe paingon sa bulan niadtong 1969. Ang lunar module maot gayod nga kasangkapan​—kini wala magbaton sa hamis nga panagway ug porma sa naandang salakwanang. Sa unang pagtan-aw kini mas nahisama sa kahugpongan sa cube ug piramide nga mga porma nga tinaoran ug upat ka daw mga tiil sa lawalawa. Bisan pa niana, ang kaluha niini nakapalandig na ug duha ka tawo sa bulan.

Niadtong Hulyo 1971, ang Apollo 15 milandig sa bulan, ug ang mga astronot nga si Scott ug Irwin nagdiskarga sa lunar rover, o moon buggy. Sa gasto nga $15 milyones, kadto lagmit mao ang labing mahal nga dyip nga sukad naggama. Kon gusto nimo nga modrayb niana, ang imo lamang buhaton mao nga moadto sa bulan​—kana gibilin didto sa taas kauban sa plataporma nga lusaran sa lunar module! Apan ayawg kalimot sa pagdalag bag-ong mga bateriya. Ang bateriya sa dyip dugay nang nahurot.

Ang sunod nakong gihapit sa pagpasiyo mao ang VAB (Vehicle Assembly Building). Kinahanglang maanad ka sa mga inisyal sa sentro sa salakwanang​—sila gigamit alang sa tanang butang. Si Chris, usa ka kanhi inhenyero sa proyekto sa Apollo si kinsa nahibalag nako sa ulahi, miingon kanako: “Ako nabalhin ngadto sa laing seksiyon, ug sa daghan nga bulan wala ko hisabti ang daghang butang nga gipanulti kay ang ilang mga inisyal lahi man sa akoa!” Unsay nakapaespesyal kaayo sa VAB? Sa kapig 160 metros sa gihabogon (katumbas sa 52-andanang habog nga tinukod) ug 158 metros sa gilapdon ug 218 metros sa gitas-on, lagmit kini ang kinadak-ang tinukod sa kubikong kapasidad sa kalibotan. Kini mokobre sa luna nga 3 ektaryas. Kinahanglang dako kaayo kini kay kini ang dapit nga asembolan sa mga behikulong tiglansad sa dili pa sila guyoron sa ilang hinay, hago nga panaw padulong sa dapit lansaranan. Apan dugang pa bahin niana sa ulahi.

Kami gisultihan nga ang VAB dako kaayo nga upat ka Saturn V nga roket maasembol didto nga dungan. Ug kini sila maoy 111 metros sa gihabogon, nga gidesinyo sa pagdala sa Apollo nga salakwanang. Ang librong The Illustrated History of NASA nagsaysay: “Ang katibuk-ang gibug-aton sa pag-alsa mao ang katingad-ang 3200 toneladas. Apan ang mga makina sa Saturn V, kay mougmad ug halos 3800 toneladas nga puwersa sa pagtulod, sa kasayon makaalsa ug dako kaayong karga.”

Sa gihangad ko ang tumoy niining dako kaayong tinukod, nakit-an ko ang mga langgam nga buzzards nga nagtuyoktuyok, nga nagpahimulos sa pataas nga hangin sa ibabaw sa atop. Kana nagpahinumdom usab kanako nga ang sentro sa salakwanang nahimutang sa tunga sa dako kaayong nasodnong silonganan sa kinabuhing lasangnon nga maoy puy-anan sa dinosenang mga espisye sa langgam, hayop, ug reptil. Sa among biyahe sa bus, among naagian ang dako kaayong salag sa agila, nga duha ka metros sa giladmon, nga nagtungtong didto sa taas sa usa ka kahoy. Morag nahiangay nga ang mga agila magalupad sa dapit diin nahimo sa tawo ang pipila sa iyang kinadagkoang mga kahimoan sa paglupad sa kawanangan.

Ang sunod namong gihapitan maoy usa ka dapit nga tan-awanan nga gikan niana kami makakitag duha ka lansaranan sa halayo. Bisan pa niana, nagpabilin pa ang usa ka dakong pangutana. Unsaon nila pagdala nianang labihan ka dagkong roket ngadto sa mga lansaranan nga lima ka kilometros ug tunga ang gilay-on? Gamiton nila ang kinadagkoang mga traktor nga nakita ko sukad! Sila gitawag crawler transporter ug makaarang sa pagdalag 6.6 milyong kilos. Ang maong mga tigdala matag usa katunga sa gidak-on sa dulaanan ug sakir ug motimbang ug 2.7 milyong kilos. Apan ayaw pagdahom ug talagsaong mga katulinon gikan sa maong dagkong mga traktor. Kon kargado, sila dunay kinalabawang katulinon nga 1.6 kilometros matas oras; kon walay karga, 3.2 kilometros matag oras! Ang kargahanan gipatong sa upat ka dagko kaayong duhag-​kuriya nga traktora, usa sa matag eskina. Ang matag metal nga kuriya dunay 57 metal nga tigkupot sa yuta o cleats; ang matag cleat motimbang ug usa ka tonelada.

Karon hunahunaa ang espesyal nga dakong dalan nga gam-on padulong sa matag lansaranan, nga arang makaagwanta sa labihang kabug-at sa madaladalang plataporma ug sa roket ug sa salakwanang.

Komosta ang pagbalik sa biyahe sa salakwanang balik sa yuta? Ang salakwanang kinahanglag dapit nga kalandingan​—ug dinhi sa Cape Canaveral, kanang “dapita” dili ordinaryong luna nga tugpahanan sa ayroplano, tungod kay hapit doble sa gitas-on ug gilapdon sa kasarangang tugpahanan sa ayroplano. Kini maoy 4,600 metros sa gitas-on nga may 300 metros nga ekstrang lunang landingan sa ayroplano sa matag tumoy. Kon dili angay ang mga kahimtang sa paglanding, nan ang salakwanang patipason ngadto sa Edwards Air Base didto sa desyerto sa California, kapin ug 3,200 kilometros pakasadpan.

Ang labihan nga pagkadako sa tibuok proyekto makapahingangha kaayo. Ug kini nagpatunghag mga pangutana sa hunahuna. Unsay nalampos sa tawo sa pagsusi sa kawanangan? Unsa ang mga benepisyo? Ug unsa ang mga kalaoman alang sa paglupad taliwala sa mga planeta? Ang tawo kaha makalandig sa Mars?