Badyeta ang Imong Kuwarta—Sa Labing Maayong Paagi!
SABADO kadto sa gabii. Si Ronald ug Sherry, batan-ong mga ginikanan, nanihapon, nag-estoryahanay samtang nangaon. Ang ilang giestoryahan, ang pabalikbalik nga, “Dili ka makatuong nalisdan kaayo ako karong semanaha,” sama ra sa gihapon. Giestorya ni Sherry ang iyang nahimo ug wala mahimo sa balay, si Ronald naghisgot sa iyang kakapoy tungod sa usa ka semanang obertaym. Motubag pinaagi sa pagyango ug sa panagsang, “Tinuod ba,” ang kolokabildo nagpadayon.
Kana, hangtod nga gihisgotan ni Sherry ang iyang bag-ong senina nga iyang gipalit.
Gikan dinhi ang kolokabildo misugod sa pagkainit. “Nganong gibuhat nimo kana? Munas-ginhawa nakong trabaho sa tibuok semana dili gihapon kita makabayad sa atong mga utang!” misinghag si Ronald. “Kon tinuod kang nabalaka nganong mipalit man kag mga himan?” mitubag si Sherry.
“Gikinahanglan ko kana sa trabaho!”
“Gikinahanglan ko usab ang senina!”
Pamilyar nga pamation? Kon mao, tingali mahupayan ka sa kamatuoran nga daghan ang nag-antos sa problema sa kuwarta—ug dili lamang sa bag-ong mga kasal. Ang mga dili minyo, retiradong mga magtiayon, bisan kadtong dako ug suweldo nakadiskobre nga mas dako sila ug gasto kay sa ilang makita. Ngani, nagkaproblema sa kuwarta ang usa ka propesor sa kolehiyo, bisan pag dako ang iyang suweldo.
Ang sulbad? Makatabang ang pagsuhol ug certified public accountant sa pag-atiman sa inyong panalapi. Apan, si Ronald ug Sherry, nakakitag paaging praktikal. Sumala sa nasayran, sila adunay senemanang paghisgot sa Bibliya uban sa magtiayong mga Saksi ni Jehova. Gamay ug kita kining magtiayona, ug si Ronald ug Sherry kuryoso kon giunsa nila sa pagtigayon. “May badyet kami sa pamilya!” mao ang ilang tubag.
Hinuon, kanang pulongang “badyet,” mopatunghag makuyawng mga larawan sa taas nga mga ledger nga gisulatan ug hataas nga talay sa mga numero. Apan ayaw ug kalisang niini. Bisag maduhaduhaon si Ronald ug Sherry sa sinugdan, natabangan sila sa paghikay ug simple, apan praktikal, nga badyet nga dili lamang nakabayad sila sa ilang mga utang (nga wala na magkinahanglang mag-obertaym pa si Ronald!) kondili may nabilin pa kanilang igong kuwarta sa pagduaw sa mga hedkuwarter sa kalibotan sa mga Saksi ni Jehova, diin didto gipatik kining magasina. Ania ang sekreto:
Paghimog Badyet
Sa pagkatinuod, nalangkit nianang pagbadyet mao ang paglista sa tibuok nga kinitaan ug sa paglista sa galastohan—ug dayon sa paggasto sumala sa kinitaan. Simple kaayo kini. Magsugod kita sa kinitaan. Alang sa kadaghanan kanato sayon kini, sanglit pipila lamang ka butang ang nalangkit niini. (Suweldo, interes sa pundo sa bangko, bayranan sa ubang mga pagpatrabaho, ubp.) Apan, ang paghimog listahan sa galastohan, mas malisod.
Makasugod ka pinaagi sa paghimo (o pagpalit) ug porma sama niining gipakita dinhi. Pagmugnag mga ulohan, sama sa “pagkaon” ug “sapot,” apan ayaw sobra ka detalyado pinaagi sa paglainlain ug lista sa “pagkaon.” Hinumdomi, usab, sa pagbutang ug lista sa “wala dahoma” o “sarisari” nga galastohan nga dili malikayang motungha. Ang mga bisita, daot nga goma, o ang wala sa planong pagpamalit malisod nga larawon. Busa magmapasiboon sa imong badyet.
Sa matag gasto, paghimog realistiko nga numero kon pila ang kuwarta nga igahin alang niana. Kon matang ka sa pumapalit nga magtagog mga resibo sa groseriya ug sa mga bayranan, tigbayad ug tseke, dili kaayo kini malisod. Kon dili, imo na lang banabanaon. Gusto usab nimong mahinumdoman ang binulang galastohan sama sa abangan o tantohan, ug ang taas ug tagal nga mga bayranan, sama sa mga buhis, seguro, o bakasyon.
Kon mounlod o molutaw ang imong badyet dakog kalabotan kini kon unsa ikaw ka realistiko sa imong paghimog badyet. Miingon ang usa ka magtiayong malamposong nakapaigo sa ilang badyet: “Tingali ang labing importanteng punto sa paglampos sa atong sistema mao ang pagbutang ug realistikong kantidad sa galastohan sa panimalay. Dili molampos kining sistemaha kon gamay kaayo ang kantidad nga igahin alang sa galastohan sa balay nga tingali maglisodlisod ka nianang bulana.”
Samtang ang bana sa walay duhaduha mao ang manguna sa paggahin sa maong kantidad, dili mahimong usa lamang ka tawo ang magplano niini. Kinahanglang ilangkit ang tibuok pamilya aron molampos kining badyeta. Ug siempre ang tanan may ikasulti usab kon pila ang kantidad nga igahin sa usa ka butang. Tingali, ang mga asawa, mabalaka sa badyet sa pagkaon. Ang mga bata tingali mangayog dugang kuwarta alang sa lulinghayaw. Pinaagi sa pagpamati sa tanan, maabot ang mas timbang ug realistikong badyet. Apan, kinahanglang mag-amping: Ayaw himoa kining sesyon sa masuk-anong paghinangyoay, sama sa ginahimo sa mga gobyerno ug sa mga pederasyon sa pamuo. Didto ang mga tawo mahakugong magpasiugda sa ilang kaugalingong mga intereses. Apan, ang gugma, “dili mangita sa iyang kaugalingong kaa-yohan,” nag-ingon ang Bibliya. (1 Corinto 13:5) Maayo kining tambag alang sa mga situwasyon nga ingon niini. Sa pagkatinuod, gibati sa bana sa usa ka pamilya nga misamot ang iyang gugma sa iyang asawa sa namatikdan niya ang iyang pagkamatinabangon ug nagasakripisyo sa kaugalingong gugma sa ilang gihimo ang ilang badyet.
Kon Manobra ang Gastohan kay sa Kinitaan
Karon nga nakalaraw na kamo sa inyong badyet, sumaha kon pilay inyong magasto adlaw-adlaw. Sa ubang mga kahimtang daw mas dako kag gasto kay sa imong makita. Kon mao, maayong imong susihon ang uban ninyong giplanong galastohan. Ang uban tingali kinahanglang pamenosan. Nadiskobrehan sa propesor sa kolehiyo nga gihisgotan sa sinugdan nga dako siyag gasto sa pagkaon. Iyang nakita nga pinaagi sa pagmenos sa pagpangaon sa gawas ug sa mga timotimo, masulbad ang iyang pinansiyal nga kalisod. Apan, sa inyong kahimtang, tinuod nga malisod paus-osan ang inyong badyet. Tingali kinahanglang inyong timbangtimbangon pag-ayo kon unsa gayod ang inyong mga panginahanglan ug dili mga kagustohan.
Ilabinang timbangtimbangon niadtong nagpuyo sa mas adunahan, industriyalisadong kanasoran kining mga butanga. Ang kaalam sa mga pulong sa Bibliya sa 1 Timoteo 6:7, 8 sagad ginasalikway sa atong materyalistikong kalibotan: “Kay walay atong gidala nganhi niining kalibotana, ug ni may madala kita gikan kaniya. Apan, kon kita adunay makaon ug ikabesti, igo na kini nga makatagbaw kanato.” Apan alang sa kadaghanan, nakitang tinuod kining mga pulonga.
Busa hunahunaa pag-ayo sa dili ka pa modesider nga kinahanglan kang mangitag dugang aron sa pagtimbang sa badyet. Ang pagtrabahog hataas nga panahon, pagpangitag ekstrang trabaho, o sa pagpatrabaho sa usa pang membro sa pamilya hayan makatibhang ug dako sa kalidad sa inyong panimalaynong kinabuhi. Ug sa kagasaran ang mga pamilya nga manarbahog ekstrang mga trabaho aron makaabot sa ubang galastohan makakaplag sa ilang kaugalingon nga malaang sa materyal: Bisag dugay nang nabayran ang galastohan magpadayon gihapon sila sa pagtrabaho. Madanihon kaayo kanang dugang kita. Busa susiha pag-ayo ang badyet ug tan-awa kon may dugang pang mahimo (bisag malisod) sa pagmenos sa gastos. Aniay pipila ka sugyot:
● Lulinghayaw ug Kalingawan: Sa Tinipong Bansa kapin sa 6 porsiento sa kinitaan magasto sa lulinghayaw ug kalingawan. Tingali taas ra kaayo kini alang kanimo. Ang pagbasa, pagpamasiyo sa parke, ug uban pa, dili gastoso kay sa sine, restawran, ug mga pasundayag sa dula.
● Gastosong Batasang Dili Maayo: Makagasto ang uban ug $1.25 sa matag $100 (U.S.) sa tabako. Ang pagpanugal maoy laing gastosong bisyo. Ang pag-undang ba ning batasana makapakubos sa imong badyet?
● Pagkaon ug Ilimnon: Lami ang alkoholikong mga ilimnon apan dili kinahanglanon. Ang simpleng mga pagkaon, sama sa hinudnong patatas, dili lamang barato kondili mas sustansiyado pa kay sa ilang mahalong katugbang (sama sa French fries). Barato ang tempo-tempong mga pagkaon. Imbes ilabay ang sobrang pagkaon, pangitag paagi sa pagluto kanila pag-usab, sama sa paglauya o paghurno kanila.
● Utang: Ayaw patuyang ug pangutang, kon dili malikayan. Ang kuwarta ug butang nga inutang mas mahal tungod sa interes.
● Tawag sa Telepono: Kon mahimong problema sa panalapi ang mga tawag sa telepono sa lagyong mga lugar, palandonga ang pagkunhod kanila. May mga panahong makadiskuwento ka kon magtawag ka sa usa ka partikular nga oras sa adlaw. Hinumdomi, usab, nga ikalipay gihapon sa mga tawo ang pagdawat ug mga sulat.
● Besti: Ayaw pagdalidali sa pagpalit sa mga usong besti. Sagad ang makasaranganong mga estilo sa besti mao ang mas maayong paliton. Ang ginang sa panimalay tingali makahunahuna sa pagtahig besti alang sa iyang kaugalingon ug sa iyang mga anak.
Human sa pipila ka yugto nga wala kaayoy paghago, ang inyong badyet sa kataposan molampos. Ang pipila ka pagpasibo dinhi ug didto makapasigarbo ang pamilya sa pagtan-aw sa ilang nakab-ot. Apan dinhi magsugod ang malisod nga bahin.
Paggasto Sumala sa Badyet
Ang mga numero nga isulat diha sa papel dili makasulbad sa pinansiyal nga problema sa pamilya. Sa pagkatinuod, ang paghimog badyet mao ang pinakamasayon nga bahin. Ang paggasto sumala niini dili masayon. Nagkinahanglan kini ug tinuod nga pagpugong sa kaugalingon ug disiplina. Ug adunay paagi sa pagpahatpahat sa imong kuwarta.
Nagadepende kini ug dako sa paagi sa imong pagsuweldo, kon senemana, kinsinas, ug binulan. Kon, pananglitan, senemana ang imong suweldo, himoang batasan matag semana sa pagbahinbahin sa imong suweldo aron imong maabot ang imong senemanang gastohan, sa samang higayon paggahin ug diyutay matag semana aron may ikabayad sa binulan ug tinuig nga gastohan.
Nakita sa uban nga makatabang ang “sobre nga paagi.” Pagkuhag mga sobre ug sulati ang kada sobre kon para sa unsang gastohan kini siya, sama sa pagkaon ug besti, ug kantidad. Sa matag suweldo iapod-apod ang imong kinitaan sa matag sobre. Aron inig-abot sa panahon sa pagbayad, andam ug anaa ang kuwarta. Ug kon wala kay gigahin nga kuwarta alang sa usa ka partikular nga gastohan, panghulam lamang sa laing sobre.
Mas gusto ang uban sa paggamit sa ilang pundong tseke sa pagbayad sa mga utang, kay sa pagtipig ug kuwarta diha sa balay. Niining paagiha makakita ka kon diin paingon kining kuwartaha pinaagi sa mga talon sa tseke ug mga resibo sa mga deposito. Ang uban maglain ug pundo sa bangko alang sa taas ug tagal nga mga bayranan. Tingali mobayad sila sa ilang naandang bayranan pinaagig tseke ug dayon moamot matag semana (o bulan, depende kon unsay paagi sa iyang pagsuweldo) sa ubang mga pundo aron makatigom ug kuwarta alang sa taas ug tagal nga bayranan.
Bisan hain niining metodoha ang gamiton, sa kataposan sa bulan kinahanglang imong itandi kon pilay naggasto tali sa kon pila ang gibadyet. Busa makita sa ikatulong grupo sa listahan sa badyet ang aktuwal nga nagasto. Ayaw kalisang kon dili magkatakdo ang mga numero. Ang imong gibanabanang numero—mga banabana lamang. Wala kini ikulit sa bato. Sa modagan ang semana, tingali imong paigoon ang pipila ka gibanabanang badyet hangtod nga imong maabot ang realistikong numero. Tingali sa mapugos ka sa pagpaigo matag karon ug unya sa imong gibanabanang galastohan tungod sa pagtaas sa mga prisyo gumikan sa implasyon.
Lain pa, pinaagi sa paglista sa imong gastohan tingali makakita kag laing paagi sa pagmenos. Usa ka tawo, pananglitan, misulay sa pagsagubang sa pagtaas sa prisyo sa pagkaon pinaagi sa pag-alimag mga hayop alang sa pagkaon. Apan nalisdan gihapon siya sa pagkinabuhi sa adlaw-adlaw. Human nga gisusi ang iyang mga gastos, iyang nakita nga ang gastos sa pagpakaon ug sa pag-atiman sa mga hayop mas dako kay sa iyang makuha gikan niini. Ang sulbad? Miundang siya sa pagbuhig hayop ug nagtigom.
Nakita ni Ronald ug Sherry nga ang pagtipig ug simpleng badyet milampos alang kanila. Ug naglaom kami nga molampos kini diha kaniyo. Hinumdomi nga ang kalisod sa panalapi nga atong giantos maoy timaan lamang nga nagkinabuhi na kita sa gitawag sa Bibliya nga ang “kritikal nga panahon malisod nga atubangon,” “ang kataposang mga adlaw.” (2 Timoteo 3:1) Busa ang tinuod nga hinungdan sa kalisod sa panalapi dili nimo kapugngan. Apan, wala kini magkahulogan, nga dili ka magamit sa imong “praktikal nga kaalam” sa mas maayong pagsagubang sa modernong kinabuhi. (Proverbio 2:7) Ang pagtipig ug badyet tingali mao ang gikinahanglan sa pagtabang kanimo sa pagbuhat niana.
[Chart sa panid 25]
Listahan sa Galastohan sa Bulan sa Mga Gastos
Kantidad sa Badyet
Kantidad nga Nagasto
Pagkaon
Tantohan o Abangan
Bayranan sa koryente
Sugnod
Seguro sa Balay
Mga Buhis
Pagpaayo sa Balay
Utang sa Awto
Pagpaayo sa Awto
Gasolina
Seguro sa Awto
Telepono
Dentista
Doktor
Seguro sa Panglawas
Besti
Kalingawan
Bakasyon
Pagbiyahe sa Asembliya
Mga Amot sa Kingdom Hall
arisari
igom sa Bangko
Total (Itakdo sa total nga kinitaan)