Ang Paagi nga Makalingkawas sa Utang

NIINING nagakausab nga mga panahon, ang pagdumala sa kahinguhaan sa pamilya mahimong usa ka hagit. Sa unsang paagi masagubang nimo ang hagit nga malamposon?

Ang tubag dili magkinahanglan ug dugang kita. Ang mga eksperto sa panalapi nag-ingon nga ang tubag may kalabotan sa pagtino kon diin magagikan ang salapi ug diin kini moadto ingon man ang pagkaandam sa paghimog maalamong mga desisyon. Aron mahimo kini, nagkinahanglan ka ug badyet.

Pagbuntog sa Kababagan sa Pagbadyet

Ang mga badyet, hinunoa, “makapahunahuna sa tanang matang sa makapasubong larawan,” nag-ingon ang magtatambag sa panalapi, si Grace Weinstein. Busa, daghang tawo ang dili na lamang mohimo niana. Ang uban naglangkit usab sa panginahanglan ug badyet uban sa ubos ug kita o kulang sa edukasyon. Apan bisan ang mga propesyonal nga dakog kita may mga suliran sa panalapi. Usa ka magtatambag sa panalapi nag-ingon: “Usa sa akong unang mga kliyente mokitag $187,000 sa usa ka tuig . . . Ang ilang utang sa kredit kard lamang maoy ubos ug diyutay sa $95,000.”

Si Michael, nga gihisgotan sa sinugdan, nagpanuko sa pagpangayog tambag bahin sa panalapi tungod sa laing katarongan. Siya miadmitir: “Ako nahadlok nga lantawon ako sa uban ingong ignorante ug buang.” Apan ang maong kahadlok walay pasukaranan. Ang pagdumala sa panalapi ug ang pagpanapi nagkinahanglan ug nagkalainlaing kahanas, ug ang kadaghanang tawo wala mabansay sa pagdumala sa salapi. Usa ka tig-alagad sa katilingban nagpunting: “Kita migraduwar sa hayskul nga labawng nahibalo bahin sa isosceles triangle kay sa kon unsaon pagtigom ug salapi.”

Apan, ang pagbadyet dali rang makat-onan. Kini naglakip sa paghimog usa ka listahan sa kita ug usa ka listahan sa galastohan​—ug unya huptan ang magasto nga dili molabaw kay sa kita. Sa pagkatinuod, ang pagbadyet mahimong makalingaw, ug ang pagkinabuhi pinaagi niana mahimong makapatagbaw.

Pagsugod

Magsugod kita pinaagi sa paghimog usa ka listahan sa kita. Sa kadaghanan kanato, kini angayng masayon sanglit kini sa katibuk-an naglangkit lamang sa pipila ka mga butang​—suweldo, mga interes sa tinigom, ug uban pa.

Apan ayawg iapil ang kita nga dili tino, sama sa bayad sa obertaym, mga bonus, o mga gasa. Ang mga konsultante sa panalapi nagpasidaan nga ang pagplano sa dili tinong mga kahinguhaan sa kita makapautang kanimo. Kon matinuod man ang maong kahinguhaan, ikaw tingali mopili nga gamiton ang salapi sa paglingawlingaw sa imong kaugalingon ug sa pamilya, sa pagtabang sa uban nga nagkinahanglan, o sa pag-amot sa angayang kawsa.

Apan, ang paghimog listahan sa mga galastohan may pagkamalimbongon ug diyutay. Si Robert ug Rhonda, nga gihisgotan sa nag-unang mga artikulo, wala masayod kon diin nahurot ang ilang lisod-pangitaong salapi. Gisaysay ni Robert kon giunsa nila pagsulbad ang suliran: “Sulod sa usa ka bulan ang matag usa kanamo nagdalag usa ka pirasong papel ug gisulat ang matag sentabong nagasto namo. Gisulat pa gani namo ang salapi nga gipalit sa usa ka tasang kape. Ug inigkahapon, gisulat namo ang kantidad sa libreta sa badyet nga akong gipalit.”

Ang mainampingong pagrekord sa tanan nga imong napalit motabang kanimo sa pagkaplag sa bisan unsang ‘misteryosong salapi’ nga daw moipsot lang dayon. Ugaling, kon nahibalo ka sa imong mga batasan sa pagpamalit ikaw tingali mohukom nga ipalabay na lang ang detalyadong pagrekord sa imong gipalit kada adlaw ug mopadayon sa listahan sa binulang mga galastohan.

Paglista sa Binulang mga Galastohan

Gusto ka tingaling maghimog tsart nga susama sa usa nga gipakita sa itaas. Diha sa lumbay sa “Aktuwal nga Magasto,” isulat ang kantidad nga magasto nimo sa pagkakaron sa matag butang. Limitahe ang gidaghanon sa pangunang kategoriya, nga nagagamit sa mga ulohan sama sa “pagkaon,” “balay,” ug “besti.” Ugaling, ayaw sal-angi ang angayang nagsunod nga mga kategoriya. Alang kang Robert ug Rhonda, ang dakong bahin sa ilang salapi nahurot sa pagpangaon sa gawas, busa ang paglain sa “pagpangaon sa gawas” gikan sa “groseriya” makatabang. Kon malipay ka sa pag-abiabi sa uban, kini usab mahimong sunod nga kategoriya ubos sa “pagkaon.” Ang ideya mao ang paghimo sa tsart nga mobanaag sa imong pagkatawo ug mga kagustohan.

Sa dihang maghimo sa imong tsart, ayaw kalimti ang inigtulo ka bulan, inig-unom ka bulan, tinuig, ug ubang matag panahong mga galastohan, sama sa mga bayranan sa seguro ug mga buluhisan. Aron maapil kini diha sa binulang tsart, hinunoa, imong bahinon ang kantidad sa nahiangay nga gidaghanon sa mga bulan.

Ang hinungdanong butang sa usa ka listahan sa mga galastohan mao ang “pagtigom.” Samtang daghan ang dili maghunahuna sa pagtigom ingong galastohan, ikaw maalamong magbadyet sa pipila ka bahin sa imong binulang kita alang sa mga emerhensiya o linaing mga katuyoan. Si Grace Weinstein nagpasiugda sa kahinungdanon sa paglakip sa pagtigom diha sa imong listahan sa mga galastohan: “Kon dili ka makatigom ug labing menos 5 ka porsiyento sa imong limpiyong kita (ug kana maoy pinakaubos), ikaw kinahanglang magmadeterminado. Hunonga ang pagpangutang, hikaya pag-usab ang imong estilo sa pagkinabuhi, ug tagda ang imong pasukaranang mga panginahanglan.” Oo, tinoa nga iapil ang pagtigom diha sa imong binulang badyet.

Agig panagana sulod sa panahong posible nga mawad-ag trabaho, kasagarang ginarekomendar na karon nga ikaw maningkamot sa paghimog daling mabatonang mga tinigom sa labing menos unom ka bulang kita. “Kon modako ang imong kita,” matod sa usa ka magtatambag sa panalapi, “pagtigom sa katunga niini.” Gibati ba nimong imposible alang kanimo ang pagtigom?

Tagda si Laxmi Bai, kinsa sama sa daghang tagabanika sa India maoy kabos kaayo. Nagsugod siya sa pagbutang diha sa kulon ug usa ka hakop sa bugas gikan sa matag adlaw nga gahin nga lung-agon niya alang sa iyang pamilya. Sa matag panahon, iyang ibaligya ang bugas ug ideposito ang kuwarta sa bangko. Kadto maoy usa ka lakang aron makautang sa bangko sa pagtabang sa iyang anak nga lalaki nga makatukod ug usa ka talyer nga ayohanan ug bisikleta. Ang maong ginagmayng pagtigom dakog mahimo sa mga kinabuhi sa daghan, nagtaho ang India Today. Kini naghimo sa ekonomikanhong pagkaindependente nga katinuoran alang sa pipila.

Ugaling, ang paghimong timbang sa badyet labaw pa kay sa paghimog usa ka listahan sa kita ug mga galastohan. Kini naglakip sa paghupot sa mga galastohan nga dili molabaw sa kita, nga basin magkinahanglan nga menosan ang imong paggasto.

Kinahanglanon ba Kini?

Matikdi ang ulohang “Kinahanglanon?” diha sa porma sa panid 9. Kini nga lumbay hinungdanong tagdon, ilabina kon imong makita nga ang total diha sa lumbayng “Kantidad nga Gibadyet” mas dako kay sa imong kita. Ugaling, ang paghukom kon kaha ang butang kinahanglanon ug pilay itagana alang niini maoy usa ka hagit. Ilabinang tinuod kini niining nagakausab nga mga panahon sa dihang kita gipusotpusotan sa padayong abiyo sa bag-ong mga produkto nga ginaanunsiyo ingong mga kinahanglanon. Ang pagkategoriya sa matag galastohan ingong tinong kinahanglanon, dili-tinong kinahanglanon, o maayo-nga-aduna nga kaluhoan makatabang.

Tan-awa ang matag galastohan nga imong gilista, ug human sa mahunahunaong pagtimbangtimbang, isulat ang “K” diha sa imong lumbayng “Kinahanglanon?” kon ang butang tinong kinahanglanon; “?” kon kini lagmit kinahanglanon; ug “M” kon kini maayo-nga-aduna nga kaluhoan. Hinumdomi, ang total nga gilista diha sa lumbayng “Kantidad nga Gibadyet” dili angayng mas dako kay sa imong binulang kita!

Ang mga butang nga gimarkahang “?” ug “M” dayag maoy pagamenosan. Kini nga mga galastohan mahimong dili kinahanglang wad-on sa bug-os. Ang ideya mao ang pagtino sa matag butang kon takos ba kini sa gasto ug sa pagwagtang niini kon kinahanglanon. Nakita ni Robert ug Rhonda gikan sa ilang listahan nga sila migastog $500 sa usa ka bulan sa pagpangaon sa gawas. Kadto nabatasan na nila tungod kay silang duha dili makamaong magluto. Apan si Rhonda mihimog mga lakang sa pagkakat-on ug nag-ingon: “Karon ang pagluto nahimong makalingaw, ug kami subsob na nga mangaon sa balay.” Si Robert midugang: “Karon mokaon na lang kami sa gawas kon adunay linaing mga okasyon o kon kini kinahanglanon.”

Ang kausaban sa imong mga kahimtang tingalig moagda kanimo sa bug-os nga pagtimbangtimbang pag-usab kon unsa ang kinahanglanon. Ingon sa gihisgotan sa unang artikulo, ang kita ni Anthony kalit nga mius-os. Gikan sa $48,000 matag tuig ngadto sa ubos sa $20,000 ug nagpabiling ingon niana sulod sa duha ka tuig. Kon kini mahitabo kanimo, kinahanglang maghimo ka ug dakong kausaban sa imong badyet, magkebra sa tanang dagkong galastohan.

Kana maoy gibuhat ni Anthony. Pinaagig pagkebra ug dako sa salaping gigasto sa pagpalit ug pagkaon, pamesti, transportasyon, ug paglingawlingaw, sa labihang paningkamot nahuptan niya ang iyang balay.a “Ingong usa ka pamilya kinahanglang tinoon namo kon unsa ang among tinuod nga mga panginahanglan ug mga kagustohan,” matod niya, “ug kami nakabatog kaayohan gikan sa kasinatian. Karon kami nahibalo na kon unsaon nga magmakontento sa kawalad-on.”

Menosi ang Pagpangutang

Ang dili mamenosang utang magpakyas sa imong mga paningkamot nga magkinabuhi sumala sa imong masarangan. Bisan tuod ang tagdugayng utang nga magamit sa pagpalit ug mga kabtangan sama sa balay nga mag-uswag ang bili mahimong mapuslanon, ang mga utang sa kredit kard nga gigamit sa pagpalit sa matag adlawng pagkinabuhi makahatag ug kalisdanan. Busa “likayi nga magbayad ug mga tanto sa kard,” nag-ingon ang Newsweek.

Ang mga eksperto sa panalapi nagdasig sa pagbayad sa mga utang sa kredit kard bisag mokuha ikaw sa imong mga tinigom. Dili gayod maalamon ang pagpas-an ug mga utang nga dagkog tanto samtang naghupot ug tinigom nga gagmay ug interes. Kay nakaamgo niini, gibayran ni Michael ug Reena ang ilang mga utang sa kredit kard pinaagi sa pagpailis ug kuwarta sa ilang mga bono sa tinigom, ug gihukom nila nga dili na magpalit-ag pag-usab niana nga situwasyon.

Si Robert ug Rhonda, kay walay ingon niana nga kahinguhaan, naghimog dakong kausaban sa badyet. Si Robert nag-ingon: “Naghimo akog grapika diha sa puting tabla nga gipakita kon sa unsang paagi ang among mga utang mag-us-os kada bulan ug gibitay kini diha sa among lawak diin makita namo kini kada buntag. Kini naghatag kanamo ug pagdasig matag adlaw.” Sa natapos ang usa ka tuig, pagkadako sa kalipay nila nga nakalingkawas sa ilang $6,000 nga utang sa kredit kard!

Sa ubang mga nasod bisan ang pagdatadata ug balay dili na maayong pamuhunan kay sa niadto. Ug ang pagpalit ug balay makapildi kanimo ug dako maylabot sa mga bayranan sa tanto. Unsay imong mahimo nga makunhoran ang kantidad sa pagdatadata ug balay? “Magpatinga ug dakong kantidad kay sa gikinahanglan sa bangko o mopalit ug dili kaayo mahal nga balay,” nagrekomendar ang Newsweek. “Kon may balay ka na, sukli ang pangagdang mopalit pag mas dakong balay.”

Ikaw makapakunhod ug dako sa bayranan sa utang sa imong awto pinaagig pagpatinga ug dako. Apan imong tigomon kini nga abante sa pagpasulod niini diha sa imong badyet sa pamilya. Ug komosta ang pagpili ug maayong segunda manong awto?b Ang ubos nga patinga niini mahimong magpasabot ug mas ubos nga mga tanto. Basin ikaw makapalit ug usa nga dili na mangutang pa niana.

Molampos Ka Kaha?

Molampos ka man sa imong pagbadyet nagdepende ug dako kon unsa kini ka realistikanhon. “Ang pagbadyet dili mosaler kon ang kantidad nga gigahin alang sa panimalay gamay ra kaayo nga maglisod ka pa gani sa pagpaigoigo niana sa usa ka bulan,” nag-ingon ang usa ka magtiayon nga malamposong nagkinabuhi sa badyet.

Ang laing hinungdanon kaayong butang aron molampos ang pagbadyet mao ang maayong komunikasyon taliwala sa mga membro sa pamilya. Kadtong maapektohan sa badyet angayng hatagan ug higayon nga ikapadayag ang ilang mga panglantaw ug mga pagbati nga dili biaybiayon. Kon ang nalangkit nga mga membro sa pamilya makasabot sa mga panginahanglan ug mga kagustohan sa usag usa ug mahibalo kon unsa gayod ang kahimtang sa panalapi sa pamilya, lagmit aduna gayoy mas maayong kooperasyon ug maayong purohan nga molampos ang badyet sa pamilya.

Niining kritikal nga mga panahon, samtang padayong nagakausab ang talan-awon sa kalibotan, mouswag ang mga kalisod sa panalapi sa pamilya. (2 Timoteo 3:1; 1 Corinto 7:31) Kita kinahanglang mogamit ug “praktikal nga kaalam” sa pagsagubang sa mga hagit sa modernong kinabuhi. (Proverbio 2:7) Ang pagbadyet tingali mao lamang ang gikinahanglan aron tabangan ka sa pagbuhat niana.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 11]

Tinoa ang matag butang kon takos ba kini sa gasto

[Blurb sa panid 12]

Pagbantay sa mga tanto sa mga kredit kard!

[Chart sa panid 9]

BINULANG GALASTOHAN UG TSART SA PAGTIMBANGTIMBANG Bulan

GALASTOHAN Aktuwal nga Magasto Kinahanglanon? Kantidad nga Gibadyet

Pagkaon:

Groseriya

Pagpangaon sa gawas

Pag-abiabi

Pamalay:

Datadata sa balay o abang

Kasangkapan

Besti

Transportasyon

Mga regalo

•

•

•

Tinigom

Buluhisan

Seguro

Sagolsagol

TOTAL (itandi sa kita)

BINULANG KITA

Suweldo

Inabangang propiedad (kon aduna)

Tanto sa mga tinigom

TOTAL (itandi sa mga nagasto)

[Hulagway sa panid 10]

Ang maayong komunikasyon sa pamilya hinungdanon aron mosaler ang pagbadyet